ماهیت علم در پارادایم اسلامی (مقاله علمی وزارت علوم)
درجه علمی: نشریه علمی (وزارت علوم)
آرشیو
چکیده
زندگی انسان و حرکت تکاملی و معنوی او وابسته به این است که با واقعیتی که روبه روی اوست، ارتباط برقرار کند. آنچه این ارتباط را برقرار می کند، علم است که ماهیتش به دلیل تعریف های زیاد و متنوع و دلایل دیگر در بقعه ای از ابهام باقی مانده است. باوجود اتفاق نظر درباره پرسش های اساسی در مورد علم و ضرورت پرداختن به آن، بر سر چیستی و تعریف دقیق آن اختلاف نظر زیادی وجود دارد. افزون براین، یکی از چالش ها در مورد علم، وجود تلقی ها و تفسیرهای متعددی است که از واژه علم در منابع مختلف شده است. همچنین، پیوستاری بودن ماهیت علم (کافی، 1402) این چالش را جدی تر کرده است. مشکل سوم برای فهم معنای علم، از مشترک لفظی بودن واژه علم در زبان فارسی به وجود آمده است.سرانجام عدم دقت در آثار ترجمه ای در ترجمه سه کلمه انگلیسی knowledge، dicepline وscience بر مشکل های قبلی افزوده است که گاه هر سه واژه به علم ترجمه شده است. این عدم دقت در ترجمه سبب بروز اشتباهات دیگری نیز در بحث چیستی علم شده است. به طورمثال، به این جمله دقت کنید: «تجربه معیار علم بودن علم است». بسیاری این نقد را بر این نظر وارد کرده اند که علوم بسیاری وجود دارد که تجربه معیار علمیت آنها نیست؛ مثل فلسفه، عرفان، فقه و... .؛ ولی به این نکته دقت نشده است که در این جمله کلمه ای که به علم ترجمه شده است، science بوده که ترجمه آن علم تجربی است. ازاین رو، ترجمه درست جمله این می شود که تجربه معیار علمیت علم تجربی است و این درست است. پس باید گفت تجربه معیار علمیت science ها است نه هر علمی.به نظر می رسد نگاه یک سو به علم نمی تواند ما را در فهم ماهیت علم به هدف برساند. به دیگرسخن، ازآنجاکه نگاه تک ساحتی (منطقی، فلسفی، دینی، فلسفه علمی) به چیستی علم کامل و دقیق نیست، باید آن را از منظرها و نگرش های مختلفی نگریست و تعریف کرد. منابع و آموزه های دینی، منطق، فلسفه، فلسفه علم و حتی خود علم از مهم ترین نگرش هایی هستند که امروزه می توان بر اساس آنها علم را تعریف کرد؛ زیرا همه علوم به یک لحاظ، به دو دسته کلی قابل تقسیم اند: اوّل، علومی که خدا از طریق وحی به اشخاصی برگزیده، بر انسان ها مکشوف کرده است که صورت مکتوب آن، در قالب متون مقدس دینی بر جای مانده است و دوم، علومی که خود انسان ها از راه به کارگیری همه قوای ادراکی خود بدان ها دست یافته اند. طبق این دسته بندی، علی الاصول، دامنه علم بسیار وسیع تر از محدوده علم تجربی است.ابهام در چیستی و ماهیت، تفسیرهای مختلف، پیوستاری بودن، مشترک لطفی بودن، و عدم دقت در ترجمه واژه های متقاربهالمعنی درخصوص واژه علم سبب شده است که معنای علم در متون مختلف دیریاب باشد. ازاین رو، در این جستار درصددیم ضمن بررسی معنای علم در منطق، فلسفه، فلسفه علم و در منابع اسلامی، الگوواره ای از معنای علم براساس منابع و اندیشه اسلامی ارائه دهیم و نسبت و مناسبت آن را با معنای علم در پارادایم های دیگر بکاویم. شاید این تلاش سبب شود تا زمانی که متنی درخصوص علم خوانده و مطالعه می شود، توجه شود که در آن متن از کدام منظر به علم نگریسته شده است تا ابهامات به حداقل برسد. علم در منطقدر منطق، علم در معنای بسیار وسیع مطلق شناخت، معرفت یا آگاهی (Knowledge) به کار رفته است (مطلق بودن علم در منطق نسبت به هر موضوعی، به هر روشی و نسبت به هر هدفی است). علم منطقی به فرایندهای درونی ذهن یا شیوه های پردازش اطلاعات اطلاق می شود؛ روشی که به وسیله آن داده ها را موردتوجه و تشخیص قرار داده، به رمز درآورده، در حافظه ذخیره کرده و در هنگام نیاز آنها را از حافظه بازیابی کرده و از آنها استفاده می شود.علم در فلسفهمعنای علم فلسفی بسیار شبیه علم منطقی است. علم در فلسفه معمولاً نقیض جهل تلقی می شود. فلاسفه گاه علم را مترادف معرفت و معمولاً به معنای اعم از معرفت در نظر می گیرند. گاهی نیز از علم در فلسفه به معرفت شناسی تعبیر می شود. «معرفت شناسی»، تجزیه وتحلیل فرآورده های ذهنی را برعهده دارد که بخشی از آن معرفت علمی است. معرفت شناسی نظریه ای در باب علم منطقی است و به این سؤال پاسخ می دهد که «آنچه انسان می داند چگونه می داند؟» علم در فلسفه علم در فلسفه علوم به ویژه، فلسفه علوم تجربی، واژه علم به معنای نظامی از شناخت های انسان است که موضوع مشخص، روش پژوهشی تعریف شده و هدف از پیش تعیین شده دارد . علم در فلسفه علم مدرن که به عنوان یک سیستم و نظام در نظر گرفته می شود، خود دارای دو معنای مرتبط و درعین حال مستقل است: نظام یا رشته علمی، و علم تجربی. گفتنی است که همه اختلاف ها در فهم و ماهیت علم یا حتی در امکان علم دینی منحصر در این دو معنای علم است؛ علم در پارادایم اسلامی مهم ترین ویژگی علم در پارادایم اسلامی این است که روش های وصول و کسب آن در پنج منبع یعنی وحی، عقل، حس درونی و بیرونی، و نقل قرار داده شده است. این منابع پنج گانه در کنار یکدیگر قادر خواهند بود به تولید علم اصلاح گرایانه دست پیدا کنند. بنابراین، اختلافات ریشه دار و عمیقی میان فلسفه علم در پارادایم اسلامی با فلسفه علم در پارادایم های سه گانه پیش گفته وجود دارد. معرفت شناسی اسلامی که هماهنگ با چارچوب مابعدالطبیعی الهی است، وحی را منبع اصلی علم به واقعیت و حقیقت نهایی مخلوقات و خالق شان می داند. اما معرفت شناسی پوزیتیویستی، تفسیری و انتقادی به وحی، به عنوان منبع و روش کسب دانش نمی نگرد. شناخت مبتنی بر چهار منبع و روش کسب معرفت (حواس، عقل، شهود و نقل) است که منبع وحی به عنوان یک منبع و به عنوان وسیله ای برای اعتباریابی شناخت ها تلقی می شود. در این نوع شناخت روح، نفس، قلب و عقل آدمی درگیر هستند. منظور از علم در الگوواره اسلامی علم، صرفاً بصیرت یا نورانیتی نیست که در بعضی از گزاره های دینی آمده است. همچنین، منظور از علم صرفاً معنای آن در منطق نیز نیست که تصورات و تصدیقات را شامل می شود؛ بلکه منظور از علم پیوستاری از بصیرت و تک-گزاره تا یک نظام علمی است که به صورت طیفی، از معرفت مطلق شروع و به علم تجربی با تمام اجزاء و شرایطش ختم می شود.The nature of science in the Islamic paradigm
IntroductionHuman life and his/her evolutionary and spiritual development depend on communicating with the reality that is in front of him/her. What establishes this connection is science, whose nature remains in a place of ambiguity due to many and varied definitions and other reasons. However, despite the consensus about the basic questions about science and the necessity of dealing with it, there is a lot of disagreement about what it is and its precise definition. This article focuses on the issue of ambiguity in understanding the word science in different texts. Because science is very diverse and plural in logic, philosophy, philosophy of science, and religious texts, and this diversity and pluralism has caused ambiguity in understanding the meaning and nature of science. Also, the common vocabulary of the word science, the continuity of the nature of science, and the inaccuracy in the translation of knowledge, discipline, and science to science have intensified this ambiguity. Maybe this essay will cause, when a text about science is studied, to pay attention to which point of view science has been looked at, to minimize ambiguities. Finally, to verify the meaning of science, a paradigm is presented at the end. ResultsMan's life and his evolutionary and spiritual movement depend on communicating with the reality that is facing him. What establishes this connection is science, whose nature remains in a state of ambiguity due to many and varied definitions and other reasons. Despite the consensus about the basic questions about science and the necessity of dealing with it, there is a lot of disagreement about what it is and its precise definition. In addition, one of the challenges regarding science is the existence of many perceptions and interpretations of the word science in different sources. Also, the continuity of the nature of science (cf. Kafi, 1402) has made this challenge more serious. The third problem in understanding the meaning of science arises from the fact that the word science is common in the Persian language; For example, in the Identity of Religious Science: A Cognitive Perspective on the Relationship between Religion and Human Sciences (Bagheri, 2007), in the first chapter it is not clear what is meant by science? Experimental? (Refer: Kafi, 2015, pp. 42-32).Finally, the inaccuracy in translation works in the translation of the three English words knowledge, discipline, and science has added to the previous problems that sometimes all three words have been translated as science. This inaccuracy in translation has caused other mistakes in the discussion of what is science. For example, pay attention to this sentence: "Experience is the criterion of science being science", many have criticized this opinion that there are many sciences that experience is not the criterion of their scientificity, such as philosophy, mysticism, jurisprudence, etc.; But this point has not been paid attention to, that in this sentence, the word that is translated as science is science, which is translated as experimental science. Therefore, the correct translation of the sentence is that experience is the standard of scientific knowledge of experimental science, and this is correct. So it should be said that experience is the standard of science, not any science.It seems that a one-sided view of science cannot lead us to the goal of understanding the nature of science. In other words, since a one-dimensional view (logical, philosophical, religious, scientific philosophy) is not a complete and accurate science, it should be viewed and defined from different perspectives and attitudes; Religious sources and teachings, logic, philosophy, philosophy of science and even science itself are among the most important attitudes based on which science can be defined today; Because all the sciences can be divided into two general categories in a sense: first, the sciences that God has revealed to humans through revelation to chosen people, whose written form has remained in the form of religious scriptures, and second, the sciences that Humans themselves have achieved them by using all their perceptive powers. According to this classification, the field of science is much wider than the field of empirical science.Ambiguity in what it is and its nature, different interpretations, continuity, commonality, and inaccuracy in the translation of words with similar meanings regarding the word science has caused the meaning of science to be difficult to find in different texts. Therefore, in this research, while examining the meaning of science in logic, philosophy, philosophy of science and Islamic sources, we are trying to present models of the meaning of science based on Islamic sources and thought and to explore its relationship and appropriateness with the meaning of science in other paradigms. Maybe this effort will cause when a text about science is read and studied, it should be noted from which perspective science is looked at in that text, to minimize ambiguities.Science in logicIn logic, science is used in the very broad sense of absolute knowledge, knowledge, or knowledge (the absoluteness of science in logic is related to any subject, method, and goal). Logical science refers to the internal processes of the mind or methods of information processing, a method by which data is noticed and recognized, encoded, stored in memory, and retrieved from memory when needed and used. Through these cognitive processes, humans know their surroundings, become aware of them, and respond to them.In the definition of logical science or knowledge, there is no concern for the subject, method, and goal; Studying science in logic is possible for any subject, with any method and with any goal. For example, a part of it is obtained through an experimental method, and another part is obtained through intuition, narration, or reason. Logical science in terms of existence in the mind includes six categories of human mental data: ideas (Idea/concept) or conceptual knowledge and confirmations (judgment/assertion) or knowledge assertive, axioms (immediate/self-evident) and acquisitions (acquired), knowledge of particulars and knowledge of universals.
تبلیغات
