۱.
منطقه استراتژیک خلیج فارس که در بخش بندی های تازه، به عنوان یکی از زیرسیستم های آسیای جنوب باختری مطرح شده، درجنوب ایران همچون نگینی است که در ۱۶ تا ۴۰ درجه پهنای شمالی و ۳۲ درجه تا ۵۷ درجه درازای خاوری از نیمروز مبدا قرارگرفته است. پهنه آبی خلیج فارس که قاره های اروپا، آسیا و آفریقا را به هم پیوند میدهد، در منطقه خلیج فارس قرار دارد و میان ۲۴ تا ۳۰ درجه پهنای شمالی و ۴۸ تا ۵۷ درجه درازای خاوری قرار گرفته است. منطقه مکران در جنوب خاور ایران همچون مرواریدی است که در ۲۵ تا ۳۵ درجه پهنای شمالی و ۵۸ تا ۷۰ درجه درازای خاوری از نیمروز مبدا قرار گرفته است. پهنه آبی دریای مکران بخشی از اقیانوس هند و تنها دریای آزاد ایران در جنوب خاور ایران است که ارزش آن به انگیزه وابسته بودن آن با اقیانوس هند است و خلیج فارس نیز توسط تنگه هرمز و از راه این دریا با همه جهان بستگی می یابد. آبهای پهناور جنوب ایران که از دریای سرخ تا کرانه های سند دامن گسترده است، در آثار تاریخی و جغرافیایی، «دریای پارس» نامیده شده است. بخشی از این آبها که از تنگه هرمز به سوی باختر تا دلتای اروندرود و بهمن شیر کشیده شده است، «خلیج فارس» نام دارد و بخش دیگر که از تنگه هرمز به سوی خاور تا دلتای رود سند کشیده شده «دریای مکران» نام دارد. بنابرین دریای مکران و خلیج فارس از شاخه های دریای پارس هستند. به گفته ژان ژاک پرینی نویسنده کتاب خلیج فارس، کشورها و طایفه های بسیاری بر کرانه های دریای پارس چیره یافته و فرمانروایی کرده اند؛ ولی روزگارشان سپری گشته و تنها ملت ایران است که همچنان پا برجا زیسته و میراث حاکمیت خود را نگهداری کرده است.
۲.
استفاده ازانرژی هیدرولیکی در اشکال مختلف آن در ایران از گذشته معمول بوده است. یکی از موارد استفاده از این نوع انرژی، آردکردن گندم؛ جو؛ برنج و... با استفاده از آسیابهای آبی است که در ایران همواره و در نقاط مختلف مورد استفاده قرار میگرفته است. انجام مطالعات علمی، به منظور شناخت بیشتر این آثار کهن، بعنوان جزئی از پیشینه تمدن کشورمان، موجب شد تا با بازخوانی اسناد تاریخی موجود، مطالعات کتابخانه یی و میدانی (در منطقه سواحل خلیج فارس) به این مهم بپردازیم. در راستای این پژوهش، آشنایی کامل پیشینیان ایران زمین (ساسانیان) با قابلیت آب و علم هیدرولوژی که موجبات ساخت آسیابهای آبی (برای رفع نیازهای فیزیکی و روزمره مردم) را فراهم آورده، نشانه پیشرفت تکنولوژی و علم هیدرولیک روز در دوره ساسانی است. بطور کلی آسیابهای آبی سواحل خلیج فارس از یک سنت ساخت معماری مشترک تبعیت میکند که نشان دهنده فرهنگ مشترکی در شیوه های ساخت آنهاست.
۳.
از قرن هفدهم میلادی ببعد، برخی از کشورهای جهان که دارای مرزهای آبی بودند، اقدام به ایجاد جزایر دست ساخت و مصنوعی در آبهای نزدیک سواحل خود کردند. این جزایر با اهداف نظامی و دفاعی، ساخت فرودگاه، استخراج و تولید مواد نفتی و معدنی یا امور تجاری ساخته شدند. در سالهای اخیر برخی از کشورهای حوزه خلیج فارس نیز مبادرت به ساخت جزایر بسیار بزرگ مصنوعی، با اهداف چندمنظوره در سواحل و آبهای سرزمینی خود در این دریای نیمه بسته کرده اند. بدلیل ابعاد بسیار عظیم ساخت و ساز این جزایر در دریا، بدون شک، ساخت این جزایر تاثیرات مخرب و نامطلوبی را در منطقه بدنبال خواهد داشت. در این میان کشورهای جنوبی حوزه خلیج فارس از قبیل امارات متحده عربی؛ بحرین؛ قطر و... نیز دست به احداث چندین جزیره مصنوعی در سواحل خود زده اند که از لحاظ حجم و گستردگی در نوع خود پدیده جدیدی هستند. آنچه در اینجا اهمیت پیدا میکند، تاثیر زیست محیطی بسیار زیاد و نامطلوب این جزایر مصنوعی است که بر حوزه جغرافیایی خود خواهند داشت. با توجه به اینکه خلیج فارس بلحاظ زیست محیطی، یکی از مناطق بشدت آلوده جهان بشمار میرود و آلودگی نفتی در آن دو برابر بیشتر از دیگر دریاهاست، ساخت جزایر مصنوعی میتواند، ابعاد آلودگی ها و تخریب زیست محیطی را شدت بخشیده و پیامدهای زیست محیطی جبران ناپذیری را بهمراه داشته باشد. همچنین از آثار منفی ایجاد این جزایر، تغییر مرفولوژی ظاهری منطقه خواهد بود. هدف از نگارش این مقاله بررسی ابعاد زیست محیطی، حقوقی، سیاسی و امنیتی جزایر مصنوعی در آبراه حیاتی خلیج فارس است. در نوشتار حاضر، به روش توصیفی- تحلیلی، مدارک و مستنداتی که در این مورد وجود دارند، تحلیل و ارزیابی میشوند.
۴.
نوشتارحاضر بمعرفی سنگ نوشته «شاهوگت» که در نزدیکی روستای «تابکتل» از توابع دهستان چاهان در حوالی نیک شهر، در استان سیستان و بلوچستان کشف شده است، میپردازد. این سنگ نوشته، اشاره به وقایعی دارد که در اوایل قرن هشتم ه.ق. در سواحل جنوبی ایران رخ داده و میتوان آنها را با حوادثی که در منابع تاریخی آمده است، تطبیق داد. درگیری میان فرمانروایان مناطق و جزایر جنوب ایران از قبیل شیراز؛ هرمز؛ کیش و قشم برای در دست داشتن راه ها و منافع تجاری نه تنها درخلیج فارس و دریای مکران؛ بلکه در سواحل هند از جمله دلایلی است که به پناهنده شدن تعدادی از افراد به ارتفاعات مکران و نقر این کتیبه منجر شده است.
۵.
در این نوشتار مخاصمات و درگیری های کنونی منطقه خلیج فارس (یمن از یک سو و عربستان و همپیمانانش از سوی دیگر) و نیز پیامدهای وقوع این درگیری ها از منظر حقوق بین الملل مورد بررسی قرار میگیرد. بنظر میرسد، پروژه مشترک آمریکایی - صهیونیستی، برای ایجاد بحران در منطقه، تهدید ضمنی جمهوری اسلامی ایران است که بدلایل گوناگون ازجمله: هژمونی مذهبی، سیاسی و ژئوپلیتیک (شیعه ستیزی و ایران هراسی) و نیز موقعیت ژئوپلیتیک کشور یمن در منطقه خلیج فارس صورت پذیرفته است. بر این اساس، نقض موازین مسلم بین المللی توسط عربستان و هم پیمانان او در یمن (مانند: نقض حقوق افراد در مخاصمات مسلحانه، نقض ممنوعیت تجاوز به خاک کشور دیگر، جنایت جنگی علیه بشریت، نقض میثاق حقوق مدنی و سیاسی، نقض حق تعیین سرنوشت و...) و همچنین صدور قطعنامه ضد یمنی شورای امنیت سازمان ملل و ممانعت از امدادرسانی کشورها و حتی نهادهای بین المللی، مانند «آکسفام» به حادثهدیدگان و ایجاد منطقه پرواز ممنوع در یمن و نیز مهمتر از همه بیتفاوتی مجامع و نهادهای رسمی بین المللی نسبت به موارد نقض، شواهدی هستند که به تقویت و اثبات این دلایل کمک میکنند.
۶.
تنگه هرمز واقع در جنوب ایران، آبراه متصل کننده خلیج فارس به دریای عمان و آبهای آزاد است. این تنگه، بدلیل وابستگی مستقیم و غیرمستقیم کشورهای حاشیه خلیج فارس و سایر کشورهای جهان (در تجارت و ترانزیت کالا و انرژی) و همچنین اهمیت و نقش ارتباطی، نظامی و سیاسی آن در دوره های تاریخی، دارای اهمیت و نقش ژئوپلیتیکی و استراتژیکی است. با توجه به جایگاه و اهمیت این تنگه بین المللی در روند تحولات جهانی و همچنین نقش و کارکردهای آن در ابعاد اقتصادی؛ سیاسی؛ نظامی و امنیتی و ارتباطی، تاریخچه تحولات تنگه هرمز و موقعیت ژئوپلیتیکی و استراتژیکی آن را میتوان طی دو دوره «باستان» (پیش از اسلام) و «دوره اسلامی» مورد بحث قرار داد. علاوه براین میتوان نقش استراتژیک کنونی این تنگه را در مناسبات جهانی تحلیل و ارزیابی کرد. در هر یک از دوره های تاریخی، روند تحولات در تنگه هرمز از ویژگی های خاصی برخوردار بوده و هر یک از بازیگران منطقه یی و فرامنطقه یی در راستای اهداف و اندیشه های استراتژیک خود، برای تسلط بر آن تلاش کرده اند. در این مقاله نقش ژئوپلیتیکی و استراتژیکی تنگه هرمز در گذر تاریخ بررسی میشود. نتایج پژوهش حاضر که به روش توصیفی- تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه یی به انجام رسیده است، نشان میدهد که تنگه هرمز، طی دوره های باستان و دوره اسلامی، همواره کانون رقابت حکومتهای مختلف، برای دستیابی و بهرهگیری از ارزشهای مختلف آن بوده و در عصر حاضر نیز نقش و اهمیت استراتژیک این تنگه، در مناسبات جهانی بیش از پیش نمایان و قابل توجه است.
۷.
شکل گیری، تداوم، حیات و تغییرات ظاهری بافت شهری و رشد و توسعه آن، متاثر از مجموعه یی از عوامل و نیروهای طبیعی؛ سیاسی؛ اقتصادی؛ اجتماعی؛ فرهنگی و تکنولوژی است. شناخت وضع موجود و مشکلات فعلی شهر و پیش بینی تغییرات آتی آن، در گرو شناخت این عوامل، نیروها و مکانیزم عمل آنهاست. پژوهش حاضر با هدف شناسایی نقش و تاثیر هیدروژیومورفولوژی رودخانه های موقت شهری و فرآیندهای آن در شکل گیری، توسعه و ساختار فضایی شهر گله دار (در راستای بهبود و ساماندهی فضایی، کالبدی و ساختاری شهر) صورت گرفته است. در این پژوهش با استفاده از روش توصیفی - تحلیلی، مبتنی بر مطالعات تاریخی؛ کتابخانه ای؛ اسنادی و بازدیدهای مکرر میدانی، به بررسی نقش هیدروژیومورفولوژی، در توسعه پایدار شهر و رفع تنگناهای توسعه شهر گله دار پرداخته شده است. یافته های پژوهش، با درنظرگرفتن انطباق بین شبکه مسیل و حوضه آبخیز مصنوعی درون شهر با خطوط شبکه ارتباطی (خیابانها و کوچه ها) که معابر اصلی و فرعی شهر هستند، بیانگر هم جهتی شیب عمومی و حرکت آبهای سطحی با ساختار شبکه معابر شهر، بطرف شمال شهر گله دار (شیب از جنوب شهر بسمت شمال کاهش می یابد) است که موجب «نظمی هدفمند در کالبد و ساختار بافت شهر در ارتباط با محیط طبیعی پیرامون» شده است. براین اساس، با توجه به هسته های مختلف شهر در دوره های زمانی و انفصال هسته ها و همچنین توسعه پراکنده شهر، تاثیر مستقیم رودخانه های موقت شهری در شکل گیری، توسعه و ساختار فضایی شهر گله دار نمایان است.
