مطالعات خلیج فارس

مطالعات خلیج فارس

مطالعات خلیج فارس سال دوم تابستان 1395 شماره 2 (پیاپی 6)

مقالات

۱.

جاده ابریشم دریایی؛ فرصتهای فرهنگی و تمدنی

تعداد بازدید : ۳۹۴ تعداد دانلود : ۳۶۰
با توجه به اهمیت ارتباطات در عصر حاضر، این پژوهش بدنبال مطالعه راهکارهای افزایش همکاری و همگرایی کشورهای خلیج فارس بوده و در صدد است، تاثیرات احیای راه ابریشم دریایی بر نزدیکی و همکاری های فرهنگی- تمدنی کشورهای خلیج فارس را بررسی کند. یافته های پژوهش که بر اساس تئوری های همگرایی منطقه یی و سازه انگاری صورت گرفته، حاکی از آن است که احیای راه ابریشم دریایی در ابتدا سبب افزایش و تحکیم زمینه های اقتصادی، ارتباطی و توریستی بین کشورهای منطقه میشود. این امر به تغییر تصاویر در ذهن ملتها و دولتهای منطقه از یکدیگر می انجامد و در نهایت سطح همکاری و مناسبات آنها را به مسائل سیاسی و فرهنگی ارتقا میدهد.
۲.

نقش اقتصادی بندر لنگه درحوزه خلیج فارس (دوره زندیه و قاجار)

تعداد بازدید : ۵۲۶ تعداد دانلود : ۳۶۷
بندر لنگه، روزگاری از مهمترین و پررونق ترین مراکز تجارت دریایی ایران، هند، شمال آفریقا، شیخ نشینهای خلیج فارس و نواحی همجوار ساحلی بوده و دریانوردی و بازرگانی شغل اصلی مردمان بومی آن بشمار می آمده است. با توجه به اهمیت و جایگاه بندر لنگه، این مقاله با تکیه بر اسناد و منابع کتابخانه یی، درصدد بررسی نقش اقتصادی این بندر در حوزه خلیج فارس در دوره زندیه و قاجار است. نتایج حاصل از این تحقیق نشان میدهد که بندر لنگه در دوره زندیه با ورود قواسم به آن و سهولت ارتباط دریایی سواحل شمالی و جنوبی خلیج فارس، رونق بازرگانی فوق العاده یی یافت. در دوره قاجار نیز، بویژه در دوره دوم ناصری، این بندر تحت نظارت حکومت بنادر و جزایر به اوج رونق اقتصادی و تجاری خود رسید. سیاستهای غلط مالیاتی حکام قاجار بیشترین آسیب را به بندر لنگه وارد کرد.
۳.

منشأ طوفانهای گردوغبار و ماسه در جنوب غرب ایران و منطقه خلیج فارس (بر اساس اطلاعات ماهواره یی)

تعداد بازدید : ۳۰۱ تعداد دانلود : ۱۴۲
طوفانهای گردوغبار فراوان و شدیدی در جنوب و جنوب غربی ایران رخ میدهد که ممکن است در نزدیک خلیج فارس تغییر کند. در سالهای اخیر، چندین طوفان مهم گردوغبار و ماسه در این منطقه رخ داده که موجب بروز آسیبهای زیادی شده و تلفات سنگینی را بر ساکنین و منطقه تحمیل کرده است. کاهش دید، بادهای شدید، قرمزی آسمان، بارش تگرگ و نیز رعد و برق شدید از نتایج سنگین وقوع این طوفانهاست. این مقاله سعی کرده است رفتار طوفانهای گردوغبار و نیز آثار کوتاه مدت و دیرپای این طوفانها را بصورت آماری و تحلیلی مورد بررسی قرار دهد. داده های بدست آمده توسط دیده بانی هواشناسی فیزیکی نشان میدهند که طوفانهای گردوغبار در مقیاس هواشناسی فیزیکی به جبهه هوای سرد و فعالیت طوفانها ارتباط دارند. این طوفانها و طوفانهای ماسه یی موقعی رخ میدهند که طوفانهای قوی که از مناطق خشک میوزند با جبهه های هوای سرد برخورد کنند و منجر به آشفتگی جریان هوا شوند.
۴.

کتیبه صخره یی جزیره خارگ

نویسنده:
تعداد بازدید : ۳۰۷ تعداد دانلود : ۲۵۸
کتیبه خارگ، در مقایسه با کتیبه های تکراری و رسمی هخامنشی، یک کتیبه استثنایی و منحصر بفرد بشمار میرود. بر اساس ترجمه پیشنهادی توسط نگارنده، این کتیبه تحت شرایط خاص غیررسمی بومی و به احتمال، خصوصی، در ارتباط با حفر چاه آبی است که هنوز هم بقایای آن در چند قدمی محل کتیبه وجود دارد. کتیبه فوق از نظر سندیت تاریخی و در نتیجه ارزش پژوهشی مورد شبهه میباشد. بنابرین در این مقاله، ضمن اشاره به اظهار نظرات موافقان و مخالفان ترجمه پیشنهادی نگارنده، تلاش شده است تا پاسخهایی درخور به نقدهای انجام شده، داده شود. کتیبه خارگ به شدت مورد تخریب واقع شده است. بنابرین هدف نویسنده در اینجا فقط ارائه یک ترجمه پیشنهادی با توجه به خطوط باقیمانده از این کتیبه با استفاده از روش بررسی تطبیقی است. این روش موثرترین روش جهت رمزگشایی از خطوط کتیبه های باستانی از دوران پیشین تاکنون است.
۵.

پیوندهای قومی در شهرهای مرزی با محوریت شهرمرزی چابهار

تعداد بازدید : ۲۱۶ تعداد دانلود : ۴۸۱
چابهار نه تنها درجغرافیای سیاسی کشور؛ بلکه در جهان دارای نقشی ارزشمند و استراتژیک است؛ زیرا کیلومترها مرز آبی در دریای مکران دارد و خلیج چابهار از یک جایگاه برتر در بیرون تنگه هرمز برخوردار است. چابهار تنها بندر و شهر مرزی ایران است که در کنار آبهای اقیانوسی قرار گرفته و از دیدگاه اقتصادی، بویژه ترانزیت کالا و انرژی، در یک گذرگاه استراتژیک قرار داشته و یک «مگاپورت» ( بندر مادر) نیز بشمار میرود. قوم بلوچ و طایفه های ناحیه و شهر مرزی چابهار با یکپارچگی و همدلی همواره در کنار یکدیگر بوده و هستند تا به رشد و شکوفایی فرهنگ و ادبیات همسان و همبازشان دست یابند. منطقه آزاد چابهار به انگیزه قرارگرفتن در یکی از کریدورهای مطرح، میتواند بهترین گذرگاه برای ترانزیت (گذرکالا) به کشورهای آسیای مرکزی و افغانستان باشد. ناحیه چابهار پیوند دهند ه پس کرانه های آسیای مرکزی و فلات درونی ایران به آبهای آزاد است. دارا بودن چنین جایگاه پیوندی که پیوند دهنده شمال به جنوب و خاور به باختر است، میتواند بعنوان محور گسترش اقتصادی منطقه مورد نگرش قرار گیرد و از این رهگذر میتوان به توسعه امنیت در جنوب خاور ایران امیدوار شد. پیوندهای اجتماعی و فرهنگی و هم بستگی های دو سوی مرز، نه تنها انگیزه کمک به ایجاد امنیت و توسعه پایدار در شهرهای مرزی میشود؛ بلکه به جلوگیری از قاچاق و گروگانگیری و تقویت امنیت در شهرها و منطقه و فرامنطقه نیز کمک میشود.
۶.

تحلیل و ارزیابی نقش فعالیتهای انسانی در تغییرات ژئومورفولوژی ساحلی منطقه عسلویه (براساس تکنیکهای RS و GIS)

تعداد بازدید : ۲۰۱ تعداد دانلود : ۴۹۴
سواحل شمالی خلیج فارس، بدلیل دارا بودن ذخایر نفتی و گازی و همچنین ارتباط با آبهای آزاد بیشتر از سایر سواحل ایران، دستخوش تحولات شدید ژئومورفولوژیکی شده است. گسترش فعالیتهای صنعتی در سواحل جنوب شرقی استان بوشهر، سبب نابودی بخشهایی از لندفرمهای ساحلی و نیز بروز تغییرات قابل توجه در خط ساحلی منطقه شده است. بنابرین مقاله حاضر بدنبال بررسی و تحلیل چگونگی تغییرات ژئومورفولوژی ساحلی منطقه عسلویه در اثر عوامل آنتروپیک(عوامل انسانی) است. در این پژوهش ضمن بررسی متغیرهای مختلف محیط خشکی و دریا در هفت حوضه ساحلی منطقه عسلویه، عوامل انسانی موثر بر تغییرات ساحل، مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. همچنین در این پژوهش از تکنیک سنجش از راه دور و تصاویر ماهواره یی، سیستم اطلاعات جغرافیایی(GIS) و روش توصیفی- تحلیلی(مبتنی بر مطالعات اسنادی- کتابخانه یی، بررسی های میدانی محدوده مطالعاتی و مراجعه مستقیم به سازمان های مربوطه، بررسی پدیده ها و فرآیندهای ژئومورفولوژیک فعال منطقه با کمک مشخصه های شیب، اندازه گیری تغییرات رسوب-گذاری و طول خط ساحلی) استفاده شده است. نتایج تحقیق با توجه به وجود جلگه کم عرض عسلویه و فعالیتهای صنعتی منطقه اقتصادی انرژی پارس(پارس جنوبی) نشان میدهد که عوامل و فعالیتهای انسانی، مانند ساخت پالایشگاه، پتروشیمی، ساخت تاسیسات، بهره برداری از فرودگاه بین المللی خلیج فارس، استحصال دریا و ساخت بندر(پارس)- ساحل سازی و اسکله، همچنین موج شکنها - سازه-های ساحلی، خاکبرداری در بالادست حوضه ساحلی منطقه در سکونتگاه های انسانی شهر عسلویه و نخل تقی(پارک ساحلی) و نیز فعالیتهای استخراجی معادن در بالادست و فعالیت سدسازی، بارگذاری رسوبات بر روی سواحل در زمینه طول خط ساحلی و شکل ساحل، تغییرات فیزیکی ایجاد کرده است. بر این اساس، بیشترین تغییرات رخ داده لندفرمهای ژئومورفولوژیکی در منطقه ساحلی عسلویه از سال ۱۹۹۰- ۲۰۱۰.م تحت تاثیر مورفولوژی آنتروپیک (انسانی) در تپه های ماسه یی ساحلی و سواحل ماسه یی صورت گرفته است. همچنین بیشترین افزایش در تغییرات طول خط ساحلی در بازه زمانی بیست ساله از ۳۲متر تا ۱۱۰متر در بندر پارس و صنایع پتروشیمی (سایت یک) بوقوع پیوستع است.
۷.

حضور امپراتوری بریتانیا درخلیج فارس (قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم میلادی)

نویسنده:
تعداد بازدید : ۶۳۵ تعداد دانلود : ۳۱۱
در این مقاله ضمن بررسی علل و انگیزه های حضور بیگانگان در خلیج فارس، در طول چند قرن اخیر، در نظر است، نگاهی گذرا به حضور انگلیسی ها در خلیج فارس در خلال قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم میلادی داشته باشیم. با توجه به اینکه خلیج فارس به عنوان آبراه بین شرق و غرب از دیرباز مورد توجه بیگانگان بوده؛ ولی در قرن نوزدهم اهمیت سیاسی و نظامی نیز بر آن افزوده شد. درواقع جایگاه ویژه و اهمیت بین المللی خلیج فارس در دوره مورد نظر، معلول حضور استعمارگران اروپایی، بویژه بریتانیا در این منطقه بعلت حفظ منافع این امپراتوری در هند بود. با مروری بر تحولات خلیج فارس در دو قرن اخیر، در می یابیم که بریتانیا برای حفظ منافع خود در این منطقه از انجام هیچ اقدامی دریغ نکرده است. به همین سبب در طول قرن نوزدهم تا اوایل قرن بیستم، بریتانیا قدرت برتر منطقه بشمار میرفت. بطور کلی حضور امپراتوری بریتانیا در خلیج فارس به سه دوره تقسیم میشود: ۱. دوره آغاز نفوذ (قرن هفدهم میلادی)؛ ۲. دوره گسترش نفوذ (قرن هجدهم میلادی)؛ ۳. دوره تثبیت نفوذ( قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم میلادی). شرح و بررسی هر یک از دوره های مذکور بدنه اصلی مقاله را تشکیل داده و کوشش شده است تا برای تبیین بهتر مطلب از منابع و مراجع اصلی موضوع مورد نظر استفاده شود.
۸.

خربس؛ غارِ رازآمیز مهر

تعداد بازدید : ۳۰۸ تعداد دانلود : ۲۷۱
محوطه باستانی خربس در ده کیلومتری جنوب غربی شهر قشم با فاصله یی اندک از دریا قرار دارد. در این محوطه، آثار و شواهد باستانی و تاریخی همچون قلعه، گورستان و یک آب انبار یافته شده است که دلالت بر مسکونی بودن طولانی مدت این محوطه دارد. در نزدیکی تپه های باستانی خربس و در دل کوه، غار طبیعی خربس (که بشر کندوکاوی در آن صورت داده و الحاقاتی بدان افزوده است) قرار دارد. نقل قولهای متفاوت، این دستکندها را متعلق به دوره های متفاوتی از دوره ماد تا دوران اسلامی میدانند که گاه آن را معبدی مهری و گاه مامن و پناهگاهی در مقابل ناامنی و خطرات احتمالی دانسته و برای آن کارکردهای متفاوت نظامی، مسکونی، دفاعی، مذهبی و... قائل بوده اند. در این جستار به معرفی و بحث و بررسی این غار صخره یی و معماری ویژه آن و همچنین تاریخ سکونت بشر در جزیره قشم به روش پژوهش کتابخانه یی، بررسی مطالعات باستان شناسی و بازدید و بررسی میدانی از محل پرداخته میشود. براساس یافته ها و نتایج حاصل از این پژوهش، به احتمال زیاد این غار، مهرابه یی متعلق به دوران باستان بوده که در دوره های بعد، از آن بعنوان یک پناهگاه و مخفیگاه در برابر خطرات ناشی از ناامنی ها استفاده میشده است.

آرشیو

آرشیو شماره ها:
۲۲