فلاسفه اسلامی

علیت که در فلسفه مشا، از ارسطو تا ابن سینا، نقش سرنوشتساز و محوری به خود اختصاص داده بود و نه تنها وجود اشیا خارجی، بلکه هرگونه تبیین و توضیح اشیا بدون در نظر گرفتن اصل علیت و رابطه علی غیرممکن بود، در مکاتب مختلف فکری و فلسفی جهان اسلام و دنیای غرب سرنوشت متفاوتی یافت و گاه اثبات شد و بال و پر گرفت و در حد یک اصل فلسفی در نظام های فلسفی پذیرفته شد و گاه تا مرز انکار پیش رفت. ارسطو نخستین بار با نگاهی فلسفی به تحلیل علیت در قالب علل اربعه پرداخت و ابن سینا این نظریه را بر اساس تمایز وجود و ماهیت تبیین کرد. در حالی که فلاسفه مسلمان و فلاسفه عقل گرای غربی با اصل این نظریه مخالفتی نکردند، اما متکلمان مسلمان و مسیحی و برخی فلاسفه مسلمان و نیز تجربه گرایان و تحصلی مذهبان به گونه ای دیگر به اصل علیت و توابع آن نگریستند، گاه این اصل را رد کردند و گاه با قبول آن توابعش را نپذیرفتند و یا آن را در حد یک قانون ریاضی که در خارج واقعیتی ندارد، تنزل دادند.

۸۸۷.

نقد تحلیلی نظریة ملاصدرا در جمع بین حدوث و بقای نفس(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: محمداسحاق عارفی

منبع: آموزه های فلسفه اسلامی پاییز و زمستان ۱۳۹۱ شماره ۱۱

کلیدواژه‌ها: نفس ملاصدرا حدوث حدوث جسمانی بقا بقای روحانی

حوزه‌های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۵۶۷ تعداد دانلود : ۱۰۹۶

یکی از مباحث مهم و پیچیده در باب نفس شناسی مسئلة حدوث و بقای نفس است. مجرد بودنِ یک شیء با حدوث زمانی و مسبوق بودن آن با عدم سازش ندارد و نیز حدوث آن با بقا و جاودانگی آن سازگار نیست؛ زیرا حکما آنچه را که مسلّم دانسته اند این است که هر موجودی که فاقد حامل ِ امکان استعدادی وجود و عدم باشد (مجرد باشد) ازلی و ابدی است، نه حادث می گردد و نه فاسد و موجودی که دارای استعداد و حامل امکان استعدادی است در معرض کون و فساد بوده و ازلی و ابدی نخواهد بود. بنابراین مسئلة اساسی این است که چگونه ابن سینا نفس مجرد انسانی را حادث می داند و در عین حال انعدام آن را امکان پذیر نمی داند؟ این دو امر چگونه قابل جمعند؟ به نظر می رسد که هرچند ملاصدرا در این باره تلاش فراوان نموده است، مسئلة یادشده همچنان باقی است و با مبانی وی همان گونه که مسئلة مزبور قابل حل نیست بقای روحانی و مجردی نفس نیز با اشکال مواجه است.

۸۸۸.

مقایسة وحدت انگاری صدرالدین شیرازی و اسپینوزا(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: اسحاق طاهری سرتشنیزی علیرضا میرزایی

منبع: اندیشه نوین دینی سال هشتم تابستان ۱۳۹۱ شماره ۲۹

کلیدواژه‌ها: واجب الوجود وحدت وجود ملاصدرا اسپینوزا پانته ایسم

حوزه‌های تخصصی:

تعداد بازدید : ۳۷۰۸ تعداد دانلود : ۱۲۳۴

وحدت گرایی در هستیشناسی از دیدگاه ملاصدرا و اسپینوزا به دلیل شباهت قابل توجه این دو در برخی جهات مهم شخصیتی، سبک و غایت فلسفه ورزی، موضوعی درخور پژوهش است. افزون بر آن، دو فیلسوف یادشده مفاهیم مشترکی از قبیل وجوب ذاتی، موجود قائم به ذات، عینیت صفات با ذات، بیهمتایی، عالیترین مرتبة بساطت، ثبات و تغییرناپذیری، سرمدیت و نامتناهی را به کار بسته اند. صدرا این ویژگیها را به حقیقت وجود و اسپینوزا آنها را به جوهر نسبت میدهد. هر دو نیز تصریح و تأکید دارند که این موجود خداست. البته تفاوت هایی نیز در مبانی آنها وجود دارد؛ ولی شباهت ها غالب است. بر این اساس، نمیتوان اسپینوزا را «پانته ایست» خواند.

۸۸۹.

فرشته شناسی در اندیشه ملاصدرا(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: رضا اکبری محمدهادی محمودی

منبع: اندیشه نوین دینی سال هشتم پاییز ۱۳۹۱ شماره ۳۰

کلیدواژه‌ها: عصمت ملاصدرا تجرد فرشته مفاتیح الغیب مبدأ و معاد

حوزه‌های تخصصی:

تعداد بازدید : ۵۹۱۳ تعداد دانلود : ۱۷۷۴

ملاصدرا در برخی از کتاب های خود ازجمله مفاتیح الغیب و مبدأ و معاد مباحث مستوفایی درباره فرشتگان با رویکرد دینی دارد. وی حقیقت فرشته را جوهری روحانی میداند که مخلوق خداست و شأن آن افاضه خیر، افاده علم، کشف حقیقت و امر به معروف است. او برای فرشتگان ویژگیهایی همچون رسول بودن، قرب الیالله، اطاعت از دستورات الهی، قدرت فراوان، ترس از خداوند، تسبیح دائمی، عدم جنسیت و به دنبال آن عدم ازدواج و نیز عصمت ذکر میکند و در مورد پاره ای از ویژگیهای آنان مانند عصمت دلایلی نیز اقامه میکند. در موارد فراوانی، گونه ای تلاش برای تطبیق فرشتگان با عقول و نفوس فلکی دیده میشود که به معنای همخوانی میان مجردشناسی فلسفی و فرشته شناسی دینی از دیدگاه ملاصدرا میباشد.

۸۹۰.

ماهیت نفس حیوانی و فرجام آن از دیدگاه ملاصدرا(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده: سید محمدعلی دیباجی مسلم شوبکلائی

منبع: آیین حکمت سال سوم تابستان ۱۳۹۱ شماره ۱۲

کلیدواژه‌ها: نفس صدرالمتألهین تناسخ روح خیال نفس حیوانی اینهمانی شخصی

حوزه‌های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۸۲۰ تعداد دانلود : ۸۷۲

۸۹۱.

معرفت شناسى حقوقى از دیدگاه دانشمندان مسلمان(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: احمد دیلمى

منبع: پژوهش های فلسفی - کلامی سال سیزدهم بهار ۱۳۹۱ شماره ۳ (پیاپی ۵۱)

حوزه‌های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۲۳۱ تعداد دانلود : ۶۶۹

۸۹۲.

بررسى و نقد سنخیت علت و معلول در فلسفه اسلامى(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: جعفر شانظری قاسم عسگری

منبع: پژوهش های فلسفی - کلامی سال سیزدهم تابستان ۱۳۹۱ شماره ۴ (پیاپی ۵۲)

حوزه‌های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۴۵۸ تعداد دانلود : ۷۸۳

۸۹۳.

زیبایى شناسى اسلوب و معنا در سبک نویسندگى ملاصدرا(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: امیر مقدم متقی

منبع: پژوهش های فلسفی - کلامی سال سیزدهم تابستان ۱۳۹۱ شماره ۴ (پیاپی ۵۲)

حوزه‌های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی منطق، فلسفه و کلام اسلامی فلسفه اسلامی کلیات فلاسفه اسلامی

تعداد بازدید : ۹۶۰ تعداد دانلود : ۵۲۳

۸۹۴.

تعریف و موضوع مابعدالطبیعه از دیدگاه ابن سینا: بررسی تأثیر رساله اغراض مابعدالطبیعه فارابی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: لیلا کیان خواه رضا اکبریان محمد سعیدی مهر

منبع: حکمت سینوی (مشکوه النور) سال شانزدهم بهار و تابستان ۱۳۹۱ شماره ۴۷

کلیدواژه‌ها: فارابی ابن سینا تعریف مابعدالطبیعه موضوع مابعدالطبیعه موجود بما هو موجود اغراض مابعدالطبیعه

حوزه‌های تخصصی:

تعداد بازدید : ۴۲۸۰ تعداد دانلود : ۱۳۲۴

در طول تاریخ فلسفه، ابن سینا نخستین فیلسوفی است که بحث از موضوع و تعریف علم مابعدالطبیعه را به عنوان یک مسئله مهم متافیزیکی مطرح کرده و آن را مطلع الهیات شفاء قرار داده است. دیدگاه ابن سینا در باب موضوع و تعریف مابعدالطبیعه بسیار متأثر از اثر ماندگار حکیم ابونصر فارابی با عنوان رساله اغراض مابعدالطبیعه است. تأمل در عبارات فارابی در این رساله، نشان دهنده میزان تأثیر دیدگاه فارابی در مورد مابعدالطبیعه، بر اندیشه ابن سینا است؛ تا حدی که می توان گفت که ساختار کلی نظام مابعدالطبیعی ابن سینا بر اساس مفاد این رساله شکل گرفته است و همان گونه که خود ابن سینا در زندگی نامه اش بدان معترف است، در مابعدالطبیعه، مدیون این اثر فارابی است. البته به رغم وجود شباهت های فراوان این دو اثر، تمایزات مهمی نیز بین آن ها مشاهده می شود که نشان دهنده ابتکارات و نوآوری های ابن سینا در بحث موضوع و تعریف مابعدالطبیعه نسبت به مباحث فارابی در رساله اغراض است.

۸۹۵.

ماهیت عقل عملی از دیدگاه فلاسفه اسلامی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: رحمان احترامی

منبع: پژوهش های اخلاقی سال دوم بهار ۱۳۹۱ شماره ۳ (پیاپی ۷)

حوزه‌های تخصصی:

تعداد بازدید : ۹۷۵ تعداد دانلود : ۶۲۳

۸۹۶.

بررسی تطبیقی جبر و اختیار از منظر ابن سینا و ابن عربی(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده: حسن امینی

منبع: آیین حکمت سال سوم بهار ۱۳۹۱ شماره ۱۱

حوزه‌های تخصصی:

تعداد بازدید : ۲۰۶۶ تعداد دانلود : ۹۸۵

۸۹۷.

علم، اراده و قدرت در خدا و انسان از نظر فیلسوف و متکلم(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: محمدحسین بیات

منبع: حکمت و فلسفه سال هفتم پاییز ۱۳۹۰ شماره ۳ (پیاپی ۲۷)

حوزه‌های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۳۸۴ تعداد دانلود : ۷۳۵

۸۹۸.

ماده ابداع در صورت برهان(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: علیرضا کهنسال

منبع: فلسفه و کلام (مطالعات اسلامی سابق فردوسی مشهد) بهار و تابستان ۱۳۹۰ شماره ۸۶

کلیدواژه‌ها: صورت حرکت جوهری ترکیب اتحادی ماده ترکیب انضمامی

حوزه‌های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۴۵۳ تعداد دانلود : ۸۷۱

این مقاله به بررسی یکی از ابداعات فلسفی شهید مطهری می پردازد. ایشان دعوی کرده بودند که اثبات ماده بدون حرکت جوهری و ترکیب اتحادی ممکن نیست. نیز برهان فصل و وصل در اثبات هیولا معتبر نیست و پذیرش آن از سوی صدرا خطا بوده است. در این مقاله دعوی اول بیان و اثبات شده است و مدعای دوم ابطال گردیده است.

۸۹۹.

معنا و هدف زندگی از دیدگاه صدرالدین شیرازی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: امیر دیوانی علیرضا دهقان پور

منبع: پژوهش های اخلاقی سال دوم پاییز ۱۳۹۰ شماره ۱ (پیاپی ۵)

حوزه‌های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۵۳۰ تعداد دانلود : ۷۷۱

۹۰۰.

بررسی و نقد مقاله فیلسوف – پیامبر در فلسفه سیاسی ابن سینا(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده: عباسعلی منصوری

منبع: آیین حکمت سال سوم زمستان ۱۳۹۰ شماره ۱۰

حوزه‌های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۲۱۱ تعداد دانلود : ۷۲۷

درخت حوزه‌های تخصصی