رسول بشاش کنزق

کتیبه خارگ، در مقایسه با کتیبه های تکراری و رسمی هخامنشی، یک کتیبه استثنایی و منحصر بفرد بشمار میرود. بر اساس ترجمه پیشنهادی توسط نگارنده، این کتیبه تحت شرایط خاص غیررسمی بومی و به احتمال، خصوصی، در ارتباط با حفر چاه آبی است که هنوز هم بقایای آن در چند قدمی محل کتیبه وجود دارد. کتیبه فوق از نظر سندیت تاریخی و در نتیجه ارزش پژوهشی مورد شبهه میباشد. بنابرین در این مقاله، ضمن اشاره به اظهار نظرات موافقان و مخالفان ترجمه پیشنهادی نگارنده، تلاش شده است تا پاسخهایی درخور به نقدهای انجام شده، داده شود. کتیبه خارگ به شدت مورد تخریب واقع شده است. بنابرین هدف نویسنده در اینجا فقط ارائه یک ترجمه پیشنهادی با توجه به خطوط باقیمانده از این کتیبه با استفاده از روش بررسی تطبیقی است. این روش موثرترین روش جهت رمزگشایی از خطوط کتیبه های باستانی از دوران پیشین تاکنون است.

به دست آمدن دستواره مفرغی کتیبه دار اورارتویی طول تالش گیلان طی حفاری های باستان شناسی سال ۱۳۸۰ توسط محمّد رضا خلعتبری و توجّه به مهرهای کتیبه دار با خط آشوری نوِ کشف شده در کاوش تپه مارلیک در سال ۴۱-۱۳۴۰ توسط عزّت الله نگهبان و قرائت های ارائه شده از نوشته های روی آن ها توسط جرج کامرون و آی. جِی گِلب و نیز دو مورد یراق اسب کتیبه دار اورارتویی به دست آمده از املش مربوط به پادشاهان اورارتوئی به نام های منوآ (۸۱۰-۷۸۱ ق.م) و آرگیشتی اوّل (۷۸۱-۷۶۰ ق.م) موجب گردید که نگارنده با در دست بودن اسناد مکتوب مربوط به قرون نهم و هشتم پ.م و نقل قول های تاریخی راجع به مهاجرت و استقرار اقوام هند و ایرانی از جمله کاسی ها، کادوسی ها و گیل ها در شمال ایران و نیز شاهک نشین آندو، مانا، زاموا، پارسوا، گیلزان در شمال و شمال غربی ایران که در کتیبه های آشوری و اورارتویی به آنها اشاره شده که بعد ها با اتحادشان دولت ماد را تشکیل می دهند؛ چنین بیان نمایم که: با توجّه به عدم ارائه کمترین اثر مکتوب به خط و زبان بومی مستقل، این اقوام چه قبل از اتّحاد و تشکیل حکومت ماد، در حکومت های محلّی خود طی قرن های (۹ و ۸ ق.م) وچه پس از اتّحاد، علیرغم داشتن هویّت هند و ایرانی، باز هم به خط و زبان های آرامی و آشوری کتیبه به دست داده اند. لذا با توجّه به این که اقوام و شاهک نشینان فوق در مقاطع تاریخی ذکر شده از اقوام هند و ایرانی اند و بنا بر اظهار نظر زبان وگویش شناسان، گویش های امروز ی تاتی، طالشی، گیلکی، مازندرانی و سمنانی با گویش شهمیرزادی بازمانده همان زبان ها و بطور مشخص تر زبان مادی اند. پس نگارنده دراین مقاله چنین اظهار می نماید که: نه مادها تا قبل از تأسیس دولت ماد، و نه اقوام هند و ایرانی قرون نهم و هشتم ق.م که بعد ها دولت ماد را تشکیل داده اند، دارای خط خاص و مستقلی نبوده وجهت مبادلات وارتباطات خود ناگزیر به استفاده از خط و زبان های دولت های مقتدر زمان خود از جمله آشور و اورارتو بوده اند.