نظریه و عمل در تربیت معلمان - راهبردهای نوین تربیت معلمان

یکی از الگوهای نوینی که برای بالندگی حرفه ای معلمان مورد توجه قرار گرفته، درس پژوهی است. این پژوهش با هدف شناسایی فرصت های قبل، حین و بعد از اجرای درس پژوهی مدارس ابتدایی شهرستان بندرعباس به انجام رسید. جامعه ی موردمطالعه ، کلیه ی معلمان مدارس ابتدایی آموزش و پرورش ناحیه 1 شهر بندرعباس بود که تعداد 20 مصاحبه نیمه ساختاریافته با نمونه گیری هدف مند صورت گرفت. برای تحلیل داده ها، از روش تحلیل استقرایی با نظام کدگذاری استفاده شد. یافته ها و نتایج پژوهش نشان داد، سه مقوله ی فرصت تبادل تجربه، فرصت افزایش سطح دانشی و فرصت تغییر بینش حرفه ای به عنوان فرصت های قبل از درگیری عملی با درس پژوهی و سه مقوله ی ایجاد انگیزه برای افزایش بهره وری و بکارگیری یافته های مفید در کلاس، فرصت توسعه ی روحیه ی مسئولیت پذیری در کار گروهی و تغییر فرهنگ نظام یاددهی-یادگیری از انفرادی به گروهی به عنوان فرصت های حین و بعد از درگیری عملی با درس پژوهی احصا گردید.

پژوهش حاضر به بررسی محتوای کتاب های درسی شیمی دوره دوم متوسطه ایران از نظر توجه به مقوله صنعت پرداخته است. پژوهش کاربردی - توصیفی از نوع تحلیل محتواست. جامعه آماری کتاب های شیمی سال دهم، یازدهم، دوازدهم و همچنین کتاب شیمی فنی و حرفه ای - کاردانش چاپ سال تحصیلی 1401-1400 بوده است. این پژوهش تمام محتوای این کتاب ها، شامل متن، تصاویر، جدول ها و تکالیف را در برمی گیرد که از روش نمونه گیری تمام شماری استفاده شده است. تجزیه وتحلیل داده ها با کمک آمار توصیفی و پایایی روش به شیوه متخصصین انجام شد. نتایج نشان داد که کتاب های شیمی دوره دوم متوسطه از نظر توجه به مقوله صنعت دارای شباهت ها و تفاوت هایی هستند. در هر چهارکتاب توجه به صنایع سطح دوم (صنایع تولیدی) نسبت به دو سطح دیگر بیشتر بود. به استثنای شیمی پایه یازدهم که در آن فراوانی مربوط به صنایع سطح اول نسبت به صنایع سطح سوم با اختلاف اندکی، بیشتر بود، در سایر کتاب ها، صنایع سطح سوم در جایگاه دوم قرار داشت. کتاب شیمی یازدهم با اختلاف زیادی از سایر کتاب ها، بیشترین توجه را به مقوله صنعت داشت و سه کتاب دیگر توجه تقریباً یکسانی نسبت به مقوله صنعت داشتند. 0/62 درصد موارد کدگذاری شده، در متن کتاب های درسی بود و تصاویر کتاب با 2/36 درصد در جایگاه دوم قرار داشت و 8/1 درصد، سهم تکالیف کتاب درسی بود. هیچ مورد مرتبط با صنعت در جدول های کتاب های درسی شیمی کدگذاری نشد.

پژوهش حاضر با هدف مطالعه تجربه زیسته معلمان از دوره های آموزش ضمن خدمت صورت گرفت. روش پژوهش، کیفی و رویکرد مورداستفاده، پدیدارشناسی بود. مشارکت کنندگان بالقوه پژوهش کلیه شرکت کنندگان دوره های آموزشی ضمن خدمت بود که با روش نمونه گیری هدف مند از نوع موارد مطلوب و بر اساس قاعده اشباع نظری 21 نفر از آنها انتخاب شدند. بدین معنی که داده ها با 21 نفر به اشباع نظری رسید. داده ها از طریق مصاحبه نیمه ساختار یافته به دست آمد و با تکنیک تحلیل مضمون مورد بررسی قرار گرفت. نتایج پژوهش نشان داد که تجربه معلمان از دوره های آموزش ضمن خدمت معلمان در قالب 66 مضمون پایه و 10 مضمون سازمان دهنده تعریف می شوند. مضامین اصلی سازمان دهنده پژوهش شامل بی توجهی به نیاز سنجی آموزشی در طراحی دوره های آموزشی، عدم وجود بسترهای فنی و قانونی مناسب آموزش های ضمن خدمت، عدم وجود بسترهای مدیریتی و ساختاری موردنیاز، عدم امکان ارزشیابی های واقعی، مدرک گرایی و بازاری شدن آموزش های ضمن خدمت، عدم وجود محتوای تخصصی و باکیفیت، ضعف تعامل در فرایند آموزش ، تسهیل حضور در دوره ها، توجه به یادگیری فردی، کاهش هزینه های فردی و سازمانی می شود؛ بنابراین بر اساس نتایج پژوهش با نیازسنجی دقیق آموزش های ضمن خدمت، ارتقای تعامل بین مدرس و معلمان، و ایجاد بسترهای فنی و مدیریتی لازم می توان کیفیت آموزش های ضمن خدمت را افزایش داد.

پژوهش حاضر با هدف بررسی آسیب شناسانه فرایند مصاحبه، گزینش و انتخاب داوطلبان ورود به حرفه معلمی از طریق دانشگاه فرهنگیان انجام گردید. برای این منظور از روش پدیدارنگاری و ابزار مصاحبه نیمه ساختاریافته استفاده شد. جامعه موردنظر، تمامی اساتید صاحب نظر و متخصص در حوزه علوم تربیتی و روان شناسی دانشگاه فرهنگیان استان خراسان رضوی و دانشگاه فردوسی شهر مشهد، کلیه دانشجو معلمان و دانش آموختگان دوره کارشناسی دانشگاه فرهنگیان شهر مشهد و کلیه مصاحبه گران گزینش سازمان آموزش وپرورش خراسان رضوی بودند که با روش نمونه گیری هدف مند، شناسایی و مورد مصاحبه قرار گرفتند. پژوهش با تعداد 20 نفر از اساتید، 10 نفر از دانشجویان و دانش آموختگان، و 5 نفر از مصاحبه گران گزینش به اشباع نظری رسید. مصاحبه ها، ضبط، پیاده سازی، تحلیل، و کدگذاری گردید. در مرحله کدگذاری محوری، کدها در 21 مقوله و در کدگذاری انتخابی، آسیب های فرایند انتخاب داوطلبان ورود به دانشگاه فرهنگیان در سه بخش مصاحبه اختصاصی، مصاحبه گزینش، و معاینه پزشکی دسته بندی گردید. در پایان، پیشنهادهای پژوهشی و کاربردی جهت استفاده متخصصان، مسئولین و متولیان امر مصاحبه، انتخاب، و گزینش داوطلبان ورود به حرفه معلمی ارائه گردید. 

درس پژوهی الگویی ژاپنی برای پرورش حرفه ای معلمان است. آنان در جلسات مربوطه گرد هم می آیند و درباره مسائل و موضوعات آموزشی و ساختار و محتوای کتاب درسی تبادل نظر می کنند، اصلاحات و تغییرات را بررسی کرده و برای تدریس بهتر آماده می شوند. مسأله این پژوهش ناشناختگی و پیچیدگی متون درسی کتاب های فارسی اول، دوم و سوم دبستان است؛ راه حل نیز بررسی و تحلیل سبک های آن است. نوع پژوهش اکتشافی، رویکرد آن کیفی کمی و روش آن توصیفی تحلیلی است. جامعه آماری و نمونه شامل تمام درس های سه کتاب مذکور به جز تمرینات است. یافته های این پژوهش نشان می دهد که فارسی دوم از تنوع سبکی بیشتری برخوردار است، فارسی اول بیانگرایانه تر، روایی تر و توصیفی تر است، فارسی سوم از دوتای دیگر تمثیلی تر است. فارسی نیز دوم و سوم داستانی تر است. سبک پرسشی، سببی، تحلیلی، مقایسه ای توضیحی و مثالی مصداقی در هر سه کتاب نیز بسیار پایین است. از این یافته ها می توان این گونه استنباط کرد که کتاب های مذکور از ماهیت فلسفی زیادی برخوردار نیستند. دلیل دیگر آن است که در سبک روایی که در کتاب های مذکور برجسته است نیز عنصر سببیت و واقعیت مندی داستانی وجود ندارد.

هدف از پژوهش حاضر شناسایی ویژگی های فردی و تخصصی موردنیاز معلمان برای تدریس در شرایط بحرانی کووید-19 است. این پژوهش کاربردی از نوع کیفی با رویکرد پدیدارشناسانه است. جامعه پژوهش را معلمان مقطع ابتدایی استان فارس در سال 1401 تشکیل می دهند که نمونه پژوهش به روش هدف مند از نوع گلوله برفی انتخاب شدند. معیار انتخاب نمونه، اشباع داده ها بود که پس از اجرای 27 مصاحبه نیمه ساختاریافته با معلمان داده ها به اشباع رسید. داده ها در نرم افزار مکس کیودا 2020 به روش تحلیل محتوا  تجزیه وتحلیل شدند که شامل 62 کدباز، 9 کد محوری و 1 کد گزینشی است. روایی و اصالت داده ها توسط سه نفر از متخصصان تعلیم وتربیت و دو نفر از معلمان باتجربه تأیید شد. بررسی نتایج نشان داد که مهم ترین ویژگی ها و توانایی هایی که معلمان باید در این شرایط دارا باشند شامل، سواد رسانه ای با 8 کد، تعاملات با 7 کد، توانایی تحلیل موقعیت با 7 کد، علاقه و انگیزه با 7 کد، اجرای ارزشیابی کارآمد با 6 کد، دانش با 4 کد، مدیریت با 4 کد، نگرش و آگاهی با 10 کد و توانایی و مهارت با 9 کد، است.

هدف مقاله حاضر روایت پژوهی آثار اجتماعی مشارکت مردمی مدیریت بحران کرونا بر دانشجومعلمان دانشگاه فرهنگیان بود. این پژوهش با رویکرد کیفی و روش پدیدارشناختی با استفاده از روش ون منن انجام شد. جامعه موردمطالعه ۶۳ نفر از دانشجومعلمان دختر و پسر ممتاز و سرآمد دوره کارشناسی دانشگاه فرهنگیان به انتخاب استادان در سال تحصیلی 1400-1399 بود. ابزار پژوهش پرسش نامه بازپاسخ بوده و داده ها پس از بررسی 37 پاسخ نامه به اشباع رسید. نتایج پژوهش بیانگر تأثیرات اجتماعی قابل توجه مشارکت مردمی رویارویی با بحران کرونا بر دانشجومعلمان دانشگاه فرهنگیان بود. این تأثیرات را می توان در دو دسته تغییرات نگرشی و تغییرات عملکردی تقسیم نمود. از مضامین یافته شده در تغییرات نگرشی تغییر دیدگاه در زمینه اهمیت کمک کردن و میزان تأثیر حمایت های اجتماعی، ارتباط سلامت فردی با سلامت اجتماعی، شناخت اهمیت همدلی و انسجام اجتماعی، رشد ملی گرایی و حس تعلق به وطن، قانون گرایی و باور به توانمندی های جوانان است. همچنین در حوزه تغییرات نگرشی، شرکت کنندگان این پویش را مورد قضاوت و ارزشیابی قرار دادند؛ مضامین استخراجی این بخش عبارت اند از: لزوم همدلی و همراهی ملت و دولت، لزوم آموزش همگانی و فرهنگ سازی و لزوم پیش بینی و برنامه ریزی های قبلی. شرکت کنندگان در هر سه مورد از عملکرد دولت وقت انتقاد کردند. در حوزه عملکرد اجتماعی نیز داده ها نشان دهنده همراهی گسترده آنان با این حرکت مردمی بود. از دیگر مضامین استخراج شده رضایت شرکت کنندگان از انسجام اجتماعی کل اقشار و اقوام جامعه ایرانی در رویارویی با این بحران بود.

توجه به نقش سرگروه های آموزشی به عنوان یکی از عناصر کلیدی در توسعه و رشد معلمان و شناسایی استعداد ها و پتانسیل های موجود در آنان برای دستیابی به هدف ها، از ضروریات انکارناپذیر در نظام آموزشی است. پژوهش حاضر با هدف شناسایی شایستگی های موردنیاز سرگروه آموزشی از دیدگاه معلمان و مدیران مدارس ابتدایی شهر مشهد صورت گرفته است. رویکرد پژوهش حاضر کیفی و روش مورداستفاده پدیدارشناسی بوده است. مشارکت کنندگان شامل آن دسته از معلمان و مدیران آموزشی بودند که نسبت به موضوع شایستگی های سرگروه های آموزشی آشنایی و تجربه داشته و می توانستند اطلاعات با ارزشی در اختیار پژوهشگران قرار دهند که با نمونه گیری هدف مند و با روش ملاک محور انتخاب شدند. داده ها به وسیله مصاحبه نیمه ساختاریافته با 15 معلم ابتدایی و 9 مدیر آموزشی گردآوری شد و به منظور تجزیه وتحلیل داده ها، کدگذاری در سه مرحله کدگذاری باز، محوری و انتخابی انجام شد. اطمینان از اعتبار داده ها از طریق کنترل توسط اعضا صورت گرفت و برای افزایش قابلیت تضمین، تلاش شد تا فرض های ذهنی پژوهشگر در مراحل گردآوری داده ها اثرگذار نباشد. برای انتقال پذیری یافته ها نیز نقل قول های مشارکت کنندگان عیناً همان گونه که مطرح شدند، ثبت گردید. یافته های این پژوهش نشان می دهد که شایستگی های سرگروه های آموزشی از دیدگاه معلمان و مدیران ابتدایی شامل 3 مقوله کلی شایستگی های عمومی (شایستگی های شخصیتی و شایستگی های نگرشی)، شایستگی های مدیریتی (شایستگی های خودمدیریتی، شایستگی های مدیریت روابط انسانی، شایستگی های مدیریت فرایند یاددهی و یادگیری) و شایستگی های تخصصی و حرفه ای (شایستگی های دانشی و شایستگی های حرفه ای) می شود.

هدف پژوهش حاضر، ارائه مدل علی روابط رهبری خدمت گزار و اشتیاق کارآفرینانه باتوجه به نقش واسطه ای جوسازمانی در میان دبیران فنی و حرفه ای ناحیه یک شیراز است. جامعه آماری شامل 678 نفر دبیران فنی و حرفه ای ناحیه یک شیراز بوده است که از این تعداد 334 نفر را آقایان و 344 نفر را خانم ها تشکیل داده اند. بر اساس جدول مورگان و فرمول کوکران 248 نفر به عنوان نمونه با استفاده از روش نمونه گیری طبقه ای نسبی انتخاب گردیدند.  ابزارهای مورداستفاده در این پژوهش شامل پرسش نامه رهبری خدمت گزار قلی پور و همکاران (1388)، پرسش نامه اشتیاق کارآفرینانه کاردن (2013) و پرسش نامه جوسازمانی ترک زاده و محرر (1391) بوده است. شایان ذکر است پژوهش حاضر از نظر هدف به دلیل کاربرد نتایج آن جهت ایجاد انگیزه و اشتیاق کارآفرینانه در میان دبیران  فنی حرفه ای ناحیه یک شیراز از نوع کاربردی است. از منظر شیوه اجرا نیز به دلیل بررسی روابط بین متغیرها در چارچوب مدل تحلیل مسیر، توصیفی و از نوع همبستگی است. یافته های پژوهش نشان می دهد که مدل ارزیابی شده از شاخص های برازندگی خوبی برخوردار است. به طورکلی نتایج بیانگر این است که مولفه های رهبری خدمتگزار (خدمت رسانی، تواضع و فروتنی، قابلیت اعتماد و مهرورزی) هم به صورت مستقیم و هم به صورت غیرمستقیم از طریق واسطه گری مولفه های متغیر جو سازمانی (جو داخلی، جو توسعه ای، جو منطقی و جو گروهی) بر روی متغیر اشتیاق کارآفرینانه در نمونه مورد بررسی تأثیر می گذارند.

فرهنگ مثبت اندیشی آموزشی معلمان جوّ همکارانه، سلامت مدرسه، موفقیت تحصیلی دانش آموزان و اثربخشی مدرسه را تسهیل می کند. هدف از این مطالعه شناسایی عوامل توسعه دهنده فرهنگ مثبت اندیشی آموزشی معلمان شهر تهران در سال تحصیلی 1401-1402 بود. این مطالعه با رویکرد کیفی از نوع پدیدارشناختی انجام شد. حجم نمونه شامل سه نظریه پرداز بین المللی و بیست ویک کارشناس داخلی در حوزه تعلیم وتربیت بود که به طور هدف مند انتخاب شدند و با آن ها مصاحبه نیمه ساختاریافته صورت گرفت. داده های لازم بر اساس اشباع نظری جمع آوری گردید. به منظور تجزیه وتحلیل داده ها، نرم افزار NVivo10 با بهره گیری از کدگذاری (باز، محوری و گزینشی) مورداستفاده قرار گرفت. یافته های این تحقیق حاکی از آن است که هفده عامل بیشترین نقش را در رشد و توسعه فرهنگ مثبت اندیشی آموزشی معلمان در مدارس ایفا می نمایند. این عوامل به ترتیب اولویت عبارت اند از: «کیفیت زندگی معلمان»، «توانمندسازی معلمان»، «ویژگی های انگیزشی»، «ساختار توانمندساز»، «ویژگی های شخصیتی»، «نظارت و راهنمایی»، «تعاملات سازنده»، «آگاهی بخشی»، «ویژگی های اخلاق حرفه ای»، «کیفیت فعالیت های آموزشی و پرورشی»، «بازخورد سازنده»، «کیفیت محیط آموزشی»، «امنیت روانی و شغلی»، «کیفیت برنامه درسی»، «سیاست گذاری های آموزشی»، «شایسته سالاری» و «عدالت سازمانی». در نهایت عوامل شناسایی شده هفده گانه می تواند منشور راهنمای برنامه ریزان و سیاست گذاران آموزشی کشور قرار گیرد. از طرفی، فرهنگ مثبت اندیشی آموزشی معلمان در مدارس زمانی رشد و توسعه پیدا می کند که عوامل مطروحه به طور هماهنگ موردتوجه قرار گیرند.

به طور معمول باورها و نگرش افراد مؤلفه های مهمی در جهت دهی به رفتار هستند. در زمینه کاربست یافته های پژوهشی نیز نگرش معلمان در استفاده از نتایج پژوهش در اهمیت زیادی در به کارگیری از یافته های پژوهشی دارد. برای ارتقای نگرش معلمان به پژوهش این مطالعه طراحی شده است تا چارچوبی برای شمول همه متغیرهای درگیر تدوین شود. در ضمن تدوین این چارچوب میزان تأثیر همه متغیرهای تأثیرگذار بر نگرش پژوهشی هم اندازه گیری می شود. بدین منظور، چهار متغیر نگرش سایر افراد به پژوهش، شایستگی دریافت شده، مهارت های حرفه ای و مهارت های پژوهشی معلمان به عنوان عوامل مؤثر شناسایی و اثر آنان هم بر یکدیگر و هم بر نگرش پژوهش از طریق مدل سازی معادلات ساختاری بررسی شد. داده های مطالعه از پاسخ 335 معلم شهرستان های استان تهران گردآوری شد. نتایج این مدل علّی نشان داد همه عوامل بر نگرش پژوهشی تأثیر مستقیم داشتند؛ ولی به جز تأثیر نگرش سایر افراد به پژوهش بر شایستگی دریافت شده، بین عوامل تأثیرگذار ارتباط دیگری وجود نداشت. همچنین، مهارت های حرفه ای مهم ترین عامل در تأثیرگذاری روی متغیر نگرش پژوهشی شناخته شد و پس از آن، دو متغیر مهارت های پژوهشی و نگرش سایر افراد به پژوهش قرار داشتند. براین اساس می توان نتیجه گرفت که مدل علّیِ نهایی می تواند چارچوب مناسبی برای توسعه معلمان و همچنین تربیت معلم قرار گیرد.

اندیشمندان اسلامی با سودبردن از دو منبع مهم و غنی اسلامی یعنی قرآن و سنت، اندیشه های تربیتی خود را ارائه نموده اند. از این رو پژوهش حاضر با تمرکز بر آراء تربیتی و سلوک معلمی شهید ثانی و فیض کاشانی به عنوان دو اندیشمند بزرگ اسلامی به دنبال بازشناسی مؤلفه های شاگردپروری در نظر ایشان می باشد. در این پژوهش کیفی از روش تحلیل مضمون استفاده شد. به این صورت که دو کتاب منیه المرید تالیف شهید ثانی و کتاب المحجه البیضاء تالیف فیض کاشانی که در حوزه تربیت و اخلاق می باشند و در آن ها به آداب متقابل شاگرد و استاد پرداخته شده است با روش نمونه گیری هدفمند انتخاب و مورد بررسی قرار گرفت. در اسناد بررسی شده 21 مضمون فراگیر شناسایی شد که در قالب دو مضمون سازمان دهنده سلوک اخلاقی (11 مضمون) و سلوک علمی (10 مضمون) دسته بندی شده و درنهایت همه مضامین ذیل مضمون فراگیر شاگردپروری قرار گرفته شد. یافته های پژوهش نشان داد که از میان مضامین احصا شده، 9 مضمون؛ مهربانی و خیرخواهی، عفت نفس و خلوص نیت، رعایت انصاف و احترام، رضای خداوند، تواضع و فروتنی، ممانعت تلویحی، توجه به فهم و استعداد، آموزش تدریجی و رتبه بندی مطالب و همراهی علم و عمل از غنای بیشتری برخوردار بوده و در آثار بررسی شده حضور پرمایه ای داشته اند و مهم ترین مؤلفه های شاگردپروری از منظر شهید ثانی و فیض کاشانی به حساب می آیند. درنتیجه اندیشمندان اسلامی نظیر شهید ثانی و فیض کاشانی به اهمیت و نقش معلم واقف بوده و ضمن توجه به مؤلفه های معلم شاگردپرور، بخشی از آثار خود را به شرح این مهم اختصاص داده اند.