غلامعلی منتظر

وبگاه های دانشگاهی از مهم ترین معیارهای وب سنجی دانشگاه ها در سطح جهانی هستند. در این مقاله مدلی بر پایه تصمیم گیری چندمعیاره برای اندازه گیری شاخص های ارزیابی وبگاه دانشگاه معرفی شده است. مدل پیشنهادی دارای شش بُعد اصلی شامل «کاربردپذیری»، «محتوا»، «عملکرد»، «خدمات دانشجویان»، «کارایی» و «قابلیت اطمینان» به همراه چهارده سنجه شامل «قابلیت فهم»، «پوشش»، »صحت»، «وضوح»، «هویت دانشگاه»، «اطلاعات آموزشی»، «ناوش پذیری»، «دانشجومحوری»، «کنترل»، «پشتیبانی مبتنی بر وب دانشجویان»، «نگهداری»، «دسترس پذیری»، «سرعت»، و «وقوع خطا در پیوند» است. در گام بعد، به دلیل ابهام ذاتی موجود در مفاهیم این شاخص ها از ترکیب روش مجموعه های فازی همراه با روش رتبه بندی «ویکور» برای وزن دهی و رتبه بندی شاخص ها و سنجه ها استفاده شده است. در روش «ویکور» سعی بر این است که نزدیک ترین جواب به گزینه ایده آل انتخاب شود. در نهایت، مدل ارزیابی دقیقی برای سنجش کیفیت وبگاه های دانشگاهی تدوین شده و سپس، نتایج حاصل از آن با اعمال مدل پیشنهادی بر وبگاه 10 دانشگاه برتر ایران بررسی شده است. با توجه به این نتایج از میان تمامی شاخص ها، شاخص «صحت» بیشترین اهمیت و شاخص «وقوع خطا در پیوند» کمترین اهمیت را داراست. همچنین، این نتایج نشان می دهد که بین روش های «ویکور فازی»، روش «وب سنجی» و روش «شاخص ارزیابی وب» همبستگی معناداری وجود ندارد. نتایج حاصل از این پژوهش به طراحان وبگاه های دانشگاهی کمک می کند تا از ضعف های طراحی خودآگاهی یافته و به کمک آن به تقویت وبگاه های دانشگاهی بپردازند.

به رغم روند واگرایانه علم و فناوری در قریب به چند صد سال گذشته، در میانه سده بیستم میلادی با ظهور جریان میان رشته ای و سپس در آغاز سده بیست و یکم با ظهور جریان علوم و فناوری های نوپدید، روند همگرایی علم و فناوری آغاز شده است. درک این روند همگرایی از ملزومات سیاست گذاری در حوزه علم و فناوری است. این پژوهش با مطالعه روندهای نوظهور علم و فناوری و اولویت های موضوعی علم و فناوری در سه کشور امریکا، روسیه و چین به دنبال یافتن شواهد همگرایی در این اولویت ها با رویکردی آینده نگرانه است. روش پژوهش تحلیل محتوای کیفی و نمونه آماری اسناد و مدارکی است که درباره روندهای نوظهور علم و فناوری منتشر شده است. یافته های پژوهش نشان می دهد روندهای موضوعی علم و فناوری به سمت همگرایی میل می کند. نتایج این پژوهش نشان می دهد این همگرایی نخست حول محور «فناوری اطلاعات» و در مراتب بعدی به ترتیب حول «فناوری زیستی و سلامت»، «انرژی» و «فناوری نانو» در حال شکل گیری است.

به رغم پیشرفت علم و فنّاوری ایران پس از انقلاب اسلامی؛ نظام علمی و فنّاوری اکنون در ایران با مشکلاتی جدی به ویژه در کارکردِ سیاست گذاری مواجه است. هدف پژوهش، مبتنی بر پارادایم تفسیری و روش فراترکیب، نشان دادنِ این مدعا است که نظریه شبکه های سیاستی، رهیافتِ مناسبی برای تبیین مشکلات ساختار نهادی سیاست گذاری علم و فنّاوری در ایران است. یافته های پژوهش دو مشکل جدی را در این باره نشان می دهد: مشکلات متناظر با نهادهای سیاست گذار و مشکلات متناظر با تعاملات بین آنها. بدین ترتیب نظریه شبکه های سیاستی به عنوان نظریه ای که بر اهمیت نقش «بازیگرانِ سیاستی» و «تعاملات آنها» تأکید می ورزد، می تواند راهکارِ مناسبی برای برون رفت از مشکلات یادشده باشد. بنابراین از یک سو به سیاست گذاران توصیه می شود بیش از پیش به تعاملاتِ نهادهای سیاست گذاری علم و فنّاوری توجه و از سوی دیگر به پژوهشگران توصیه می شود برنامه های پژوهشیِ ویژه ای برای حل این مسئله آغاز کنند.

دانش یک منبع استراتژیک اصلی برای توسعه توان رقابتی سازمانها تلقی می شود. در عصر اقتصادی کنونی، مدیریت دانش به یک مزیت رقابتی برای سازمانها تبدیل شده است. اما پیاده سازی آن هنوز هم با چالش هایی همراه است؛ که پژوهشگران را به سوی ارائه راهکارهایی، سوق داده است. یکی از این راهکارها، استفاده از رهنگاری مدیریت دانش است. رهنگاشت ها با تامین یک تصویر کل گرایانه از انواع دانش مورد نیاز سازمان براساس استراتژی و محیط سازمان؛ قادر به هدایت فرایند پیاده سازی مدیریت دانش خواهند بود. در ادبیات پژوهش نیز به اهمیت استفاده از رهنگاری در فرایند پیاده سازی مدیریت دانش اشاره شده است. لذا در این پژوهش چارچوب رهنگاری مدیریت دانش سازمان ارائه شده است. در فاز اول با استفاده از بررسی سیستماتیک ادبیات پژوهش، تحلیل محتوا کیفی و مصاحبه با خبرگان؛ مولفه های اصلی رهنگاری مدیریت دانش سازمانی شناسایی می شود. این مولفه ها به هفت دسته کلی طبقه بندی شده اند: "شرایط علّی"، "مولفه های رهنگاشت مدیریت دانش"، "شرایط لازم تدوین رهنگاشت"، "شرایط لازم پیاده سازی مدیریت دانش"، "راهبردها و فرایند تدوین رهنگاشت مدیریت دانش"، "مشخصات ظاهری و محتوایی رهنگاشت" و "نتایج ناشی از تدوین و کاربرد رهنگاشت". در مرحله بعدی با استفاده از محاسبه ضریب همبستگی (پیرسون) مولفه ها و زیر مولفه ها، چارچوب رهنگاری مدیریت دانش سازمان ارائه شده است. چارچوب نهایی تامین کننده "جریان فیمابین مولفه ها" جهت ترسیم رهنگاشت تسهیل کننده مدیریت دانش در سازمان می باشد. پایایی فرایند تحلیل محتوای کیفی مزبور با ضریب کاپا 0.743، ارزیابی شده است.

توسعه فنّاوری اطلاعات ظرفیت های جدیدی را برای حوزه آموزش عالی فراهم آورده است، یکی از این ظرفیت ها «یادگیری الکترونیکی» است به طوری که پیاده سازی نظام های یادگیری الکترونیکی به یکی از مهمترین روندهای سرمایه گذاری کشورهای مختلف تبدیل شده است. پیاده سازی موفق این نظام ها زمانی تحقق خواهد یافت که آمادگی لازم در دانشگاه از نظر ابعاد مختلف انسانی، زیرساختی و محتوایی فراهم گردد. در این مقاله آمادگی منابع انسانی دانشگاه ها شامل یاددهندگان (استادان) و یادگیرندگان (دانشجویان) به عنوان یکی از مهمترین ارکان آمادگی یادگیری الکترونیکی در دانشگاه های کشور مورد بررسی قرار گرفته است. به همین دلیل، با بهره گیری از مطالعات اسنادی و نظر خبرگان، معیارها و سنجه های ارزیابی آمادگی منابع انسانی تعیین و وزن هر یک از معیارها محاسبه شده است و سپس بر اساس مدل حاصل میزان آمادگی منابع انسانی در 8 دانشگاه جامع کشور بررسی شده است. نتایج حاصل نشان می دهد که در بیش از 25 درصد معیارهای مربوط به آمادگی دانشجویان و حدود 40 درصد از معیارهای مربوط به آمادگی استادان، امتیاز حاصل کمتر از حد متوسط بدست آمده است در عین حال میانگین آمادگی هر دو گروه در حد متوسط ارزیابی شده است. علاوه براین یافته های پژوهش عدم توازن میزان آمادگی در معیارهای مختلف را تأیید می کند، به همین دلیل ضرورت توجه جدی مدیران دانشگاه ها در برنامه ریزی برای افزایش آگاهی از مزایای نظام های یادگیری الکترونیکی، ایجاد سازوکارهای توانمندسازی مهارتی و ارتقای سطح دسترسی یادگیرندگان و یاددهندگان به امکانات شبکه ای مهم ترین برنامه های نظام دانشگاهی در افزایش میزان آمادگی منابع انسانی برای تحقق یادگیری الکترونیکی است.

در «عصر دانش» موج گسترش کمّی دانشگاه ها و مراکز آموزش عالی در دستورکارکشورهای مختلف قرار گرفته است، لیکن توازن میان گسترش کمّی و توسعهکیفی و به تبع آن تأمین مالی دانشگاه ها با توجه به هر دو بُعد، به چالشی اساسی به ویژه در حوزه آموزش عالی مبتنی بر تخصیص بودجه دولت ها در کشورهای در حال توسعه، تبدیل شده است. بر این اساس در این مقاله ارزیابی عملکردکمّی وکیفی دانشگاه های برتر کشور، از منظر معیارهای دروندادی مالی و میزان سرمایه گذاری بخش دولتی مورد بررسی قرار گرفته است. بدین منظور با بهره گیری از مطالعات اسنادی، سه معیار اصلی متشکل از یک معیار کمّی و دو معیار کیفی انتخاب شده و روند تغییرات این معیارهای طی بازه زمانی ۳۵ ساله سال های ۱۳۶۱ تا ۱۳۹۵ تحلیل شده است. نتایج حاصل نشان می دهد که روند تغییرات در معیار کمّی «بودجه مصوب دانشگاه» تقریباً برای تمامی دانشگاه های منتخب صعودی بوده است. در معیارهای کیفی «سرانه بودجه دانشگاه به ازای دانشجو» و «سرانه بودجه دانشگاه به ازای استاد» نیز در بازه زمانی سال های ۱۳۸۰- ۱۳۶۹ روند رو به بهبود مشاهده شده است. در دوره زمانی سال های ۱۳۶۸-۱۳۶۱ به دلیل شرایط خاص در کشور، تقریباً در هر سه معیار افت جدّی رخ داده است

هدف: با توجه به اهمیت بازیابی موضوعات منابع اطلاعاتی و جستجوی موضوعی کاربران ، در این پژوهش چیستی«موضوع» و چگونگی تحلیل و استخراج موضوعات در فرایند تعیین کلیدواژه های موضوعی، و مسائل و راه حل های ممکن مورد بحث قرار می گیرند. روش پژوهش: این مقاله پژوهشی مفهومی است که با روش کتابخانه ای- سندی مفاهیم «موضوع» و «تحلیل موضوعی» را در گزیده ای از متون شاخص علم اطلاعات و دانش شناسی با نگاهی بر مفاهیم متناظر در حوزه پردازش زبان طبیعی بررسی می کند. یافته ها: «موضوع» یا «دربارگی» منابع و تحلیل موضوعی عبارت است از شناسایی موضوعات و مفاهیم مندرج در منبع اطلاعاتی با قوای فکری نیروی انسانی، با الگوریتم های کامپیوتری، یا ترکیب این دو. تعدد ابزارهای تحلیل موضوعی و انتساب کلیدواژه ها، میزان پایین کاربرد طرح های استاندارد توصیف، عدم همگونی در تحلیل موضوعی، عدم همخوانی عبارت های جستجوی کاربران با کلیدواژه های انتساب داده شده، و روزآمد نبودن توصیف منابع از نقاط ضعف رویکرد تحلیل موضوعی توسط انسان است. روش های خودکار هوش مصنوعی و پردازش زبان طبیعی توان افزایش سرعت و یکدستی در فرایندهای مختلف توصیف و سازماندهی اطلاعات و از جمله استخراج کلیدواژه های موضوعی را دارند، اما ارزیابی کارآمدی خروجی این روش ها، به تنهایی، یا در مقایسه با کلیدواژه های تولید انسان، و از دیدگاه های مختلف ضروری است. نتیجه گیری: کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی می توانند به دور از شتابزدگی، از روش های پردازش زبان طبیعی و هوش مصنوعی در تحلیل موضوعی و انتساب یا استخراج کلیدواژه-های موضوعی استفاده کنند و نیروی انسان را در ارتقاء کیفیت خدمات و فرایندها به کارگیرند.

هدف این پژوهش ارزیابی حُسن اجرای سیاست های راهبردی و کلانِ علم و فناوری در ایران به روش شبکه سیاستی است. بدین منظور، با مرور منابع و تحقیقات در حوزه سیاست گذاری عمومی و به ویژه سیاست گذاری علم و فناوری، چارچوبی نظری شامل سه مرحله سیاست گذاری کلی (شامل دو سطح اَبَرسیاست ها و سیاست های راهنما)، سیاست گذاری اجرایی (شامل سه بخش سیاست های سمت تقاضا، سیاست های سمت عرضه و سیاست های زیرساخت مبادله) و ارزیابی سیاستی (در سه سطح بروندادها، پیامدها و آثار) تدوین شد. سپس شبکه سیاستی علم و فناوریِ ایران در وضعیت موجود، نخست مبتنی بر اسناد سیاستی و سپس مبتنی بر نظریات خبرگان نگاشت و با یکدیگر مقایسه شد. بدین منظور، نخست 25 سند سیاستی بررسی و سپس پرسش نامه ای تدوین و بین 50 نفر از خبرگان سیاست علم و فناوریِ ایران توزیع شد. برای تحلیل و ترسیم نگاشت های حاصل از اسناد سیاستی و نظریات خبرگان، از نرم افزارهای یو سی آی نت (UCI Net) و نت دراو (NetDraw) و برای مقایسه آن ها با یکدیگر از آزمون تی به کمک نرم افزار اس پی اس اس استفاده شد. نتایج پژوهش نشان می دهد عملکرد شبکه سیاستی علم و فناوریِ ایران مبتنی بر آرای خبرگان در قریب به 44 درصد نسبت به تکالیف اسناد سیاستی انحراف دارد؛ بدین معنا که در مأموریت های سیاستیِ تعدادی از نهادهای شبکه سیاستی علم و فناوریِ ایران، تفاوت های معنادار بین آنچه در اسناد سیاستی ذکر شده و آنچه در عمل انجام می شود، وجود دارد. همچنین درباره بعضی سیاست های علم و فناوری، ضعف جدی عملکرد مشاهده می شود.

در این مقاله تلاش شده با بهره گیری از روش کمّیِ خوشه بندی میانگین فازی، روشِ کیفیِ تحلیل گفتمان را به روشی آمیخته (کیفی−کمّی) توسعه داد. بدین منظور تعاملات نهادی سیاست گذاری علم و فنّاوری در ایران به عنوان یک مطالعه موردی بررسی شده است. براساس این، مطابق «طرح آمیخته متوالیِ تبیینی»، نخست با به کارگیری روش خوشه بندی فازی و ابزار پرسش نامه، گفتمان های حاکم بر فضای خبرگان درباره موضوع، احصا و سپس با استفاده از روش تحلیل گفتمانِ لاکلا و موف و ابزار مصاحبه، به تبیین دال مرکزی، لحظه ها و مفصل بندی گفتمان ها پرداخته شد. بدین ترتیب «گفتمان مشارکتی» حول دالِ مرکزیِ «سیاست گذاری یکپارچه» و «گفتمان مستقل» حول دالِ مرکزیِ «سیاست گذاری دولتی» شناسایی شد. مهم ترین دستاورد این پژوهش، توسعه روش تحلیل گفتمان از پارادایم کیفی به پارادایم آمیخته و درنتیجه افزایش اعتبار یافته های پژوهش است. افزون براین، نوآوریِ یادشده هم جهت با جریان غالب در روش شناسی است و به دلیل بهره گیری از منطق فازی، قرابت زیادی با مفاهیم پرابهام و پیچیده علوم اجتماعی نیز دارد.

در این مقاله سامانه آموزشیاری شخصی سازی شده به کمک عناصر بازی پردازی بر اساس ویژگی های شخصیت و انگیزه یادگیرنده طراحی و اجرا شده است. شخصیت یادگیرندگان در این سامانه توسط پرسشنامه NEO-FFI و انگیزه آنها توسط پرسشنامه انگیزه تحصیلی AMS سنجیده شده است. سپس با استفاده از ویژگی های انگیزه و شخصیت افراد، نوع بازی آنها بر اساس مدل بازی BrainHex به دست آمده و متناسب با نوع بازی یادگیرنده، عناصر بازی پردازی برای آنها به صورت شخصی شده، ارائه گردیده است. سامانه طراحی شده در دوره آمادگی مسابقه بین المللی ریاضی با 117 شرکت کننده در مدرسه الکترونیکی خانه ریاضی تهران اجرا شده است. برای سنجش اثر بخشی سامانه طراحی شده، میزان رضایت تحصیلی یادگیرندگان در استفاده از سامانه در دو گروه شاهد و آزمون، مقایسه شده است. نتایج نشان می دهد استفاده از ساز وکار بازی پردازی در شخصی سازی بر اساس ویژگی های شخصیت و انگیزه فرد باعث شده تا با سطح معناداری P-value<0.05 در آزمون آماره T جهت مقایسه میانگین گروهها، رضایت تحصیلی یادگیرندگان نسبت به پیش از شخصی سازی و همچنین در مقایسه با گروه شاهد به طرز معناداری بهبود پیدا کند.

در هر جامعه ای مجموعه ای از نهادها و سازکارها با موضوع نخبگی و نخبگان ارتباط و تعامل دارند، که در مجموع شکل دهنده یک نظام نخبگانی هستند. نظام نخبگانی در مجموع لازم است تا برخوردار از کارکردهای 1) شناسایی، 2) جذب، 3) هدایت، اعم بر آموزش و پرورش، 4) به کارگیری، 5) حمایت، 6) تکریم، 7) الگوسازی و 8) نگهداشت باشد. هر یک از کارکردها بر اساس فهم و ادراکی از مفهوم نخبگی و نخبه در سطح جامعه عملیاتی می شود. پس این درک عمومی از مفاهیم است که نهادها، ارتباطات میان آنها و ماموریت های آنان را شکل می دهد. اما رشد و توسعه فهم مبتنی بر مطالعات و تجربیات، بازنگری در این مفاهیم بنیادی را ضروری می سازد. در این مقاله بر پایه یک تحلیل سیستمی به بازاندیش در مفهوم نخبه و نخبگی اقدام شده است. نتایج مطالعه نشان می دهد که اصلی ترین مشکل در رویکردهای مربوط به نظام نخبگانی، ناشی از فهم متداول از واژه نخبه است، که عمدتا مبتنی بر تیزهوشی و نهایتا استعداد درخشان استوار شده است و به سایر جنبه های نخبگی یعنی خبرگی و کنشگری اجتماعی توجهی نشده است.

اعتماد یکی از عوامل اصلی ایجاد رضایت و تکرار استفاده کاربران از خدمات برخط است. به همین دلیل هدف مقاله حاضر، شناسایی و رتبه بندی عوامل اثرگذار بر اعتماد کاربران در شبکه های اجتماعی الکترونیکی است. بنابراین در این پژوهش، ضمن معرفی مدلی برای عوامل اثرگذار بر اعتماد کاربران شبکه های اجتماعی برخط، به کمک روش الکتره فازی به رتبه بندی آنها پرداخته شده است. مسئله شناسایی عوامل تأثیرگذار بر اعتماد از نوع مسائل تصمیم گیری چندمعیاره است؛ ضمن اینکه بیشتر عوامل مؤثر بر آن با ابهام همراه بوده و قطعی نیستند. به همین دلیل برای دسته بندی آنها از روش الکتره فازی بهره برده شده است. با اجرای این روش روی داده های جمع آوری شده از پرسشنامه، مشخص شد با توجه به انواع شبکه های اجتماعی، ویژگی های «کاربردپذیری»، «پشتیبانی از فناوری به روز»، «یکپارچگی» و «میزان برخورداری از اخلاق» در صدر عوامل اثرگذار بر اعتماد کاربران قرار دارند و به طورکلی «ویژگی های وبگاه» و «ویژگی های فناورانه» در مقایسه با «ویژگی های امنیتی»، «ویژگی های فردی اجتماعی» و «ویژگی های فرهنگی کاربر» از اهمیت بیشتری برخوردارند. نتایج به دست آمده از تحلیل حساسیت در تغییر وزن معیارها نیز نشان می دهد ابهام و عدم قطعیت در ورودی های مسئله تأثیری بر خروجی روش الکتره فازی نمی گذارد.

به رغم تحولات چشمگیر علم و فناوری در ایران طی سال های اخیر، انتقادات بسیاری ناظر بر اشکالات ساختاری در نظام سیاستگذاری علم و فناوری در ایران مطرح می شود. هدف اصلی مقاله حاضر که مبتنی بر پارادایم فلسفی تفسیرگرایی انجام شده، احصای گفتمان های متعدد درباره ساختار مناسب برای سیاستگذاری علم و فناوری در ایران به روش خوشه بندیِ میانگین فازی و مبتنی بر نظرات خبرگان است. به این ترتیب چارچوب سیاستگذاری علم و فناوری مبتنی بر مدل سازمان توسعه و همکاری های اقتصادی گسترش داده شد. دلیل به کارگیری منطق فازی در این پژوهش که برای نخستین بار در روش تحلیل گفتمان استفاده می شود، تقریبِ بیشتر آن به ماهیتِ پیچیده و پرابهام علوم اجتماعی است. بر این اساس نظر پنجاه نفر از خبرگان با استفاده از پرسشنامه گردآوری و توسط نرم افزارهای MATLAB و SPSS تحلیل شد. یافته های پژوهش نشان می دهد وضعیت موجود در قالب یک گفتمان نگاشت می شود؛ اما برای وضعیت بهبودیافته، دستِ کم دو «گفتمان مشارکتی» و «گفتمان مستقل» متصور است. همچنین ماتریس نهاد - وظیفه برای تکامل ساختار نهادی سیاستگذاری علم و فناوری در ایران ترسیم می شود. در نهایت بدون اینکه تلاشی برای حذف، ادغام یا افزودن نهادی انجام شود بعضی وظایف به بعضی نهادها تخصیص و بعضی وظایف از بعضی نهادها اخذ می شود. 

دردهه 1970 میلادی نیاز دانشمندان علوم اجتماعی و علوم انسانی برای بررسی تاثیر علم و فناوری بر زندگی اجتماعی، سیاسی و فرهنگی جوامع، باعث شکل گیری فضایی مشترک برای همکاری دانشمندان در حوزه های مختلف شد و در ادامه باعث شکل گیری رشته «علم، فناوری و جامعه» شد. هدف این پژوهش مطالعه و بررسی برنامه درسی این رشته در دانشگاه های منتخب و نوآفرینی آن در دانشگاه های ایران است. روش پژوهش، پژوهشِ تطبیقی بر اساس مدل بِرِدی است. نمونه آماری شامل پنج دانشگاه از امریکا، سه دانشگاه از اروپا و از آسیا و استرالیا هر کدام یک دانشگاه و همچنین چهار نهاد علمی از ایران است که به روش نمونه برداری هدفمند انتخاب شده است. یافته های پژوهش نشان دهنده تفاوت های فاحش از نظر محتوایی در دانشگاه های ایران با سایر دانشگاه های منتخب است. درپایان، با توجه به یافته های پژوهش، دلالت هایی سیاستی برای اصلاح ساختار و محتوای این رشته در ایران ارائه شده است.

هدف این پژوهش مدل سازی ساختاری ویژگی ها و عوامل اثرگذار بر شبکه سیاستی مشارکتی علم و فنّاوری در ایران است. داده های پژوهش در دو مرحله کیفی و کمّی گردآوری شده است. در مرحله کیفی با 20 نفر از خبرگان مصاحبه اکتشافی و نیمه ساختاریافته انجام و در مرحله کمّی 100 پرسشنامه بین خبرگان توزیع و گردآوری شده است. همچنین برای تحلیل داده ها از مدل سازی معادلات ساختاری به روش حداقل مربعات جزئی استفاده شده است. یافته های پژوهش نشان می دهد که شبکه سیاستی مشارکتی علم و فنّاوری در ایران دارای 17 ویژگی در چهار بُعد است که به ترتیب اهمیت عبارتند از: بازیگران، قواعد رفتاری بازیگران، روابط بین بازیگران و ساختار شبکه. همچنین هشت عامل در سه بُعد بر این شبکه اثرگذار است که به ترتیب اهمیت عبارتند از: عوامل ویژه سیاست علم و فنّاوری، عوامل ملی و عوامل بین المللی. مهم ترین توصیه سیاستی این پژوهش، ملاحظه این عوامل توسط دولت به عنوان بسترساز شکل گیریِ شبکه؛ و سایر سیاست گذاران علم و فنّاوری به عنوان بازیگران اصلی شبکه است.

نظامهای مختلفی برای رتبهبندی دانشگاهها در سطوح ملی و بینالمللی وجود دارد که دانشگاهها را با شاخصهای متفاوت ارزیابی نموده و نقاط ضعف و قوت آنها را در مقایسه با دیگر دانشگاهها نشان میدهند شناخت نظامهای رتبهبندی و همچنین موقعیت دانشگاههای مختلف در این رتبهبندیها امکان هدفگذاری و برنامهریزی در این حوزه را فراهم میکند این پژوهش به دنبال بررسی شباهتها و تفاوتهای نظامهای رتبهبندی و نیز موقعیت دانشگاهها در نظامهای مختلف است به این منظور رتبه صد دانشگاه برتر رتبهبندی به عنوان اصلیترین نظام رتبهبندی در رتبهبندیهای تایمز شانگهای وبسنجی لایدن و سایماگو تعیین و از آزمون همبستگی پیرسون برای ارزیابی ارتباط نتایج رتبهبندیهای مختلف استفاده شده است یافتههای پژوهش نشان داده که شباهتهای معناداری بین نتایج نظامهای مختلف رتبهبندی وجود دارد بیشترین همبستگی مربوط به رتبهبندیهای شانگهای و وبسنجی بوده است همچنین رتبهبندی شانگهای با نظامهای تایمز سایماگو و لایدن همبستگی نسبتا بالایی دارد

با توجه به نقش کلیدی آموزش عالی در جامعه و تأثیر فراگیر فناوری های اطلاعاتی و ارتباطی بر محیط و کارکردهای دانشگاه، هدف مقاله آن است که سناریوهای آموزش عالی ایران متأثر از فناوری اطلاعات در افق زمانی سال 1404 شناسایی و اصلی ترین سناریوهای آموزش عالی مورد بحث قرار گیرد. بدین منظور، ابتدا مهم ترین پیشران های آموزش عالی، مورد بررسی قرار گرفته و سپس با توجه به مقتضیات آموزش عالی کشور و دیدگاه صاحبنظران، مهم ترین عدم قطعیت ها و عوامل کلیدی شکل دهنده آموزش عالی در افق چشم انداز شناسایی می شود. این عوامل، سناریوهای بدیل نظام آموزش عالی کشور را در افق سال 1404 شکل می دهند. در گام بعد با استفاده از روش ترکیبی سناریونگاری، چهار سناریوی اصلی تحت عناوین «شمشاد خانه پرور»، «سرو چمان»، «رز رنگین کمان» و «یاس ارغوانی» برای آینده آموزش عالی ایران تدوین و اعتبارسنجی شده است. نکته مهم این چهار سناریو، امکان پذیری تحقق آنها در افق سال 1404 خورشیدی است و از این رو چارچوب مناسبی را برای سیاستگذاری در اختیار برنامه ریزان ملی قرار می دهد.  

امروزه تمامی جنبه های زندگی انسان از رشد فناوری های اطلاعاتی و ارتباطی اثر پذیرفته است. آموزش و یادگیری نیز در زمره حوزه هایی است که به شدت تحت تأثیر فاوا و سرعت رشد آن بوده که این تأثیرپذیری منجر به شکل گیری مفهومی جدید به نام «یادگیری الکترونیکی» شده است. در این مقاله ابتدا مفاهیم پایه ای یادگیری تعریف و پس از آن، با توصیف سیر تطور فناورانه حوزه آموزش از دور، پیشینه فناورانه یادگیری الکترونیکی تشریح می شود و چگونگی تأثیر فناوری های اطلاعاتی و ارتباطی بر شکل گیری یادگیری هوشمند شخصی شده بیان می گردد. این تحولات را می توان در قالب شش نسل تقسیم بندی کرد: آموزش مکاتبه ای، آموزش شنیداری-دیداری، آموزش رایانه یار، آموزش وب بنیاد، یادگیری الکترونیکی 1 و یادگیری الکترونیکی 2 (اجتماعی). سپس به بررسی روند پژوهش های این حوزه پرداخته می شود که نتایج این بررسی نشان دهنده افزایش اقبال پژوهشگران به مباحث فناورانه یادگیری الکترونیکی و تلاش برای هم راستا نمودهای مختلف فناوری های اطلاعاتی و ارتباطی با آن است. یادگیری الکترونیکی به عنوان بارزترین تأثیر فناوری های نوین اطلاعاتی و ارتباطی بر آموزش و اثرگذاری آن بر ذهن و رفتار یادگیرندگان عصر اطلاعات، چنان مهم است که عدم سیاست گذاری مناسب درباره آن هم موجب عدم بهره برداری از مزایای کاربردی این فناوری ها می شود و هم بر هزینه های آینده آموزش و البته بر تشدید گسست میان شهروندان اطلاعاتی با نظام آموزشی خواهد افزود.  

مسئله و هدف: برخلاف تصور رایجی که فنّاوری را تنها محدود به افزار و تجهیزات فیزیکی (فنّاوری سخت) می داند، جنبه ای از فنّاوری تحت عنوان فنّاوری های نَرم وجود دارد که به عوامل انسانی، فرهنگی، حقوقی و سیاستی مربوط است. تأکید بر جنبه سخت فنّاوری در نظام های آموزشی، گستره کاربرد فنّاوری را در تأمین نیازهای یادگیری جوامع محدود می سازد. این مقاله آمادگی یادگیری الکترونیکی در دانشگاه های کشور را از منظر جنبه های نَرم فنّاوری موردتوجه قرار می دهد. روش شناسی: بر این اساس، با بهره گیری از مطالعات اسنادی و نظر خبرگان، ابعاد ارزیابی آمادگی نَرم تعیین و وزن هر یک از آن ها محاسبه شده است و سپس بر اساس مدل حاصل، میزان آمادگی فنّاوری نَرم در تعدادی از دانشگاه های کشور، شامل: دانشگاه های ارومیه، بیرجند، تربیت مدرس، حکیم سبزواری، رازی کرمانشاه، زنجان، سیستان و بلوچستان، شهید باهنر کرمان، علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، کردستان، محقق اردبیلی و یزد، بررسی شده تا تصویری از وضعیت آمادگی در دانشگاه های کشور را نشان دهد. یافته ها: نتایج حاصل نشان می دهد که بُعد «قوانین و مقررات» از بالاترین اهمیت نسبی برخوردار است درحالی که سطح آمادگی آن در میان دانشگاه های منتخب ضعیف برآوردشده است. در بُعد «فرهنگ» سطح آمادگی حدود «متوسط» و در سایر ابعاد، سطح آمادگی «پایین تر از سطح متوسط» و «ضعیف» است. بدین ترتیب میزان آمادگی کلّی دانشگاه های کشور در ابعاد مختلف فنّاوری نَرم «ضعیف» ارزیابی می شود که علت آن کسب امتیاز بسیار پایین در سه بُعد «قوانین و مقررات»، «مالی» و «استاندارد» در سنجش آمادگی فناوری های نَرم دانشگاه های منتخب است. نتیجه گیری: بر اساس تحلیل های این مقاله، موضوعاتی اعم بر «اولویت دهی سیاستی به یادگیری الکترونیکی»، «تأمین و تخصیص بودجه موردنیاز»، «توسعه استانداردهای محتوایی»، «تدوین مقررات و آیین نامه های پشتیبان»، «طراحی نظام ارزیابی و نظارت»؛ و «افزایش آگاهی ذی نفعان» می باید در سیاست گذاری های نظام آموزش عالی الکترونیکی کشور موردتوجه جدّی قرار گیرد.