پروین دخت جهان کهن

چکیده: ابتدای قرن دهم هجری مصادف با تأسیس دولت صفوی است. ایل افشار در تشکیل و استواری این دولت با تکیه بر ماهیت ایلی خود ایفاگر وظیفه ی مهمّی شد. این ایل در تثبیت دولت صفوی، منازعات خارجی و در سرکوب شورش های داخلی نقش چشمگیری داشت. در زمان شاه طهماسب اول و محمد خدابنده همان مناصب نظامی و حکمرانی ایالات را برای خود حفظ کردند. افشارها در زمان تغییرات در رأس هرم سلطنتی هم از دیگر طوایف عقب نماندند، به ویژه در دوره شاه عباس اول رضایت خاطر او را هم فراهم آوردند. گرچه در برخی کتاب ها و مقالات به صورت مستقیم و یا غیر مستقیم، گاهی به اختصار و گاهی به منظور دیگری به مطالعاتی پرداخته اند و از بعضی متغیرهای موجود در این پژوهش استفاده شده است؛ اما اهمیت این پژوهش در آن است که می خواهد نقش ایل افشار را در تشکیل و تثبیت دولت صفوی به صورت مستقل، با استفاده از روش تحقیق تاریخی و شیوه ی جمع آوری داده ها از منابع دست اول، مورد مطالعه قرار دهد. یافته های پژوهش حاکی از آن است که ایل افشار حول محور سلطنت به عملکرد نظامی خود ادامه دادند، در مقابل جایگاه آنان به عنوان حامی سلطنت، با گمارده شدن به مناصب اداری - سیاسی مورد عنایت قرار گرفت.

امویان و عرب های مسلمان از طریق فتوح پا به درون جامعه ی ایرانی گذاشتند، درحالی که خود هنوز نتوانسته بودند تفکراتی جاهلی را که قبلاً با آن خو گرفته بودند، به کلی کنار بگذارند. بنابراین مردم این جامعه را از هر طبقه و گروه موالی خواندند. با محروم کردن بسیاری از آنها از بخش های از حقوق مدنی و اجتماعی خود که در اسلام مورد تصریح قرار گرفته بود زمینه به وجود آمدن گروهی ابتدا ناراضی و سپس منتقد و مساوات طلب، سرانجام معارض ضدعرب تحت عنوان شعوبیه را به وجود آوردند. این گروه با فعالیت های ادبی و سیاسی، و پنهان شدن در لفافه مرام و مسلک های گوناگون، امکان تعامل و حضور طبقات فرادست و فرودست ایرانی را درحرکت های مخالف دولت اموی چون قیام حارث بن سریج، قیام ابن اشعث، خوارج ... فراهم آورد. این پژوهش با استفاده از روش تحلیلی و شیوه ی جمع آوری داده ها از منابع تاریخی، نقش شعوبیه را در برانگیختن و حضور طبقات ایرانی(فرادست و فرودست) ایرانی در حرکت هایی که به مخالفت با دولت اموی شکل گرفت، مورد مطالعه قرار داده است.

با فتح قسطنطنیه در سال ۱۴۵۳. م/ نهم هجری و پایان قرون وسطی و آغاز رنسانس دولتهای استعمارگری چون پرتغال، هلند، فرانسه و انگلیس در غرب اروپا قدرت یافتند. پرتغال اولین دولتی بود که به خلیج فارس روی آورد تا کنترل راه های دریایی منتهی به اقیانوس هند و ثروت ناشی از تجارت آن را بچنگ آورد. از سوی دیگر، دولت انگلیس در اواخر قرن شانزدهم میلادی/ دهم هجری برای عقب نماندن از قافله تجار دول اروپایی بدنبال دسترسی به ثروت مشرق زمین دست به اقداماتی زد و کمپانی هند شرقی را تاسیس نمود. اما این کمپانی نه تنها به فعالیت تجاری در هندوستان اکتفا نکرد، بلکه چشم به کشورهای حوزه خلیج فارس دوخت که دارایی و ثروت سرشار و بازار مناسبی برای فروش کالاهای انگلیسی بوده و میتوانست نقش یک ضربه گیر را در جلوگیری از حمله دیگر دول استعمارگر به هندوستان - مستعمره پر ارزش آن کشور- بازی کند. از جمله این کشورهای حوزه خلیج فارس میتوان به ایران اشاره کرد که انگلستان در دوره قاجاریه در این کشور اقدام به گرفتن امتیازهای متعددی کرد که یکی از این امتیازات، امتیاز احداث تلگراف در بسیاری از ولایات ایران همچون خوزستان بود و از این امتیاز هم دولت بریتانیا و هم دولت و جامعه ایران سود بردند.

پژوهش حاضر نقش سیاسی، نظامی و اجتماعی زنان را در عصر تنزیل مورد بررسی قرار می دهد. این دوره از آغاز مبعوث شدن پیامبر(ص) تا زمان رحلت ایشان را در بر می گیرد.در این عصر حوادث و رویدادهای مهمّی چون اسلام آوردن مردم شبه جزیره عربستان، بیعت با پیامبر(ص)، هجرت و غزوات و سریه ها رخ داده، که با بررسی در متون اصلی تاریخی، شواهد و مدارکی از اسلام آوردن، حضور و فعالیت زنان در این حوادث و رویدادها ارائه شده است. این شواهد و مدارک تنها محدود به نقش سیاسی زنان نیست، بلکه این متون نشان می دهد که احکام اسلام و سیره نبوی مشوّق و موافق حضور و فعالیت زنان در تمامی عرصه های اجتماعی بوده که در متون دینی و تاریخی مورد اشاره قرار گرفته است. این مطالعه به شیوه تحلیلی توصیفی و با تکیه بر منابع کتابخانه ای در صدد بررسی نقش زنان در عصر تنزیل می باشد.

بندر لنگه، روزگاری از مهمترین و پررونق ترین مراکز تجارت دریایی ایران، هند، شمال آفریقا، شیخ نشینهای خلیج فارس و نواحی همجوار ساحلی بوده و دریانوردی و بازرگانی شغل اصلی مردمان بومی آن بشمار می آمده است. با توجه به اهمیت و جایگاه بندر لنگه، این مقاله با تکیه بر اسناد و منابع کتابخانه یی، درصدد بررسی نقش اقتصادی این بندر در حوزه خلیج فارس در دوره زندیه و قاجار است. نتایج حاصل از این تحقیق نشان میدهد که بندر لنگه در دوره زندیه با ورود قواسم به آن و سهولت ارتباط دریایی سواحل شمالی و جنوبی خلیج فارس، رونق بازرگانی فوق العاده یی یافت. در دوره قاجار نیز، بویژه در دوره دوم ناصری، این بندر تحت نظارت حکومت بنادر و جزایر به اوج رونق اقتصادی و تجاری خود رسید. سیاستهای غلط مالیاتی حکام قاجار بیشترین آسیب را به بندر لنگه وارد کرد.

پژوهش حاضر نقش سیاسی، نظامی و اجتماعی زنان را در عصر تأویل مورد بررسی قرار می دهد. عصر تأویل پس از وفات پیامبر (ص) و انتصاب حضرت علی(ع) به امامت آغاز می شود و تا پایان غیبت صغرا ادامه داشته است. در این عصر حوادث و رویدادهای مهمّی چون بیعت زنان با ائمه معصوم(ع)، حمایت و دفاع و همچنین مخالفت عده ای از زنان با ولایت ائمه (ع) رخ داده که در این مقاله به حضور زنان در عرصه های فوق پرداخته می شود. با بررسی در متون اصلی تاریخی، شواهد و مدارک از بیعت زنان و حضور و فعالیت آنان در این رویدادها وعرصه ها ارائه شده است. این شواهد و مدارک تنها محدود به کارکرد سیاسی زنان نیست، بلکه این متون نشان می دهد که سیره ی امامان معصوم(ع) مشوّق و موافق حضور و فعالیت زنان در تمامی عرصه های اجتماعی بوده است. این حضور و فعالیت در عرصه هایی چون نظامی و جهاد تشویقی، فعالیت علمی و تبلیغی و فعالیت اقتصادی بوده که در متون دینی و تاریخی مورد اشاره قرار گرفته است. مقاله به شیوه ی توصیفی و تحلیلی و با تکیه بر منابع کتابخانه ای در صدد بررسی نقش زنان بعد از رحلت پیامبر(ص) تا پایان غیبت صغرا است.