درخت حوزه‌های تخصصی

این مقاله به تشریح توسعه رویکردی عملی درفراهم سازی تسهیل دانش در یک سازمان پژوهشی بزرگ میپردازد. مقاله از نوع مطالعه موردی است که با بررسی آزمایشگاه علوم و فناوری و صنایع نظامی انگلیس (آفصا) و رویکرد بخش خدمات دانشی آن، به تسهیل سازی دانش پرداخته است. از یافته ها میتوان به در دسترس بودن آسان متخصصان موضوعی/اطلاعاتی سازمان، همچنین شکل گیری غیر رسمی شبکه های دانشی موازی با شبکه های رسمی درون سازمان اشاره کرد که باعث میشود جمع آوری و استفاده از اطلاعات به نحو مؤثرتری انجام گیرد. در این پژوهش خدمات مؤثر، فلسفه و ابزار بهبود استفاده مؤثر و مجدد از اطلاعات و دانش واحد معرفی میشود. علاوه بر این، حرکتی ثابت از تدارک خدمات استاندارد به سوی یک فضای کارشناسی اطلاعاتی وجود دارد. از مفاهیم نو ارائه شده در این مقاله، ارائة تعریفی مجدد از نقش خدمات کتابخانه و اطلاع رسانی است که با نیازهای قرن بیست و یکم تطابق بیشتری دارد

درچند دهة گذشته کاربرد شاخصهای کتابسنجی و علم سنجی به منظور ارزیابی عملکرد علمی پژوهشگران ، بیش از پیش رایج شده است. ازمهم ترین این شاخصها که ابزاری را برای مطالعات گسترده استنادی از جنبه های مختلف فراهم آورده، شاخص «استناد» است. به دلیل اهمیت این شاخص درارزیابیهای کیفی، پژوهش حاضر نیز با کاربرد آن، تولیدات علمی پژوهشگران ایرانی را درپایگاه ISI، مورد مطالعه قرارداده و ملیت استنادکنندگان به تولیدات علمی ایرانیان (به تفکیک استنادهای بومی، خود استنادی و استنادهای بین المللی براساس حدود مرزی کشورها و قاره ها) را مشخص نموده است. درادامه پژوهش، میزان همبستگی بین ملیت استناد کنندگان به تولیدات علمی ایرانیان با ملیت همکاران بین المللی پژوهشگران ایرانی، مورد سنجش قرار گرفته است. نتایج پژوهش نشان میدهد از کل استنادهای رسیده به تولیدات علمی ایرانیان، 2/49% از طرف پژوهشگران سایرکشورها و 8/50% ازطرف پژوهشگران ایران بوده است که از این میزان استناد رسیده از طرف ایرانیان، 73/30% خود استنادی نویسنده و 02/20% نیز ازطرف دیگر پژوهشگران ایرانی بوده است. با وجود اینکه منحنی نرمال فراوانی کشورهای استنادکننده به ایرانیان نشان میدهد وضعیت استناد به ایرانیان درسطح مطلوبی قرار ندارد، در میان کشورهای استناد کننده به ایرانیان، ایالات متحده آمریکا، چین و هندوستان و در میان قاره ها هم قارة اروپا و آسیا، به ترتیب بیشترین استنادکنندگان به تولیدات علمی ایرانیان می باشند. آزمون همبستگی بین میزان استناد 63 کشور استنادکننده به ایران در این پژوهش با میزان همکاری بین المللی پژوهشگران این کشورها با ایرانیان، معناداری ارتباط بین این دو متغیر را تأیید مینماید

سازماندهی اطلاعات همواره از دغدغه ها و کارکردهای اصلی حرفه کتابداری و اطلاع رسانی بوده و نقش زیربنایی در فرایند مدیریت اطلاعات (تولید، توزیع و اشاعه) داشته است. اصول و قواعد تدوین شده در این زمینه در طول زمان تحول و توسعه یافته و هدف آنها ایجاد چارچوبی برای سازماندهی آرمانی اطلاعات بوده است. با وجود این آرمانگرایی، سازماندهی اطلاعات در عمل و بویژه در محیط الکترونیکی و شبکه ای کنونی، با چالشها و دشواریهای اساسی روبه روست. هدف مقاله حاضر، شناسایی و تحلیل این چالشهاست. این نوشته تلاش دارد برخی پرسشهای اساسی ناشی از شرایط جدید را مطرح کند. مهمترین چالشهای مورد بررسی در سازماندهی اطلاعات عبارتند از: افزونگی منابع اطلاعاتی در شکلهای گوناگون، دشواری در تعیین مبنای توصیف منابع، محدودیت سازماندهی در مبدأ تولید منابع، دشواری کنترل مستند نامها و موضوعها در سطح ملی و جهانی، تضاد میان شیوه های پیش همارایی و پس همارایی، کاستیهای فهرستهای رایانه ای در بازیابی و نمایش اطلاعات و تضاد میان فهرستنویسی و نمایه سازی در موتورهای کاوش. در پایان، ضمن دسته بندی این چالشها، راهکارهایی برای فایق آمدن بر آنها ارائه شده است

کتابخانه هایدانشگاهیبرایساماندهیودسترس پذیر کردناطلاعاتانبوهموجوددراینترنت،سعی دارند وب سایت و ایجاد انواع پیوندهای فرامتنی به اطلاعات مناسب را طراحی کنند. کتابخانه های دانشگاهی ایران نیز تلاش کرده اند تا از تعداد و انواع پیوندهای اطلاعاتی در وب سایت خود استفاده کنند. در عین حال، با توجه به اهمیت پیوندها در دسترس پذیر کردن اطلاعات، مشخص نیست که در وب سایتهای کتابخانه های دانشگاهی ایران تا چه میزان و از چه نوع پیوندهایی استفاده شده و این پیوندها به چه نوع منابعی داده شده است. مقاله حاضر به بررسی این مسئله در پنج وب سایت کتابخانه دانشگاهی ایران پرداخته است. داده ها به روش مشاهده و از طریق سیاهه های ارزیابیِ محقق ساخته،در پنج مقوله شامل منابع اطلاعاتی، سازمانها، راهنماها، پیوند به اشخاص و پیوندهای مربوط به خدمات کتابخانه،گردآوری شد. یافته ها نشان میدهد که در رشته های شیمی، روانشناسی، و مهندسی برق، پیوند به پایگاههای چکیده بیشتر از پایگاههای تمام متن و به دیگر منابع اطلاعاتی بیشتر از پایگاههای تمام متن است. تعداد کل پیوند به راهنماها در وب سایت کتابخانه های دانشگاهی ایران بسیار اندک است. این وب سایتها دسترسی کمی به مجله های الکترونیکی، منابع مرجع الکترونیکی، وپایگاههای اطلاعاتی (نمایه نامه ها، مقاله نامه ها، چکیده نامه و یا منابع تمام متن) فراهم کرده اند. همچنین، نتایج نشان داد که در هر یک از رشته ها، تعداد پیوندهای برون سایتی بسیار بیشتر از پیوندهای درون سایتی است. نتیجه کلی پژوهش حاضر در مورد پیوندها در وب سایتهای کتابخانه های دانشگاهی ایران نشان میدهد که این وب سایتها از الگوی مشخصی برای ایجاد پیوند استفاده نمی کنند و در زمینه ایجاد پیوند ضعیف عمل کرده و به این عنصر اطلاعاتی مهم در وب سایتها توجه کافی نداشته اند.

این مقاله ابتدا به اهمیت مجلات در ارتباطهای علمی و بحران پیش روی کتابخانه­ها برای اشتراک این مجلات می­پردازد. سپس رویکرد به مجلات دسترسی آزاد را به عنوان روشی جدید در ارتباطهای علمی مورد توجه قرار می­­دهد، پیش زمینة ظهور این مجلات را بررسی می­کند، مسائل مرتبط به آنها را ارائه می­دهد و در نهایت نگرانیهای مربوط به آنها را بیان می­نماید و میپذیرد که جنبش دسترسی آزاد با وجود تاریخچة اندک خود، تأثیری بسزا در وضعیت ارتباطهای علمی در سطوح علمی، دانشگاهی و جوامع انتشاراتی داشته است.