احیاء کماسی

نسبیت زبانی همواره یکی از چالش های فراروی مترجمان بوده است و آن حاصل تجربه های زیستی متفاوت سخنوران زبان است. تجارب جمعی سخنوران زبان مانند آداب و رسوم، باورها و پدیده های اجتماعی، مبانی فرهنگی است که با مفاهیم زبانی در ارتباط است. نام اندام ها یعنی واژگان مربوط به بیان اعضای بدن انسان مانند: چشم، سر، گوش و... ممکن است حاوی مفاهیم فرهنگی و شناختی همچون دانش، ادراک و احساسات و آداب و رسوم باشد. علاوه بر این، بین مفاهیم فیزیولوژیکی (کار اندام شناسی) اعضای بدن انسان و مفاهیم سوسیولوژی (جامعه شناسی) رابطه معنایی وجود دارد. بررسی مبانی فرهنگی و شناختی این واژه ها و پرداختن به پیشینه تجارب زیسته سخنوران همچون ابزاری می تواند مترجم را در فهم درست معنای دقیق سپس انتقال آن به زبان مقصد کمک کند. اهمیت و جایگاه نام اندام ها در زبان از یک سو و بسامد بالای نام اندام «دست» در زبان عربی و گویش های آن از سوی دیگر، ما را بر این داشت تا به بررسی توصیفی- تحلیلی واژه «دست» و صور ت بندی های زبانی و مفهوم سازی های فرهنگی آن بپردازیم تا از طریق تحلیل معنایی و زبانی این نام اندام، چگونگی معادل گزینی و ترجمه آن را در زبان فارسی مورد بررسی قرار دهیم. از مهم ترین نتایج به «دست» آمده این است که گاهی ترجمه واژگان و ارائه مفاهیم بر مبنای صور ت بندی مشترک زبان مبدأ و مقصد شکل می گیرد و گاهی بر مبنای صور ت بندی متفاوت؛ در صور ت بندی مشترک، ترجمه هم پوشانی می تواند پیشینه فرهنگی و جهان بینی زبان مبدأ را انتقال دهد و در صور ت بندی متفاوت، نسبیت زبانی اتفاق می افتد. ترجمه هم پوشانی در انتقال مفاهیم عاجز است و باید ترجمه ناهمسان یا به عبارت دیگر، ترجمه مفهومی را که هم متناسب با معیارهای فرهنگی زبان مبدأ است و هم با معیارهای فرهنگی زبان مقصد به کار گرفت.

قضیه اللغه ومدى تأثیرها على الوعی الجمعی وعلى تشکیل الرؤیه العالمیه قضیّه أثارت انتباه علماء اللغه. ذهبوا إلى أنّ آلیات اللغه بإمکانها أن تُشکّل وجهه نظر صاحبها وتحدّد ملامح الهوّیه الثقافیه لدى أی مجتمع من المجتمعات. للمفردات ومدى تلائم مستویاتها (المستوى المعجمی والسیاقی والصرفی والصوتی) دور بارز فی النظام اللغوی والإفصاح عن روح أصحاب اللغه. یهدف البحث هذا إلى الحصول على قراءه جدیده لمفردتی "الشکّ" و"الحسب" فی القرآن الکریم. هاتان المفردتان تنتمیان إلى الحقل المعرفی حیث الدلاله على نوع من مفهوم المعرفه جعلتهما فی حقل دلالی واحد؛ رغم هذا الاشتراک الدلالی فلا یمکن إنکار هذه المسأله أنّ لکلّ منهما بصمه فی نظام القرآن الکریم ودراستهما فی القیاس مع بعض قد تبیّن الاختلافات الدلالیه والرؤیه العالمیه التی تنشأ منهما. انطلاقا من کیفیه تلائم مستویات المفردات فی إیصال رؤیه عالمیه إلى المخاطب أردنا أن نعالج رؤیه القرآن الکریم إلى العالم من منظار کلمتی "الشکّ" و"الحسب" وتلائم مستویاتها بالاعتماد على المنهج الوصفی- التحلیلی. فحصلنا على أنّ المستویات الأربعه للمفردتین فی التلائم والتعانق مع بعض فی إیصال الرؤیه العالمیه للقرآن الکریم إلى المخاطب. یبدو أنّ العلاقه الدلالیه بینهما هی من نوع علاقه التضادّ حیث تتناسب المستویات الأربعه لمفرده الشکّ مع مفاهیم الجهل والجمود الفکری والخمول العقلی والاستبدادیه وتتناسب المستویات الأربعه لمفرده الحسب مع مفاهیم العلم والتحوّل الفکری والتجدّد والخصوبه العقلیه والفکریه.

اللغه والمرأه وتأثیر الثقافه والمجتمع فی إنتاج سلوکها اللغوی موضوع قد شغل بال الباحثین منذ سنوات طویله. نظریه التسلّط من أهمّ النظریات التی درست اختلافات المکانه الاجتماعیه بین الرجل والمرأه وکیفیه انعکاسها على السلوک اللغوی المختصّ بهما. تعدّ الأمثال أبرز عناصر لغویه تبیّن الحیاه الشعبیه فمن الممکن تسلیط الضوء علیها لدراسه لغه المرأه وإدراک هویتها الثقافیه والاجتماعیه. الجزء الأوّل من کتاب "موسوعه الأمثال الشعبیه المصریه والتعبیرات السائره" لإبراهیم "أحمد شعلان" یحتوی فی ثنایاه على کثیر من الأمثال الشعبیه المصریه التی تمیّزت بتسجیل التعبیرات النسائیه. نظراً لأهمّیه اللغه المتداوله أو اللهجه الدارجه فی دراسات علم اللغه الثقافی رأینا أنّنا نفتقر إلى البحث عن کیفیه الهویه الثقافیه والاجتماعیه للمرأه عبر الأمثال المتداوله فی اللهجات العربیه. بالاعتماد على المنهج الوصفی-التحلیلی وحسب الأسلوبیه الإحصائیه تناولنا الأمثال الشعبیه النسائیه وفق الکتاب المذکور وعلى ضوء نظریه التسلّط، فتوصّلنا إلى النتائج التالیه: نسبه المیزات السلبیه للمرأه تفوق میزاتها الإیجابیه. المرأه فی مقام التعبیر عن آرائها تختار کثیرا ما أسلوب الجمله الاسمیه والخبریه وفی مقام التنافس والتحدّی تختار أسلوب تکرار الضمیر وفی مقام بیان التحسّر والفشل وخیبه الأمل والإحباط النفسی تمیل إلى اختیار أسلوب الجمله الإنشائیه فی سلوکها اللغوی. فنلاحظ أنّ المرأه تملک هویه تابعه من الرجل فی الاقتصاد والفکر ومعاییر الجمال ومدى قداستها ودناستها. کما أنّ المرأه تمیل إلى استخدام مفردات بشعه وسیئه فی المفاهیم وتستخدم اللغه التمثیلیه وهذه فی التناقض مع ما أثبتتها نظریه التسلّط أنّ المرأه تمیل إلى استخدام لغه أکثر تأدّبا.

اللغه نظام کلی یتشکل من الأسالیب التی تؤثر على فهم کیفیه وجهه نظر صاحبها. من هذا المنطلق، من مجموعه الأسالیب المتشکله فی النظام اللغوی، یتکون الهیکل الرئیس الذی تنبثق منه الرؤیه العالمیه. القرآن الکریم کنظام لغوی یحتوی على مجموعه من الأسالیب المختلفه والمتشابهه، فکل أسلوب متشابه یؤدی إلى تشکیل حقل دلالی متحد فی المعنى. هذه فکره اتخذت من مبادئ النظریه النسبیه اللغویه التی تتمیز بنسختین: النسخه القویه شکل متطرف أن اللغه تحدد الرؤیه العالمیه وتشکّل الثقافه؛ أما النسخه الضعیفه فتجعل للغه دورا منفعلا، أنها تعبر عن وجهه نظر الکاتب وقد تؤثر على تشکیل الأفکار والثقافه. نظرا لأهمیه کیفیه تکوّن الهیکل الرئیس من الأسالیب والرؤیه العالمیه المنبثقه منها، یعالج هذا المقال نظام الحقل المعرفی المتشکل من الکلمات "شکّ، وزعم، وظنّ، وحسب، وعقل، وفکر، وتدبّر، وعرف، وبصر، وشعر، وفقه وعلم"، فی القرآن فیتمسک بنسخه ضعیفه من هذه النظریه کالفرضیه الأساسیه للبحث. تطرق هذا المقال، معتمدا على المنهج الوصفی التحلیلی ووفقا للأسلوبیه الإحصائیه، إلى توظیف هذه النظریه فی نظام الحقل المعرفی للقرآن الکریم. والهدف من هذا هو إلقاء الضوء على هذه النظریه واستخراج الرؤیه العالمیه ضمن الهیکل الرئیس من الأسالیب المتشکله. ومن أهم النتائج التی یمکن أن یشار إلیها أن الهیکل الرئیس للحقل المعرفی یعتمد على تشکل الحلقات الأربعه: حلقه التصور، وحلقه التعقل، وحلقه الإدراک وحلقه العلم. الرؤیه العالمیه للقرآن الکریم تدل على العلاقه الوثیقه والمتشابکه، وهی کون حلقه العقل کمصدر نهر یصب منه الإدراک وتنتهی هذه العملیه إلى بحر المعرفه الحقیقه والتامه التی تمثلها حلقه العلم.