۱.
جمهوری اسلامی ایران بر بسیاری از جزیره های ارزشمند و استراتژیک، از جمله بوموسا، تنب بزرگ و تنب کوچک در تنگه هرمز و دهانه خلیج فارس حاکمیت و مالکیت دارد. تنگه هرمز آبراهی باریک و خمیده شکل است، که دریای نیم بسته خلیج فارس را از راه دریای مکران به اقیانوس هند و راه های کشتیرانی بین المللی دریای آزاد پیوند میدهد و به انگیزه جایگاه ویژه و استراتژیک خود، شاهرگ زندگی اقتصادی غرب و ژاپن در شرق دور به شمار میرود. این تنگه حدود ۱۰۰ مایل دریایی (۱۸۵ کیلومتر) درازا دارد و ادامه بلندی های جنوب ایران به شبه جزیره مسندم را بریده و یک فرورفتگی زمین شناسی است که از شمال به ایران و از جنوب به شبه جزیره مسندم در کشور عمان محدود میگردد.
۲.
تمدنهای کرانه های خلیج فارس در دوران باستان تا سده های اخیر، همواره با یکدیگر در ارتباط بوده اند و هر چند در برهه هایی از تاریخ، برخی محدودیتها و شرایط سیاسی و نظامی، مانعی برای روابط میان ساکنان این مناطق ایجاد میکرد، اما با این وجود، آنان در قالبهای دیگر فرهنگی اجتماعی در اکثر دورانها با یکدیگر پیوند داشته اند. در این میان، نواحی شیعه نشین احساء و قطیف از مناطق جنوبی خلیج فارس و کشور عربستان سعودی امروزی، از گذشته های دور تا دوره قاجار به تناوب با سرزمین و فرهنگ ایران در ارتباط بوده اند و در دوره های مختلفی از جمله دوران صفویه تا قاجار، ساختار فرهنگی - اجتماعی ساکنان آن نواحی با ایران، روند خاصی را طی نموده است که این مناسبات، بی تاثیر از شرایط سیاسی و مذهبی حاکم بر ایران و آن نواحی نبوده است. پژوهش حاضر به بررسی تعاملات فرهنگی – اجتماعی این مناطق با ایران در فاصله زمانی صفویه تا قاجار پرداخته است.
۳.
با فتح قسطنطنیه در سال ۱۴۵۳. م/ نهم هجری و پایان قرون وسطی و آغاز رنسانس دولتهای استعمارگری چون پرتغال، هلند، فرانسه و انگلیس در غرب اروپا قدرت یافتند. پرتغال اولین دولتی بود که به خلیج فارس روی آورد تا کنترل راه های دریایی منتهی به اقیانوس هند و ثروت ناشی از تجارت آن را بچنگ آورد. از سوی دیگر، دولت انگلیس در اواخر قرن شانزدهم میلادی/ دهم هجری برای عقب نماندن از قافله تجار دول اروپایی بدنبال دسترسی به ثروت مشرق زمین دست به اقداماتی زد و کمپانی هند شرقی را تاسیس نمود. اما این کمپانی نه تنها به فعالیت تجاری در هندوستان اکتفا نکرد، بلکه چشم به کشورهای حوزه خلیج فارس دوخت که دارایی و ثروت سرشار و بازار مناسبی برای فروش کالاهای انگلیسی بوده و میتوانست نقش یک ضربه گیر را در جلوگیری از حمله دیگر دول استعمارگر به هندوستان - مستعمره پر ارزش آن کشور- بازی کند. از جمله این کشورهای حوزه خلیج فارس میتوان به ایران اشاره کرد که انگلستان در دوره قاجاریه در این کشور اقدام به گرفتن امتیازهای متعددی کرد که یکی از این امتیازات، امتیاز احداث تلگراف در بسیاری از ولایات ایران همچون خوزستان بود و از این امتیاز هم دولت بریتانیا و هم دولت و جامعه ایران سود بردند.
۴.
اصطلاح سنگ صابون برای اشاره به سنگهای کلریت و سنگ استئاتیت بکار میرود و بجهت نرمی و لغزنده بودن به این نام مشهور شده است و در ناحیه داخلی ایران که دارای کمربند آتشفشانی است یافت میشود. ظروف سنگ صابونی در محدوده جغرافیایی وسیعی شامل محوطه های بین النهرینی، خفاجه، اور، ماری و موهنجودارو در دره سند، ام النار، هیلی، فیلکه و تاروت در حوزه خلیج فارس تا تپه یحیی، شهدا، جیرفت، شوش و بمپور در جنوب شرق ایران یافت شده اند. بیشترین تعداد این ظروف در بین کشورهای حاشیه خلیج فارس در جنوب شرق ایران میباشد که کاوشهای باستانشناسی بر آن صحه میگذارد. حال سوالاتی در ذهن متبادر میشوند که پرسشهای محوری این پژوهش میباشند: آیا کشف مواد فرهنگی جنوب شرق ایران در منطقه جنوب خلیج فارس نشانگر مهاجرت قومی است یا نه صرفا بیانگر ارتباطات فرهنگی میباشد؟ و از آن مهمتر، جایگاه خلیج فارس در مبادلات منطقه یی هزاره سوم چه بوده است؟ و در نهایت اشیاء سنگ صابونی در چه بافتهایی یافت شده اند و چه تفاوتها و چه شباهتهایی در این بافتها نهفته است؟ روش تحقیق در این پژوهش، روش توصیفی تحلیلی میباشد. نتایج بررسی مطالعه منابع مربوطه و پیشینه تحقیق و بررسی این ظروف نشان داد که منشاء این ظروف جنوب شرق ایران میباشد و دریای خلیج فارس و عمان در تسهیل مبادله این کالاها در هزاره سوم نقش اساسی داشته است.
۵.
جزیره خارگ در ۵۷ کیلومتری شمال غربی بوشهر، ۳۰ کیلومتری غرب بندر ریگ و ۳۵ کیلومتری غرب بندر گناوه واقع شده است. این جزیره دارای موقعیت استراتژیکی خاصی است که باعث شده در ادوار مختلف تاریخی تاکنون مورد توجه اقوام و ملل گوناگون باشد. در آن آثاری از دوره هخامنشیان، اشکانیان و ساسانیان باقی مانده است که مهمترین آنها گور معبد پالمیریان و کلیسای نسطوریان میباشد. علاوه بر این، در جزیره خارگ آثار باستانی بسیاری مربوط به دوره های مختلف وجود دارد که عبارتند از: پلان یک آتشکده، قبور دلمن، قطب نما سنگی، گور سنگی، نقش کنده یک نوع بازی باستانی در ساحل صخره یی جزیره و کتیبه هخامنشی. پژوهش حاضر به شیوه میدانی و مطالعات کتابخانه یی بر آن ست تا به بررسی جغرافیای تاریخی این جزیره و نیز معرفی آرامگاه ها و بناهای مذهبی آن بپردازد.
۶.
دریا و خلیج فارس در شعر شاعران هرمزگانی که از دهه سی در ادبیات این منطقه حضور دارند، جایگاه ویژه دارد. هدف پژوهش حاضر، بررسی مفهوم دریا و خلیج فارس در شعر شاعران بومی استان هرمزگان میباشد. راهبرد این تحقیق کیفی و راهکار اجرایی بصورت اسنادی و رویکرد آن، تحلیل محتوا و روش توصیفی تحلیلی است. پژوهش از دو مرحله اصلی: الف) توصیف و ارائه مفاهیم و ب) تحلیل، استنباط و استنتاج تشکیل شده است. دریا با بسامد بالا در شعر شاعران هرمزگان حضور دارد، اما تفاوتهای معنایی در استفاده از این واژه کاملا آشکار است تا جایی که دریا بعنوان یکی از شاخصهای بومی منطقه و از سوی دیگر، سمبل و نشانی از میهن و وطن، همواره اقبال شاعران منطقه جنوب را به همراه داشته است. شاعران، دریا را بعنوان دروازه ورود مدرنیته به این سرزمین نیز قلمداد نموده و از این منظر نیز به دریا نگاه ویژه یی داشته اند. تخیل سیال، شرایطی را فراهم نموده است تا شاعران بومی بویژه در دهه های اخیر دریا را فراتر از مفهوم قاموسی آن در مفهومی انتزاعی نیز بتصویر بکشند.
