فرزانه شادان پور

هدف: با توجه به اهمیت بازیابی موضوعات منابع اطلاعاتی و جستجوی موضوعی کاربران ، در این پژوهش چیستی«موضوع» و چگونگی تحلیل و استخراج موضوعات در فرایند تعیین کلیدواژه های موضوعی، و مسائل و راه حل های ممکن مورد بحث قرار می گیرند. روش پژوهش: این مقاله پژوهشی مفهومی است که با روش کتابخانه ای- سندی مفاهیم «موضوع» و «تحلیل موضوعی» را در گزیده ای از متون شاخص علم اطلاعات و دانش شناسی با نگاهی بر مفاهیم متناظر در حوزه پردازش زبان طبیعی بررسی می کند. یافته ها: «موضوع» یا «دربارگی» منابع و تحلیل موضوعی عبارت است از شناسایی موضوعات و مفاهیم مندرج در منبع اطلاعاتی با قوای فکری نیروی انسانی، با الگوریتم های کامپیوتری، یا ترکیب این دو. تعدد ابزارهای تحلیل موضوعی و انتساب کلیدواژه ها، میزان پایین کاربرد طرح های استاندارد توصیف، عدم همگونی در تحلیل موضوعی، عدم همخوانی عبارت های جستجوی کاربران با کلیدواژه های انتساب داده شده، و روزآمد نبودن توصیف منابع از نقاط ضعف رویکرد تحلیل موضوعی توسط انسان است. روش های خودکار هوش مصنوعی و پردازش زبان طبیعی توان افزایش سرعت و یکدستی در فرایندهای مختلف توصیف و سازماندهی اطلاعات و از جمله استخراج کلیدواژه های موضوعی را دارند، اما ارزیابی کارآمدی خروجی این روش ها، به تنهایی، یا در مقایسه با کلیدواژه های تولید انسان، و از دیدگاه های مختلف ضروری است. نتیجه گیری: کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی می توانند به دور از شتابزدگی، از روش های پردازش زبان طبیعی و هوش مصنوعی در تحلیل موضوعی و انتساب یا استخراج کلیدواژه-های موضوعی استفاده کنند و نیروی انسان را در ارتقاء کیفیت خدمات و فرایندها به کارگیرند.

هدف: این پژوهش در پی تعیین مؤلفه ها و راهکارهای بهبود و استمرار کیفیت در کتابشناسی ملی ایران بر اساس دانش و تجربیات جمعی از دست اندرکاران تهیه آن است. روش: پژوهش با فن دلفی و پنلی شامل 22 نفر از دست اندرکاران فهرست نویسی کتابخانه ملی به اجرا درآمد. پرسشنامه های دو دور دلفی در طیف 5 گزینه ای تنظیم و از میانگین و انحراف معیار رتبه ها برای سنجش توافق استفاده شد. یافته ها: مؤلفه های کیفیت در سطح رکورد: صحت و تطابق با استانداردها و دستورالعمل های پذیرفته شده، در سطح کتابشناسی ملی: سهولت در استفاده و دسترسی و همگونی در سطوح مختلف توصیف، تعیین شدند. از حیث عملکردهای کنترل کیفیت: کنترل کیفی تمامی سطوح توصیف، فیلدها و بلوک های مارک، کنترل و تصحیح غلط های املایی و تایپی و یکدستی در حرف نویسی منابع غیر فارسی حائز بیشترین اهمیت بودند. مهمترین تمهیدات و راهکارها برای حفظ، بهبود و استمرار کیفیت کتابشناسی ملی: وحدت رویه، پرهیز از برون سپاری فهرست نویسی و کنترل کیفیت آن، تأکید بر توانمندسازی فهرست نویسان و تربیت فهرست نویسان خبره، استفاده از فناوری های جدید، آموزش و بازآموزی، بهبود عوامل رضایت شغلی، و استقبال از بازخوردها عنوان شده است. نتیجه گیری: مجموعه نظرات حاکی از لزوم ایجاد بسترهای رشد و پویایی علمی و تخصصی، خودبسندگی و میل به حفظ استقلال تخصصی و حرفه ای در مجموعه فهرستنویسی کتابخانه ملی به عنوان عواملی است که می تواند منتهی به کیفیت مستمر در کتاب شناسی ملی شود و این جز با استقرار مدیریت حرفه ای و آینده نگر میسر نخواهد بود.

هدف: تدوین راهبرد پژوهشی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران با هدف رفع معضلات و چالش های پژوهشی و توسعه پژوهش برای سال های 1394 تا 1399. روش شناسی: پژوهش حاضر از نوع کیفی است که با استفاده از فن دلفی و مصاحبه انجام شد. داده ها با روش های سوات و PESTLE تجزیه و تحلیل و از مدل برنامه ریزی راهبردی ""برایسون"" برای تدوین راهبرد استفاده شد. یافته ها: وضعیت پژوهش از حیث فرصت های موجود در محیط بیرونی سازمان نسبتاً خوب و از نظر ضعف های موجود در محیط درونی نسبتاً بد ارزیابی شد. ذی نفعان پژوهشی درونی و بیرونی توان مندی های پژوهشی گسترده ای در اختیار سازمان قرار می دهند که می تواند دستمایه همکاری های پژوهشی و ایجاد شبکه های گسترده ارتباطات علمی در جهت اهداف سازمانی باشد. فلسفه وجودی پژوهش در سازمان، پشتیبانی علمی از عملیات و خدمات تخصصی صفی و ستادی و تطابق آنها با دانش، استانداردها، و فناوری روز، و کمک به رشد و توسعه دانش ملی در حوزه های مرتبط است. نتیجه گیری:برای ""توسعه شبکه ملی دانش"" و ""تبدیل شدن به هاب ملی دانش""، برگرفته از سند راهبردی اصلی سازمان، لازم است در فعالیت های پژوهشی، ضمن پوشش همه عملکردهای ستادی و صفی داخلی، با هدف ""تقویت انسجام درونی"" و ""حفظ جایگاه مرجعیت"" سازمان، از فرصت های بیرونی نیز برای ترمیم ضعف های درونی بهره برداری شود.