رجاء ابوعلی

إنّ التحلیل النقدیّ للخطاب کضرب من ضروب تحلیل الخطاب یتخذ موقفا ناقدا من الکیفیه أو الطریقه التی تستعمل بها اللغه. ویتّجه إلی تحلیل سائر الأنماط الخطابیه بهدف الوقوف علی الأیدیولوجیا والقیم الکامنه فی تلک الخطابات. إنّ روایات خلیل حسن خلیل  ترصد أحوال المجتمع المصری الذی یسیطر علیه الإقطاعیون الإنجلیز بما فرضوه علی الفلاحین من عبودیه. والتحلیل النقدیّ للخطاب، کما وضّحه فان دایک، یدرس اعتداءات السلطه الاجتماعیه المهیمنه ویکشف عدم المساواه الاجتماعیه، ویعدّ نموذج فان دایک معیارا مناسبا لمعالجه قضایا هذه الروایات. حاولت هذه الدراسه تبیین أیدیولوجیا أو أیدیولوجیات الروائی خلیل حسن خلیل بالاعتماد علی المنهج الوصفی التحلیلی ونظریّه تحلیل الخطاب النقدیّ لفان دایک، ووصل البحث إلی أنّ الخطاب فی "ثلاثیه الوسیه" نجح فی تقدیم الصوره الإیجابیه لأفراد مجموعه الداخل أی العاملین والفلاحین وتقدیم الصوره السلبیه لأفراد مجموعه الخارج أی الرأسمالیین والمستعمرین ویتّفق مع "المربع الأیدیولوجی" لفان دایک. ولتحقیق هذا الهدف، وظّف الروائی عده إستراتیجیات وتقنیات، مثل وصف الفاعل الاجتماعی، وإیجاد الفاصله، والتعریض، والتضخیم، ولعبه الأرقام، والاستعاره وغیرها من الاستراتیجیات.

تحلیل گفتمان انتقادی درصدد کشف جهان بینی گوینده از طریق بررسی نحوه گفتمان با شرایط برون متنی است. وان دایک زبان را حامل ایدئولوژی گوینده و دارای بار قدرت می داند. او در گفتمان انتقادی، به تأکید بر ویژگی های مثبت خود و ویژگی های منفی دیگری، تأکید بر طرد ویژگی های مثبت دیگری و ویژگی های منفی خودی در ساختارهای خرد واژگانی، نحوی، بلاغی، معنایی، استدلالی و کنشی اشاره دارد. سوره هود دارای گفتگوی حضرت نوح و قومش است که دو طرف گفتگو سعی در تأکید ویژگی های مثبت خود و ویژگی های منفی دیگری و طرد ویژگی های منفی خود و ویژگی های مثبت دیگری است. این تحقیق با روش توصیفی تحلیلی و تحلیل گفتمان انتقادی وان دایک درصدد تحلیل گفتمان نوح(ع) و قومش در سوره هود است. این پژوهش ثابت می کند که در سوره هود، گفتمان نوح، با وجود سرسختی ها و تهدیدها و تحقیرهای قومش علیه او، بیشتر برپایه تقویت ویژگی های مثبت خود و ویژگی های منفی قومش با نرمی و مدارا و زبانی انعطاف پذیر و پرسشی و دارای بار عاطفی سرشار از نوع دوستی برپایه مردم سالاریِ دینی و استدلال منطقی برای به تفکر واداشتن قومش جهت دوری از سرسختی است که با کاربست صورت های مختلف زبانی، گفتمان را با در نظر گرفتن منفعت خود و قومش، به سمت خود تغییر می دهد تا آنان را به راه راست هدایت نماید، در حالی که گفتمان قومش، با کاربست صورت های مختلف زبانی، سعی در تغییر جهتِ قدرتِ گفتمان به نفع خود و به ضرر حضرت نوح با خشونت و تهدید و زبانی انعطاف ناپذیر و قطعیت و سخت سری در کلام برپایه دیکتاتوری بدون استدلال منطقی را برپایه دیکتاتوری دارند.

تستقطب عتبات النص أقلام الباحثین فی دراسه النصوص الأدبیه، خاصه الروایه، منذ أن طرح جیرارجینت قضیه العتبات أصبح هذا الموضوع من أکثر القضایا تداولاً فی الساحه النقدیه، حیث صارت دراسه عتبات النص انعکاس الحموله الدلالیه للنص، الغلاف عتبه مهمه لشکف فحوى النص، تهدف هذه المقاله إلى استکناه دلالات الغلاف ومکوناته فی روایه نزیف الحجر لإبراهیم الکونی الروائی المعاصر، لذا ترکز على دراسه سائر مکونات الغلاف من العنوان والألوان وأیقونه الصوره؛ لأنّ لوحه الغلاف فی هذه الروایه تحمل دلالات سیمیولوحیه جدیره بالبحث والتنقیب، وتدل على أنّ الکاتب لایختار عتبه غلاف روایته عشوائیّا، بل هناک أهداف فی اختیاره ووضعه کمدخل إلى الروایه وأنّ الغلاف یدّخر کل أحداث الروایه النصّه الرئیسه، کما أنّ غلاف هذه الروایه احتضن أهداف الروایه المهمه نحو: الطوطمیّه والعلاقه التکونه بین الإنسان والطوطم، والسبب فی اختیار هذه الروایه ودراسه لوحته یکمن فی أن عتبه الغلاف فی هذه الروایه بؤره مکثفه فی اختزان بواطن النص. المنهج المتبع فی المقاله هو المنهج الوصفی التحلیلی على ضوء نظریه جیرارجینت الذی اهتم بعتبه الغلاف، یعکس الغلاف دلالات القتل والعنف والدم والمعاناه والألم. من أهم النتائج التی توصلت إلیها المقاله: جسد الغلاف على الصوره العلاقه الحمیمه بین الحیوان(الودان) وأسوف شحصیه الروایه البطله، کماأن اللون الأحمر الوحید الطاغی على واجهه الغلاف یرمز إلى القتل والدم، وأما العنوان سواء فی مستواه اللغوی أوالاستعاری والمجازی أوالدلالی تظافر فی رسم تیمات النص المهمه.

کلمات القصیده بسبب خاصیه تولید الغموض تحمل معانی عده وهذه المعانی تکتشف بمرور الزمن وأثناء القراءات المختلفه. کلما زادت التقنیات(التعبیریه واللفظیه) المستخدمه فی القصیده، ازداد الحمل الدلالی لها. فبما أن شعر أبی العلاء المعری ذو وجوه متعدده لذا فهو یقبل قراءات مختلفه وتحدید هذه الأبعاد الجدیده لشعره یفتح أمامنا آفاقا جدیده للتعرف علی فکره الممیز . تهدف هذه المقاله إلى إظهار أبعاد جدیده لحیاه وشعر هذا الفیلسوف باستخدام نظریه ألتوسیر عن الإیدیولوجیا ونظریه السردیات الکبری للیوتار ونظریه الجسم لمیرلو بونتی؛ یرى ألتوسیر فی نظریته أن الأیدیولوجیا ظاهره مادیه موجوده فی کل الناس، ولیوتار فی نظریته یرفض السردیات التی تدعی الیقین وتدعمها الهیمنه، ومیرلو بونتی یعتبر الجسم أداه للإدراک والمعرفه فی نظریته الإدراک الجسمی. فالغرض من هذا البحث هو تقدیم تحلیل ما بعد حداثی لشعر المعری ، والذی یشرح فیه کیف یحوّل المعری الفاعل الإیدیولوجی إلی الفاعل الثوری وکیف یستفید من اللغه والفن فی هذا الطریق. والسؤال الأساس لهذا البحث الذی یتبع المنهج الوصفی- التحلیلی هو کیف یمکن تطبیق الإیدیولوجیه الألتوسیریه على شعر المعری وما هی السردیات الکبری التی تم التساؤل عنها فی شعره وکیف تجلت دینامیکیه الفن فی لغه أبی العلاء الشعریه وأسلوب حیاته؟ فالنتیجه الحاصله للبحث هی أن الشعر عند المعری هو أداه الثوره ولیس الإعلام فقط. یمکن أن تظل الإیدیولوجیا فی شکل الکلمات فحسب، ولکن إذا أرید لها أن تدخل إلی مسرح الفعل، فیجب أن یکون لها مثال عملی. یتفهم أبو العلاء هذه الحقیقه ویحاول إظهار هذه الثوره العملیه، وبالتالی یستخدم وسیلتین فی آن واحد: الإعلام اللفظی یعنی الشعر، والإعلام الفنی یعنی الأداء.

تعتبر نظریه "الاصطناع" لجون بودریار إحدی نظریات فلسفه ما بعد الحداثه التی تبحث فی کیفیه تشکل الحقائق الزائفه فی عقل الإنسان المعاصر. یمکن لهذه النظریه، إلی جانب قضایا مثل الاستهلاک فی حیاه الإنسان المعاصر وأسره فی قبضه الرأسمالیه، أن تکشف جیداً الطبقات العمیقه لحیره الإنسان ما بعد الحداثی. حیث یشرح بودریار فی مقالته تحت عنوان "الاصطناع" أنه من المستحیل التمییز بین الواقع والاصطناع، ویعتبر الاصطناع مختلفاً عن التمثیل، ویتکلم عن تحول العلامه إلی الشفره وهدم التمایز والنظام العینی للدال والمدلول فی جمیع المجالات، ویزعم بأن هذا الموضوع متجذر فی هدم التمایز بین الموت والحیاه. یعتبر تطبیق هذه النظریه علی النص الأدبی دراسه متعدده التخصصات. تقوم هذه الدراسه علی أساس المنهج الوصفی- التحلیلی بدراسه اصطناع بوذا فی قصیده «صلاه الأشباح» لنازک الملائکه من خلال تطبیق نظریه الاصطناع علی هذه القصیده وتقدیم قراءه ما بعد حداثیه لهذه القصیده بحیث توضّح من خلال استخدام النظریه البودریاریه کیفیه إنشاء بوذا جدید یخالف بوذا الحقیقی، فبوذا الجدید لن یکون منقذاً للبشریه، بل سیصیبها بالعذاب الدائم والحرمان من الراحه بامتلاکه للزمن. وتستنتج الدراسه بأن بوذا قد یصطنع النظام الرأسمالی الذی استعبد الإنسان ولم یسمح له حتی بالموت. یمکن اعتبار هذا البحث خطوه جدیده نحو التعرف علی فلسفه ما بعد الحداثه وتقدیم قراءه جدیده للنصوص الأدبیه باللغه العربیه.

نظریات تحلیل گفتمان با پلی که میان زبان شناسی و علوم اجتماعی و سیاسی زده، عرصه جدیدی را به روی نقد ادبی گشوده است. برخی از نظریات بیش تر به سمت زبان شناسی و برخی دیگر بیش تر به سمت علوم اجتماعی و سیاسی گرایش دارند؛ اما نقطه اشتراک همه آن ها کشف گفتمان های اجتماعی و سیاسی حاکم بر متن از طریق کشف نشانه ها است. نظریه تحلیل گفتمان لاکلا و موف بیش از دیگر نظریه ها به سمت علوم اجتماعی و سیاسی متمایل است و همچنین به سیالیت نشانه ها تأکید دارد. گفتمان ادونیس نیز بر محور همین سیالیت بنا شده و از این رو روش تحلیل گفتمان لاکلا و موف برای بررسی مؤلفه های این گفتمان در جهت رسیدن به اهداف اجتماعی- سیاسی اش می تواند نتیجه بخش باشد. این پژوهش در پایان به این نتیجه می رسد که گفتمان ادونیس، گفتمان تغییر و اصلاح طلبی است و به دنبال مبارزه ای است که سلاح آن، قدرتِ زبان است. وی راه برون رفت کشورهای عربی از عقب ماندگی را بازخوانی دوباره مفاهیم ارزشی می داند، چراکه معتقد است این مفاهیم در طول تاریخ به آنچه که نظام قدرت به آن ها تحمیل کرده، آلوده شده اند. همچنین نتیجه می گیرد که شعر با ترغیب افراد جامعه با ساختن جامعه بهتر، آن ها را به سوژه های انقلابی مبدل می سازد. روش پژوهش نیز بدین صورت است که دال های مختلف از درون شعر استخراج شده و در راستای پاسخ به سؤالات پژوهش طبق نظام تحلیل گفتمان لاکلا و موف که ارتباط میان دال ها و نیز میان گفتمان ها را بررسی می کند، به تحلیل اثرگذاری اجتماعی – سیاسی گفتمان ادونیس پرداخته می شود.

نقش زبان در ساختن هویت یکی از مهم ترین بحث های نظری مدرن در باب هویت است. ساختارگرایی و پساساختارگرایی با قاطعیت خاص بر نقش سازنده زبان در شکل گیری هویت تأکید می کنند. پژوهش پیش رو با این پیش فرض که زبان ابزاری قدرتمند در برساخت گفتمانِ هویتی محسوب می شود، با بررسی دو رمان آخرین دختر و دختری که از چنگ داعش گریخت نشان می دهد که زنان ایزدی با کدام سازوکارهای زبانی ژانر «زندگی نامه خودنوشت» را به مثابه راهبردی در مبارزه علیه گفتمان سلطه به خدمت می گیرند و با عرضه پادگفتمان هایی متفاوت به ساخت شکنی گفتمان های مسلط و کلیشه سازی های جهانی می پردازند تا برخی از پیامدها یا بازخوردهای منفی تجاوز و ظلم به جامعه استعمارزد ه ایزدی را بزدایند و در حیات بخشیدن به سنت های فرهنگی و قومی ایفای نقش کنند. در این راستا از نظریه گفتمان «لاکلائو و موف» و ابزارهای روش شناختی آن برای تجزیه و تحلیل داده های پژوهش بهره بردیم . نتایج نشان می دهد چهار گفتمان در کشمکش و تخاصم با یکدیگر درصدد بازنمایی هویت زن ایزدی برآمده اند: الف) گفتمان «حزب ملی گرای کرد»؛ ب) گفتمان «دولت مرکزی عراق و اعراب»؛ ج) گفتمان «داعش» و د) گفتمان «نویسندگان زن ایزدی». زنان ایزدی می کوشند با تمام هویت هایی که گفتمان های مسلط برایشان تعریف کرده اند همچون برده، قربانی تجاوز و پناهنده مبارزه کنند و هویت های تازه ای چون رهبر ایزدی و مدافع حقوق زنان و ایزدیان برای خود برسازند.

قضیه اللغه ومدى تأثیرها على الوعی الجمعی وعلى تشکیل الرؤیه العالمیه قضیّه أثارت انتباه علماء اللغه. ذهبوا إلى أنّ آلیات اللغه بإمکانها أن تُشکّل وجهه نظر صاحبها وتحدّد ملامح الهوّیه الثقافیه لدى أی مجتمع من المجتمعات. للمفردات ومدى تلائم مستویاتها (المستوى المعجمی والسیاقی والصرفی والصوتی) دور بارز فی النظام اللغوی والإفصاح عن روح أصحاب اللغه. یهدف البحث هذا إلى الحصول على قراءه جدیده لمفردتی "الشکّ" و"الحسب" فی القرآن الکریم. هاتان المفردتان تنتمیان إلى الحقل المعرفی حیث الدلاله على نوع من مفهوم المعرفه جعلتهما فی حقل دلالی واحد؛ رغم هذا الاشتراک الدلالی فلا یمکن إنکار هذه المسأله أنّ لکلّ منهما بصمه فی نظام القرآن الکریم ودراستهما فی القیاس مع بعض قد تبیّن الاختلافات الدلالیه والرؤیه العالمیه التی تنشأ منهما. انطلاقا من کیفیه تلائم مستویات المفردات فی إیصال رؤیه عالمیه إلى المخاطب أردنا أن نعالج رؤیه القرآن الکریم إلى العالم من منظار کلمتی "الشکّ" و"الحسب" وتلائم مستویاتها بالاعتماد على المنهج الوصفی- التحلیلی. فحصلنا على أنّ المستویات الأربعه للمفردتین فی التلائم والتعانق مع بعض فی إیصال الرؤیه العالمیه للقرآن الکریم إلى المخاطب. یبدو أنّ العلاقه الدلالیه بینهما هی من نوع علاقه التضادّ حیث تتناسب المستویات الأربعه لمفرده الشکّ مع مفاهیم الجهل والجمود الفکری والخمول العقلی والاستبدادیه وتتناسب المستویات الأربعه لمفرده الحسب مع مفاهیم العلم والتحوّل الفکری والتجدّد والخصوبه العقلیه والفکریه.

المیتاقصّ Metafication أو المیتاسرد هو نمط لکتابه الروایه وظاهره ولیده سرد مابعد الحداثه ومن ممیزاتها التجریب وکسر الأنماط المألوفه للروایه. لاشک أن المیتاسرد نوع من الانزیاح فی السرد الروائی والمیل إلی إنتاج رؤیه جدیده وخطاب جدید یسود علی الخطاب المتعارف لدی الجمیع. وعلی هذا الأساس، تفتح المیتاسردیه أکثر من أفق أمام المتلقی. کذلک إنها تعنی "القصه عن القصه" أی حدیث الروایه عن ذاتها وتوصیف عالمها الداخلی وتناقش تصوراتها النقدیه حول السرد. بید أن محاوله المیتاسرد فی کسر الأسلوب القدیم وهدمه وبنائه من جدید فی إطار مختلف، هو ما جعل منها تقنیه ما بعد حداثیه. الجدیر بالذکر بأنّ "ویلیام غاس" هو من أبرز الذین استخدموا هذا المصطلح فی الدراسات النقدیه. إنّ ظاهره المیتاقص حظیت باهتمام الباحثین وأخذوا یطبقونها علی عدد کثیر من الروایات العربیه وغیرها؛ ومن هنا أتت فکره هذا البحث فی تطبیق ملامح المیتاسردیه وأشکالها فی روایه "عزازیل" لیوسف زیدان وذلک اعتماداً علی المنهج الوصفی- التحلیلی. ومن ثم، یهدف هذا البحث إلی استکشاف الأشکال المیتاسردیه فی الروایه المذکوره من خلال تحلیل نصها الروائی لتبیین إبداعات الکاتب. ومن النتائج التی توصلنا إلیها فی هذا البحث هی أن یترائی أسلوب المیتاسرد فی هذه الروایه عبر مظاهر مثل: الإشاره إلی الکتابه، تمرد الشخصیات علی المؤلف، کسر التتابع الزمنی وغیرها من التقنیات المیتاسردیه.

البنیه الشعریه، باعتبارها توظیفا جدیدا للغه، تهدف إلی تأسیس علاقات جدیده بین الکلمات، لتبتکر لغه جدیده تحتضن التنافر والاختلاف. من هذا المنطلق، فإن أدونیس فی النص الشعری بشکل عام، وفی قصیده حوار بشکل خاص، یفرغ الکلمه من دلالتها الراسخه فی المنظور المعجمی، ثم یشحنها بدلاله جدیده عبر تأسیس علاقات جدیده. بناء علی ذلک، یحاول الأدیب جراء کل ذلک، أن ینتهک مرجعیه المخاطب، سعیا إلی استبدالها بمرجعیات نصیه أخری. من هنا، یأتی الانزیاح الدلالی الذی یمارس الأدیب من خلاله تغییر المرجعیات المعرفیه السائده؛ وعلی ذلک، فإن النص الأدبی باختراقه للمرجعیات، یتقارب من الخطیئه، وفق المنظور المستعمل یومیا للدلاله. تسعی هذه المقاله إلی دراسه النص الأدونیسی لتلقی الضوء علی أن قصیده حوار تشکل مدخلا أساسیا لتفجیر الدلاله وشحن المفرده بدلالات جدیده تکتسبها الکلمه من السیاق، ولیس من المنظور الوضعی المسبق. وتطرقت المقاله إلى دراسه هذا الموضوع حسب المنهج الوصفی التحلیلی، انطلاقا من النظریه الشکلیه، لتکون اللغه هی نقطه الانطلاق لدراسه النص. ومن النتائج التی توصل إلیها البحث هی أن القصیده تسعی إلی تأسیس نسق معرفی ینطلق من الحیره بمرکزیه السؤال لترفض ثنائیه الاختیار المتوقف علی"الخیر / الشر" المهیمنه علی وعی الإنسان العربی، فحاول الأدیب أن یغیّر بؤره الرؤیه إلی الأشیاء من خلال اختراق نمطیه اللغه / المعرفه.

تناول لیوتار عقلانیه المجتمع الحدیث وعلمه وتقنیته وطردها کلها، لأنها أداه قمع فی خدمه الرأسمالیین الذین یتاجرون بها فی النظام الرأسمالی الذی خلق العلمَ والتقنیه لکسب رأس المال، فأثّرا على کافّه جوانب الحیاه البشریّه وأدّیا إلی هلاکه. إنه طرد المیتاسردیات الاستیعابیه واقترح السردیات الصغری والمؤقته. تعالج هذه المقاله کیفیّه تجلّی النظام الرأسمالی عامّه والعلم والتقنیه خاصّه فی روایه «حرب الکلب الثانیه» لإبراهیم نصر الله بطریقه المنهج الوصفیّ التحلیلیّ بالاعتماد علی نظریه لیوتار ما بعد الحداثیه «طرد المیتاسردیات». ومما وصلت إلیه المقاله أن العلم والتقنیه فی روایه «حرب الکلب الثانیه» أداه سلطه یدمّران البشر، لأن السیاسیین استخدموهما استخداما أداتیا سیئا فی تحقیق مصالحهم الخاصّه، حیث اخترع راشد التقنیه واستخدمها فی المستشفی لکسب الأموال، فأتاح المجال لتشابه الشخصیات الروائیّه، فأدّى ذلک إلی الفوضی وتدمیر البشر. ومن آراء لیوتار ونصر الله المتشابهه بینهما أنهما أشارا إلی أن العلم والتقنیه أداه سلطه فی خدمه السیاسیین وإلی الأزمات الّتی تسبّبها عقلانیه المجتمع الحدیث وعلمُه وتقنیته إلی حد شکّ کلاهما فی هذا المجتمع وعلمه وتقنیته نتیجه الاستخدام الأداتی لکسب الربح، مع فارق أن لیوتار رفض تماما مجتمعَ الحداثه ومظاهره التی لا نستطیع رفضهاکلها، حیث عمل ذلک المجتمع بشکل ناجح إلی حد کبیر –رغم مظاهره السلبیه- على توفیر الحیاه الأحسن والحریّه والمساواه وإزاله الظلم والتمییز العنصری. وأمّا نصر الله فلا یرفضه تماما، بل یبدو أنه اقترح تحسینه وإصلاحه من خلال العقل التواصلی من خلال حوارات الشخصیات الروائیّه والتعبیر عن الحجج من قِبَلها، وإن کانت کثره الحوار فی الروایه لا تشیر إلی الدیمقراطیه وحریه التعبیر، بل تشیر إلی خداع البشر والفاشیّه والسیطره السریّه، حیث سلبت الشخصیاتُ الدکتاتوریّهُ حریهَ التعبیر من الشخصیات الأخری، وأهانتها ولم تسمح لها بإیرادَ الکلام والسؤال.

کلّ مدرسه لغویه ودلالیه تظهر لکی تدرس نظریه ذات مفاهیم لغویه فتتّخذ مناهج لمعالجه اللغه. مدرسه بون الدلالیه تعتمد علی النظریه النسبیه اللغویه التی تعتقد أنّ اللغه تؤثّر فی إنتاج الفکر عند المتکلّمین باللغه. رغم أنّ هذه النظریه تتمیّز بمفاهیم لغویه ومناهج لمعالجه النصّ وتأثّرت بها اتجاهات لغویه أخری لم تشتهر کما اشتهرت نظریات أخری. إیزوتسو أوّل من قام بتطبیق هذه النظریه فی القرآن الکریم؛ أهمیّه إعاده قراءه فکره مدرسه بون الدلالیه وتحلیل مبادئها وکیفیه توظیفها عند إیزوتسو دفعتنا لکی نبحث عن هذا الموضوع ونعالجه بالمنهج الوصفی- التحلیلی متخذین مفهوم العلاقه الأخلاقیه بین الله والإنسان کعیّنه البحث. والهدف من البحث هو إلقاء الضوء علی المبادئ الرئیسیه التی تعتبر کمفاتیح لکل باحث لغوی یرید معالجه النصّ معتمداً علی هذه النظریه. من أهمّ النتائج التی حصلنا علیها إنّ مدرسه بون الدلالیه تتمیّز بدراسه الذهن القومی أو الجمعی وتختلف من هذا الجانب عن المدارس الأخری التی تهتمّ بدراسه الذهن الفردی کالنظریه المعرفیّه.

علما بأن فلسطین کانت تعیش ظروفا عسیره فی النصف الثانی من القرن العشرین فقد أبدع الروائی الفلسطینی الموهوب جبرا إبراهیم جبرا فی تألیف روایه تعالج الأوضاع الاجتماعیه والسیاسیه والثقافیه فی تلک الحقبه الزمنیه وراح یبحث عن المنجی لفلسطین من الشرّ والظلم والتراجع الفکری. وقد أظهر لنا جبرا إبراهیم جبرا جیلا جدیدا أخذ علی عاتقه القیام بالتحول والثوره علی القدیم المتخلف. ومن الجانب الفنی فقد تأثر جبرا بنظریه الأصوات المتعدده لباختین ونری فی روایته "البحث عن ولید مسعود" أنه تم تشکیلها سردیاً عبر مجموعه من الأصوات المتعدده، اشترکت فی المنظومه السردیه، وتفاوتت أهمیه هذه الأصوات بتفاوت درجه علاقتها بصوت البطل. کما تمّ توظیف تقنیه تیار الوعی متکئا علی الشریط المسجَّل الذی ترکه البطل ولید مسعود وضمّ  معظم ملامح تیارالوعی. وقد تبین من خلال هذه الدراسه أن جبرا استخدم تقنیه جدیده وهی أنه جاء بأصوات الشخصیات، ولکن هذه الشخصیات کلها محاطه بصوره "ولید مسعود" وحینما تنکشف هذه الصوره وتتجلی ملامحها تسقط سائر الأصوات لیرتفع صوت واحد ووجهه نظر سائده ألا وهو صوت ولید مسعود الذی یرمز إلی الوطن الفلسطینی.

ترجمه متن ادبی، سخت ترین نوع ترجمه است و با چالش های ویژه ای روبه رو است که باعث دشواری بیش از پیش ترجمه می شود. این نوع از ترجمه، نیازمند بحث های نظری است تا راهکارهایی برای ترجمه بهتر وتوفیق بیشتر مترجمان ارائه دهد. «آنتوان برمن» مترجم، نظریه پرداز، فیلسوف و تاریخ نگار علم ترجمه است که تحت تأثیر فلسفه، نگاهی نو به مطالعات ترجمه داشت. برمن در جایگاه مترجم و نظریه پرداز، توجه ویژه ّای به متن اصلی دارد و به وفاداری مترجم در ترجمه معتقد است. پژوهش حاضر که با روش توصیفی- تحلیلی از نوع انتقادی سامان یافته است، ترجمه «فاطمه جعفری» بر رمان اعترافات «ربیع جابر» را براساس هفت مؤلفه از مؤلفه های ریخت شکنانه متن «آنتوان برمن» شامل منطقی سازی، تطویل یا اطناب کلام، تفاخرگرایی، غنازدایی کیفی، غنازدایی کمّی، تخریب ضرب آهنگ های متن، تخریب عبارات و اصطلاحات خاص زبان نقد و بررسی کرده است. برآیند پژوهش نشان می دهد در بین مؤلفه های یادشده، اطناب کلام و تخریب ضرب آهنگ متن از پربسامدترین عوامل تحریف متن در ترجمه فاطمه جعفری است و این مؤلفه ها در تفاخرگرایی نیز تأثیر گذاشته و در مواردی شاهد افزایش مؤلفه تفاخرگرایی در ترجمه او هستیم. از جهت انتقال ساختار و محتوا نیز در مجموع، ترجمه ای وفادار به متن اصلی ارائه کرده و در حوزه های منطقی سازی، غنازدایی کیفی، غنازدایی کمّی و تخریب عبارات و اصطلاحات خاص زبان، کمترین انحراف را از متن اصلی داشته است. بسامد هر یک از مؤلفه های ریخت شکنانه موجود در ترجمه رمان اعترافات در قالب یک نمودار میله ای نمایش داده شده است.

إنّ التواصل بالتراث ظاهره منتشره فی الأدب العالمی حیث یستلهم الشعراء المعاصرون عناصر رموزهم الشعریه من التراث بما فیه من طاقات ایحائیه م ؤثّره فی نفوس الجماهیر ووجدانهم . ومن مظاهر هذا التواصل توظیف الشخصیات التراثیه ومنها شخصیه لعازر الّتی تتأصّل فی الموروث الدینی المسیحی. وهذه المقاله تطرّق إلی دراسه شخصیه لعازر وتجلّیها فی الآداب الثلاثه المعاصره حیث قارن بین الشعر العربی والفارسی والإنجلیزی .وقد وظّفت هذه الشخصیه فی الشعر العربی المعاصر بشکل کبیر کما نجدها فی أشعار بدر شاکر السیاب، وخلیل حاوی وغیرهم. أمّا فی الشعر الفارسی فتجلّت فی هذا العصر فی شعر أحمد شاملو فقط، وفی الإنجلیزی فی أشعار ت.إس.إلیوت «Thomas Stearns Eliot» وسیلفیا بلاث «Sylvia Plath» وغیرهم من الشعراء. ومن أهمّ ما وصل إلیه البحث هو أنّ الشاعر المعاصر وظّف الرموز الشعریه التراثیه بعد أن اکتشف لها بعداً نفسیاً یتواءم وتجربته الشعوریه الراهنه.کما تعاملت هذه التجربه مع شخصیه لعازر تعاملاً شعریاً علی مستوی الرمز فی الأدب العالمی. فقد أضفی الشاعرالمعاصر دلالات جدیده علی شخصیه لعازر، دلالات تعبّر عن تجاربه الشخصیه مثل المعاناه الذاتیه أو تجارب شعبه کالظروف السیاسیه والاجتماعیه والثقافیه الخانقه. ومن هذه الدلالات یمکن الإشاره إلی انبعاث الحیاه، البعث الکاذب، الخدعه والیأس فی الشعر العربی؛ أمّا فی الشعر الفارسی فقد عبّر عن موت الإنسانیه وعدم المسؤولیّه؛ وفی الإنجلیزی کان الیأس من العصر الحاضر بما یتجلی فیه هذا الرمز أو هو الذی یحمی موت الإنسان الأبدی؛ لأنّ وراءه العوده والحصول علی هویّه ثابته وخلود. إنّ المنهج المتّبع فی هذه المقاله هو منهج وصفی-تحلیلی، أمّا الدراسه فهی دراسه مقارنه لشخصیه مسیحیه بین الآداب الثلاثه.

مظفرالنواب به عنوان یکی از شاعران برجسته و سرشناس عراقی در حوزه ی نقد سیاسی و اجتماعی و یکی از یکه تازان عرصه ی هجو، جایگاه ویژه ای در ادبیات معاصر عراق دارد. وی که تجربه ی روزگاری پرفراز و نشیب در دوران بی ثباتی سیاسی و سپس فشار و تبعید را تجربه کرده است، خشمگین از ناکامی سران عرب در حل معضلات اجتماعی و سیاسی به ویژه مسئله ی فلسطین و تمایلات سازشکارانه ی آن ها و نیز ناتوانی توده ی عرب در حل مشکلات پیش رویشان است با زبانی تند و هجایی عریان به نمایش کاستی های اجتماعی و سیاسی و انتقاد از مسببان وضعیت وخیم مردم عرب می پردازد بی شک توانایی های زبانی و تعبیرهای ساده به او کمک کرد تا بتواند طیف مخاطبان خود را گسترش بخشیده و پیام خویش را به آنان انتقال دهد.