مطالعات خلیج فارس

مطالعات خلیج فارس

مطالعات خلیج فارس سال اول تابستان 1393 شماره 2

مقالات

۱.

بررسی روابط ایران باکشورهای منطقه خلیج فارس پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران

تعداد بازدید : 471 تعداد دانلود : 616
مناسبات ایران با کشورهای همسایه و قدرتهای بزرگ فرا منطقه ای همواره به شکلهای مختلف به هم مرتبط بوده است. جایگاه و اهمیت منطقه خاورمیانه ازجمله خلیج فارس، بخصوص در قرن بیستم، باعث تأثیرپذیری و تأثیرگذاری متقابل رخدادهای این منطقه با تحولات بزرگ جهانی و بین المللی بود ه است. این مسائل سیاست خارجی ایران را با شرایط منحصربه فردی مواجه کرده و به تبع آن واکنشهایی را از طرف سایرکشورهای دارای منفعت منطقه ای و غیر منطقه ای به همراه داشته است؛ علاوه بر آن، مناسبات برون مرزی، ایران را همواره با انبوهی از چالشها و تهدیدها مواجه کرده و اساس سیاستگذاری خارجی ایران را شکل داده است. پژوهش حاضر به بررسی اجمالی تاریخ تحولات مرتبط با سیاست برون مرزی ایران پرداخته است؛ علاوه بر آن با توجه به قرار گرفتن ایران در موقعیت جغرافیایی خاص خلیج فارس، بدنبال واکاوی نسبتاً عمیق تحولات و عواملی است که مناسبات ایران را با کشورهای پیرامونی خلیج فارس، بخصوص پس از پیروزی انقلاب اسلامی شکل داده است. همچنین در این مسیر عوامل داخلی بین المللی و منطقه ای واگراییه و همگراییه را، در مناسبات ایران با کشورهای مزبور، مورد توجه قرار داده است.
۲.

چشمه های آب شیرین در خلیج فارس

تعداد بازدید : 523 تعداد دانلود : 275
چشمه ها از نخستین سرچشمه های آبی هستند که باشندگان نخستین فلات ایران، از آنها بهره برده اند و از روزگاران کهن ساده ترین راه بهره گیری از آبهای زیرزمینی بوده و راهنمای انسان، در پی بردن به سفره های آبدار زیرزمینی، گردیده است. آب شیرین کف خلیج فارس، از کوه های زاگرس سرچشمه گرفته و پس از گذشتن از زیر خلیج فارس در آنسوی، ایجاد چشمه های بسیار پر آبی میکند. یک جریان دائمی از آب شیرین، در زیر خلیج فارس و از سوی ایران به عربستان و دیگر کشورهای خلیج فارس، وجود دارد. هرجا که در اثر فعالیتهای تکتونیک، لایه های دارای آب شیرین، دچار شکستگی میشوند، میتوان شماری از این چشمه ها را از قطر در جنوب خلیج فارس تا شمال کازرون در ایران دید؛ بنابرین، میتوان گفت که پیدایش این چشمه ها، در اثر گسل خوردگی لایه های دارای آب شیرین در کف خلیج فارس است.
۳.

جایگاه بندر بوشهر و روابط اقتصادی- سیاسی ایران با انگلستان در منطقه خلیج فارس (اواخر قرن هجدم تا آغاز قرن بیستم)

تعداد بازدید : 766 تعداد دانلود : 796
تاریخ حضور دولت انگلستان در بوشهر به سال 1763 م / 1177 ق به دوره کریم خان زند میرسد، که با انعقاد قرارداد «پرایس – سعدون» مقدمات حضور نظامی آنان، در ایران، فراهم گردید. از سال 1812 م/ 1227 ق که نمایندگی سیاسی انگلیس در بوشهر افتتاح شد تا زمان خروج آنان از این بندراستراتژیک ، به مدت دو قرن، فعالیتهای اقتصادی و سیاسی کرانه های شمالی و جنوبی خلیج فارس از طریق این بندر اداره میشد؛ باتوجه به اینکه، بوشهر در دوره قاجار معتبرترین بندر تجاری ایران و دروازه خلیج فارس بود؛ بنابرین، ضرورت مطالعه نقش این بندر، در تصمیم گیریهای دولتمردان انگلیس در آن دوره حساس، بسیار حائز اهمیت است. مقاله حاضر، نگاهی تحلیلی به جایگاه و اهمیت تاریخی بوشهر در روابط ایران و انگلستان ، از اواخر قرن هجدهم تا اوایل قرن بیستم میلادی دارد.
۴.

خلیج فارس در زمان سلوکیان و اشکانیان

تعداد بازدید : 474 تعداد دانلود : 423
این مقاله با هدف شناخت وضعیت و موقعیت خلیج فارس، کرانه ها و پس کرانه های آن، در دوره حکومتهای سلوکیان و اشکانیان، با استفاده از منابع کتابخانه ای و براساس ترکیبی از روشهای تحقیق توصیفی و تحلیل محتوا به نگارش درآمده است؛ اگرچه به موقعیت منطقه خلیج فارس در نتیجه هجوم سپاهیان اسکندر آسیبهای جدی و جبران ناپذیری وارد شد، اما اهمیت آن در تحولات سیاسی، اقتصادی ایران همچنان محفوظ مانده است. چنانکه در دوره سلوکیان، امنیت دریایی تأمین گردید؛ شهرها و بنادر زیادی با نام سلوکیه و اسکندریه در مناطق حساس نظامی و بازرگانی آن ساخته شد و تجارت با کشورهای دیگر از جمله هند و اروپا رونق یافت. در مجموع اقدامات سلوکیان در خلیج فارس نشان میدهد که آنان اهمیت سیاسی، اقتصادی خلیج فارس را دریافته و در جهت رونق و آبادانی آن گامهای مؤثری برداشتند. موقعیت خلیج فارس؛ سواحل؛ جزایر و بنادر آن، در طول مدت طولانی فرمانروایی اشکانیان، اگرچه با افت وخیزهای فراوانی همراه بود، ولی در مجموع با توجه به اینکه حکومت اشکانی به بازرگانی خاور و باختر و اقتصاد خارجی، توجه ویژه داشت، بر اهمیت و موقعیت خلیج فارس نیز بیش از پیش افزوده شد. چنانکه در بین سالهای 174 - 134 ق.م، همزمان با سلطنت مهرداد اول اشکانی، خلیج فارس از نظر سیاسی- تجاری موقعیت ممتازی پیدا کرد. در یک جمع بندی کلی میتوان گفت که در دوران فرمانروایی اشکانیان نقش ترانزیتی ایران از طریق خلیج فارس اهمیت بیشتری پیدا کرد؛ تا آنجا که این آبراهه مهم، در تجارت بین ایران با چین و از طرفی چین و روم، جایگاه ویژ ه ای را در نظام اقتصادی کشور احراز نمود.
۵.

رقابت قدرتهای منطقه ای خلیج فارس (ایران و عربستان) بعد از انقلاب اسلامی

تعداد بازدید : 238 تعداد دانلود : 530
در مناطق ژئوپلیتیکی مختلف جهان، رقابت قدرتها ماهیت چند سطحی پیدا کرده و رقابتها از مقیاس محلی و ملی به منطقه ای و فرامنطقه ای توسعه یافته است؛ یعنی منافع مختلف قدرتهای منطقه ای سبب شکل گیری فضای امنیتی و سیاسی متنوعی در منطقه خواهد شد. در این راستا، ایران و عربستان بعنوان دو قدرت رقیب همسطح، هریک در پی افزایش نفوذ خود در منطقه خلیج فارس و نیز در جهان اسلام هستند. این امر باعث ایجاد رقابت رو زافزون بین دو کشور چه قبل و چه بعد از وقوع انقلاب اسلامی ایران شده است؛ هر چند بعد از انقلاب این رقابت در حوزه نفوذ و تأثیرگذاری بدلیل یکسری از شرایط بیشتر شده، اما در مجموع رقابت میان این دو کشور بر سیر روابط فی مابین تأثیر بسزایی داشته و فراز و نشیبهای فراوانی را طی کرده است؛ همچنین، از ابتدای انقلاب اسلامی سوءظن اعراب حوزه خلیج فارس، به ویژه عربستان سعودی، نسبت به آنچه که آنرا تلاش جمهوری اسلامی نوپا، برای صدور (انقلاب اسلامی شیعی - و ایدئولوژی ضد غربی) میدانستند در واکنش به جمهوری اسلامی در ایران، هویدا بود. دو سال پس از پیروزی انقلاب، کشورهای مذکور با تشکیل شورای همکاری خلیج فارس بطور عملی در جهت مقابله و رفع نگرانی، از بابت حضور یک ایران جدید در منطقه، گام برداشتند. در این پژوهش با استفاده از منابع کتابخانه ای و روش توصیفی تحلیلی فضای رقابت دو قدرت منطقه ای خلیج فارس یعنی ایران و عربستان بعد از انقلاب اسلامی مورد بررسی قرار داده شده است.
۶.

بررسی ساختار تقسیمات کشوری «بندر لنگه » در یکصد سال اخیر

نویسنده:
تعداد بازدید : 852 تعداد دانلود : 794
شهرستان بندرلنگه در استان هرمزگان چون شهرستانهای دیگر ایران به مرور زمان از ترکیب بخشها، دهستانها و روستاهای متعدد تشکیل شده است. مجاورت شهرستان بندرلنگه با خلیج فارس موجبات اهمیت تاریخی و استراتژی خاصی برای این منطقه از ایران را فراهم آورده است. در بررسی سیر تقسیمات کشوری شهرستان بندرلنگه، در یکصد سال گذشته، این شهرستان در پاره ای از مقاطع جزء فارس(استان هفتم) و لار؛ در زمانی جزء فرمانداری بنادر و جزایر عمان؛ همچنین زیر مجموعه فرمانداری بوشهر و استان ساحلی بنادر و جزایر و در نهایت استان هرمزگان بوده است. بندر لنگه طبق سرشماری سال 1390 از چهار بخش، هشت دهستان، نه شهر و 174 روستا، تشکیل شده است.
۷.

سرگذشت «مسجد و مقبره شیخ بُرخ »، قدیمیترین بنای دوره اسلامی در جزیره قشم

تعداد بازدید : 826 تعداد دانلود : 113
مسجد و مقبره شیخ بُرخ بنایی واقع در روستای تاریخی کوشه، در جزیره قشم، موضوع این پژوهش قرار گرفته است. ساختمان اولیه این بنا، متعلق به قرن اول هجریست و در سالهای 244 ؛ 737 ؛ 1100 و 1307 هجری، تجدید بنا شده است؛ بنابرین، ضرورت دارد با توجه به قدمت بنا و گذر از وقایع تاریخی، با تأمل به سیر تاریخی حوادث و توصیف آنچه که درحال حاضر از این مسجد و مقبره برجای مانده است، نگریسته شود. بنای کنونی مسجد و مقبره شیخ بُرخ ساده و مقعر است و کمتر کسی از وقایعی که در ادوار قبل بر مسجد گذشته، اطلاعی کامل دارد. آنچه که در اذهان محلی وجو د دارد، آمیخته با افسانه و حکایاتیست که در آن کمتر رنگ واقعیت دیده میشود؛ بنابرین، پژوهش حاضر درصدد است تا غبار از این ابهام بزداید و با رویکردی علمی، روند وقایع تاریخی این بنا را در گذشته و توصیفی از بنای کنونی آن، ارائه کند. این تحقیق بر مبنای مطالعات کتابخانه ای و اسنادی و پژوهشهای میدانی، بصورت توصیفی- تحلیلی، انجام شده است.

یادداشت ها

گزارش ها

معرفی کتاب ها

آرشیو

آرشیو شماره ها:
۲۲