مطالعات ملی

هویت جمعی از منظر جامعه شناختی، پدیده ای تاریخی است که برای فهم آن ناگزیر به بررسی های تاریخی هستیم. در میان ابعاد هویت جمعی، یکی از مهم ترین ابعاد، هویت فرهنگی است و تحقیق حاضر در صدد بررسی آن است. در این اثر، تحلیل مقایسه ای هویتی فرهنگی در دو دوره ی صفویه و قاجاریه از طریق بررسی استقرایی سفرنامه های نگاشته شده توسط سفرنامه نویسان دوره های مذکور، صورت گرفته است. هویت فرهنگی در سه بُعد (سنتی، دینی، مدرن) مورد بررسی قرار گرفت که عناصر زیر حاصل شد و هر یک از این عناصر در دو دوره ی صفویه و قاجاریه بررسی و مقایسه شدند. هویت دینی مذهب بنیان، سیاست گرایی دینی، فرهنگ محوری، مسأله یا بحران هویتی، تقدیرگرایی هویتی، ظاهرسازی هویتی، حضور هویت مدرن با بحران هویت، ناهمسازی هویت مدرن با سایر عناصر.

امروزه صنعت گردشگری یکی از بخش های مهم در اقتصاد جهانی به شمار می رود. توسعه ی گردشگری به عنوان یک پدیده ی فرهنگی، گسترش دهنده ی فرصت های تبادل فرهنگی بین گردشگر و جامعه ی میزبان است. گردشگری می تواند بر فرهنگ جامعه ی میزبان، به صورت مستقیم یا غیرمستقیم تأثیرگذار باشد. هدف از این تحقیق بررسی تأثیرات فرهنگی گردشگران با استفاده از تکنیک آزمایشگاه آزمون و ارزیابی تصمیم گیری (DEMATEL) فازی در شهر یزد است. نتایج نشان می دهد که دستیابی به ایده های جدید از طریق ارتباط با دیگر فرهنگ ها و روش زندگی آن ها، تغییر الگوهای رفتاری جامعه، تقلید از گردشگران و ترک باورهای فرهنگی، احیای غرور فرهنگی و ملی، ایجاد فرصت برای شناخت و سازماندهی منابع غنی فرهنگی منطقه ای و بروز تبادلات میان فرهنگی جزء اثرات مستقیم حضور گردشگران در فرهنگ شهر یزد است. نتایج این تحقیق می تواند در اتخاذ راهبردهایی برای شناخت و مدیریت اثرات فرهنگی حضور گردشگران در شهر یزد سودمند باشد.

ادبیات پایداری از جمله انواع ادبیات است که در آن بسیاری از مفاهیم و ارزش های دینی و انقلابی رشد و نمو پیدا می کند و می تواند ابزار مناسبی برای شناخت ویژگی های هویتی باشد. مسأله اساسی مقاله ی حاضر آن است که آیا ادبیات پایداری در قالب ادبیات داستانی می تواند آن گونه که باید هویت از دست رفته را به جوان ایرانی بازگرداند؟ و آیا اساساً مقوله ی جنگ و ارزش های دفاع مقدس خود می تواند نمونه ی بارز هویت ملی، فرهنگی و تاریخی ما باشد؟ در این مقاله، پس از ذکر مباحثی در تعریف ادبیات پایداری و رابطه ی آن با هویت، به تحلیل و بررسی رمان «بیوتن» نوشته رضا امیرخانی؛ نویسنده ی نسل جدید پس از جنگ، خواهیم پرداخت و با تحلیل شخصیت های داستان و سبک نگارش آن نشان خواهیم داد که رمان «بیوتن»، باز نماینده ی بحران هویت تاریخی، فرهنگی و دینی در جامعه ی امروز ایران است و نویسنده در تلاش بوده با به کارگیری شیوه های روایی پست مدرن که خود شگردی است برای نمایاندن بی هویتی انسان معاصر ارزش های دفاع مقدس و پایداری و مقاومت رزمندگان جنگ تحمیلی یعنی هویت واقعی انسان معاصر جامعه ی ایران را نشان دهد. به گمان نویسندگان این مقاله، رمان «بیوتن» در پی آن است که نشان دهد ارزش های دفاع مقدس و آرمان های رزمندگان جنگ تحمیلی همان هویت از دست رفته ی جوان ایرانی است.

انسان ها در زندگی اجتماعی به مکان های گوناگونی همچون اتاق شخصی، رستوران، پارک، شهر و... گذر می کنند. اگر هر کدام از این مکان ها به جای منحصر به فردی تبدیل شود، که فرد معانی چندگانه ای به آن نسبت دهد؛ آنگاه آن مکان، زندگی اجتماعی فرد را اشباع کرده و به جایی بدل می شود، که آن را «مکان خاطره» می نامند. پرسش اصلی مقاله ی حاضر آن است، که نشان دهد گلستان شهدای اصفهان یک مکان خاطره ی هویتی و احساسی برای خانواده های شهدا به حساب می آید. برای نیل به این هدف، روش ترکیبی، راهبر مقاله ی حاضر است؛ در بخش کیفی با «روش تفسیری» با بیست نفر از خانواده های شهدا مصاحبه صورت گرفته است و در بخش کمی از 180 نفر از خانواده های شهدای گلستان شهر اصفهان به شیوه ی پیمایشی اطلاعات جمع آوری شده است. نتایج نشان می دهد، که گلستان شهدای شهر اصفهان برای خانواده های شهدا یک مکان خاطره ی هویتی و احساسی به حساب می آید. یعنی گلستان شهدا در ایجاد یک هویت مکانی، بازیابی هویت های مذهبی، انسجام هویت خانوادگی، برانگیختن احساسات فرد و اهمیت فرد به نمادها به گونه ای عمل کرده است که بر مکان خاطره بودگی خود صحه گذاشته است.

ارتباطات روزافزون و در هم تنیدگی رو به رشد جوامع ، بر عدم انزوای آن ها و تعامل با یکدیگر در بستر جهانی صحه گذاشته و منجر به اثرپذیری جوامع و ملل جهان از فرآیند جهانی شدن شده است. اثرپذیری دوگانه ی تقابلی یا تعاملی از فرایند جهانی شدن، با توجه به رویکرد بازتاب در جامعه شناسی هنر، در متون هنری نیز بازنمایی می شود. طراحی گرافیک که به واسطه ی ماهیت کاربردی خود در تعامل و ارتباط با زندگی روزمره ی انسان هاست ، بخش عظیمی از فرهنگ دیداری را شکل می دهد توجه به قابلیت تغییر فرهنگ عمومی به واسطه ی تغییر فرهنگ دیداری در دراز مدت ، بر اهمیت پرداختن به واکاوی جهت گیری این عرصه در چالش موجود میان هویت ملی و فرهنگ جهانی صحه می گذارد. در این راستا ، پژوهش حاضر که کوششی به منظور آشکار ساختن سوی توجه طراحی گرافیک ایران در چالش میان بازنمایی هویت ملی و یا فرهنگ همگون جهانی است ، به مهم ترین رویداد این عرصه دوسالانه های گرافیک نظر داشته است و جامعه ی آماری خود را آثار بخش پوستر دوسالانه های دهه ی اخیر انتخاب کرده است و با روش تحلیل کیفی متن و به کمک تکنیک نشانه شناسی لایه ای به تحلیل متون (شامل316 اثر) پرداخته و به این نتیجه نائل آمده که طراحی گرافیک ایران بر بازنمایی مؤلفه های هویت ملی در مقابل آنچه تنها دلالتگر فرهنگ جهانی است، تفوق یافته است.

تکوین تمدن نوین اسلامی در عصر حاضر یکی از اساسی ترین موضوعاتی است که ذهن بسیاری از اندیشمندان در داخل و خارج کشور را به خود مشغول کرده است. در این راستا براساس دیدگاه مقام معظم رهبری باید مراحل پنج گانه ای برای نیل به تمدن نوین اسلامی برداشت. این مراحل به ترتیب عبارتند از: انقلاب اسلامی، نظام اسلامی، دولت اسلامی، جامعه اسلامی و تمدن اسلامی است. ما امروز در زنجیره تمدن سازی اسلامی در مرحله ی دولت اسلامی قرار داریم. در جهت ایجاد تمدن نوین اسلامی، ضروری است که به طور همزمان دو جنبه ابزاری و حقیقی تمدن مورد توجه قرار گیرد. بررسی حاضر با مطالعه ی کتابخانه ای و اسنادی و با بهره گیری از روش تحلیل محتوای کیفی در پی پاسخ به این سؤال اصلی است که چه اقتضائات و الزامات ابزاری (سخت افزاری) و چه اقتضائات و الزامات اصلی و حقیقی (نرم افزاری) برای رسیدن به تمدن نوین اسلامی ضروری است. مقاله حاضر الزامات سخت افزاری و نرم افزاری شکل گیری تمدن نوین اسلامی را در سه بعد دانش، نگرش و توانش طبقه بندی خواهد کرد و در قالب جداول مشخصی مورد بررسی قرار خواهد داد.؟

پژوهش حاضر، با هدف بررسی هویّت ملّی و ارتباط آن با استفاده ی دانشجویان دانشگاه یاسوج از شبکه های اجتماعی اینترنتی انجام شده است. تحقیق با اتّکا به چارچوبی تلفیقی از نظریه ی هویّت گیدنز و نظریه ی وابستگی «بال روکیج و دفلور»، با استفاده از روش پیمایش؛ و در سال تحصیلی 1394-1393 انجام شده است. بر اساس فرمول لین، حجم نمونه 400 نفر محاسبه، که با روش نمونه گیری تصادفی از نوع طبقه ای چندمرحله ای انتخاب شدند. ابزار گردآوری داده ها، پرسش نامه ای ترکیبی محقّق ساخته و دیگران ساخته بوده که پس از تأیید اعتبار آن ها توسّط صاحب نظران، پایایی پرسشنامه ی هویّت ملّی با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ (888/0)، محاسبه و مورد استفاده قرار گرفت. نتایج نشان داد رابطه ای معنادار بین هویّت ملّی و سابقه ی عضویّت در شبکه ها وجود داشت؛ ولی تفاوتی در هویّت ملّی با توجّه به وضعیّت عضویّت و نوع استفاده از شبکه های اجتماعی اینترنتی وجود نداشت. در نهایت، مجموع متغیرهای پژوهش توانستند 5/3 درصد از عوامل تأثیرگذار بر هویت ملی دانشجویان را تبیین کنند.

هویت دینی به دلیل ماهیت و محتوایی که دارد، مهم ترین بُعد هویت است که نقش بسیار تعیین کننده ای در هویت یابی افراد یک جامعه بازی می کند. بدین لحاظ پژوهش حاضر، بررسی میزان هویت دینی جوانان و رابطه آن با تماشای برنامه های تلویزیون را مورد مطالعه قرار داده است. پرسش اصلی این است که بین پایبندی مذهبی جوانان و تماشای نوع برنامه های تلویزیون رابطه معنی داری وجود دارد؟ روش پژوهش به صورت پیمایشی و با روش نمونه گیری طبقه بندی با احتساب حجم نمونه، برابر با 400 نفر است که از ابزار پرسشنامه برای گردآوری داده ها استفاده شد. نظریه های کاربردی در این پژوهش نظریه کاشت گربنر و هویت دینی دورکیم بود. جامعه آماری پژوهش حاضر را جوانان 35-18 سال شهر همدان در سال 1393 تشکیل می دهند. یافته های این پژوهش با استفاده از آزمون های آماری T-test، تحلیل واریانس یکسویه، همبستگی پیرسون و تحلیل رگرسیون خطی و رگرسیون چند متغیره تحلیل شد. نتایج پژوهش نشان داد، پایبندی زنان در رعایت احکام دینی بیشتر از مردان است. هم چنین افرادی که پایبندی مذهبی بیشتری دارند، تمایل بیشتری به تماشای برنامه های تلویزیون ملی دارند. هر چقدر از میزان پایبندی مذهبی افرادکاسته می شود، تمایل آنها به تماشای برنامه های ماهواره ای افزایش می یابد. البته افرادی که پایبندی مذهبی بیشتری دارند، بیشتر از برنامه های دینی، علمی آموزشی و موسیقی سنتی تلویزیون استفاده می کنند. هر چه میزان قیود دینی و مذهبی در افراد کاهش می یابد، تمایل آنها به تماشای فیلم و سریال های خارجی و موسیقی های غربی افزایش می یابد.