کاشان شناسی

زبان شناسی پراگ تحت تأثیر اندیشه های یاکوبسن، نظریه ارتباط میان زبان عادی و زبان ادبی را ارائه کرد و نقش شعری زبان را از نقش ارتباطی آن متمایز ساخت. پیروان این مکتب بر این باور بودند که زبان عادی، تنها متوجه مدلول است، اما نقش شعری زبان به سوی نشانه و دال و اهمیت خاص آن گرایش دارد. نگارندگان در این تحقیق بر آن اند که با در پیش گرفتن روش توصیفی تحلیلی و با توجه به رهیافت یاکوبسن، به بررسی ارتباط زبانی شعر محمد بن ابراهیم الموسوی معروف به علوی بروجردی (1272 1362ق) از فقیهان و شاعران قرن چهاردهم بپردازند. دستاورد تحقیق بیانگر آن است که این شاعر دل سوخته، اندیشه و احساسات خاص خود را صادقانه بیان می کند. ضمیر مستتر در افعال امری این سروده متوجه مخاطب خاصی نیست، بلکه این ضمیر به منظور ترغیب و طلب همنوایی متوجه هر شخصی است که این سروده را بخواند. شاعر برای انتقال پیام خویش از عناصری کمک می گیرد که می توان آن را با حواس ظاهری و باطنی دریافت. وی با این شیوه توانسته است میان جهان بیرون و جهان درون مخاطب (گیرنده) پیوند ناگسستنی برقرار نماید. ازآنجاکه در نقش ادبی تأکید برخود پیام است، علوی بروجردی از این طریق توانسته است زبان پیام را از طریق زبان معیار برجسته نماید. وی با کاربست توازی نحوی که از جمله تکرارهای پنهان است و در مرکز خلاقیت هنری شاعر قرار دارد انسجام سروده خویش را دوچندان نموده و سطح موسیقایی آن را به اوج رسانده است. هدف او از به کارگیری آرایه های ادبی نظیر تضاد و هم پاغازی اقناع مخاطب و لذت بخشی به مخاطب است.

نقشه فرهنگی یکی از ابزارهای مهم برنامه ریزی و توسعه شهری با رویکرد فرهنگی و ناظر بر مهندسی دارایی های فرهنگی است. منظر فرهنگی که محصول مشترک مداخله هدفمند بشر در طبیعت است، یکی از دارایی های چندوجهی در نقشه فرهنگی به شمار می رود. در مطالعات شهری، تدوین نقشه فرهنگی نیازمند بررسی پایداری مناظر فرهنگی است؛ ازاین رو مسئله پژوهش حاضر واکاوی الزامات و چالش های پایداری مناظر فرهنگی در تدوین نقشه فرهنگی شهر کاشان است. روش پژوهش ترکیبی و در دو فاز کیفی با رویکرد پدیدارشناسانه و کمی به روش پیمایشی انجام گرفت. نمونه پژوهش در فاز اول 15 نفر از متخصصان موضوعی است که به روش هدفمند وابسته به معیار برگزیده شدند؛ ابزار گردآوری اطلاعات مصاحبه نیمه ساختاریافته و عمیق بود. برای تجزیه وتحلیل داده ها از روش کولایزی و سنجش اعتبار داده های پژوهش از طریق ضریب توافق و دو کدگذار استفاده شد. در فاز دوم نمونه آماری 150 نفر از کارشناسان بخش میراث فرهنگی و گردشگری، کارشناسان شهری، کارشناسان معماری و طراحی شهری در شهر کاشان بودند که به شیوه غیرتصادفی و در دسترس انتخاب شدند. ابزار گردآوری اطلاعات پرسش نامه محقق ساخته برگرفته از فاز اول بود که روایی صوری و محتوایی آن تأیید و پایایی آن با آلفای کرونباخ بالاتر از ۷/۰ برآورد شد. برای تجزیه و تحلیل از تحلیل عاملی تأییدی استفاده شد. نتایج نشان داد الزامات و چالش های پایداری مناظر فرهنگی شامل 5 دسته فنی و زیرساختی، مراقبتی و ایمنی، مدیریتی، فرهنگی و اجتماعی و طبیعی با 43 مؤلفه بود. نتایج بخش کمی نشان داد بار عاملی عناصر طبیعی، زیرساختی و فرهنگی و اجتماعی به ترتیب بیشترین ضریب را دارند. از نظر میانگین نظرات متخصصان، بعد فرهنگی و اجتماعی و مراقبتی و ایمنی به ترتیب دارای اولویت بیشتری در پایداری مناظر فرهنگی در نقشه فرهنگی هستند.

مطالعه مشارکت سیاسی هر جامعه ای شناخت رفتار سیاسی مردم آن را میسر می سازد و مشخص می کند که در بسترهای اجتماعی گوناگون، میزان مشارکت سیاسی شهروندان چگونه و تحت تأثیر چه عواملی تغییر می پذیرد. این پژوهش به این سؤال پاسخ می دهد که رابطه جامعه پذیری سیاسی و سرمایه اجتماعی با مشارکت سیاسی در شهرستان های کاشان و آران و بیدگل از چه الگوی فضایی پیروی می کند؟ با توجه به شاخص ها و مؤلفه های اصلی مؤثر بر مشارکت سیاسی، پرسش نامه ای تهیه و بین870 نفر از شهروندان این دو شهرستان توزیع گردید. متغیرهای مستقل در این پژوهش، جامعه پذیری سیاسی و سرمایه اجتماعی و متغیر وابسته، مشارکت سیاسی است. برای تجزیه و تحلیل داده های پژوهش، از آمار توصیفی و آمار استنباطی و نرم افزار spss استفاده شده است. دقت در میزان مشارکت سیاسی زیاد در بین شهروندان بیانگر این امر است که هرچه جامعه پذیری سیاسی و سرمایه اجتماعی افزایش می یابد، مشارکت سیاسی کم شهروندان کاهش و مشارکت زیاد شهروندان روند افزایشی را نشان می دهد و جامعه پذیری سیاسی از ۲/۷ به ۹/۲۶ و سرمایه اجتماعی از ۴/۱۳ در حد کم به 23 درصد در حد زیاد افزایش می یابد. یافته های پژوهش نشان می دهد که همبستگی بین دو متغیر سرمایه اجتماعی با مشارکت سیاسی بر مبنای ضریب همبستگی پیرسون با ( 195/0= r و 000/0= sig ) و بین جامعه پذیری سیاسی با مشارکت سیاسی نیز همبستگی بین دو متغیر فوق بر مبنای ضریب همبستگی پیرسون با ( 344/0= r و 000/0= sig ) مورد تأیید قرار گرفته و رابطه معناداری وجود دارد . از منظر مطالعه تطبیقی، یافته های پژوهش بین دو شهرستان کاشان و آران و بیدگل نشان می دهد که شهروندان شهرستان آران و بیدگل از مشارکت سیاسی بالاتری برخوردارند.

بازار کاشان دربردارنده یازده مسجد تاریخی است. این مساجد در کنار بناها و مجموعه های دیگر ، بخش های مهمی از پیکره بازار را تشکیل می دهند؛ و علاوه بر این در شکل گیری هویت بازار نیز نقش دارند. ازاین رو شناخت مساجد از جمله الگو و نحوه شکل گیری شان و جایگاهی که از آن برخوردارند، از اهمیت برخوردار است و به شناخت دقیق تر بازار کاشان منجر می شود. همانند سایر عناصر تاریخی شهرها، این مساجد نیز تغییر کرده اند و گاه بخش هایی از آن ها از بین رفته و یا پس از تخریب به صورت جدیدی بازسازی شده اند. در این مطالعه، شناخت الگوها و نحوه کنارهم قرارگیری اجزا و فضاهای اصلی مساجد مدنظر است. لذا هدف این پژوهش شناخت و دسته بندی مساجد بازار کاشان است. در این راستا سه سؤال اصلی قابل طرح است: مهم ترین فضاهای مساجد بازار کاشان کدام اند؟ این مساجد دچار چه تغییراتی شده اند و از نظر کالبدی فضایی چه انواعی را شامل می شوند؟ این مطالعه به روش توصیفی تاریخی و همراه با پیمایش های میدانی صورت گرفته و تلاش شده تا طرح و ترکیب مساجد با یکدیگر مقایسه شوند. مطالعات صورت گرفته نشان می دهند که بازار کاشان عمدتاً و بلااستثنا شامل مساجد شبستانی است و هیچ کدام از مساجد یادشده فضاهای گنبدخانه و ایوان ندارند. این در صورتی است که نمونه های مهمی همچون مسجد جامع، مسجد میرعماد و مسجد وزیر در کاشان دربردارنده دو فضای مهم گنبدخانه و ایوان هستند. این مطالعه همچنین نشان می دهد که مساجد بازار تاریخی کاشان را می توان به دو گونه شبستانیِ بدون صحن و شبستانی با صحن تقسیم بندی کرد. علاوه بر این، مساجد شبستانی دارای صحن را نیز می توان در دو دسته جای داد: نخست، آن هایی که دارای صحن یا حیاطی دارای تشخص فضایی هستند و دوم آن هایی که حیاط در آن ها طرح یا جایگاه خاصی ندارد و صرفاً شامل فضاهای باز بدون شکل و تشخص است.

امروزه صنعت گردشگری به یکی از بزرگ ترین صنایع خدماتی جهان از لحاظ درآمدزایی تبدیل شده است. گسترش صنعت گردشگری افزون بر تأثیر بسزایی که بر ابعاد وسیع اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی در جامعه دارد، به عنوان یک محرک توسعه شهری تلقی می شود که در شادی ساکنان از طریق افزایش رضایت از زندگی نقش دارد. نگارنده در پژوهش حاضر به دنبال ارزیابی ابعاد توسعه گردشگری و اثرات آن بر شادی ساکنان شهر کاشان است. این پژوهش از نظر هدف کاربردی و روش پژوهش توصیفی تحلیلی است. برای تجزیه و تحلیل داده های پرسشنامه از آزمون آماری T تک نمونه و مدل سازی معادلات ساختاری استفاده شده است. نتایج نشان داده اند که شهر کاشان از نظر ابعاد توسعه گردشگری، از لحاظ رشد اقتصاد کلان، بعد اجتماعی اقتصادی، بعد فرهنگی، بعد محیطی، بعد اجتماعی در سطح پایداری قرار دارد. یافته های حاصل از مدل سازی معادلات ساختاری نشان دهنده این است که ابعاد توسعه گردشگری بر شادی با بار عاملی55/0 در سطح معنی داری 000/0 بوده است. بنابراین می توان گفت با اطمینان 99 % ابعاد توسعه گردشگری بر مقیاس شادی ذهنی ساکنان شهر کاشان اثرگذار بوده است. سپس با تحلیل جزئی تر مشخص شد که عامل اجتماعی اقتصادی، بیشترین نقش را در تبیین اثرات توسعه گردشگری به خود اختصاص داده است. دیگر عامل مهمِ تحت تأثیر توسعه گردشگری، عامل فرهنگی و در درجه آخر عامل بعد اجتماعی است. وجود کمترین بار عاملی 68/0 نسبت به سایر ابعاد، گویای این امر است که بافت اجتماعی کاشان همچنان هویت محلی خود را حفظ کرده است.

یکی از تحولاتی که قالی تصویری ایران در دوره قاجار از آن متأثر می شود، انقلاب مشروطه و وقایع پس از آن است که موجب می گردد تصاویری از قهرمانان مردمی و جان باختگان این انقلاب بر روی قالی های تصویری بافته شود. قالی میرزا کوچک خان، قالی شاخص تصویری متأثر از تحولات پس از انقلاب مشروطه تا ظهور پهلوی اول بوده که محل بافت آ ن به کاشان نسبت داده شده است. مسئله این پژوهش، چگونگی بروز نشانه های بصری متأثر از جنبش جنگل در این قالی و درک معانی ضمنی و صریح عناصر تصویری در پیوستگی با کتیبه های شعری است . هدف از این پژوهش دست یافتن به دلالت های معنایی پیکره مطالعاتی است. نگارندگان تلاش دارند با مطالعات اسنادی و میدانی در چهارچوب نشانه شناسی اجتماعی تصویر به توصیف و تحلیل قالی میرزا کوچک خان بپردازند و به این سؤال پاسخ دهند که «عناصر تصویری واژگانی بازنمایی شده در این قالی چه دلالت های معنایی دارند؟». یافته های پژوهش از این قرار است: کارکرد زنجیره ابیات حاشیه قالی در معرفی هویت کنشگر انسانی و محیط طبیعی، تلاش با هدف گذر از الگوی بصری مفهومی در متن به سوی الگوی روایی با کمک اشعار معرف، چینش ابیات قصیده در حاشیه قالی با توجه به قسمت های مختلف در نوع ادبی قصیده، ایجاد مشروعیت سیاسی از طریق بازنمایی کنشگر اصلی در مشابهت با قالی هایی که در آن ها پهلوانان و پادشاهان مقتدر ایران تصویر شده اند، ایجاد هماهنگی بین فرم شمسه های بازوبندی و محتوای حماسی مصرع ها و گسترش مفهوم ملی گرایی در ایران در زمان بافت، برجسته سازی میرزا کوچک، بیان تصویری مفهوم قبله آمال، تقدیس امر جهاد و جنبش جنگل در عناصر نوشتاری و معمارانه به ویژه انتخاب قاب محرابی. شناسایی مکان دقیق بافت قالی و بافنده آن از دیگر یافته های این تحقیق است.

کندوکاو جایگاه قالی در مناسک قالی شویان مشهد اردهال مسئله اصلی مقاله حاضر است. در این پژوهش سعی بر آن است تا به کارکرد فرهنگی قالی در مراسمی مذهبی با ریشه های ایرانی اسلامی پرداخته شود. قالی در آیین قالی شویی نمادی از پیکر مطهر و تابوت مقدس امامزاده سلطان علی به حساب آمده و از نقش زیراندازگونه فاصله قابل توجهی گرفته است. قالی به عنوان عنصری فرهنگی و محصول بومی در کاشان عاملیت فیزیکی داشته و از منظر انسان شناسی، بستری برای تجلی معنا فراهم می آورد. به عبارتی دیگر، قالی ابزار انتقا ل معنا بوده و به مثابه سند هویتی ایفای نقش می کند. این پژوهش از نوع کیفی بوده و به دیگر سخن به سبب کشف و شناخت قالی به مثابه عنصر فرهنگی در رسته پژوهش های نظری قرار می گیرد. روش تحقیق توصیفی و تحلیلی است و اطلاعات و مواد اولیه تحلیل به روش کتابخانه ای گردآوری شده و مشاهده اسناد و تصاویر مربوط نیز ملحوظ گردیده و در نهایت، داده ها از منظر انسان شناسی فرهنگی تحلیل شده است. پرسش این گونه طرح می شود که تحلیل فرهنگی قالی در مراسم قالی شویی مشهد اردهال چه نتایجی در بر دارد؟ کارکردها و کارویژه های قالی به مثابه عنصر فرهنگی چگونه تبیین می شوند؟ نتایج نشان از آن داشت که با اتکا بر انسان شناسی، قالی از ابعاد گوناگون معناشناختی، عاملیتی و عاطفی در مناسک قالی شویی(جمعه قالی) برخوردار است. قالی با وجود رویکرد عموم، در آیین ها کارکردی فراتر از زیرانداز داشته و عاملیت فرهنگی دارد. از سویی دیگر، ترسیم سه لایه معنایی بیرونی (نخست)، میانی (دوم) و درونی (سوم) برای تحلیل کارکرد فرهنگی قالی حکایت از وجود نقش های گوناگونی چون بافته، پیکر امامزاده، تابوت و ابزار باران طلبی دارد.