درخت حوزه‌های تخصصی

علی‎رغم افزایش خیره‎کنندة تعداد کانال‎های تلویزیونی که از طریق ماهواره‎ها اقدام به پخش برنامه‎های رادیویی و تلویزیونی برای بخش اعظمی از کشورهای دنیا و یا حتی تمام کشورهای دنیا می‎کنند و علی‎رغم افزایش روزافزون تعداد کشورهایی که وارد قلمرو پخش برنامه‎های تلویزیونی ماهواره‎ای به عنوان مهم‎ترین رسانه جهانی روز دنیا شده‎اند، متأسفانه تاکنون جامعه جهانی نتوانسته است پدیده «پخش برنامه‎های تلویزیونی ماهواره‎ای» را به عنوان یکی از موضوع‎های مهم ارتباطات و حقوق بین‎الملل قانونمند کند. این مسئله، یعنی قانونمند نبودن پخش برنامه‎های تلویزیونی ماهواره‎ای در حقوق بین‎الملل به بروز مسائل و مشکلاتی در عرصه ارتباطات و حقوق بین‎الملل منجر شده است که اگر همچنان ادامه یابد قطعاً در آینده به مشکلات و مسائل بیشتری در جامعه جهانی دامن خواهد زد و علاوه بر خدشه‎دار کردن سلامت ارتباطات بین‎المللی حتی صلح و امنیت بین‎المللی را نیز به مخاطره خواهد افکند. بیان این نکته به معنای آن نیست که جامعه جهانی (دولت‎ها و مجامع بین‎المللی) به مقوله ضرورت قانونمند کردن پخش برنامه‎های تلویزیونی ماهواره‎ای توجهی نداشته‎اند و برای حصول به این هدف اهتمامی نورزیده‎اند؛ بلکه همان گونه که در ادامه این مقاله خواهد آمد تقریباً تمامی تلاش‎های دولت‎ها و مجامع بین‎المللی برای قانونمند کردن پخش برنامه‎های تلویزیونی ماهواره‎ای در حقوق بین‎الملل به موانعی برخورد کرده است که دست یافتن به این هدف را تا حد زیادی دشوار می‎سازد. در این مقاله، موانع و دلایل ناکامی جامعه جهانی در خصوص عدم تصویب کنوانسیون یا معاهده جامع و خاصی که متضمن تمامی جنبه‎های پخش تلویزیونی ماهواره‎ای باشد به ترتیب در چهار مبحث تحت عنوان مسائل سیاسی، حقوقی، فرهنگی و فنی مورد بحث و بررسی قرار می‎گیرد تا هم با وقوف بر این مسائل و موانع، سیاست‎های کلان ملی در خصوص پخش و دریافت برنامه‎های تلویزیونی ماهواره‎ای با مطالعه و احتیاط بیشتری تدوین شود و هم با استفاده از ابزارها و توانمندی‎های بالقوه و بالفعل ملی و بین‎المللی در شکل‎گیری و قانونمندی حاکم بر پدیده مهم پخش برنامه‎های تلویزیونی ماهواره‎ای در حقوق روابط بین‎الملل مشارکت داشته باشیم. در پایان این اشاره کوتاه باید یادآور شد که نگارنده به هیچ وجه معتقد نیست تاکنون هیچ معاهده یا کنوانسیونی که ولو به طور جزئی به مقوله «پخش برنامه‎های تلویزیونی ماهواره‎ای» پرداخته باشد تنظیم نشده است زیرا غیر از کنوانسیون 1936 ژنو که مبین اصول حقوق بین‎الملل عام در خصوص پخش برنامه‎های رادیویی است1 معاهدات فضا و بعضاً معاهدات دیگری نیز وجود دارند که به صورت جزئی به بعضی از جنبه‎های پخش تلویزیونی ماهواره‎ای پرداخته‎اند اما صرف نظر از این که بین دولت‎ها و حقوقدانان اختلافات جدی‎ای در خصوص شمول برخی از کنوانسیون‎های مذکور بر این امر وجود دارد، وضعیت فعلی حکایت از آن دارد که این کنوانسیون‎ها پاسخگوی اکثر قریب به اتفاق مسائل و جنبه‎های حقوقی، سیاسی، فرهنگی و حتی فنی مسئله نیستند و تلاش‎های جامعة جهانی نیز به دلیل موانعی که موضوع بحث این مقاله است تاکنون منجر به وفاق عام دولت‎ها نشده است.

به درستی مشخص نیست مجموعه فرایندهایی که امروزه تحت عنوان جهان گستری شناخته می‌شوند از چه زمانی آغاز شدند. تنها می‌دانیم که از مدت‌ها پیش، این احساس که سرعت و ماهیت تحولات، موجب سرعت گرفتن سرسام‌آور گروهی از فرایندهای موجود و تغییر ماهیت برخی از آن‌ها و نیز پایداری فرایندهای جدید شده، به وجود آمده بود. خلق مفهوم جهان گستری که به منظور ساده‌سازی، درک بهتر و اندیشیدن درباره این تحولات صورت گرفت، درحوزه نظر و عمل تلاش‌های فشرده‌ای را به همراه آورده است. پیروان ادیان و مذاهب الهی و مادی، مکاتب فکری بزرگ در علوم اجتماعی، اقتصاد، سیاست و فرهنگ، هریک از منظر خود مباحثی را درخصوص فضای مفهومی این واژه مطرح کرده و به نظریه‌پردازی درباره گذشته، حال و آینده جهان در پرتو آن پرداخته‌اند.سؤالات بی‌شماری نیز مطرح‌اند، ازجمله این که: ماهیت این فرایند چیست؟ آیا جهان گستری فرایند جدیدی است یا سابقه‌ای دیرینه دارد؟ آیا مجموعه تحولاتی که امروزه در حوزه این واژه جدید قرار می‌گیرند، تحولاتی خودجوش Spontanous هستند یا توسط گروهی خاصی از کنشگران اداره می‌شوند؟ آیا آنچه که امروزه در حوزه‌های فناوری، اقتصاد، سیاست و فرهنگ می‌بینیم جهانی شدن است یا جهانی سازی؟ آیا پروژه است یا پروسه؟ این تحولات چه آثاری به همراه خواهند داشت؟ برسر حاکمیت دولت‌ها، اقتصادهای ملی، فرهنگ‌های بومی و هویت ملی و سنتی چه خواهد آمد؟ کنشگران عمده درجهان آینده کیان‌اند، کدام یک تاثیر گذارترند؟ جامعه آینده از حیث ماهیت و نوع تعاملات و کنش‌ها چگونه جامعه‌ای خواهد بود؟

روزگاری که ارنست شوماخر(Emest Schumacher) اقتصاددان برجسته آمریکایی عبارت معروف خود را به کاربرد و در کتاب برخواننده‌اش نوشت: کوچک زیباست؟ (1) هرگز گمان نمی‌کرد که سه دهه بعد غول جهانی سازی بخواهد آن را زیر پاهایش له کند. شوماخر می‌گفت که باید به مقیاس ‌های انسانی بازگشت. او فضایل اجتماعات کوچک انسانی را محترم می‌شمرد و معتقد بود بازگشت به ابعاد انسانی به فرهنگی دموکراتیک‌تر و نظامی متشکل از اجتماعات کوچک و غیرمممکن که تنها به میل خود وارد نظام‌های بزرگ‌تر شوند، نیاز دارند. راستی پاسخ گلوبالیسم به این پرسش چیست، کوچک زیباست؟ جهانی شدن از دید نگارنده ادغام بازارهای جهانی درزمینه تجارت و سرمایه‌گذاری مستقیم و جابه‌جایی و انتقال سرمایه، نیروی کار و فرهنگ در چارچوب سرمایه‌داری و آزادی بازار و نهایتا سر فرود آوردن جهان در برابر قدرت سرمایه‌داری جهانی است. ظهور این فرایند به تعیین حاصل واقعیت‌های تاریخی، جغرافیایی، اقتصادی و اجتماعی است که فهم درست آن بدون درک صحیح این واقعیت‌ها امکان‌پذیر نیست. نگارنده ضمن بررسی این واقعیت‌ها به نقش برجسته رسانه‌ها به منزله مهم‌ترین ابزار جهانی شدن اشاره می‌کند و در پایان به بررسی تاثیر این ارتباط وثیق جهانی شدن و رسانه بر پژوهش‌های رسانه‌ای می‌پردازد.

به‌نظر آقای آذرنگ، جهان گستری دور تازه‌ای است در تمدن رایج کنونی حاکم برجهان که براثر انقلاب‌ها و تحولات در عرصه اطلاعات و ارتباطات پیش آمده است. او براین عقیده است که هر بحرانی الزاما نگران کننده نیست، باید آن را درست شناخت و راه حل‌ مناسب در پیش گرفت. وی پیشنهاد می‌کند که در ماجرای جهانی شدن تصمیم‌گیری‌ها را برپایه بررسی‌ها و دیدگاه‌های کارشناسی - تخصصی استوارکنیم. به زعم او، برخی پدیده‌ جهانی شدن را حتی با پدیده اطلاعات یکی دانسته‌اند. از این دیدگاه، چنانچه اطلاع را در اختیار داشته‌ باشیم، می‌توانیم روند امور را در مسیر دل‌خواه به شکل دل‌خواه تغییر دهیم.

آقای دکتر شریعتمداری،‌ضمن اشاره به تفاوت تلقی کشورهای غربی و کشورهای درحال رشد از مقوله جهانی شدن، دلیل این تفاوت را در رشد فناوری در کشورهای غربی می‌داند؛رشدی که سبب شده تا کشورهای غربی چنین تصور کنند که لازم است دیگر کشورهای جهان درهمه زمینه‌ها از جمله علم، فرهنگ، اخلاق و... از آن‌ها تبعیت کنند. ایشان سپس با رد این عقیده، دوعامل اساسی برای اجتناب از این تحمیل و به عبارتی شبیخون فرهنگی را روشن بودن تعریف فرهنگ و رشد تربیت عقلانی به جای تربیت عادتی در کشورهای درحال توسعه می‌داند.

با دکتر کاظم معتمدنژاد قرار ملاقات و مصاحبه داریم.ساعت 2 بعدازظهر،پس از شرکت در جلسه‌ای طولانی از دانشگاه علامه، از راه می‌رسد.می‌پرسیم، اگر خسته‌اید و صلاح می‌دانید،‌گفت‌وگو را به زمان و مکان مناسبتری موکول کنیم. می‌گوید، هیچ گاه برای صحبت کردن خسته نیستم. پای صحبت او می‌نشینیم و گاه حرف‌های اورا با پرسش‌های دیگری قطع می‌کنیم، که بیش‌تر بازتاب و نشانه تاثیر سخنان خود اوست و هدف‌مان ایجاد فرصت و فضایی برای تمدید نیروی استاد. متن حاضر حاصل دیدگاه‌های استاد درخصوص مهمترین سؤالاتی است که در حوزه مطالعاتی جهانی سازی مطرحند.

به‌نظر آقای دکتر شعبانی، جهانی‌شدن نتیجه تحول تاریخی مطامع غرب در پنج قرن گذشته است که به صورت نیروی خلاق، در گستره‌ای جهانی واردشده است. او می‌گوید، با مهاجرت برخی از اروپاییان در قرن19، آمریکا برغرب نیز مسلط شد. وی تنها راه مقابله با جهانی شدن را نوسازی بخش‌هایی از هویت اساسی‌مان می‌داند که نشانه موجودیت انسانی ما است. به عقیده او، ما می‌توانیم، بدون ترس از جهانی شدن، باتکیه بر خلاقیت، دست به انتخاب بزنیم

جهانی‌گرایی، پدیده‌ای که بر همه جنبه های زندگی تاثیر می‌گذارد، در نظر هر کارشناسی داستان متفاوتی دارد و هرکس درباره‌اش نظریه‌ای ارائه می‌کند. در این مقاله، نظریه‌های عمده جهانی‌گرایی ارائه می‌شود. ابتدا، محدوده واژه‌های «جهانی‌گرایی» به تناسب ویژگی‌ها و نظریه‌ها و سپس به مفهوم جهانی‌سازی و امریکایی سازی اشاره می‌شود. مهم‌ترین نظریه‌های جهانی گرایی بخش اصلی این مقاله را تشکیل می‌دهند و عمده‌ترین نظریه‌های جهانی‌گرایی را می‌توان دراین چهار گروه خلاصه کرد: 1- جهان گستری؛ 2- مخالفان جهانی گستری؛ 3- تحول گرایی؛و 4- محیط زیست‌گرایی. در این مقاله، به نظریه‌های جهانی‌گرایی در ایران نیز اشاره‌ای می‌شود که بازتابی از نظریه‌های جهانی گرایی در ایران نیز اشاره‌ای می‌شود که بازتابی از نظریه‌های جهانی‌اند و بیش‌تر زیر چتر نظریه تحول‌گرایی، با عنوان «راه سوم» جمع‌ شده‌اند.