جامعه شناسی اسلامی بر بنیان تفکر اجتماعی اسلام شکل گرفته و ریشه های نیرومندی در مطالعات اجتماعی مسلمانان دارد. در این پژوهش سعی شده است که الگوی کلی از جامعه شناسی اسلامی بر مبنای انسان شناسی، دین شناسی، معرفت شناسی و ماهیت جامعه از منظر اسلام، ارائه شده و فرایند نظریه پردازی آن نیز در قالب بسترسازی، مفهوم سازی و روش شناسی، قابل فهم شود. نوآوری این تحقیق را می توان در چند نکته جست وجو کرد: نخست، الگوی موردنظر، متناظر به اشکالات مطرح شده در این حوزه طراحی شده است؛ دوم، تجمیع منطقی رویکردهای عمده ای معطوف به علم دینی محسوب می شود؛ سوم، پیوند ارگانیکی میان علم و دین، مبانی و فرایند نظریه پردازی، به شکل روشن رعایت و ترسیم شده است.
نخستین منبع راهبردی انسان ها و سازمان ها در این عصر، دانش محسوب می شود و سازمان هایی موفق هستند که به ایجاد دانش جدید بپردازند، آن را به شکلی گسترده در سراسر سازمان خود توزیع کنند و به سرعت این دانش جدید را به فناوری و محصولات جدید تبدیل کنند. جوامع علمی و تجاری هر دو بر این باورند که سازمان ها با قدرت دانش می توانند برتری های بلندمدت خود را در عرصه های رقابتی حفظ کنند. جهت موفقیت سازمان ها در این زمینه و دستیابی به قدرت دانش، شناخت مبانی معرفت شناسی و فلسفی مدیریت دانش امری ضروری به نظر می رسد. فلسفه مدیریت دانش به عنوان یک رشته هم در دیدگاه اسلامی و هم در دیدگاه غربی شناخته شده است و می تواند به عنوان منبع اقتصاد، قدرت و رفاه شناخته شود. تمرکز بر روی فلسفه مدیریت دانش و مقایسه دیدگاه سنتی و مدرن آن منجربه کشف راه های جدیدی می شود که دانش ازطریق آن شناخته، مدیریت و اعمال می شود. در دیدگاه رایج غربی منبع نهایی دانش، انسان است؛ درحالی که در دیدگاه اسلام، منبع نهایی دانش خداوند است. اسلام کامل ترین ویژگی های معرفتی را دارد و هیچ مکتبی به اندازه اسلام برای دانش، معرفت و آگاهی ارزش قائل نیست و هیچ دینی مانند دین مبین اسلام، انسان ها را از خطر جهل بر حذر نداشته است. هدف این مقاله تبیین مبانی معرفت شناسی و فلسفی مدیریت دانش در غرب و بازخوانی و مقایسه آن براساس معرفت شناسی دینی و مبانی اسلام است. پس از درک عمیق تفاوت ماهوی مدیریت دانش در غرب و اسلام، زمینه برای جایگزینی مبانی معرفت شناسی دینی با مبانی موجود فراهم می شود.
هدف پژوهش حاضر ارائه ابزاری برای کمّی سازی سبک لذت بری بر اساس یک مدل مفهومی در منابع اسلامی است. این مدل مفهومی، لذت بری را بر روی پیوستاری از سعادت نگری تا لذت نگری؛ دو رویکرد مهم در بهباشی نشان می دهد. برای استخراج مؤلفه های مدل مفهومی لذت بری سعادت نگر و لذت نگر در منابع اسلامی، از روش توصیفی تحلیلی در گزاره های دینی و برای بررسی ویژگی های مقیاس از روش پیمایشی استفاده شده است. به منظور تدوین مقیاس سبک لذت بری گویه های مناسب بر اساس مؤلفه های نظری طراحی شد. برای تعیین روایی ابزار، گویه های اولیه مورد ارزیابی کارشناسان روان شناسی که با متون اسلامی آشنایی داشتند، قرار گرفت. این مقیاس در نمونه 360 نفری شامل طلاب علوم دینی و معلمان مقطع ابتدایی شهرستان قم اجرا شد. نتایج نشان می دهد مقیاس سبک لذت بری بر اساس منابع اسلامی 92/0 اعتبار دارد. توافق بالا میان نظرات اکثر کارشناسان (33/83 درصد) به محتوای پرسش ها روایی محتوایی آن را نشان می دهد. نتایج تحلیل عوامل نیز روایی و ساختار عاملی مناسبی را نشان می دهد. نتیجه تحلیل عاملی اکتشافی استخراج پنج عامل مبتنی بر ویژگی های سبک لذت بری کارآمد در منابع اسلامی بوده است. این پژوهش نشان می دهد که سبک لذت بری بر اساس منابع اسلامی قابل کمّی شدن است و مقیاس ساخته شده، ویژگی های روان سنجی لازم را دارد. این مقیاس از پنج عامل (تعالی جویی، مهارگری، هدفمندی، عاقبت اندیشی و میانه روی) تشکیل شده است.
مسئله پژوهش حاضر از تدقیق در اثرات فروکاهش مبانی انسان شناسی، هستی شناسی و معرفت شناسی در تئوری سازمان و مدیریت غربی نشئت می گیرد. بر این اساس، با رهگیری این فروکاهش در مبانی، نشان داده می شود که «رقابت» به عنوان داعیِ اصلی و اعتبارِ محوری در دیدگاه های سه گانه مدرن، نمادین تفسیری و پست مدرن مطرح است. در ادامه با رویکرد موضوع شناسیِ فلسفی، و با استفاده از روش های متناسب با ساحاتِ گوناگون تحقیق در حوزه اعتباریات و شیوه تحلیل مضمون، به شناسایی و معرفی قرابت به مثابه اعتبار محوری در مدیریت اسلامی پرداخته می شود. نتایج تحقیق نشان می دهد که در اندیشه اسلامی، کمال حقیقی، قرب به خدای متعال است که از مسیر ولایت پذیری انسان کامل محقق می شود و در ظاهرِ این قرب، هسته اصلیِ تعاملاتِ اجتماعی بر محور قرابت خانوادگی است. با کشف اعتبار «قرابت» به عنوان اعتبارِ محوری، در ساحت ساخت یکی از نمونه های منتج از محوریت قرابت تفریع خواهد شد و در ساحت تغییر به تبیین اثرات آن در طرح سازمان و با سه مؤلفه پیچیدگی، رسمیت و تمرکز پرداخته خواهد شد.
امنیت نظام سیاسی همواره یکی از مهم ترین پیش نیازهای سایر ابعاد امنیت (امنیت فردی، عمومی، اقتصادی، نظامی، اجتماعی و ...) است؛ ازاین رو، از مفصل ترین و قدیمی ترین مباحث امنیت پژوهی محسوب می شود. تحقیق حاضر با توجه به این اهمیت، درصدد بازشناسی مقوله امنیت نظام های سیاسی در پرتوی احکام فقهی (حکم اولیه و حکم ثانویه) است و بدین منظور، ضمن تبیینِ اجمالیِ محل بحث در مطالعات امنیتی، احکام مختلف فقهیِ صیانت از نظام های سیاسی در حالت ها و شرایط متفاوت را ارائه کرده است. با توجه به یافته های این تحقیق، حفظ و صیانت از نظام های سیاسی مختلف، از سه حکم فقهی خارج نیست؛ وجوب حفظ نظام سیاسی به حکم اولیه، وجوب حفظ نظام سیاسی به حکم ثانویه، حرمت حفظ نظام سیاسی. از مجموع برایند این سه دسته و با توجه به تعریفی که صاحب نظران از مفهوم «مرجع امنیت» ارائه داده اند، می توان جایگاه امنیت نظام سیاسی را در میان سایر ابعاد و وجوه امنیت بازشناسی کرد و بدین ترتیب، هسته اصلی و مرکزی (مرجع) تفکر امنیتی فقه امامیه را استخراج کرد که همانا حفظ انتظام و انسجام و یکپارچگی جامعه و هویت جمعی آن است؛ به گونه ای که حتی به منظور تحقق آن، حفظ حکومت طاغوت نیز به حکم ثانویه مجاز می شود.
پژوهش حاضر با هدف بررسی تطبیقی عوامل مدیریتی مؤثر بر سکوت سازمانی از منظر علم مدیریت و دیدگاه اسلام با روش تحلیل متن انجام شده است. جامعه آماری این پژوهش قرآن کریم و روایات ائمه معصومین (علیهم السلام) و متخصصان علوم دینی و علوم تربیتی بود. نمونه آماری به روش نمونه گیری هدفمند انتخاب شد و آن دسته از آیات و روایاتی به کار گرفته شد که با موضوع ارتباط داشتند و بخش متخصصان شامل 11 نفر از متخصصان علوم دینی و علوم تربیتی بود. از پرسش نامه محقق ساخته به منظور دریافت تأیید تناسب مقوله های استخراج شده با اهداف پژوهش استفاده شد. بر اساس یافته های این پژوهش، تفاوت مفهوم سکوت سازمانی از دیدگاه اسلام و علم مدیریت عبارت است از امتناع کارمندان از بیان نظرات و عقاید و دغدغه های خود در موضع حق و با رعایت حدود الهی، درباره مسائل و مشکلات سازمان در سطوح مختلف مدیریت و سایر افرادی که قادر به مرتفع کردن این مسائل در سازمان هستند. عوامل مدیریتی مؤثر بر سکوت سازمانی براساس آموزه های اسلامی در سه مفهوم کلی روابط ناکارآمد؛ موانع روابط حسنه؛ فقدان بینش، دانش و مهارت های تخصصی مفهوم بندی شد که هریک از این مفاهیم مشتمل بر مقولات و زیرمقولات متعددی است. به دلیل آنکه برخی از عوامل سکوت سازمانی در علم مدیریت با عوامل استخراج شده از آموزه های اسلامی برخاسته از ابعاد فطری یا خُلقی انسان و مربوط به تکوین انسان است، وجوه تشابهی بین عوامل مدیریتی مؤثر بر سکوت سازمانی در علم مدیریت و دیدگاه اسلام مشاهده شد. ازجمله عوامل مشابه، می توان به مقوله های ترس مدیران از بازخورد منفی و گرایش به ردکردن یا پاسخ منفی دادن به نظرات مخالف، بی توجهی مدیران به درخواست های غیررسمی کارکنان، باورهای تلویحی مدیران، رفتارهای از بین برنده اعتماد، ضعف در سلامت مدیریت ارشد و رفتار تبعیض آمیز اشاره کرد. همچنین، به دلیل وجود تفاوت از نظر جهان بینی، غایت مندی، فلسفه، انسان شناسی و اهداف در مبانی علم مدیریت و آموزه های اسلامی، تفاوت هایی در برخی از عوامل به دست آمد که از مهم ترین آنها می توان به حق مداری در اسلام و تکثرگرایی در علم مدیریت اشاره کرد. هریک از مفاهیم، مقولات و زیرمقولات استخراج شده در این پژوهش کاربرد گسترده ای در حوزه رفتار سازمانی دارند که با بهره گیری از آنها می توان روابط میان کارکنان سازمان با یکدیگر را بهبود بخشید.
هدف پژوهش حاضر بررسی و استخراج روش های پرورش مؤلفه سازگاری مدل هوش هیجانی بار-ان بود. روش جمع آوری داده ها کتابخانه ای و با روش تحلیل محتوا انجام شد. سه خرده مؤلفه سازگاری «انعطاف پذیری، حل مسئله و آزمون واقعیت» در سنّت و سیره امام علی (علیه السلام) بررسی شد. انعطاف پذیری در سنت و سیره امام علی (علیه السلام)، عقاید و اصول را در بر نمی گیرد و رفق و مدارا در هنگام مشاهده ظلم و گناه و تجاوز به حقوق دیگران و پایمال شدن اصول اسلام مذموم بوده و مداهنه نامیده می شود و در چنین مواقعی باید با خشونت و شدت با آن برخورد کرد. روش های پرورش این مؤلفه در سنّت و سیره امام علی(علیه السلام)، کسب صفت رفق و مدارا و شناخت، آگاهی و پذیرش تفاوت های بین فردی بود. روش های پرورش خرده مؤلفه حل مسئله در سنت و سیره امام علی (علیه السلام) عبارت بود از فکر و اندیشه در باره مسئله، توکّل بر خداوند و مشورت کردن با افراد واجد شرایط. خرده مؤلفه آزمون واقعیّت درباره دیدن واقعیت ها است، ولی سنت و سیره امام علی (علیه السلام)، راه های رسیدن به حقیقت ها و واقعیّت ها را پیش روی انسان قرار داده بود که این راه ها عبارت بود از: لزوم ضرورت و کوشش مداوم برای رسیدن به حقیقت، لزوم صبر و استقامت و تحمّل مشکلات برای رسیدن به حقیقت، عبرت از حوادث عبرت آموز و عقوبت قیامت و تقوای الهی، لزوم پرهیز از خیال بافی و داشتن برهان از پروردگار و یا حجّتی آشکار، لزوم پیروی از اولیای خدا و اهل بیت پیامبر و تکیه نکردن بر نادانی خویش و پیروی نکردن از هوای نفس، لزوم پرهیز از دنیا و حجاب های پندار این عالم و غفلت از خود و خود فریبی.
