بخشی نگری و مطالعات ذره نگرانه در همه حوزه ها، به ویژه در مطالعات دینی، موجب تقلیل گرایی و فروکاست پدیده جامع، به بخش های غیر قابل فهم است. نگاه ساختاری به دلیل تلقی پدیده به عنوان نظام، جامع نگری، ملاحظه تمام عناصر، توجه به کارکردها، رتبه بندی عناصر، کشف ساختارهای پنهان، فراهم کردن زمینه های نقد و آسیب شناسی، در مطالعات دینی از اهمیت برخوردار است. ازاین روی، نویسنده با بهره گیری از روش تفسیر موضوعی به کشف ساختار دین از منظر آیات و روایات پرداخته است. نتایج حاصل از پژوهش نشان می دهد: در ادبیات شیعی، مجموعه عناصر دین با استعاره «درخت» توضیح داده می شود که همانند «ریشه»، «تنه» و «میوه» به سه بخش «اصول»، «فروع» و «ثمر/ میوه» تقسیم می شود. باوجود ضرورت کارکردی همه عناصر، باورها به عنوان «کلمه توحید» بخش ثابت دین هستند. مناسک و آداب دینی که وضعیت آلی و واسطی دارند، فروع دین اند. درنهایت، پرهیز از کجروی ها و محرمات، ثمره دین محسوب می شوند. بنابراین، دین صحیح را که با «شجره طیبه» معرفی می شود باید از ثمرات آن شناخت. هرگاه در جامعه ای آمار کج روی ها و آسیب ها بالا باشد نشان دهنده این است که در ریشه یا وسایط مشکل وجود دارد. برای اصلاح امور باید ریشه ها یا باورها اصلاح شود. تمرکز بر لایه های قابل رؤیت و مناسک گرایی از آفت های سیاست گذاری فرهنگی است.
«پساتلویزیون» اشاره به پایان دورانی دارد که در آن تماشای تلویزیون و مشارکت در آن انحصاری بود. مردمی شدن فرآیندهای تولید و توزیع ویدیو و گسترش پخش تلویزیونی بر بستر اینترنتی سبب شده است که تجربه ی تماشای تلویزیون از یک دستگاه جدا شود و با وجود اینترنت همه گیر و همیشه متصل که پهنای باند وسیعی دارد، مردم صرف نظر از این که کجا باشند، بتوانند به سریال ها و برنامه های تلویزیونی مورد علاقه شان دسترسی پیدا کنند و حتا خودشان در تولید آن ها مشارکت کنند. تلویزیون های تک سویه – اعم از تجاری، دولتی و خدمت عمومی – جایگاه بی رقیب سابق را از دست داده اند و در عصر پساتلویزیون باید برای بقا در یک فضای عمومیِ شبکه ایِ چندسویه تلاش کنند؛ عرصه ای که در آن مردم عادی به دوربین و اینترنت پرسرعت مجهز هستند و می توانند در مناقشات محلی، ناحیه ای و جهانی نقش ایفا کنند. شبکه های تلویزیونی مشارکت محور، میدان رسانه ای جدیدی هستند که در آن ها مخاطبان خودآگاهی بیشتری از جایگاه خود دارند و همزمان نقش تولیدکنندگان و توزیع کنندگان محتوا را هم بازی می کنند. در این شرایط، مفهوم «فرامخاطب» ، نه به عنوان یک مصرف کننده ی صرف، بلکه در مقام یک کنشگر مورد ملاحظه قرار می گیرد. «فرامخاطب» اشاره به مخاطبی دارد که خود تولیدکننده، توزیع کننده و مصرف کننده ی محتوای رسانه ای است. مقاله ی حاضر ضمن بررسی تطبیقی و تحلیلی آرای نظریه پردازان مطالعات تلویزیون چهار مقوله اصلی پیرامون دگرگونی های نقش مخاطبان تلویزیونی در عصر پساتلویزیون ارائه داده و تأکید می کند که هرگونه سیاست گذاری در عرصه ی رسانه بدون ملاحظه ی سطح آگاهی ها، دسترسی ها و توانمندی های «فرامخاطبان» امکان تحقق اهداف خود را نخواهد داشت.
:سنت و سیره رسول خدا(ص) و امامان معصوم (علیهم السلام) اعم از گفتار ، رفتار و تقریر آنان در کنار قرآن و وحی دومین منبع دریافت معارف دینی بوده و حجّت می باشد ، براساس حدیث معتبر ثقلین نبی مکرّم اسلام ، قرآن و عترت را به عنوان دو ثقل برای هدایت جامعه معرفی نمود . بخش عمده ای از زندگی آنان فرازمانی و فرامکانی بوده و اختصاص به دوران خاصّی ندارد، گرچه بخشهایی از سیره آنها اختصاصی بوده و متاثر از شرایط حاکم بر زمان حضور معصوم است . تاسّی به سیره و سبک زندگی معصومان و استخراج اصول حاکم ثابت بر زندگی آنان به منظور عصری سازی و الگوپذیری در ابعاد مختلف زندگی امروزین ما تاثیرگذار خواهد بود .پژوهش حاضر ضمن تفکیک بین سیره و سبک زندگی فراگیر و قابل تاسی، و سیره اختصاصی و مبتنی بر مقامات معنوی معصومان مانند عصمت به بیان مهمترین اصول حاکم بر سبک زندگی معصومان و مبانی این اندیشه می پردازد .
جمهوری اسلامی ایران به دلیل ماهیت فرهنگی انقلاب اسلامی همواره تلاش کرده است به شکل آگاهانه و ارادی در تحولات فرهنگی جامعه تاثیر گذار باشد. این تلاش ها با استفاده از ابزارهای مختلفی انجام شده است. برای شناخت ابزارهای سیاستی و تغییر فرهنگی در چهار دهه گذشته در نظام جمهوری اسلامی می توان از چشم انداز ها و روش های مختلفی استفاده کرد. در این مقاله با استفاده از چارچوب نظری جامعه پذیری و روش تحلیل محتوی کیفی اسناد قانونی، روش ها و ابزارهای اصلی مورد استفاده در حوزه فرهنگ مورد بررسی قرار گرفته است. بر اساس یافته های تحقیق می توان این گونه نتیجه گیری کرد که جمهوری اسلامی در کلان ترین سطح خود از چهار ابزار مختلف به شکل همزمان در حوزه فرهنگ به عنوان ابزار سیاستی فرهنگ در جامعه استفاده می کند. نهاد سازی، گفتمان سازی، قانونگذاری و حمایت مالی. روش اصلی مورد استفاده در تغییر فرهنگی نیز روش سه وجهی تغییر فرهنگی است که رکن اصلی و اساسی آن تغییر آشکار و مستقیم از طریق مداخله قانونی است. این روش بر سه گانه تحذیر-تشویق-ترغیب و مبتنی بر سائقه های ترس-آگاهی جویی – زیبایی دوستی استوار بوده و به صورت مستقیم و آشکار تلاش می کند تا اصلاحات مورد نظر در حوزه فرهنگ را محقق سازد.
یکی از مهم ترین وظایف دینی علما و روحانیان، تبلیغ دین است. در این مقاله بر مبنای دیدگاه تجویزی اسلام به این وظیفه و با الهام گیری از روش «swot» کوشش شده است ظرفیت ها، فرصت ها، موانع و کاستی های روحانیت ایران معاصر در زمینه ایفای وظیفه مزبور از حیث تأثیرش بر دین داری مردم بررسی شوند. یافته ها نشان می دهند از سویی ظرفیت هایی مانند اتصال روحانیان به منابع بی همتای معارف قرآن و اهل بیت علیهم السلام ، عرفان اصیل شیعی، جاذبه نهضت امام حسین (ع) و بهره مندی آنان از سطح قابل قبولی از اخلاق ارتباطی و نیز فرصت های ساختاری ارزشمندی همچون حمایت های حاکمیتی و توسعه ابزارها و شیوه های ارتباطی که روحانیت در سال های اخیر به آنها دست یافته، اثربخشی تبلیغ در دین داری را افزایش داده اند. از سوی دیگر، موانعی همچون فعالیت نهادها و رسانه های ناهمسو با روحانیت و کاهش نسبی علاقه مندی، اعتماد و مراجعه مردم به روحانیان و کاستی های عملکردی روحانیت در زمینه اصل تحقق تبلیغ، محتوای تبلیغ، ابزارهای تبلیغی، شرایط علمی، اخلاقی و مهارتی مبلغان و انگیزه ها و رفتارهای ایشان قابل مشاهده اند که در افول سطح دین داری در جامعه مؤثر بوده اند.
آسیب های اجتماعی از جمله مسائلی است که اگرچه مولود دوران جدید نمی باشد اما شرایط دوران مدرن سبب گسترش این آسیب ها شده است. علاوه بر شرایط دوران جدید، فاصله گرفتن از ظرفیت ها و اقدامات سنتی و بومی متناسب با اقتضائات هر منطقه، سبب پیچیده تر شدن آسیب های اجتماعی در سالیان اخیر شده است. این مقاله به دنبال آن است که باتکیه بر سنت ایرانی اسلامی و بهره گیری از ظرفیت های انسانی و زیرساخت های فرهنگی و دینی، مفهوم «امداد فرهنگی» را به عنوان یکی از راهکارهای مواجهه به منظور پیشگیری و جلوگیری از گسترش آسیب های اجتماعی ارائه کند. براین اساس در این مقاله با استفاده از روش کتابخانه ای و مصاحبه در مقام گردآوری داده و روش تحلیل مضمون در مقام تحلیل داده ها، تلاش شده است مفهوم «امداد فرهنگی» تبیین شود. به منظور تبیین این مفهوم، ابتدا انواع ترکیب های صفت و موصوفی و هویتِ فعل و فاعلی موردبحث قرار گرفته و در ادامه چهار بعد «هویت»، «دین داری و معنویت»، «همزیستی» و «سازماندهی و شبکه سازی» به عنوان ابعاد اصلی این مفهوم ارائه شده و نقاط تمایز آن با مفاهیم مشابه مانند مددکاری اجتماعی مورد اشاره قرار گرفته است.
مدافعان نظریه تکامل داروینی بر این باورند که نظریه تکامل منحصر به زیست شناسی نیست بلکه تکامل می-تواند در سایر حوزه ها مثل فرهنگ هم جاری شود. برای تبیین تکامل فرهنگ، رویکردهای متعددی وجود دارد از بین این رویکردها می توان به رویکرد ممتیک اشاره کرد. این نظریه که در اصل توسط ریچارد داوکینز ارائه شد، به دنبال تشبیه بین تکامل در سطح فرهنگی و تکامل زیستی است. مدافعان این رویکرد ادعا می کنند همان طور که در تکامل زیستی ژن ها هستند که از خود کپی می سازند و توضیح می دهند که چرا موجودات زنده به والدین خود شبیه هستند، در فرهنگ هم اگر قرار است تکامل یابد، یافتن نوعی از همتاساز فرهنگی که وراثت فرهنگی را توضیح دهد ضروری است. داوکینز با جعل کلمه مم، که هم وزن با ژن می باشد، این نقش را به مم ها سپرد. بعد از داوکینز فلاسفه ای مثل دنیل دنت این نظریه را جدی گرفت و در کتاب های مختلف خود مخصوصا کتاب اخیر خود به نام از" باکتری تا باخ" به شرح و بسط مم پرداخت. وی همچنین تلاش کرده است نقدهای منتقدین بر مم را جمع آوری و پاسخ دهد. در این مقاله ما در صدد هستیم به برسی رویکرد ممتیک بر اساس نگاه دنت بپردازیم. بعد از تعریف فرهنگ و علت طرح ممتیک، به بحث مم-ها از نظر دنت پرداخته می شود. سپس اشکالات ممتیک و جواب های دنت به این اشکالات آورده می شود. در انتها نیز پاسخ های دنت مورد بررسی قرار خواهند گرفت.
بی تردید نقد لازمه بالندگی و شکوفایی دانش و مستلزم پویایی فرایند تولید علم و پایایی حیات علمی است. مولف با اعتراف به این حقیقت ، ضمن قدرشناسی از تلاش ناقد محترم مصطفی همدانی در نقد کتاب «همشناسی فرهنگی؛ الگوی قرآنی ارتباطات میان فرهنگی» با تکیه بر روش منطقی و تحلیلی در صدد بیان و پاسخ به نقدها طرح شده توسط ایشان است. نقطه کانونی در پاسخ به نقد محتوایی تفسیری آن است که تفسیر تعارف به همشناسی فرهنگی با التزام کامل به قواعد تفسیر اجتهادی صورت گرفته است چراکه نتیجه بازاندیشی و معناکاوی اجتهادی سنت اختلاف در کنار استخلاف، باز شناسی تعارف به عنوان بنیادی ترین راهبرد اسلامی توحیدی در خروج از وضعیت تضاد و تفرقه در جامعه بشری است. این تفسیر اجتهادی با اندیشه همه مفسرین فریقین ، شان نزول آیه و روایات تفسیری فریقین و قرآئن سیاقی و آیات تفسیر کننده دیگر کاملا سازگار است و تعارف را نه فقط همشناسی طبیعی و آشنایی با شناسنامه طبیعی، بدنی و نسبی بلکه همشناسی فرهنگی و آشنایی با شایستنامه فرهنگی، روحی و اخلاقی تبیین می کند.
