درخت حوزه‌های تخصصی

چگونگی ارتحال پیامبر (ص) یکی از موضوعات تاریخی است که به علت وجود روایات متناقض، در هاله ای از ابهام قرار گرفته است؛ بدین معنا که چندان واضح نیست، آیا پیامبر اکرم(ص) با مرگ طبیعی از دنیا رفت یا با مسمومیت به شهادت رسید؟ این مقاله با استناد به متون معتبر، به نقد و بررسی روایات شیعه و سنی و دیدگاه علمای فریقین در مسائلی از قبیل علت بیماری، شروع بیماری و ماجرای دارو دادن به آن حضرت در حال بیماری (ماجرای لُدود)، پرداخته است؛ و مهم تر از همه، با طرح دیدگاه ها و مدارک شیعه و سنی در موضوع علت ارتحال پیامبر اکرم(ص) به دسته بندی روایات مختلف در این باره پرداخته و در مجموع به این نظریه رسیده که اصل مسموم شدن پیامبر اکرم(ص) از دیدگاه اکثر قریب به اتفاق عالمان فریقین پذیرفته شده؛ اما چگونگی و سبب آن به دلیل تناقضات بسیارِ ناشی از فضای سیاسی پس از رحلت آن حضرت، و وجود انگیزه های جدی در تحریف و کتمان در هاله ای از ابهام است.

شاهنشاهی ساسانی (224 652 م) که با پیروزی اردشیر بابکان بر اردوان چهارم اشکانی بنیان گذاری شد، از درخشان ترین ادوار تاریخی ایران باستان محسوب می شود. عصر ساسانیان در تاریخ ایران، نه تنها از لحاظ سیاسی و نظامی، بلکه از نظر فرهنگی و علمی نیز اهمیت بسیار دارد. تلاش ساسانیان در احیای فرهنگ ملی، توسعة علوم و نیز ایجاد مراکز علمی از جمله شهر دانشگاهی گندی شاپور، نمونه ای آشکار برای این موضوع به شمار می رود. شهر گندی شاپور یکی از مراکز مهم علمی و آموزشی در ایران باستان بود و شهرت زیادی در دنیای کهن داشت و بعدها سرمشقی برای مراکز پزشکی ایران پس از اسلام شد. در این مقاله تلاش شده است با استفاده از منابع مورخان قدیم و جغرافیانویسان دورة اسلامی و هم چنین پژوهش ها و تحقیقات جدید و با استفاده از شیوة پژوهش های تاریخی و ضمن بررسیِ فرایندِ شکل گیری و توسعة این شهر مهم دورة ساسانی، به این سؤال پاسخ داده شود که شهر گندی شاپور در دولت ساسانی چه جایگاه و موقعیت فرهنگی علمی داشته است.

کشیده شدن دامنه جنگ جهانی دوم به ایران و ورود قوای متفقین در سحرگاه سوم شهریور1320به کشور، پیامدهای اقتصادی، سیاسی و اجتماعی فراوانی برای مردم ایران در برداشت. مشکلاتی مانند ناامنی، قحطی، شیوع بیماری های مختلف از نتایج بارز اشغال ایران بودند در این وضعیت، قحطی به عنوان مهم ترین عامل چنان گسترش یافت که مردم حتی قادر به تهیه قوت لایموت نیز نبودند و بسیاری از مردم در اثر گرسنگی جان خود را از دست می دادند. مهم ترین علل بروز قحطی در سال های جنگ جهانی دوم، به صورت مستقیم و غیرمستقیم، به حضور نیروهای بیگانه بازمی گشت. سوال اصلی پژوهش پیش رو این است که جنگ جهانی دوم در بروز قحطی ایران چه تأثیری داشت؟ به نظر می رسد جنگ جهانی دوم نه تنها زمینة ایجاد قحطی را فراهم کرده بود، بلکه در پاره ای از مواقع عوامل اصلی بروز قحطی را تشدید می کرد. حال این پژوهش می کوشد با استفاده از روش توصیفی تحلیلی و با استناد به اسناد و روزنامه های آن زمان، عوامل مؤثر در بروز و تشدید را دسته بندی و بررسی و تبیین کند.

مارتین هایدگر، فیلسوف آلمانی و از متفکران بزرگ و پرنفوذ قرن بیستم است که دایره ی نفوذش فقط به حوزه های فلسفه محدود نمی شود. نظرات وی در شکل گیری جریان پست مدرنیسم نقشی اساسی داشته است. او درباره بسیاری از موضوعات اساسی مرتبط با هستی آدمی، تفاسیر بدیع و بنیادین ارائه داده است. به همین دلیل، فهم آثار و نوشته های او همواره آسان نبوده است. هایدگر در آثارش از زبان عادی و روزمره بسی فاصله گرفته و می کوشد به زبان دیگری دست پیدا کند که برای بیان تفکری نو و بی واسطه مناسب باشد. اما دشواری فهم نوشته های هایدگر، نه صرفا به جهت تصنعی بودن زبان او، بلکه به خاطر دیگرگونی عظیمی است که با وی در ساحت تفکر فلسفی روی می دهد. دغدغه ی اصلی هایدگر، در فلسفه «هستی» است؛ اما باید توجه داشته باشیم که آنچه هایدگر از لفظ هستی مراد می کند، با آنچه فیلسوفان پیش از وی از مد نظر داشته اند، بسیار متفاوت است. در مقاله ای که از پی می آید، نویسنده می کوشد با زبانی روان و خواندنی، به توضیح مفاهیم اصلی تفکر هایدگر بپردازد. او بحث خود را با محوریت مسئله ی هستی و رابطه ی آن با آدمی پیش می برد.

مادها و پارس ها دو گروه از مهاجران آریایی بسیار نزدیک به هم بودند که احتمالا در نیمه دوم هزاره ی دوم پیش از میلاد وارد فلات ایران شدند و در شرق کوه های زاگرس مستقر شدند. حضور اقوام مختلف در منطقه در این زمان و سپس یورش های مکرر آشوریان علیه این اقوام و گروه ها، از جمله مادها و پارس ها سبب گردید که آنان برای مقابله با این تهاجمات مکرر گرد هم آیند و بنا براین اولین اتحادیه مادی تحت رهبری دیااُکو و شاید همزمان اتحادیه ای از پارس ها تحت رهبری هخامنش در ایران شکل گرفت. بررسی چگونگی رابطه مادها با پارس ها پس از این حادثه و پیش از تشکیل امپراتوری هخامنشیان، موضوع کنکاش این مقاله است. هرچند بسیاری از اندیشمندان با استناد به گزارش هرودت ازسلطه مادها بر پارس ها در طول حکومت مادها پس از فرمانروایی فرورتیش سخن می گویند، اما در این مقاله تلاش شده است براساس گزارش مورخان یونانی و مقایسه آن با اسناد میان رودان، بویژه منابع آشوری و بابلی و داده های باستانشناسی و با استفاده از شیوه تحقیقات تاریخی نشان داده شود که برخلاف ادعاهای مطرح شده توسط اندیشمندان تاریخ کهن ایران، رابطه مادها و پارس ها در این دوره و پیش از تلاش آستیاگ برای تصرف سرزمین پارس در زمان کورش دوم (کورش بزرگ) که منجر به جنگ بین این دو و در نهایت سلطه پارس ها بر مادها در این زمان شد، بیشتر دوستانه بود و به نظر می رسد تا پیش از فرمانروایی آستیاگ که برای اولین بار در صدد تصرف سرزمین پارس بر آمد، برخورد عمده ای بین این دو گروه ازآریاهای خویشاوند انجام نشده باشد.

فتح سرزمینی یکی از رایج ترین تقاضاهای استعمارگران در گذشته بود که به بهانه های مختلف و از راه های گوناگون دنبال می شد. در مقابل، بی کفایتی سیاست مداران در دفاع از کشور، تسهیلگر این گونه اقدامات گردید. آذربایجان یکی از مناطق مرزی مورد طمع روس ها بود که نهایتا بخشی از آن در دوره قاجار از دست رفت. در این مقاله نحوه زمینه سازی و تحقق آن را بررسی شده است.

در این بخش به معرفی نسبتا تفصیلی و تحلیلی سه کتاب پیرامون انقلا‌ب اسلا‌می ایران می‌پردازیم و سپس فهرست تعدادی از منابع و ما‌ل‌خذ مربوط به این موضوع معرفی می‌شود

ورود پارسی ها به انشان / پارسه و ارتباط گسترده آنان با ساکنان عیلامیِ این سرزمین در جنوب غرب ایران باعث نفوذ فرهنگ و تمدن عیلام در فرهنگ و تمدن هخامنشی به ویژه در زمان کوروش دوم و کمبوجیه دوم شد. به علاوه، ادعاهای کوروش در استوانه مشهور خود به زبان بابلی که خود و اجدادش را پادشاهان انشان معرفی می کند و ذکرنکردن نام پارس و یا هخامنش در این نوشته، باعث شده است که در سال های اخیر تعدادی از اندیشمندان تاریخ ایرانِ پیش از اسلام درباره هویت پارسی کوروش دچار تردید شده و کوروش را دارای هویت عیلامی ـ انشانی بدانند. هرچند که تاکنون نقدهایی بر چنین ادعاهایی نوشته شده است، هنوز این بحث ها ادامه دارد. در این مقاله تلاش شده است تا با استفاده از شیوه پژوهش های تاریخی و با استناد به داده های باستان شناسی، اسناد و نوشته های کهن میان رودانی ـ عیلامی، کتیبه های پارسی، الواح عیلامی، نوشته های یونانی و همچنین پژوهش های جدید تاریخی و با ارزیابی بحث های موافق و مخالفِ ادعای بالا، به بررسی نظر پاتس در رابطه با هویت انشانی ـ عیلامی کوروش دوم بپردازیم.

رواداری و شکیبایی برای آزادی رفتار و اندیشه و حقوق دیگری به ویژه در امور مذهبی و سیاسی در پناه قانون و قدرت دولت، از گذشته تا کنون از برجسته ترین موضوع های دینی سیاسی بوده است. بیشتر دولت مردان، پیرو دین و مذهب و یا اندیشه خاص سیاسی و فکری اند و بسیاری از آنان پس از رسیدن به قدرت و حاکمیت، همه امکانات و امتیازها را برای توان مندسازی اندیشه و فکر خود به خدمت می گیرند و برای دیگران حقوقی در نظر نمی آورند. قرن چهارم و پنجم هجری، قرن تمدن سازی و شکوفایی مسلمانان به شمار رفته است و دولت های آل بویه و سلجوقیان در آن روزگار حاکم شده اند. بنابراین، بررسی این موضوع معطوف به این دولت ها برای مشکلات امروز بسیار راه گشا است؛ به ویژه با توجه به اینکه یکی از آن دو، پیرو تشیع و دیگری پیرو تسنن بوده است. این نوشتار با روی کرد تطبیقی و مقایسه ای، به واکاوی و توصیف و تحلیل ویژگی های برجسته و تأثیرگذار رواداری مذهبی در دو عصر آل بویه و سلجوقیان و مقایسه آن دو از این منظر با یک دیگر می پردازد. حاکمان آل بویه و سلجوقی در امور سیاسی و حکومتی، در حوزه رواداری مذهبی، رفتارهای گوناگونی داشته اند و رواداری مذهبی در این دو دوره، فراز و فرودهای فراوانی داشته است. رواداری مذهبی در توسعه علم و فرهنگ و مراکز علمی و فرهنگی و در پی آن، وضع عالمان در این دو دوره بسی تأثیر گذارد و از دید سیاسی و حکومتی، زمینه نیکویی برای استفاده از اندیشه ها و اندیشه ورزان گروه های مختلف فراهم آورد و حاکمان در استفاده از نخبگان جامعه، از فرصت مغتنمی برخوردار شدند.

سرنوشت نظام سیاسی ایرانانقلاب سیاسیمشروطه با پریشانیهای بسیاری رقم خورد و در فاصله کوتاهی به تغییر خاندان سلطنت و برقراری حکومت استبداد پهلوی انجامید. مردم ایران هنوز طعم حکومت مشروطه را نچشیده بودند که ناخواسته درگیر مشکلات و عوارض جنگ جهانی شدند. فقر عمومی، ناامنی گسترده، مداخلات بیگانگان، تهدید استقلال و تمامیت ارضی کشور، اختلاف و دودستگی نخبگان سیاسی، تحولات جهانی و زمینه های نابسامانی داخلی، سرانجام قدرت را از احمدشاه قاجار گرفت و به دست رضاخان میرپنج سپرد. رضاخان نه تنها نظام مشروطه سلطنتی را استحکام و قوام نبخشید، بلکه بی سابقه ترین دیکتاتوری تاریخ ایران را عملی ساخت. پس از اشغال ایران در شهریور1320، حکومت رضاخانی نیز به پایان رسید و پسر ارشد او ــ البته پس از رضایت اشغالگران ــ بر تخت پادشاهی تکیه زد.حکومت محمدرضا، از سال1320 تا1357، که یک دوره طولانی سی وهفت ساله را شامل می شود، در نوسانات و التهابات بسیاری غوطه ور گشت. هرچند در ابتدای سلطنت او تاحدودی فضای باز سیاسی در کشور ایجاد شد و فراکسیونهای متعدد مجلس و احزاب گوناگون در سطح جامعه پدید آمدند اما هرچه پایه های قدرت او بیشتر تثبیت می یافت، فضای باز سیاسی نیز تنگ تر می شد. جز آیت الله کاشانی(ره) و دکتر مصدق، معارض عمده ای برای محمدرضا شاه وجود نداشت و او بیست سال اول حکومت خود را با ملایمت سپری کرد اما از سالهای1340 به بعد، هم شاه در رویه حکومتی خود گستاختر و مستبدتر شده بود و هم مخالفان او جدی تر در عرصه سیاست نمود و حضور یافتند. گروهها و جریانات سیاسی بسیاری هر روز بیش ازپیش در تشکلهای ساختارمند گوناگون ظهور می کردند، که طیفی از مذهبی تا مارکسیستی را شامل می شد؛ اما دشمن عمده و سرسخت و خستگی ناپذیر شاه کسی نبود جز امام خمینی(ره)، بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران، که سرانجام حکومت پادشاهی را در ایران منقرض و جمهوری اسلامی را برپا ساخت.در مقاله حاضر رویدادهای سیاسی عمده در دوران پهلوی دوم و بازیگران دوران حکومت سی وهفت ساله او مورد مطالعه و بازگویی تاریخی قرار گرفته است.

سقوط اصفهان در آخرین سال های فرمانروایی صفویان به آشفتگی سیاسی در ایران منجر شد. مهمترین ویژگی ساخت سیاسی ایران در این عهد، سر بر آوردن مدعیان فرمانروایی در ولایات و ایالات بود و در این میان، خراسان به دلیل همجواری با افغانان از حساسیت زیادی برخوردار بود. از جمله رویدادهای مهم خراسان و شرق ایران در این دوره ظهور ملک محمود سیستانی و اقدامات او بود. این رویداد تاکنون بیشتر بر اساس روایت تاریخ نویسی افشاری مورد بررسی قرار گرفته است. پژوهش حاضر روایتی نویافته را در باره آغاز و انجام فرمانروایی ملک محمود سیستانی معرفی، و آگاهی های آن را با تاریخ نویسی افشاری مقایسه و ارزیابی می کند.

پژوهش حاضر، درصدد است با بررسی نامه ی طاهر به فرزندش عبدالله، دیدگاه وی را دربار ه ی حکومت، رعیت، و رابطه ی متقابل آنها تبیین، و آئین حکمرانی در دوره طاهریان را مشخص کند. نتایج تحقیق، مشخص می کند نظام مطرح شده در این نامه، از فرهنگِ حکمرانی دلالت می کند که در مقایسه با دولت های نوین، بسیاری از کارکردهای امروزین آن را در بر می گیرد. در بررسی عملکرد امرای طاهری، می توان آن را دستورالعمل مکتوب و آئین نامه حکومتی آنان، و در سطوح بالاتر، به خصوص در دوره ی مامون، به عنوان دستورالعمل اجرایی ماموران دولتی دانست. برخی دیگر از یافته های پژوهش حاضر، حاکی از تاثیر اندیشه ها و شیوه های مطرح شده در نامه ی طاهر، در خصوص اداره ی حکومت و نظرات مالیاتی ایشان بر اندیشه های ابن خلدون در مقدمه می باشد.