اعتبارسنجی پژوهش های فراترکیب با تأکید بر روش اعتبارسنجی کانکوال (مقاله علمی وزارت علوم)
درجه علمی: نشریه علمی (وزارت علوم)
آرشیو
چکیده
مقدمه و اهداف: پژوهش های کیفی در سال های اخیر با رشد و اقبال چشمگیری از سوی محققان حوزه های مختلف به ویژه حوزه علوم انسانی و علوم اجتماعی مواجه شده است. هم زمان با استقبال از روش های کیفی، انتقادات و خلأهای مهمی نیز درخصوص فرایند انجام روش های کیفی و میزان اعتماد به آنها مطرح شده است. روایی و پایایی اگرچه در بین پژوهشگران کمی رسمیت و برجستگی زیادی داشته و دارد، اما در بین محققان کیفی از اهمیت ویژه ای برخوردار بوده و البته چالش های این حوزه در پژوهش های کیفی بیشتر بوده است. با توجه به اینکه پژوهش های کیفی از عمق و معنای بیشتری نسبت به پژوهش های کمّی برخوردارند، پتانسیل بیشتری برای جلب اعتماد مخاطب داشته و همین موضوع اهمیت ارزیابی اعتبار پژوهش های کیفی را مضاعف می نماید. پژوهش حاضر با هدف طراحی الگوی روشمند و فرایندگرا برای ارزیابی روایی و پایایی تحقیقات کیفی با عنوان کانکوال انجام شده است. کانکوال با تدوین یک نظام مشخص و شفاف، از طرح سلسله سؤالاتی آغاز شده و پژوهش را براساس قوت پاسخ به این سؤالات شروع به ارزیابی می نماید. هر میزان پژوهش کیفی انجام شده، سؤالات بیشتری را به شکل دقیق تر پاسخ دهد، آن پژوهش روایی و پایایی بیشتری خواهد داشت. به منظور تحقق این هدف به صورت عملیاتی، فرایند کانکوال گام به گام روی یکی از روش های فراترکیب یعنی فراقوم نگاری نیز پیاده سازی شده است. از این طریق خواننده درک بهتری نسبت به فرایند کانکوال پیدا خواهد کرد. روش شناسی: تحقیق حاضر به لحاظ فلسفه پژوهش متأثر از پارادایم تفسیرگرایی است. در این پارادایم محقق پدیده ها را از زوایای مختلف بررسی و احساس می کند و دلیل انجام مطالعه در این پارادایم، درک و تشریح عمل اجتماعی معنادار است. به لحاظ منطق پژوهش، استفهامی است؛ زیرا به استنباط یک چهارچوب، الگو، نظریه، مدل یا مفهوم جدید از مجموعه ای از داده ها پرداخته است. جهت گیری این پژوهش از نوع بنیادی با هدف ایجاد یا کشف یک الگوی جدید است. صبغه این پژوهش کیفی است؛ زیرا به دنبال فهم و درک و کشف پدیده و معانی مرتبط با آن است. نوع این پژوهش کتابخانه ای است؛ زیرا از اسناد و مدارک مکتوب و معتبر اعم از کتاب و مقاله بهره برده است. هدف این پژوهش تبیین است؛ زیرا به دنبال نوع ارتباطات اجزای پدیده با یکدیگر است. در پژوهش های تبیینی تأثیر و تأثرات عوامل و اجزای یک پدیده بر یکدیگر و از یکدیگر بررسی و کاوش می شود. سرانجام، راهبرد این پژوهش تحلیل اسنادی است. تحلیل اسنادی از این لحاظ که پژوهشگر داده های پژوهشی خود را از میان اسناد و منابع گردآوری می کند. رجوع به آثار جدید و اصلی برای تبیین و ترسیم فرایند کانکوال وجهه همت پژوهشگران بوده است. ضمن اینکه کانکوال در روش فراقوم نگاری پیاده شده است. نتایج: کانکوال روشی است نظام مند به منظور بررسی ابعاد و مؤلفه هایی که اعتبار نتایج مطالعات کیفی را افزایش یا کاهش می دهد. از چهار مؤلفه ای که از آنها به عنوان معیارهای ارزیابی میزان اعتماد به پژوهش های کیفی یاد می شود؛ یعنی قابلیت ثبات، قابلیت انتقال، قابلیت اعتبار و قابلیت تأیید، در این پژوهش به دو معیار یعنی قابلیت ثبات و قابلیت اعتبار به صورت تفصیلی پرداخته می شود. تجزیه وتحلیل پژوهش کیفی به منظور ارزیابی نتایج آن از مرحله پیشرتبه بندی شروع می شود. پیش رتبه بندی نتایج پژوهش کیفی خود به چهار دسته قوی، متوسط، ضعیف و خیلی ضعیف تقسیم می شود. در این پیشرتبه بندی، پژوهش های کیفی را در رتبه زیاد و مقالاتی که صرفاً یک ایده یا متن را بدون اثبات و بدون متدولوژی مشخص ارائه داده اند، در دسته ضعیف قرار داده اند. پس از این مرحله هرکدام از مقالات و پژوهش ها به منظور تعیین میزان ثبات و اعتبار نمره دهی می شود. قابلیت ثبات از طریق پرسش یک سلسله سؤالات از پژوهش و درخصوص میزان تناسب حرکت پژوهش به سمت نتایج مطلوب سنجیده می شود. این سلسله سؤالات که در قالب یک چک لیست ارزیابی پژوهش را انجام می دهد. قابلیت اعتبار نیز در کانکوال بدین صورت ارزیابی می شود که چه تعداد از یافته های پژوهش کیفی در هرکدام از سطوح صریح، مبهم و پشتیبانی نشده براساس داده ها قرار می گیرند. بحث و نتیجه گیری: یافته های این پژوهش چندین نکته کلیدی را برجسته می نماید: نخست، تمایز بین دنیای پژوهش های کمّی و کیفی است؛ پژوهش های کمّی را می توان با تکنیک ها و تاکتیک های علم مرسوم و روش های کمّی و محاسباتی و بدون دخالت چشمگیر محقق ارزیابی کرد. اصطلاحاً این پژوهش را می توان به صورت ماشینی و مکانیکی و بدون مداخله عمیق محقق قضاوت نمود؛ اما پژوهش های کیفی پژوهش هایی هستند که با درگیری عمیق محقق و مورد مطالعه پیش رفته و به سرانجام می رسد. به دیگرسخن، قوت پژوهش های کیفی به میزان مداخله محقق و مخاطب پژوهش وابسته است. بنابراین، در پژوهش های کیفی نباید صرفاً به ساختارهای قابل مشاهده و اعداد و ارقام سنت اثبات گرایی بسنده کرد. این تحقیق نشان دهنده آن است که انتخاب ابزار مناسب برای ارزیابی پژوهش های کیفی براساس نوع داده ها و سؤال های پژوهش، می تواند به قدرت و البته درک بهتر پژوهش ازسوی مخاطب و در نتیجه پیاده سازی آن کمک نماید؛ چیزی که در پژوهش های کمی روند، روش و ابزار مشخص و مدون و شفافی دارد. به عبارت دیگر، آنچه که در تحقیقات کمّی به عنوان نقطه قوت محسوب می شود، همانا روایی و پایایی است؛ اما در پژوهش های کیفی این نقطه قوت به یک نقطه ابهام و ضعف تبدیل شده است. پژوهش حاضر به منظور رفع این ضعف برآمده و با طراحی و تدوین یک فرایند روشن و مشخص به حیطه ارزیابی و اعتبارسنجی تحقیقات کیفی وارد شده است.Validation of Meta-Synthesis Research with Emphasis on the ConQual Validation Method
Extended
Introduction and Objectives: In recent years, qualitative research has witnessed remarkable growth and increasing recognition among researchers across various disciplines, particularly within the humanities and social sciences. Alongside this growing interest, significant critiques and concerns have also emerged regarding the procedures, reliability, and credibility of qualitative methods. While validity and reliability have long held central importance in quantitative research, they are equally critical—albeit more challenging—to establish in qualitative inquiry.
Given that qualitative research typically provides deeper, more meaningful insights than quantitative approaches, it inherently possesses greater potential to gain the trust of its audience. This makes the evaluation of qualitative research validity all the more essential. The present study aims to design a systematic and process-oriented model for evaluating the validity and reliability of qualitative research—referred to as the ConQual (Confidence in Qualitative Research) method.
ConQual operates through a clear, structured framework beginning with a series of guiding questions used to assess the rigor of a qualitative study. The more precisely and comprehensively a study answers these questions, the higher its validity and reliability are considered to be. To demonstrate the practical implementation of this approach, the ConQual process was applied step-by-step to one form of meta-synthesis—meta-ethnography—thus allowing readers to better understand the operational logic of the ConQual method.
Methodology: This study is grounded in the interpretivist paradigm, which views social phenomena as contextually situated and meaningful. Within this paradigm, the researcher seeks to understand and interpret meaningful social actions rather than to explain them through causal generalizations.
The logic of this research is inductive, as it aims to infer a framework, pattern, or conceptual model from existing data. It follows a fundamental research orientation, seeking to generate a new evaluative model rather than to apply an existing one. The research is qualitative in nature, focusing on the understanding and interpretation of phenomena and their associated meanings.
It employs a library-based approach, utilizing documented and credible sources—books, articles, and research reports. The purpose of this study is explanatory, aiming to identify and clarify the interrelations among the components of qualitative validation. Accordingly, its main strategy is documentary analysis, meaning that research data are derived from written and archival materials. The researchers prioritized consulting primary and recent sources to accurately delineate and operationalize the ConQual process, which was then demonstrated through its application in meta-ethnographic research.
Results: ConQual provides a systematic framework for examining the factors that enhance or diminish the credibility of qualitative findings. Among the four key criteria commonly used to assess trustworthiness in qualitative research—dependability, transferability, credibility, and confirmability—this study focuses primarily on dependability and credibility.
The evaluation process begins with a pre-ranking stage, classifying qualitative studies into four levels of rigor: strong, moderate, weak, and very weak. Studies demonstrating coherent design and methodological transparency are ranked higher, whereas those presenting only ideas or narratives without methodological grounding are placed in lower categories.
After this preliminary classification, each study is assessed for dependability and credibility. Dependability is determined through a checklist of guiding questions examining the logical coherence between research objectives, processes, and results. Credibility, in the ConQual method, is evaluated by identifying the proportion of qualitative findings that fall within three interpretive levels: explicit, ambiguous, and unsupported.
This process allows for an objective, stepwise appraisal of qualitative research trustworthiness, thereby introducing a replicable method for evaluating qualitative evidence.
Discussion and Conclusion: The findings of this study underscore several key insights. First, there is a fundamental distinction between quantitative and qualitative research paradigms. Quantitative studies can often be evaluated using standardized techniques and computational methods with minimal researcher involvement. In contrast, qualitative research inherently relies on the deep engagement of the researcher with the phenomenon under study—its strength derives precisely from this involvement.
Thus, qualitative inquiry should not be assessed merely through observable structures, metrics, or positivist criteria. The study highlights that the selection of appropriate validation tools in qualitative research—based on the nature of the data and research questions—can significantly enhance both the rigor and comprehensibility of findings, facilitating more effective implementation in practice.
In quantitative research, validity and reliability are well-defined strengths; however, in qualitative research, they have often been perceived as areas of ambiguity and weakness. The present study seeks to address this gap by introducing a clear and structured validation process—ConQual—which offers a coherent approach for assessing and enhancing the credibility of qualitative studies.
By systematizing the evaluation of qualitative findings, the ConQual method contributes to strengthening methodological transparency, fostering trust in qualitative research outcomes, and promoting a more balanced integration of qualitative approaches within the broader scientific community.
تبلیغات
