روستا و توسعه

روستا و توسعه

روستا و توسعه سال 26 پاییز 1402 شماره 3 (مقاله علمی وزارت علوم)

مقالات

۱.

بررسی سودآوری اقتصادی دوره های آموزشی-ترویجی و عوامل تأثیرگذار بر مشارکت گندم کاران در این دوره ها (مورد مطالعه: استان ایلام)(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: سودآوری اقتصادی دوره های آموزشی-ترویجی گندم دوروم مدل لاجیت

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۱ تعداد دانلود : ۳۸
هدف اصلی مطالعه بررسی میزان سودآوری اقتصادی دوره های آموزشی-ترویجی و عوامل تأثیرگذار بر مشارکت بهره برداران گندم نان و گندم دوروم در این دوره ها در استان ایلام بود. در این مطالعه، بهره برداران به دو گروه برخوردار و عدم برخوردار از آموزش های ترویجی طبقه بندی شدند. حجم نمونه منتخب از گندم کاران نان و دوروم آبی در این مطالعه که به روش پیمایشی اجرا شد، به ترتیب 351 و 293 نفر تعیین شدند. ابزار مورد استفاده به منظور جمع آوری داده ها پرسش نامه بود. به منظور تحلیل توصیفی داده ها از شاخص های میانگین و ضریب همبستگی و به منظور تحلیل استنباطی از آزمون مقایسه میانگین ها، رگرسیون لاجیت و تحلیل سودآوری استفاده شد. نتایج حاصل از مطالعه نشان داد که میانگین هزینه تولید کشت گندم نان در گروه بهره برداران برخوردار 1 درصد بیشتر و میانگین درآمد خالص این دسته از بهره برداران حدود 5 درصد کمتر از گروه بهره برداران عدم برخوردار از آموزش های ترویجی بوده است. اما میانگین هزینه تولید کشت گندم دوروم در گروه بهره برداران برخوردار 2/2 درصد کمتر و میانگین درآمد خالص حاصل از کشت این محصول در گروه بهره برداران برخوردار 8/7 درصد بیشتر از گروه بهره برداران عدم برخوردار بوده است. اما به طور کلی برگزاری کلاس های آموزشی-ترویجی موفق به ایجاد تفاوت معن ی دار درزمینه عملکرد و همچنین افزایش سودآوری بهره برداران گندم نان و دوروم نشده است. در نهایت متغیرهای توضیحی در نظر گرفته در مدل توانسته اند 31/4 درصد از تغییرات متغیر وابسته شرکت در کلاس های ترویجی در تولید گندم را تبیین نمایند.
۲.

تحلیل کارکردهای نظام نوآوری کشاورزی در توسعه دانش بنیان بخش کشاورزی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: اقتصاد دانش بنیان توسعه دانش بنیان نظام نوآوری بخش کشاورزی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۵ تعداد دانلود : ۳۵
نظام نوآوری از ارکان اصلی دستیابی به تولید مبتنی بر دانش و اقتصاد دانش بنیان است. در بین نظام های نوآوری بخشی، نظام نوآوری کشاورزی به دلیل ماهیت و جایگاه ویژه بخش کشاورزی در تأمین امنیت غذایی، ایجاد ارزش افزوده و اشتغال زایی، از اهمیت ویژ ه ای برخوردار است. توسعه دانش بنیان کشاورزی با به کارگیری یافته های علمی، فناوری های دقیق و نوآوری های توسعه یافته در نظام نوآوری کشاورزی محقق می شود. درک صحیح از کارکردهای نظام نوآوری کشاورزی در دستیابی به توسعه دانش بنیان، می تواند به سیاست گذاران این بخش در تدوین سیاست های نوآوری کمک نماید. پژوهش حاضر با رویکرد کیفی و با روش نظریه بنیانی به تحلیل کارکردهای نظام نوآوری در توسعه دانش بنیان کشاورزی پرداخته است. جامعه آماری این پژوهش اساتید، صاحب نظران، مدیران ارشد وزارت جهاد کشاورزی و کشاورزان پیشرو بودند. نمونه گیری به صورت هدفمند شروع و تا رسیدن به اشباع نظری به روش گلوله برفی ادامه یافت. داده ها با بررسی اسناد و مدارک، یادداشت های عرصه و مصاحبه های غیرساختارمند گردآوری شد. برای تجزیه و تحلیل داده ها از نرم افزار MAXQDA استفاده شد. داده ها در قالب 69 مفهوم و 19 مقوله کدگذاری شد. در مرحله کدگذاری محوری مدل پاردایمی، کارکردهای خلق و توسعه دانش و انتشار دانش به عنوان پدیده اصلی و کارکرد هدایت و جهت دهی نظام، به عنوان شرایط زمینه ای،کارکرد تأمین و تسهیل منابع به عنوان شرایط علّی و کارکرد مشروعیت بخشی به عنوان شرایط مداخله گر شناسایی شد. همچنین کارکرد فعالیت های کارآفرینانه و شکل دهی به بازار به عنوان راهبرد و تدوین استانداردهای بخشی، بهبود زنجیره ارزش محصولات، افزایش رقابت پذیری اقتصادی محصولات تولیدی، تنوع بخشی به اقتصاد بهره برداران به عنوان پیامدها شناسایی شد. با توجه به یافته های پژوهش، ایجاد مراکز ترویج نوآوری و کارآفرینی کشاورزی با رویکرد سیاست گذاری باز و طرف تقاضا می تواند گامی موثر و هدفمند در جهت تقویت کارکردهای نظام نوآوری کشاورزی در توسعه دانش بنیان بخش کشاورزی باشد.
۳.

بررسی تنزل کیفیت اشتغال نیروی کار ناشی از همه گیری کووید-19 در مناطق روستایی استان هرمزگان(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: اشتغال نیروی کار اقتصاد روستایی کووید-19 استان هرمزگان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۰ تعداد دانلود : ۲۷
همه گیری کووید-19 اقتصاد جهانی را با چالش های زیادی روبرو کرده است. هدف حاضر با توجه به حساسیت بخش اقتصاد روستایی نسبت به تبعات و پیامدهای رکودی این بیماری به خصوص تبعات آن بر بازار اشتغال نیروی کار روستایی، بررسی تنزل کیفیت اشتغال نیروی کار در مناطق روستایی استان هرمزگان ناشی از همه گیری این بیماری است. در این راستا ابتدا با بررسی پژوهش های پیشین، مبانی نظری و نظرات خبرگان این حوزه، پرسش نامه ای با ده بعد و سی و هشت گویه برای بررسی تنزل کیفیت نیری کار طراحی شد که آلفای کرونباخ آن 0/77 به دست آمد. جامعه آماری این پژوهش کلیه نیروی کار فعال در مناطق روستایی استان هرمزگان در سال 1400 است. روش نمونه گیری، خوشه ای و حجم نمونه 311 نفر است. یافته های این پژوهش نشان داد که هر ده بعد کیفیت اشتغال در مناطق روستایی تحت تأثیر این همه گیری قرار گرفته اند که به ترتیب ابعاد «ساعت کار مناسب»، «فرصت های اشتغال» و «زمینه های اجتماعی اقتصادی» بیشترین و ابعاد «کار امن»، «کار غیر قابل قبول» و «گفتمان اجتماعی» کمترین افت کیفیت را داشته اند. برای مواجهه و مقابله با این شرایط، اولویت بخشیدن به استراتژی های بهبود محیط اشتغال و رفاه نیروی کار توصیه می شود.
۴.

تحلیل مؤلفه های کارآفرینی سازمانی مراکز آموزش جهاد کشاورزی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: مؤلفه های کارآفرینی کارآفرینی کارآفرینی سازمانی آموزش جهاد کشاورزی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۰ تعداد دانلود : ۲۵
مطالعه حاضر با هدف شناسایی مؤلفه های کارآفرینی سازمانی در مراکز آموزش جهاد کشاورزی با رویکردی آمیخته (کیفی کمّی) انجام شده است. برای جمع آوری داده ها در مرحله کیفی از تکنیک مصاحبه نیمه ساختاریافته با 17 نفر از خبرگان حوزه های مدیریت آموزشی، کارآفرینی سازمانی و آموزش کشاورزی استفاده شد. داده ها با استفاده از تکنیک نمونه گیری گلوله برفی و تا نیل به اشباع نظری جمع آوری شدند. برای تحلیل داده ها از روش تحلیل مضمون استفاده شد. برای تحلیل داده های کیفی از نرم افزار MAXQDA استفاده شد. برای جمع آوری داده ها در فاز کمّی از پرسش نامه ای استفاده شد که از تلخیص نتایج فاز کیفی تدوین شده بود. بر مبنای جدول کرجسی مورگان، از میان 270 نفر از اعضای هیأت علمی رشته های کارآفرینی و کشاورزی در مراکز آموزش جهاد کشاورزی، 154 نفر به روش تصادفی مورد مطالعه قرار گرفتند. داده ها با استفاده از تکنیک مدل سازی معادلات ساختاری در محیط نرم افزار Smart pls تحلیل شدند. نتایج نشان داد که کارآفرینی سازمانی در مراکز مورد مطالعه مشتمل بر هفت بعد است که به ترتیب اهمیت عبارتند از مؤلفه های فرهنگی و اجتماعی، مالی و پشتیبانی، خدمات پژوهشی، سیاست گذاری و برنامه ریزی، ساختار آموزشی، ارائه خدمات و خدمات نشر. بر اساس نتایج، توجه به ابعاد فرهنگی و اجتماعی، مالی و پشتیبانی و خدمات پژوهشی در یک مجموعه علمی پژوهشی همچون مراکز آموزش جهاد کشاورزی از اهمیت بیشتری برخوردار است. به طور کلی، تمرکز بر ارتقاء فرهنگ سازمانی و حمایت فکری و مالی از کارکنان و ذی نفعان می تواند ارکان کارآفرینی سازمانی را تقویت نماید.
۵.

تحلیل شکاف وضعیت موجود و مورد انتظار تأثیر گردشگری روستایی بر معیشت پایدار خانوارهای روستایی: مورد مطالعه روستای کلوان(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: گردشگری روستایی کشاورزی چندکارکردی معیشت پایدار روستایی روستای کلوان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۴ تعداد دانلود : ۳۲
یکی از راهکارها برای بازگرداندن ساکنان بومی به روستاها و یا حفظ جمعیت روستاها بدون آسیب به بافت و طبیعت آ ن ها توسعه گردشگری روستایی است. بر این اساس، هدف تحقیق حاضر تحلیل شکاف بین وضعیت موجود و مورد انتظار تأثیر گردشگری روستایی بر معیشت پایدار خانوارهای روستایی است. تحقیق حاضر ازلحاظ هدف، کاربردی و ازلحاظ روش، توصیفی-پیمایشی است. جامعه آماری تحقیق شامل 224 خانوار روستای کلوان بودند که با استفاده از جدول کرجسی و مورگان، 135 خانوار به عنوان نمونه مورد مطالعه شناسایی شدند. نتایج بررسی شکاف بین وضع موجود و مورد انتظار، حاکی از آن است که امتیاز وضعیت مورد انتظار در مقایسه با وضعیت موجود تأثیر گردشگری در هریک از ابعاد معیشت پایدار روستایی به طور معنی داری بالاتر است. نتایج نشان داد که بین وضعیت مورد انتظار و موجود ابعاد نهادی-ساختاری، اقتصادی-مالی و منابع طبیعی-زیست محیطی به ترتیب بیشترین شکاف وجود دارد. لذا توجه به این ابعاد از جمله معرفی روستای کلوان به عنوان مقصد گردشگری از طریق رسانه های جمعی و نیز فراهم سازی شرایط لازم در پایدارسازی معیشت خانوارهای روستای کلوان و ماندگاری آن ها در روستا کمک شایانی خواهد کرد.
۶.

بررسی کارایی اقتصادی تعاونی های تولیدی روستایی و اولویت بندی مشکلات آن ها در فرایند مدیریت و نظام بازاریابی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: تعاونی های تولیدی روستایی کارایی اقتصادی نظام بازاریابی دشت ترشیز

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۱ تعداد دانلود : ۴۲
با توجه به اینکه تعاونی های تولیدی در توسعه اقتصادی کشور نقش مهمی دارند، ارزیابی عملکرد اقتصادی این شرکت ها از اهمیت بالایی برخوردار است. در این مطالعه روش تحلیل پوششی داده های تصادفی با رویکرد سناریوی تصادفی (SDEA) به منظور برآورد کارایی اقتصادی تعاونی های تولیدی روستایی منطقه ترشیز انتخاب شد. برای اولویت بندی مشکلات تعاونی های تولیدی روستایی این شهرستان ها در فرایند مدیریت و نظام بازاریابی، از رهیافت تحلیل سلسله مراتبی (AHP) و معیار آنتروپی استفاده شد. داده های مورد نیاز مربوط به سال 99-1398 بود که با تکمیل پرسش نامه و مصاحبه حضوری با 220 نفر از اعضای تعاونی های منتخب جمع آوری شد. نتایج نشان داد کارایی تصادفی تعاونی های تولیدی روستایی مناطق مورد مطالعه در سطح 73 درصد است و متغیرهای مالکیت تعاونی، تحصیلات اعضا، فاصله تعاونی تا مرکز شهر، شرکت در کلاس های آموزشی و سابقه فعالیت شرکت تأثیر مستقیم و معنی دار بر کارایی دارد. ایجاد یک واحد مستقل در تعاونی های تولیدی روستایی منطقه در زمینه اطلاع یابی از روند قیمت روز محصولات در بازارهای داخلی و جهانی جهت دسترسی هرچه سریع تر کشاورزان پیشنهاد می شود.
۷.

تغییرات مکانی سیستم های اجتماعی- بوم شناختی با استفاده از ارزیابی چندمعیاره در شمال استان اردبیل(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: ظرفیت سازگاری آسیب پذیری تاب آوری آنالیز حساسیت

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۸ تعداد دانلود : ۳۰
یکی از الزامات توانمندسازی بهره برداران مرتع و برطرف کردن چالش های اجتماعی، اقتصادی و بوم شناختی، تحلیل روابط بهره برداران و محیط اطراف آن ها است. رابطه دوطرفه و تعامل انسان و طبیعت به عنوان سیستم های اجتماعی-بوم شناختی شناخته می شوند. آسیب پذیری، تاب آوری و ظرفیت سازگاری به عنوان سه ویژگی مرتبط با سیستم اجتماعی-بوم شناختی مشخص شده است. لذا، هدف از این پژوهش بررسی تغییرات مکانی سیستم های اجتماعی-بوم شناختی بر اساس معیارهای آسیب پذیری، تاب آوری و ظرفیت سازگاری و اولویت بندی دهستان های شمال استان اردبیل با استفاده از ارزیابی چندمعیاره است. بر اساس هدف تحقیق و ابعاد مختلف سیستم های اجتماعی-اکولوژیک، زیرمعیارهای پژوهش انتخاب شد. در ادامه مقادیر زیرمعیارها با استفاده از نقشه های پایه، اطلاعات اقلیمی و نیز تهیه پرسش نامه به دست آمد. با توجه به ماهیت متفاوت معیارها، مقادیر آن ها در هر دهستان با استفاده از روش حداکثر استاندارد شد. در ادامه رویکردهای مختلف وزن دهی در ارزیابی و اولویت بندی دهستان ها به کار گرفته شد. نتایج نشان داد شاخص سیستم های اجتماعی-بوم شناختی دهستان های دشت، لاهرود، قره سو، مشگین غربی و مشگین شرقی در هر چهار حالت (با وزن دهی یکسان، تأکید بر معیار آسیب پذیری، تأکید بر معیار تاب آوری و تأکید بر معیار ظرفیت سازگاری) نسبت به سایر دهستان ها وضعیت مطلوب تری دارند.
۸.

تعیین عملکرد فضایی نقاط روستایی به لحاظ توان توسعه اکوتوریسم (مطالعه موردی: شهرستان اردبیل)(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: عملکرد فضایی اکوتوریسم نقاط روستایی شهرستان اردبیل

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۱ تعداد دانلود : ۲۴
توسعه اکوتوریسم با ایجاد فرصت های شغلی منافع اقتصادی بی شماری را به طور مستقیم متوجه مردم بومی می سازد. گردشگری روستایی نیز به عنوان اقتصاد مکمل روستایی راهکاری مفید در جهت کاهش فقر و مهاجرت های روستایی به شهرها و افزایش سطح رفاه مردم روستایی مطرح هست که با توجه به ماهیت اکوتوریسم و همخوانی و سازگاری آن با توسعه پایدار می تواند رونق اقتصادی روستا را در پی داشته باشد. در این راستا پژوهش حاضر با هدف تعیین عملکرد فضایی نقاط روستایی به لحاظ توان توسعه اکوتوریسم در شهرستان اردبیل انجام شده است. پژوهش حاضر با روش توصیفی – تحلیلی، 52 نقطه روستایی از بخش ثمرین، مرکزی و هیر با جمعیت بالای 500 نفر را مورد مطالعه قرار داده است. جهت تعیین عملکرد فضایی روستاها از نه معیار در قالب پنجاه شاخص استفاده شده که با استفاده از مدل ANP وزن دهی شده و تحلیل ها به کمک مدل گاتمن و تاپسیس انجام شده است. نتایج نشان داد که روستای ثمرین، آرالوی بزرگ و انزاب علیا با میانگین به ترتیب 6/56، 6/44 و 6/22 جز قطب گردشگری شهرستان اردبیل و روستاهای سلطان آباد، قزل قیه، حکیم قشلاقی با میانگین بالای 5 از پتانسیل بالایی برای تبدیل شدن به قطب گردشگری برخوردار هستند. همچنین 21 روستا دارای عملکرد فضایی کانون گردشگری و 28 روستا دارای عملکرد فضایی نقطه گردشگری هستند. همچنین نتایج مدل تاپسیس نشان داد که روستای ثمرین دارای بهترین عملکرد برای توسعه اکوتوریسم روستایی و روستاهای آرالوی بزرگ، پیراقوم، انزاب علیا در رتبه های دوم تا چهارم قرار دارند.
۹.

شناسایی مؤلفه های بازاریابی سبز در صنعت لبنیات ایران(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: قصد خرید مصرف کنندگان قوانین و استاندارهای زیست محیطی بازاریابی سبز دیمتل فازی مدل ساختاری تفسیری

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۲ تعداد دانلود : ۳۳
با افزایش گرایش مصرف کنندگان در سال های اخیر به خرید محصولات سالم و ایمن، بازاریابی سبز به یکی از موضوعات مهم در حوزه بازاریابی تبدیل شده است. شناسایی مؤلفه های بازاریابی سبز در صنعت غذا به ویژه لبنیات، کمتر مورد توجه بوده است. ازاین رو، مطالعه حاضر با هدف شناسایی مؤلفه های بازاریابی سبز در صنعت لبنیات کشور انجام شده است. بدین منظور از روش ترکیبی Fuzzy-DEMATEL-ISM (دیمتل فازی مدل سازی ساختاری تفسیری) استفاده شد. برای جمع آوری داده ها از دیدگاه 17 نفر از کارشناسان موضوعی در سال 1400 استفاده شد که تمامی آن ها از میان مدیران شرکت ها و اتحادیه های لبنی و صاحب نظران دانشگاهی انتخاب شدند. نتایج دیمتل فازی نشان داد که قصد خرید مصرف کنندگان محصولات لبنی به عنوان متغیری با بیشترین درجه تأثیرپذیری (معلول) از سایر متغیرها مطرح است. همچنین، نتایج مدل سازی ساختاری تفسیری حاکی از آن است که مؤلفه های قوانین و استانداردهای زیست محیطی و مسئولیت اجتماعی شرکت با قدرت نفوذ (اثرگذاری) بالا به عنوان مؤلفه های مستقل شناخته شدند و در مقابل، قصد خرید مصرف کنندگان محصولات لبنی با میزان وابستگی بالا به عنوان مؤلفه ای وابسته تلقی می شود. بدین ترتیب، توجه به مؤلفه های توضیح دهنده قصد خرید محصولات لبنی در مدل بازاریابی حائز اهمیت است که دراین میان می توان به تسهیل فضای قانونی و تقویت مسئولیت اجتماعی شرکت ها اشاره کرد.  
۱۰.

شناسایی پیشران های مؤثر بر توسعه کسب و کارهای خانگی زنان روستایی (منطقه مورد مطالعه: شهرستان اسلام آباد غرب)(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: توانمندسازی زنان روستایی کسب و کار های خانگی نظام های انسان-محیط زیست

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۸ تعداد دانلود : ۳۲
پایداری نظام های انسان- محیط زیست در گرو توانمندی جامعه محلی است. پژوهش حاضر با هدف شناسایی پیشران های مؤثر بر توسعه کسب و کارهای خانگی زنان روستایی و به صورت پیمایشی انجام شده است. از بین جامعه آماری 265 نفری زنان روستایی شهرستان اسلام آباد غرب، 161 نفر با استفاده از فرمول کوکران و نمونه گیری تصادفی انتساب متناسب طبقه ای به عنوان نمونه انتخاب شدند. ابزار مورد استفاده برای جمع آوری داده ها پرسش نامه ای بود که روایی صوری آن توسط اساتید گروه ترویج و آموزش کشاورزی دانشگاه بوعلی سینا و دانشگاه تهران و متخصصین حوزه توانمندسازی و توسعه روستایی تأیید شد. پایایی آن نیز با استفاده از آزمون آلفای کرونباخ (0/70=α) نشان داد که از قابلیت بالایی برای جمع آوری اطلاعات برخوردار است. جهت انجام آزمون های آماری و توصیفی از نرم افزارهای SPSS وLISREL  بهره گرفته شد. یافته های پژوهش بیانگر بیشترین اثرگذاری عوامل آموزشی و اقتصادی به عنوان پیشران های توسعه کسب و کار است. همچنین تمایل زنان به استقلال مالی و بهبود وضعیت مالی خود و خانواده شان بیشترین محرک آن ها در مسیر راه اندازی یک کسب و کار خانگی است، که بر اساس نتایج، مورد توافق اکثریت جامعه مورد مطالعه نیز بود. از سویی کم رنگ ترین عامل محرک یا پیشران در توسعه کسب و کار، مرتبط با شرایط اجتماعی و فرهنگی ارزیابی شده است. طبق نتایج، مربی آموزشی زنان روستایی از دانش و تخصص لازم برخوردار نبودند، ازاین رو پیشنهاد می شود در گام اولیه از طریق نیازسنجی، آموزش های مورد نیاز آن ها، مشخص و سپس از مربیانی که تخصص و صلاحیت لازم را دارند استفاده شود.

آرشیو

آرشیو شماره ها:
۷۵