مطالعات جغرافیایی مناطق کوهستانی

جامعه عشایر علی رغم محدودیت ها و محرومیت های متعدد، نقش کلیدی را در تأمین مواد اولیه مورد نیاز جوامع شهری و روستایی ایفا می کنند. پرورش دام، تولید صنایع دستی، حفاظت و حراست از مرزها، تنها بخشی از توانمندی های این قشر تلاشگر است. با توجه به بنیان های جغرافیایی حاکم بر کشور، میان مناطق مختلف به لحاظ ظرفیت های جامعه عشایری تمایزات فراوانی وجود دارد. بهره مندی از توانمندی های جامعه عشایر، در گرو شناسایی ظرفیت های آن ها در نواحی مختلف است. از این رو هدف اصلی پژوهش کمی و کاربردی حاضر که با ترکیبی از روش های توصیفی تحلیلی انجام گرفته است، شناسایی ظرفیت های اقتصادی و اجتماعی جامعه عشایر شهرستان روانسر است. جامعه آماری پژوهش شامل تمامی عشایر شهرستان روانسر است که از میان آن ها 150 نفر به عنوان نمونه آماری در نظر گرفته شده اند. داده های میدانی، از طریق پرسشنامه جمع آوری گردید که روایی و پایایی آن تأیید شده است. جهت تجزیه و تحلیل داده های گردآوری شده از جدول توزیع فراوانی، تکنیک تحلیل عاملی اکتشافی و آزمون تحلیل واریانس و تست دانکن در نرم افزار SPSS استفاده شد. نتایج پژوهش نشان داد شش عامل کلیدی به عنوان مهم ترین ظرفیت های اقتصادی و اجتماعی جامعه عشایر شناسایی شده اند و در مجموع توانسته اند حدود 64 درصد واریانس متغیر وابسته را تبیین نمایند. در این میان سه عامل مهم تر عبارت اند از: رونق درآمدزایی و کسب و کار (289/12 درصد)، متنوع سازی فعالیت اقتصادی (765/10 درصد) و تقویت سرمایه اجتماعی (667/10 درصد). نتایج آزمون تحلیل واریانس نشان داد آماره F با مقدار 598/82 در سطح 95/0 درصد اطمینان معنادار بوده و تفاوت معناداری میان جوامع عشایری به لحاظ ظرفیت های اقتصادی و اجتماعی وجود دارد. نتایج آزمون دانکن نشان داد جامعه عشایری متعلق به دو روستای بدرآباد و گرگیدر به ترتیب با میانگین رتبه ای 657/4 و 55/3 دارای بیشترین و کم ترین ظرفیت اقتصادی و اجتماعی هستند.

دمای هوا به عنوان یکی از مهمترین معیارهای تشخیص نوسان ها یا تغییرات در دستگاه اقلیم محسوب می شود که با اتخاذ ساختاری خودمتشابه در مقیاس های زمانی چندگانه، به صورت یک پدیده فرکتالی نمایان می شود؛ بنابراین سیگنال دما از یک ساختار پیچیده و غیرخطی برخوردار بوده که رفتار بسیار پیچیده ایی را در افق های زمانی مختلف نشان می دهد. در این مطالعه، ماهیت دینامیکی سری زمانی دمای روزانه (1329-1401) ایستگاه سینوپتیک خرم آباد با استفاده از تحلیل دامنه مقیاس هرست (R/S) و تحلیل نوسان های روندزدایی شده (DFA2) شناسایی شد. نتایج حاصل از (R/S) نشان می دهد که نوسان های سینوسی با مقیاس های سالانه و فصلی در سری زمانی دمای هوا وجود دارند. همچنین سه نقطه تقاطع در سیگنال نوسان های دما شناسای شدند که این نوسان ها در پیرامون این نقاط از روند و ساختارهای متفاوتی برخوردارند. از سویی، نتایج DFA2 مشخص کرد که نمایه مقیاسی و همبستگی سری زمانی به سبب وجود روندهای فصلی دستخوش تغییر شده اند. در این خصوص روندزدایی فصلی داده ها مشخص کرد که تابع نوسان متناسب با افزایش مقیاس زمانی افزایش پیدا می کند که این فرایند دلالت بر ماهیت فرکتالی سیگنال دما دارد. همچنین نمایه هرست به مقدار 77/0 بدست آمد که دلالت بر وجود همبستگی و حافظه بلندمدت در سیگنال روزانه دمای هوای خرم آباد دارد.

یکی از راهکارهای مدیریت شهری جهت توسعه، مدیریت و برنامه ریزی برای دستیابی به توسعه گردشگری از منظر برندسازی است که ضمن شناسایی و معرفی سیمای و منظر شهر به جذب گردشگران نیز منجر می شود. بر همین اساس بررسی آن در ابعاد مختلف وجودی از اهمیت و ضرورت خاصی برخوردار است. هدف از این مقاله بررسی اثرات برندسازی در توسعه گردشگری شهر جدید پردیس است. در همین راستا، مهم ترین ابعاد و شاخص های برندسازی با استفاده از نظرات خبرگان و کارشناسان مورد ارزیابی قرار گرفته شد. برای تجزیه وتحلیل یافته ها از دو روش استفاده شده است. این پژوهش به سبب اهمیت موضوع با روش توصیفی- تحلیلی و به لحاظ هدف کاربردی مبتنی بر مطالعات کتابخانه ای و اسنادی تدوین شده است. برای بررسی میزان ارجحیت ابعاد از روش ای اچ پی فازی و برای رتبه بندی شاخص ها از روش کوکوسو بهره گرفته شد. یافته های تحقیق منعکس کننده این مطلب است که در بین ابعاد مورد مطالعه طراحی محیطی، زیرساختی و بازاریابی به ترتیب امتیاز برای توسعه گردشگری با رویکرد برندسازی از ارجحیت بیشتری نسبت به سایر ابعاد شناسایی شدند. از سوی دیگر شاخص هایی مانند امکانات حمل ونقل عمومی؛ کارآفرینی و ایجاد اشتغال؛ حفظ و صیانت از تنوع قومی و فرهنگی؛ تبلیغات در سطح ملی و جهانی؛ ایجاد تصویر ذهنی مناسب از شهر و ثبات مدیریتی اشاره کرد که می تواند در روند توسعه برندسازی گردشگری شهر پردیس موثر واقع گردد.

هدف تحقیق پیش رو شناسایی سیاست جنایی مشارکتی پلیس در شهرستان بویین زهرا در پیشگیری از جرایم می باشد. داده ها از طریق روش آمیخته(کیفی/ تحلیل مضمون پیمایشی به شیوه استقرایی و روش کمی/ توصیفی) گردآوری شده است. نوع روش آمیخته، اکتشافی بوده است دربخش کیفی از روش نمونه گیری هدفمند استفاده شده است. بر این اساس کارشناسان انتظامی قزوین و بوئین زهرا به تعداد 24نفر شناسایی و پس از مصاحبه نیمه ساختاریافته از نرم افزارمکس کیودا برای تحلیل یافته ها استفاده گردید. روایی یافته ها از طریق نظر سایر خبرگان(تکنیک تثلیث) و پایایی آن از طریق هدایت دقیق جریان مصاحبه، تفسیر مصاحبه های همگرا و نظر خبرگان انجام پذیرفت. در بخش کمی به منظور سنجش یافته ها و آگاهی از وضعیت موجود و اولویت بندی از ابزار پرسشنامه محقق ساخته استفاده شد. جامعه آماری مطابق فرمول کوکران با توجه به ظرفیت نیروی انسانی شهرستان 68 نفر انتخاب شد. روایی برسشنامه از طریق روایی منطقی، روایی سازه و پایایی از طریق آلفای کرونباخ تایید شده و تجزیه و تحلیل داده ها با ارایه جداول و تفسیر یافته ها با نرم افزارspss صورت گرفته است. یافته های تحقیق نشان داد که سیاست جنایی مشارکتی پلیس در این شهرستان از 9 مضمون آموزش عمومی، برنامه های فرهنگی، نفوذ جامعه محلی، پیشگیری جامعه محور، همکاری بین سازمانی، عدالت ترمیمی، پیشگیری انتظامی، پیشگیری وضعی و پیشگیری کیفری تشکیل شده است.

امروزه نوآوری در تقویت شبکه های فرامنطقه ای اهمیت بسیاری دارد. شبکه های نوآورانه منطقه ای میتوانند با استفاده از رویکردهای همپیوندی مناطق روستایی ارتباطات مستحکمی را با شبکه های فرامنطقه ای برقرار کنند. شرایط غیرقابل انتظاری که این پژوهش پیرامون آن شکل گرفته آن است که در محدوده شهرستان سمیرم علیرغم امکانات بسیاری که برای شکل گیری شبکه نوآور منطقه ای وجود دارد، این منطقه نتوانسته است به هیچ شبکه ای حول نوآوری منطقه ای من جمله شبکه نوآور اجتماعی دست یابد. هدف این پژوهش بررسی چالش های شبکه های نوآوری اجتماعی با رویکرد هم پیوندی مناطق روستایی با شبکه های فرامنطقه ای است، سوال اصلی این است که چالش های کلیدی سد راه ایجاد شبکه های نوآور اجتماعی و همچنین شرکت های اجتماعی کدامند؟ این مقاله در نظر دارد با تحلیل محتوای کیفی مبتنی بر مصاحبه های نیمه ساختار یافته با خبرگان این حوزه به بررسی چالش های شبکه های نوآورانه روستایی بپردازد. روش پژوهش کیفی اکتشافی است که بر مبنای مصاحبه نیمه ساختار یافته با مسئولین و متخصصان محلی برنامه ریزی منطقه ای و توسعه روستایی می باشد. در تجزیه و تحلیل اطلاعات، با استفاده از تحلیل محتوای کیفی مصاحبه ها، با استفاده از نرم افزار MAXQDA یافته های پژوهش ارائه گردید. نتایج حاکی از آن است که مناطق روستایی سمیرم دارای ضعف زیرساختی، مدیریتی، اقتصادی است و عدم مشارکت مردم در توسعه روستا نیز یکی از چالش های حائز اهمیت است که در پی بی اعتمادی مردم نسبت به مسئولین محلی و همچنین قبیله گرایی در این مناطق به وجود آمده است. در مناطق روستایی سمیرم میتوان با استفاده از شرکت های فنی و مهندسی کشاورزی که زیر نظر جهادکشاورزی فعالیت دارند به توسعه و ایجاد شبکه های نوآور اجتماعی پرداخت، زیرا که سازوکاری نزدیک به شرکت های اجتماعی بررسی شده در مبانی نظری دارند.

گردشگری پدیده ای است که با سازوکاری در هم تنیده و پنهان در زمان ها و مکان های مختلف اشکال گوناگونی به خود می گیرد و به همین خاطر تأثیرات کاملاً متفاوتی را بر جوامع انسانی بر جای می نهد. یکی از مهم ترین راه کارهای گسترش صنعت گردشگری در یک منطقه شناخت و بررسی وضعیت اقلیمی آن در ماه های مختلف سال است و شرایط اقلیمی مقصد یکی از مهم ترین اطلاعات مورد نیاز گردشگران برای سفر می باشد. لذا در این پژوهش، شرایط اقلیمی شهر پیرانشهر با استفاده از داده های اقلیمی دوره 30 ساله (2018-1989) و بهره گیری از شاخص اقلیم گردشگری (TCI) و شاخص اقلیمی تعطیلات (HCI) جهت تعیین ماه های مطلوب از نظر گردشگری مورد ارزیابی قرار گرفت. این شاخص ها از طریق رتبه بندی و وزن دهی به متغیرهای دما، رطوبت، بارش، ساعات آفتابی و سرعت باد به ارزیابی تناسب شرایط اقلیمی برای گردشگری می پردازند. نتایج حاصل از شاخص های مورد بررسی نشان داد که هر دو شاخص، در فصل زمستان از نظر امتیاز تقریباً یکسان هستند و کمترین امتیازهای هر دو شاخص مربوط به این فصل است. در اواخر فصل بهار و تابستان وجه تمایز شاخص TCI و HCI آشکار می گردد به طوری که برعکس شاخص TCI بیشترین امتیاز HCI در فصل تابستان مشاهده می شود. علت این امر مقادیر بالای امتیازدهی به دما در این شاخص است. در فصل تابستان تقریباً از نظر نمایش وضعیت گردشگری شبیه هم هستند و تنها تفاوت در مقدار امتیاز می باشد در اواسط و اواخر فصل پاییز نیز تقریباً وضعیت مثل یکدیگر است. در مجموع مقایسه دو شاخص مورد بررسی نشان داد که شاخص TCI حاکی از طیف وسیع شرایط اقلیمی از نظر گردشگری در طول سال است. در حالی که شاخص HCI تغییرپذیری و نوسان کمتری را نشان می دهد. لذا شاخص TCI نمود بهتری نسبت به شاخص HCI برای وضعیت اقلیمی پیرانشهر دارد. در مجموع بر طبق نتایج حاصل مشخص گردید ماه های اردیبهشت، خرداد، شهریور و مهر از بیشترین مطلوبیت شرابط اقلیمی برای گردشگری در شهر پیرانشهر برخودارند.

برنامه ریزی راهبردی و استراتژیک به عنوان یک ابزار جهت پاسخگویی به مشکلات پیش روی صنعت گردشگری برای رسیدن به اهداف مطلوب در آینده می تواند موثر واقع گردد و این صنعت بدون دود و نامرئی می تواند باعث تحولاتی در بخش کشاورزی، توسعه و رشد اقتصادی در سطح شهرها گردد. در پژوهش حاضر برای برنامه ریزی راهبردی توسعه گردشگری از قابلیت و مزایای مدل راهبردی متاسوات استفاده شده است. با توجه به رویکرد پژوهش حاضر، نوع تحقیق کاربردی و روش آن توصیفی- تحلیلی است. روش جمع آوری داده ها به صورت کتابخانه ای و پیمایشی می باشد. جهت تدوین راهبردهای توسعه، اهداف، منابع و توانایی و عوامل محیطی از مدل Meta- Swot استفاده شده است. یافته ها بر اساس نقشه رقابتی حاصل از متاسوات منعکس کننده این مطلب است که مهمترین رقیب شهر میاندواب از لحاظ توسعه گردشگری شهر بوکان و مهاباد می باشد. همچنین برای دست یافتن به یک فضای گردشگری و پایدار در شهر میاندوآب نیازمند توجه بیشتر به موقعیت جغرافیایی و استراتژیک شهر به عنوان یک متغیر باارزش تر، نادرتر و غیرقابل جایگزین تر که از بالاترین تناسب راهبردی برخوردار می باشند. الزامی است. از سوی دیگر، متغیرهای ضعف سیاست گذاری های کلان در مدیریت، عدم اختصاص بودجه و ضعف اساسی در زیرساخت ها از بزرگ ترین مانع شهر میاندوآب به عنوان مؤلفه محیطی کلان برای رسیدن به توسعه گردشگری و فضای پایدار محسوب می شود.

یکی از دغدغه های زیست محیطی مهم جهانی در طی سال های اخیر پدیده گرمایش زمین است. شناخت روابط بین پدیده های تاثیرگذار بر این پدیده، راهی برای کاهش و کنترل دمای سطح زمین و عدم شکل گیری جزایر حرارتی ناشی از آن می باشد. هدف این پژوهش تعیین رابطه شدت دمای سطح زمین با متغیرهای So2، CH4 ، Co، O3 ، NO2 ، HCH ، H2O ،PM ،LST-Day و همینطور بررسی تغییرات زمانی مکانی جزایر حرارتی در استان تهران می باشد. در این بررسی از تولیدات ۸ روزه ماهواره آکوا و داده های سنتینل۵ به همراه روش کد نویسی به زبان جاوا اسکریپت در سامانه گوگل ارث انجین، تحلیل مسیر و روش خوشه بندی استفاده شده است. بنا بر یافته های پژوهش، روند و جهت تغییرات مکانی جزایر حرارتی استان تهران درطی سال های 2022 2000 از شهر تهران به سمت شهرها و شهرک های اقماری اطراف آن در حال حرکت و تغییر مکان بوده است. بر اساس مشابهت دمایی بین مناطق ۲۲ گانه شهری به روش خوشه بند ی K-mean شش خوشه اصلی تشکیل گردید. نتایج جدول نهایی تحلیل مسیر به کمک نرم افزار AMOS، نشان داد که در بین متغیرهای مورد مطالعه؛ بیشترین ضریب تأثیرکلی بر افزایش دمای شبانه سطح زمین به ترتیب مربوط به دمای روزانه سطح زمین، بخار آب و مونوکسیدکربن بوده است. همچنین ذرات PM بیشترین ضریب تأثیر کلی را در کاهش دمای شبانه به خود اختصاص داده است.

شبکه های حمل و نقل به عنوان یکی از زیرساخت های اساسی هر کشوری مطرح بوده و از جنبه های اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و زیست محیطی حائز اهمیت هستند. آزادراه ه ا به عن وان یکی از مهم تری ن زیرس اخت های حیات ی، ب ه لح اظ ش رایط فن ی فیزیک ی و در ص ورت دارا ب ودن کیفی ت محیط ی می توانند ازجمل ه عناصر مهم تمدن و پیشرفت ه رکشور به حساب آیند. هدف از این پژوهش بررسی اثرات احداث آزادراه خرم آباد اراک بر مناطق روستایی با تأکید بر محورهای توسعه پایدار می باشد. روش شناسی در این پژوهش از نوع کیفی (نظریه داده بنیاد) می باشد. نمونه ها به صورت هدفمند و با روش گلوله برفی به تعداد 19 نفر از بین ساکنان محلی، کارگران، مهندسان مشاور و کارکنان اداره راه و شهرسازی انتخاب شدند. نتایج حاصل از این بررسی نشان داد احداث آزادراه در مجموع باعث ایجاد آثار اقتصادی و اجتماعی و نهادی مثبتی در روستاهای همجوار گردیده است، به طوری که باعث کاهش استهلاک خودروها وکاهش مصرف سوخت، کاهش طول مسیر، افزایش سرعت در انتقال محصولات کالاهای کشاورزی، اشتغال زایی برای افراد بومی و افزایش تنوع شغلی در منطقه، افزایش ایمنی و کاهش تصادفات و تلفاتی انسانی، دسترسی مناسب برای حضور گردشگران و افزایش نظارت نیروهای اداری بر منطقه شده است. اما در بعد زیست محیطی و در زمینه کشاورزی آثار این طرح شامل انتشارگازهای سوخت های فسیلی ماشین آلات و گردوغبار و آلودگی صوتی ناشی از فعالیت خودروها و ماشین آلات، تولید زباله در اطراف کارگاه های موقت خصوصی و کارگری، تغییر کاربری زمین های کشاورزی و قطع درختان و غیره می باشند که منفی ارزیابی می شوند.

سرمایه اجتماعی در شکل گیری همبستگی اجتماعی، کاهش محرومیت، بهبود عملکرد نهادهای ناکارآمد دولتی، بهبود حکمروایی شهری، و حفاظت از فرهنگ محلی در برابر ناملایمات اجتماعی نقش مهمی دارد. در شکل گیری مناطق خلاق شهری، سرمایه اجتماعی برای تقویت روابط بین ساکنان و به کارگیری استعدادها و ظرفیت های نهفته شهروندان جهت دستیابی به آینده ای بهتر در طرح های توسعه شهری بسیار مهم است. این مقاله به تحلیل اثرات شاخص های سرمایه اجتماعی بر ایجاد منطقه خلاق شهری در منطقه یازده تهران پرداخته است. در این تحلیل از روش توصیفی و تحلیلی برای کشف روابط بین متغیرها و بررسی اثرگذاری شاخص های سرمایه اجتماعی استفاده شده است و داده های لازم از منابع معتبر کتابخانه ای، اسنادی، الکترونیکی، پایان نامه ها و مقالات معتبر جمع آوری شده است. نتایج تحلیل نشان می دهد که عامل مشارکت اجتماعی به خاطر اثرگذاری بیشتری که دارد، یکی از مهمترین شاخص های سرمایه اجتماعی است و معیار انسجام اجتماعی با کسب امتیاز بالاترین اهمیت در اولویت اول قرار دارد. همچنین، عامل محیط اجتماعی به دلیل تأثیرپذیری بیشتر از سایر عوامل و منفی بودن بردار (D-R)، یکی از حساس ترین شاخص های سرمایه اجتماعی است. این نتایج می توانند به برنامه ریزان شهری و سیاست گذاران در تصمیم گیری های مرتبط با توسعه شهری و ایجاد مناطق خلاق شهری کمک کنند و همچنین به افراد و سازمان هایی که در توسعه شهری فعالیت می کنند.

مقصدهای گردشگری به عنوان بخشی مهم، از نظام گردشگری و برآیندی از تحول پدیده های مکانی-فضایی در پهنه ی فضا به شمار می آیند؛ بنابراین، به منظور استفاده اثر بخش از ظرفیت های گردشگری، تنظیم روابط و پیوندها و نحوه ی آرایش فضایی مقصدها، کنترل پیامدهای رشد و توسعه و در نهایت پیشرفت در مسیر توسعه پایدار گردشگری، توجه به ارتقای سازمان فضایی مقاصد، امری ضروری است. در این راستا، تحلیل سازمان فضایی مقاصد گردشگری روستایی با رویکرد تحلیل شبکه ای و مبتنی بر مدل جاذبه به عنوان هدف این مطالعه مورد توجه قرار گرفته است. روش پژوهش در این مقاله کمی ( توصیفی-تحلیلی) است. جامعه آماری پژوهش 73 روستای شهرستان شبستر هستند که بطور کامل مورد بررسی قرار گرفتند. داده های اصلی پژوهش (جاذبه های روستاها، امکانات رفاهی-زیرساختی، فاصله بین روستاها) با روش اسنادی (با مراجعه اداره میراث فرهنگی و مرکز آمار ایران) و میدانی جمع آوری شد. برای تحلیل فواصل بین روستاها از روش تحلیل شبکه در سیستم اطلاعات جغرافیایی(GIS) و برای ساخت ماتریس مجاورت با هدف محاسبه شاخص های تحلیل مرکزیت مقاصد گردشگری روستایی شهرستان شبستر از تحلیل شبکه اجتماعی و نرم افزار ucinet استفاده شد. نتایج نشان داد، رویکرد تحلیل شبکه ای از قابلیت های قابل توجهی در تحلیل شبکه مقاصد گردشگری و بررسی جایگاه و نقش مقاصد مختلف در آن برخوردار است. به طوری که، در تحلیل (شبکه) انجام گرفته، روستای دیزج خلیل که روستای هدف گردشگری نیز می باشد با درجه مرکزیت بالا شناخته شده است. بهره گیری از تحلیل جریان گردشگران در بین مقاصد گردشگری به عنوان مکمل مدل جاذبه و تحلیل ویژگیها و فواصل مقاصد گردشگری برای تحقیقات آتی قابل پیشنهاد است.

در توسعه گردشگری شهری یکی از مهم ترین زمینه هایی که با توجه به قابلیت های تاریخی، فرهنگی و محیطی می تواند نقش حیاتی در روند توسعه ملی اثرگذار واقع شود، گردشگری تاریخی است. از این رو، مقاله حاضر با هدف "بررسی تجارب گردشگری شهری در جاذبه های گردشگری خانه های تاریخی" براساس روش تحقیق کمی و علی ارتباطی و با فن توصیفی تحلیلی و کاربردی طراحی شد. جامعه آماری این پژوهش را سه گروه کلی شامل: (خبرگان صنعت، خبرگان دانشگاهی و ذی نفعان مردمی) بودند. حجم نمونه 153 نفر از خبرگان پژوهش در دسترس و متمایل به همکاری که با ترکیبی از دو روش نمونه گیری غیراحتمالی هدفمند (قضاوتی) و نمونه گیری گلوله برفی شدند. ابزار پژوهش پرسشنامه ای بود که اعتبار آن بالاتر از 7/0 محاسبه شد. مورد مطالعه خانه تیزنو دزفول بود. تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از نرم افزارهای SPSS20 و Smart-PLS انجام گردید. نتایج مدل معادلات ساختاری نشان داد، مدل شاخص های تجارب گردشگری شهری بر توسعه گردشگری خانه های تاریخی، دارای برازش مناسب است. پایایی همگون برای اعتبارسنجی سازه های مدل با هدف سنجش برازش مدل سازی معادله های ساختاری پژوهش، نشان می دهد که برای هر چهار سازه مدل پژوهش (لذت بردن از جاذبه های گردشگری؛ پروسه خلق تجربه گردشگری؛ الزامات گردشگری میراثی؛ توسعه گردشگری خانه های تاریخی دزفول) بیش از 75 صدم محاسبه شده که بیانگر پایایی عالی ابزار اندازه گیری تأثیر مفاهیم مدل پژوهش است.