زبانشناخت

زبانشناخت

زبانشناخت سال یازدهم پاییز و زمستان 1399 شماره 2 (پیاپی 22) (مقاله علمی وزارت علوم)

مقالات

۱.

استعاره مفهومی مزه ها در اشعار کودکانه(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: استعاره مفهومی اشعار کودکانه مزه ها شیرین تلخ

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 583 تعداد دانلود : 55
استعاره که در دیدگاه کلاسیک، ابزاری شاعرانه برای تزئین کلام به شمار می رفت، با ظهور زبان شناسانی چون لیکاف(1999) اساس تفکر معرفی شد. به این معنا که امور انتزاعی در قالب امور محسوس درک می شوند که به این فرآیند، استعاره مفهومی می گویند. در پژوهش حاضر که به شیوه کتابخانه ای و تحلیلی- توصیفی انجام گرفته است، در پی بررسی استعاره های مفهومی ای هستیم که با تکیه بر حس چشایی در اشعار کودکانه خلق شده اند تا به این پرسش ها پاسخ دهیم که 1.عمده ترین مبداهای متعلق به حوزه چشایی در اشعار کودکانه کدامند؟ 2.تاثیر بهره مندی از این مبداها در القای مفاهیم انتزاعی چیست؟ برای انجام پژوهش30 کتاب شعر به عنوان نمونه آماری انتخاب و تمامی ابیات آن ها بررسی شد. نتایج به دست آمده از پژوهش 68 مورد استعاره مفهومی است که حوزه های مبدا آن ها «شیرین و تلخ» و حوزه های مقصدشان «احساس مطلوب یا نامطلوب ناشی از امور مختلف» است. از آنجا که 1. بیشتر استعاره ها با مزه محبوب کودکان مفهوم سازی شده اند؛ 2. همه آن ها از نوع هستی شناختی اند که با دیدگاه کودکان نسبت به جهان تطابق دارد؛ 3. با محسوس ترین مدرکات، مفهوم سازی شده اند، می توان گفت شاعران در تطبیق فضای شعری خود با روحیه کودکان موفق بوده اند و شعری مطابق با ذائقه کودکانه سروده اند.
۲.

ساخت آغازگری_پایان بخشی در بندهای خبری نوشتار فارسی آموزان غیرایرانی سطح تکمیلی: تحلیلی بر پایه ی دستور نظام مند- نقشگرا(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: آغازگر پایان بخش نشاندار بی نشان بند خبری فارسی آموز غیرایرانی دستور نظام مند - نقش گرا

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 312 تعداد دانلود : 415
مساله اصلی پژوهش حاضر تعیین وضعیت ساخت آغازگری _ پایان بخشی در بندهای خبری نوشتار فارسی آموزان غیرایرانی سطح تکمیلی و همچنین تعیین وضعیت نشانداری این بندهاست. پژوهش از نوع توصیفی-تحلیلی و پیکره بنیاد است. پیکره ی پژوهش دربرگیرنده ی 49 نمونه از نوشتار فارسی آموزان غیرایرانی سطح تکمیلی از 13 ملیت در مرکز آموزش زبان فارسی دانشگاه بین المللی امام خمینی(ره) و چارچوب نظری کار دستور نظام مند-نقش گرای هلیدی(2004) است. برای انجام پژوهش ابتدا ساخت آغازگری-پایان بخشی در بندهای خبری نوشته های فارسی آموزان بررسی شده، آنگاه انواع آغازگرها از نظر متنی، بینافردی و تجربی بودن تعیین گردیده اند؛ سپس آغازگرهای نشاندار یا بی نشان مشخص شده اند. داده ها و نتایج بیانگر آن است که بسامد به کارگیری آغازگرهای مرکب و ساده با هم برابر بوده(هرکدام 43%) و آغازگر بندی 14% آغازگرها را تشکیل میدهد. از بین آغازگرهای مرکب، آغازگر متنی-تجربی(43/88%) بیشترین فراوانی را داشته است. نتایج همچنین موید بی نشان بودن بیشتر آغازگرها(81%) در بندهای خبری نوشته های فارسی آموزان غیرایرانی سطح تکمیلی و همچنین تفاوت بسامد به کارگیری آغازگرهای بی نشان در بندهای خبری در نوشتار فارسی آموزان با ملیت های گوناگون است.
۳.

قواعد اعلال در افعال اجوف از منظر زبان شناسی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: قواعد اعلال افعال اجوف تکیه نظریه تکیه وزنی صرف واج شناسی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 941 تعداد دانلود : 151
قواعد اعلال در صرف زبان عربی به تلفظ کلمات معتل (کلماتی که یک یا دو همخوان سه گانه ریشه آنها یک نیم واکه است) می پردازند و از منظر زبان شناسی بخشی از صرف واج شناسی زبان عربی محسوب می شوند. دستورهای سنتی در بحث تلفظ به حروف اشاره می کنند و چون نظام های نوشتاری همه ویژگی های تلفظی را بازنمایی نمی کنند، فهم و یادگیری قواعد تلفظی در شکل سنتی آنها دشوار است. تکیه نیز چون در خط بازنمایی ندارد، در دستورهای سنتی نادیده گرفته شده، حال آن که تکیه گذاری صحیح در قرائت به اندازه تلفظ صحیح همخوان ها و واکه ها مهم است. در این مقاله، به قواعد اعلال افعال اجوف (افعالی که همخوان دوم ریشه آنها نیم واکه است) از منظر زبان شناسی نگریسته ایم تا ضمن مشخص کردن سادگی فرایندهای واجی مورد اشاره در این قواعد، نقش تکیه را در تلفظ این دسته از افعال نشان دهیم. بدین منظور، پس از آوانویسی مثال های هر یک از قواعد، الگوی تکیه آنها را در چارچوب پارامترهای تکیه وزنی هیز (1995) تحلیل کرده ایم تا نشان دهیم قواعد اعلال افعال اجوف به چیزی بیش از حذف، کشش جبرانی و کشش ناشی از مقتضیات تکیه اشاره ندارند و می توان با تمرکز بر آواها به جای حروف از دشواری مباحث دستور سنتی کاست.
۴.

رده شناسی آرایش سازه های متن سغدی بودایی «وسنتره جاتکه»؛ بر اساس مؤلفه های فعلی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: زبان سغدی بودایی رده شناسی ترتیب واژه وسنتره جاتکه فعل

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 911 تعداد دانلود : 789
زبان سغدی از زبان های ایرانی میانه ی شرقی ست که به سه گروه مانوی، بودایی و مسیحی تقسیم می شود. در این پژوهش به بررسی آرایش سازه های متن سغدی بودایی «وسنتره جاتکه» پرداخته شده است. وسنتره جاتکه طولانی ترین متن بازمانده ی سغدی ست و نسبت به دیگر متون سبک ادبی پیشرفته تری دارد و به نظر می رسد که بیشتر تألیفی بومی و یا بازنویسی داستانی بودایی باشد و احتمال اینکه ترجمه باشد کمتر است. تاکنون پژوهشی در باب رده شناسی زبان سغدی بودایی صورت نگرفته است. این پژوهش از نوع توصیفی-تحلیلی است، گردآوری داده ها به روش کتابخانه ای و انتخاب متن به شیوه ی هدفمند بوده است. تمام بندهای دردسترس از متن وسنتره جاتکه به شیوه کمی و کیفی تحلیل شده اند.
۵.

تحلیل واکنش های بی ادبانه کاربران به قرمزپوشی بازار سهام از دیدگاه نیوروتر- کسلز و بوسفیلد(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:

کلید واژه ها: بی ادبی ارتباطات آنلاین بازار سهام وجهه وبسایت تجارت نیوز

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 400 تعداد دانلود : 548
با ورود بسیاری از افراد ناآشنا به بازار سرمایه گذاری، علی رغم هشدار کارشناسان، بورس هموارهِ سبز پوش از اواخر اسفند 98 تا مرداد 99 به یک باره سقوط کرد و عده ای را به ورطه نابودی کشاند؛ این، واکنش بعضاً شدید و هرازگاهی بی ادبانه برخی از کاربران را در وبسایت تجارت نیوز به دنبال داشت. پژوهش حاضر با بررسی تهدید وجهه بر اساس مدل نیوروتر کسلز (2011)، و بی ادبی بر اساس مدل بوسفیلد (2008)، در پی پاسخ به پرسش های 1 در بخش نظرات کاربران وبسایت تجارت نیوز چه نوع حمله ای به وجهه بیشتر صورت گرفته است؟ و 2 کدام نوع بی ادبی دارای بیشترین فراوانی است؟ و 3 مخاطبی که وجهه اش مورد تهدید قرارگرفته است، با چه واکنشی به مقابله با تهدید وجهه می پردازد؟، است. نتایج پژوهش حاکی از آن است که بیشترین حمله به وجهه، مربوط به عدم ثبات سرمایه گذاران بازار سهام است؛ رایجترین نوع بی ادبی، بی ادبی مستقیم است و واکنش به تهدید وجهه، اغلب تهاجمی است. اهمیت این پژوهش در این است که به بررسی وجهه و بی ادبی در سایه پیشرفت های نوین در گفتگوهای مجازی که کمتر مورد کاوش قرار گرفته است، می پردازد؛ بعلاوه، بی ادبی از نظر شنونده مورد ارزیابی قرار می گیرد و نه با تمرکز بر هدف گوینده، آن چنان که تابحال مرسوم بوده است.
۶.

تبیین نقش هنجار گریزی در شعر در شعر فرخی یزدی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: زبان شناسی هنجار گریزی دستوری برجسته سازی شعر مشروطه فرخی یزدی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 291 تعداد دانلود : 134
هنجار گریزی یکی از مؤثرترین روش های برجستگی زبان و آشنازدایی در شعر است که همواره شاعران از آن استفاده کرده اند. تکامل و ادبیّت زبان شعر با فراروی از قاعده های زبان معیار و بهره مندی از ساخته ای غیرمتعارف تحقق می پذیرد و در اثر تکرار یک ویژگی بارز در طرز بیان شاعرانه به تشخیص و هویّت سبکی نیز بدل می شود. یکی از انواع هنجارگریزی هایی که شاعر به مدد آن به آفرینش و خلاقیت اثر ادبی دست می یازد، هنجار گریزی دستوری است که در شعر فرخی نیز به ویژگی پرتکرار اشعار وی تبدیل شده است؛ بنابراین، آنچه در این پژوهش مورد بررسی قرار می گیرد؛ تبیین نقش هنجار گریزی در شعر فرخی به روش مطالعه متن و تحلیل محتوا با بهره جستن از چارچوبی کیفی – توصیفی در اشعار فرخی است. دستاورد مقاله، گویای این مهم است که اولاً برجسته سازی در حوزه دستوری زبان با طرز چیدمان جملات، درهم ریختن نظم جهت مندانه واژگان در محور هم نشینی و همچنین بینش خلاقانه وی در دخل و تصرّف ساز و کارهای زبانی، حرکت تعالی گرایانه زبان شعری فرخی را نشان می دهد و دو دیگر اینکه در بین هنجارگریزی های دستوری بررسی شده، بیشترین برجستگی ها در حوزه افعال روی داده است.
۷.

چندمعنایی افعال حوزه شنیدن در زبان فارسی: بررسی درزمانی، پیکره ای و شناختی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: معناشناسی شناختی چندمعنایی نظام مند افعال حسی افعال حوزه شنیدن پیکره زبان فارسی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 942 تعداد دانلود : 680
در این پژوهش ابتدا معانی افعال حوزه شنیدن را به شیوه کتابخانه ای در فرهنگ های لغت یافتیم وفهرستی از معانی افعال حوزه شنیدن فراهم آوردیم و برچسب های معنایی دسته بندی شده ای را ایجاد کردیم که تمام معانی ذکر شده در فرهنگ ها را شامل گردد . سپس شواهد کاربرد این افعال را از پایگاه دادگان زبان فارسی، که پیکره ای از متون فارسی است، استخراج و در نرم افزار Excel درج نمودیم. با توجه به شواهد فرهنگ های لغت و پیکره معاصر، 11 معنی برای فعل "شنیدن"، 6 معنی برای "شنفتن"، 3 معنی برای "گوش دادن"، 4 معنی برای "گوش کردن" و 5 معنی برای "نیوشیدن" استخراج شد. همچنین با توجه به داده های به دست آمده از پیکره تاریخی، 11 معنی برای فعل "شنیدن"، 1 معنی برای "شنفتن"، 2 معنی برای "گوش دادن"، 2 معنی برای "گوش کردن" و 2 معنی برای "نیوشیدن" استخراج گردید. به عنوان نتیجه، با استفاده از بسامد معانی، نمودار شبکه معنایی فعل شنیدن، گوش دادن و گوش کردن در پیکره معاصر ترسیم شد. از این یافته ها می توان در فرهنگ نگاری، آموزش زبان به غیر فارسی زبانان و به منظور مقایسه بینازبانی معانی افعال حوزه شنیدن با نتایج سایر پژوهش ها در زبان های دیگر بهره برد.
۸.

هژمونی صرفی- نحوی زبان فارسی بر زبان مازندرانی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: هژمونی فارسی مازندرانی گونه محاوره ای گویش ساروی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 812 تعداد دانلود : 951
توجه به تأثیرات متقابل زبان ها و شناخت تحولات زبانی با توجه به شرایط موجود در کنار سایر عوامل، به منظور جلوگیری از انقراض زبان ها، ضروری به نظر می رسد. پژوهش حاضر باهدف بررسی تأثیر هژمونی صرفی-نحوی زبان فارسی بر زبان مازندرانی می باشد. فرضیه پژوهش این است که فارسی بر زبان های محلی قدرت هژمونیک دارد و این پژوهش در پی پاسخی به این سؤال است که آیا زبان فارسی ازنظر صرفی-نحوی بر صرف و نحو گونه محاوره ای زبان مازندرانی گونه ساروی هژمونی و برتری دارد؟ این پژوهش، یک مطالعه ی میدانی از نوع توصیفی و تحلیلی است که ضمن تحلیل داده ها، به بررسی تأثیر عوامل اجتماعی از قبیل سن و موقعیت جغرافیایی به عنوان متغیرهای مستقل بر میزان تأثیر بر صرف و نحو مازندرانی به عنوان یک متغیر وابسته می پردازد. در پژوهش حاضر، از ابزار پرسشنامه، مصاحبه و مشاهده در برخی موارد استفاده شده، نمونه ی آماری 53 نفر که از طریق نمونه گیری طبقه بندی شده، از مناطق شهری و روستایی ساری به روش تصادفی انتخاب شده اند. نتایج نشان می دهد که زبان مازندرانی با دخالت فرآیندهایی چون قیاس و تعمیم افراطی در نسل های مختلف، در شرف فارسی شدگی است. شناسایی عوامل می تواند مورداستفاده جامعه شناسان زبان و برنامه ریزان زبان قرار گیرد.
۹.

ارداویراف نامه منظوم انوشیروان مرزبان کرمانی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: پهلوی پازند فارسی زرتشتی ارداویراف نامه انوشیروان مرزبان کرمانی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 550 تعداد دانلود : 885
ارداویراف نامه از شناخته شده ترین کتاب های پهلوی است که به زبان های مختلف ترجمه شده است، یکی از این ترجمه هایی که در روایات داراب هرمزدیار نقل شده، متنی است منظوم به فارسی نو که انوشیروان مرزبان کرمانی آن را در اوایل قرن یازدهم هجری سروده است. متن های دیگری نیز از این متن به نظم و نثر فارسی موجود است، از جمله ارداویراف نامه زرتشت بهرام پژدو که به اعتقاد انوشیروان کامل نبوده و بخش هایی را او ناگفته گذاشته است؛ بنابراین به بهانه کامل کردن متن، انوشیروان خود به نظم آن با همان وزن شعار زرتشت بهرام اقدام کرده است. در ارداویراف نامه انوشیروان مطالبی آمده است که در هیچ کدام از ارداویراف نامه های دیگر وجود ندارد. او به موضوعاتی چون اساطیر و شخصیت های اساطیری بیشتر از نمونه های پهلوی و فارسی توجه نشان داده است. ارداویراف نامه انوشیروان مرزبان به عنوان یکی از نمونه های شعر فارسی زرتشتی اهمیت بسیاری دارد که در این پژوهش ویژگی های محتوایی، ادبی و زبانی آن مورد بررسی قرار گرفته است.
۱۰.

ساختار جملات شرطی در زبان فارسی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:

کلید واژه ها: جمله شرطی شرط انتظاری شرط منفی بند موصولی بند پایه زبان فارسی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 755 تعداد دانلود : 821
جمله شرطی به لحاظ ساختاری از یک بند پایه و یک بند وابسته تشکیل شده است. بند وابسته معمولاً با پیوندواژه شرط همراه می شود و به لحاظ معنایی وقوع گزاره در بند پایه را محدودبه شرایطی می کند. پژوهش حاضر با اتکا به رویکردی رده شناختی به بررسی ویژگی های ساختاری «بند شرط» و «پیوندواژه شرط» در زبان فارسی پرداخته و با نگاهی توصیفی و بر مبنای مطالعه ای داده بنیاد این ساخت ها را بررسی کرده است. در ارتباط با نقش نحویِ بند شرط، بررسی داده ها نشان داد اگرچه بند شرط عمدتاً نسبت به بند پایه در جایگاه افزوده قرار می گیرد و درنتیجه سازه اختیاری جمله و قابل حذف است، اما گاه مواردی دیده می شود که در آنها حذف بند شرط، جمله را نادستوری می کند. امکان بازنمایی مفهوم شرط در قالب بند قید زمان و موصولی در کنار بندهای شرطی، معرفی انواع پیوندواژه های شرطی زبان فارسی مانند «چنانچه»، «چون» و «که»، همچنین پیوندواژه های بند پایه شامل پیوندواژه های نتیجه ای، علی و مقایسه ای که سه ساخت شرطی را ازهم متمایز می کنند از موضوعات دیگری است که موردتوجه بوده است. معرفی «شرط انتظاری» در بحث محدودکننده های بند شرط و شیوه بازنمایی «شرط منفی» و پیوندواژه های مربوطه مانند «مگر»، «وگرنه» و غیره، همچنین امکان مشروط کردن بخشی از بند پایه، موضوع های دیگر موردبررسی بودند.
۱۱.

ماهیّت اختیاری نشانه و مسأله هویّت ملّی در آموزش زبان های بیگانه به کودکان(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:

کلید واژه ها: زبان دال مدلول آموزش زبان هویت

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 29 تعداد دانلود : 281
دال های یک زبان، با بُرشِ پدیده ها، بخشی از آنها را برجسته می کنند و تصوّرات ویژه ای از آنها در ذهنِ کاربران زبان شکل می دهند که همان مدلول ها هستند. این مسأله برآمده از ماهیّت اختیاری نشانه و مبنای شکل گیری هویّت و درکِ مشترکِ هم زبانان از جهان است. بر همین اساس، کاربرانِ یک زبانْ دنیا را، از دیدگاهی فراگیر، مانند هم زبانانِ خود می بینند. از همین روی، اگر پیش از آموختنِ زبانِ ملّی و اندیشیدن در آن، به آموختنِ زبانی بیگانه گماشته شوند، بخشی از جهان را با بُرش های دال های آن زبان بیگانه خواهد شناخت و ممکن است به اختلال های هویّتی دچار شوند. این مسأله، در رویکردی کلّی، روندِ شکل گیری هویّت چهل تکّه را شتاب می دهد. ما در این مقاله می کوشیم، با درنگی بر ماهیّت اختیاری نشانه و جایگاه زبان در شکل گیری هویّت، به بحث درباره آموزش زبان های بیگانه به کودکان بپردازیم که در روزگارِ ما به امری فراگیر تبدیل شده است. جست وجوها نشان می دهد، آموزش زبان های بیگانه به کودکان مایه اختلال در جهان تصویرهای آنها می شود و توانِ اندیشیدنِ سالم در زبانِ ملّی را از کودکان می گیرد. چنین کودکی جهان را با آمیخته ای از بُرش های دال های زبانِ ملّی و زبانِ بیگانه ای که آموخته، می بیند و به مصداقی از پدیده «هویّت چهل تکّه» دگرگون خواهدشد.
۱۲.

بررسی طرح واره های تصوری موجود در ضرب المثل های گویش ترکی قشقایی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: معنی شناسی شناختی طرح واره تصوری استعاره ضرب المثل گویش ترکی قشقایی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 109 تعداد دانلود : 334
پژوهش حاضر بر آن است تا استعاره های متداول در ضرب المثل های گویش ترکی قشقایی را در چارچوب معنی شناسی شناختی و بر اساس الگوی طرح واره های تصوری ایوانز و گرین (2006) مورد بررسی قرار دهد تا شیوه مفهوم سازی گویشوران را از تجارب گوناگون در گذر زمان بیان نماید. طرح واره های تصوری زمینه ساز ارتباط میان تجارب فیزیکی انسان و حوزه های شناختی به مراتب پیچیده تر همانند زبان هستند. روش انجام این پژوهش به صورت توصیفی- استقرایی بوده و گردآوری داده ها به صورت کتابخانه ای و میدانی صورت پذیرفته است. از میان 800 ضرب المثل گردآوری شده تعداد 276 مورد دارای طرح واره تصوری مورد بررسی و تحلیل قرار گرفتند. یافته های پژوهش نشان داد که انواع کلی طرح واره های تصوری ایوانز و گرین (2006) از جمله طرح واره های فضا، مهارشدگی، جابه جایی (حرکت)، نیرو، توازن، هم سانی و موجودیت در ضرب المثل های گویش ترکی قشقایی یافت می شود. طرح واره مهارشدگی و پس از آن طرح واره حرکتی، بیشترین میزان کاربرد و طرح واره تعادلی، کمترین میزان کاربرد را در میان ضرب المثل های گویش ترکی قشقایی دارد.

آرشیو

آرشیو شماره ها:
۲۸