درخت حوزه‌های تخصصی

معماری سنتی شهرهای تاریخی ایران حاوی درس های آموزنده ای در زمینه های مختلف مرتبط با معماری و شهرسازی است. یکی از نکات قابل تأمل در این زمینه شگردهای به کار رفته در طراحی فضاهای باز و پیاده راههای شهرهای کویری است که علی رغم شرایط محیطی سخت و خشن این مناطق، امکان زندگی امن، راحت و پایدار را برای هزاران سال فراهم نموده است. مقاله حاضر با بررسی بافت تاریخی شهر کاشان در اوج گرمای تابستان و اوج سرمای زمستان، به مطالعه این شگردها به کمک علم همسازی با اقلیم پرداخته است. در این مقاله از جدیدترین شاخص ارزیابی وضعیت گرمایی فضای باز که شاخص اقلیم دمای جهانی نام دارد برای ارزیابی داده های برداشت شده در روزهای 20 و 21 ماه تیر و 20 تا 22 ماه دی سال 1390، استفاده شده است. داده های میدانی توسط دستگاه هواشناسی سیار که قادر به برداشت آمار دما، رطوبت، باد و فشار هواست گردآوری شده است. به رفتارهای مردم، اعم از مدت حضور، نوع لباس و فعالیت در مسیر انتخابی، در روزها و شب های مورد نظر توجه شد. تحلیل نتایج با انتقال داده ها به نمودار سایکرومتریک و مقایسه آن با منطقه های گرمایی تعریف شده توسط شاخص مورد نظر برای ارزیابی گرمایی انجام شده است. مقایسه این نتایج با داده های طولانی مدت و کوتاه مدت ایستگاه هواشناسی کاشان نشان داد که معماری هر فضا، تا چه میزان وضعیت اقلیم خرد را نسبت به اقلیم محلی، اقلیم کوتاه مدت شهر و اقلیم بلند مدت شهر تعدیل کرده و امکان حضور طولانی و امن مردم را در گرم ترین ایام تابستان و سردترین ایام زمستان کاشان فراهم نموده است. تعیین میزان موفقیت راهکارهای معماری به کار رفته به عنوان اصول طراحی گذرهای همساز با اقلیم در مناطق کویری محصول این مقاله است.

هر اقدامی به منظور پرداختن به مقوله شهرسازی و نیز دخالت در فرایند طراحی و برنامه ریزی شهری نیازمند درک و شناخت دقیق و صحیح تجربیات دیگران - سایر کشورها - و بهره مندی از نقاط ضعف و قوت آنها است . مطالعه و بررسی شهرسازی هند به دلایل مختلف از اهمیت فراوان برخوردار می باشد از جمله : - شکل گیری یکی از کهن ترین و پهناورترین تمدن های شهری جهان در این منطقه ؛ - شهرسازی آگاهانه و قرا گرفتن تجربیات این خطه در کنار تجربه شهرسازی یونان باستان ؛ - وسیع بودن سرزمین ، جمعیت زیاد ، تنوع فرهنگ ها و مذاهب ؛ ...

یکی از مصادیق تفکر توحیدی شیعیان در فرهنگ عاشورا و ارزش های نهفته در آن متجلی شده است. حسینیه ها و تکایای ایرانی گویاترین تجلی کالبدی ماهیت و پیام چنین فرهنگی در ساختار فضای شهری می باشد. بر اساس این فرضیه در مقاله حاضر پس از بررسی اهمیت مراسم ماه محرم و شناسایی اجمالی مکانهایی با عملکرد یکسان در سایر جوامع شیعه نشین، به تحلیل ویژگی های خاص حسینیه ها و تکایای ایرانی تحت عناوینی از قبیل مفاهیم نمادین و کیفیات فضائی و بصری واهد پرداخت. حسینیه ها و تکایای ایرانی که مظهر پیوند بین زمان، مکان و مردم می باشند به دلیل ویژگی «فضای شهری بودنشان» نه تنها در قیاس با مکانهای هم عملکرد خویش در سایر کشورها ، هویتی متمایز می یابند. بلکه به عنوان تنها فضاهای بازشهری با عملکرد مذهبی در فرهنگ شهرسازی مسلمین منحصر بفرد می باشند.با شناخت و بکارگیری هرچه بیشتر اصول طراحی چنین فضاهایی از قبیل مکانیابی،انعطاف پذیری در فرم و عملکرد و مفاهیم غنی نمادین می توان به تداوم بیان کالبدی یک فرهنگ در محیط و هویت بخشی به شهر ایرانی کمک مؤثری نمود. کلیدواژگان: برنامه ریزی کالبدی، مکانیابی، توسعه صنعتی، عوامل موثر، مناطق، تمرکز زدائی، کارگاههای بزرگ صنعتی

پس از جدایی افغانستان از ایران، این دوکشور به عنوان دو واحد مستقل سیاسی، همواره متأثر از جریانات و تحولات داخلی و دخالت های سیاسی و فرهنگی بیگانگان نتوانستند در عرصه های اجتماعی و به ویژه حوزه ی روابط فرهنگی به تعاملی هم سو و سازنده دست یابند. دامن زدن به اختلافات متعدد سیاسی، اجتماعی و اقتصادی به ناچار سطح روابط اجتماعی – فرهنگی دو کشور با وجود تمامی اشتراکات از دین تا فرهنگ و زبان را دچار لطمات جبران ناپذیری ساخت. تلاش کنشگران افغان در ایجاد هویتی نوین برای افاغنه با تأکید بر پشتون گرایی سیاسی – فرهنگی، تقابل با زبان فارسی با تقویت حوزه ی زبان پشتو، دوری گزینی از ایران در حوزه ی آموزش تعملیات عمومی و رویکرد به دولت های ثالث مانند ترکیه در این زمینه، بر میزان واگرایی و جدایی فرهنگی میان دو کشور در دوران سلسله پهلوی افزود. این مقاله با رویکردی تاریخی - تحلیلی مهمترین عوامل و بسترهای موانع اجتماعی – فرهنگی میان دو کشور را با تأکید بر اسناد وزارت امور خارجه ایران و منابع افغان مورد بررسی قرار می دهد.

در میان کتب مصور فارسی، شاهنامه فردوسی و به طوراخص «شاهنامه بایسنقری»، از جایگاه ویژه ای برخوردار است، ظهورمکتب هرات تیموری درعصردرخشان هنراسلامی، آن را ملزم به پیروی از ارزش های اصیل آن نموده است؛ جهت پیگیری این مسئله دراین نوشتارنگاره ی«کشته شدن ارجاسب دررویین دژبه دست اسفندیار»انتخاب شده و درپی طرح این پرسش کلی که نگاره ی یاد شده به لحاظ ساختاری چه تفاوت هایی با سایرنگاره های شاهنامه بایسنقری دارد؟ لذا نویسنده به روش تحلیل زیباشناسانه و تطبیق با مبادی حکمت هنراسلامی به بررسی و تحلیل نگاره مذکور پرداخته و تفاوت های ساختاری آن با سایر نگاره های شاهنامه بایسنقری را مورد مطالعه قرار داده است. و نتیجه آن که: نگاره مذکور از حیث وضعیت و ماهیت عناصر، دارای حرکت و جنبشی صعودی و حرکتی کمال گرا منطبق براصول حکمت هنراسلامی است، همچنین کثرت اجزای تشکیل دهنده در راستای ایجاد وحدت بصری، به درج اصل وحدت درکثرت نایل آمده است. جنبش و حرکت موجود دراین نگاره، عدم تقارن و نمایش هم زمان چندین فضا در کنارهم از بارز ترین تفاوت های این نگاره با سایر نگاره های شاهنامه بایسنقری بوده و شاید بتوان آن را پایه گذار مکاتب بهزاد و تبریز صفوی دانست.

در عصر جهانداری مغول ها یا دوره ایلخانی، پدیده نوینی در عرصه های معماری و شهرسازی موسوم به ابواب البر معمول می گردد که در این طرح مقبره بانی به عنوان عنصر سازمان دهنده سایر فضاهای اقماری مجموعه مشهود است. دو شهرک اقماری در قرن هفتم هجری در دو طرف تبریز بر اساس یک ایده منطقی شهر سازی احداث می گردد که یکی شنب غازان در سمت غرب و دیگری رشیدی در شرق تبریز است. وضعیت ساختمانی شنب غازان به رغم شهرت بسیار آن ، به دلیل از بین رفتن هر گونه آثار فیزیکی، در پرده ابهام است و حتی تفسیرهای متفاوتی از مفهوم نام آن ارائه می گردد. نگارنده بر اساس مطالعات متون آن عصر در مورد اوصاف معماری شنب غازان و تحلیل و مقایسه آنها با تصاویر مینیاتور و طرح هایی که توسط سیاحان اروپایی تهیه شده است؛ ضمن نقد نظر و طرح دونالد ویلبر موفق گردید با طرح نقشه هایی از کلیت آن ، نحوه استقرار فضاهای معماری آن را نیز روشن نماید.

گسترش روابط ایران با غرب در زمان ناصرالدین شاه، زمینه را برای ورود افکار، الگوها واشیاء فرنگی باز کرد. گرته برداری از الگوهای فرنگی در شهرسازی خود را در طرح توسعه شهر تهران و تبدیل آن به دارالخلافه ناصری و ایجاد فضاهایی با حال و هوای فرنگی نمایاند.خیابان لاله زار که در بخشی از باغ لاله زار ( باغ تفرجگاهی سلطنتی بیرون شهری دوران فتحعلیشاه) ایجاد گردید، از جمله شاخص ترینِ این فضاها است. این خیابان با تجهیز شدن به تأسیسات جدید شهری و آراسته شدن با سبک های جدید معماری و فراهم آوردن مکانی نو، دروازه ای به غرب و ویترین نمایش نووارگی شد. نمودهای زندگی مدرن شهری مانند پارک و باغ وحش که مفهوم اوقات فراغت را به گونه ای نو مطرح می کردند، در آن ایجاد شدند. تجهیزات نوین مثل چراغ گاز و واگن اسبی شباهت شکلی آن را با نمونه های اروپایی کاملتر کردند. هرچند مقصودی مشابه شهر اروپایی از ایجادشان دنبال نمی شد. حضور زنان برای تفرج و گردش آغاز عصر جدیدی در حیات شهری بود که تا آن زمان بی سابقه بود. این مقاله شرح ظهور خیابان لاله زار در دوران ناصری و خصوصیات آن از جنبه های گوناگون کالبدی، فضایی و حیات شهری است.