علوم سیاسی

جهان اسلام با فرصت ها و تهدیدهای متعددی روبه رو بوده و با وجود نگاشته شدن آثاری درباره جهان اسلام، هنوز راهبردهای استفاده از فرصت ها، و کنترل و کاهش تهدیدهای سیاسی جهان اسلام تبیین نشده است. بنابراین، پرسشی که در این پژوهش طرح می شود، بدین قرار است: راهبردهای استفاده از فرصت ها، و کنترل و کاهش تهدیدهای سیاسی جهان اسلام از منظر آیت الله خامنه ای چیست؟ در اندیشه ایشان، راهبردهایی برای برون رفت از تهدیدها و استفاده از فرصت های جهان اسلام، نظیر ایجاد وحدت و همگرایی در جوامع اسلامی در حوزه های مختلف و تکیه بر ارزش های اسلامی در جهت مقابله با دشمنان اسلام بیان شده است. در این پژوهش برای پاسخ به پرسش اصلی، از روش و چارچوب نظری SWOT برای کاهش و کنترل تهدیدهای سیاسی جهان اسلام و برون رفت از آن بهره برده و بر اساس این روش، راهبردهای ذیل را ارائه کرده ایم: (1) «راهبردهای تنوع» (st)، به معنای تقویت مبانی فرهنگی عقیدتی و جهت دهی بیداری اسلامی در تشکیل حکومت های دموکراتیک؛ (2) راهبردهای رقابتی (so)، به معنای تقویت سیاست صدور انقلاب اسلامی در جهت بیداری اسلامی و تقویت دیپلماسی حج؛ (3) راهبردهای بازنگری (wo)، به معنای ارتقای مردم سالاری دینی در میان کشورهای اسلامی و حضور فعال و هماهنگ مسلمانان در عرصه های بین المللی؛ (4) راهبردهای تدافعی (wt)، به معنای تقویت روحیه وحدت، ایستادگی و تقویت روند تنش زدایی برای ایجاد ارتش مشترک دفاعی

متفکران اجتماعی در طول تاریخ همواره به دنبال کشف عناصری بوده اند که بتوانند کشمکش های موجود در جوامع انسانی را به حداقل رسانند و آن را به صورتی بهینه مدیریت کنند. فیلسوفان سیاسی اسلامی با اتکا به بررسی های موشکافانه خود درباره نفس انسانی، نهادینه شدن عناصر سعه صدر، تحمل و مدارا را در تعاملات اجتماعی، از عوامل اصلی کاهش و کنترل سطح برخورد و منازعه در میان گروه ها، اصناف و افراد اجتماع می دانند. این پژوهش در پاسخ به این پرسش که «از منظر فلسفه سیاسی اسلامی، عنصر مدارای سیاسی چگونه و بر اساس چه راهبردهایی می تواند تعاملات میان دولت و ملت و همچنین افراد، احزاب، گروه ها و سازمانی های رسمی و غیررسمی را به نحو بهینه مدیریت کند و از بروز برخوردهای خشن و قهرآمیز جلوگیری نماید؟» می کوشد با روش توصیفی - تحلیلی و با تجزیه و تحلیل دیدگاه های فیلسوفان سیاسی اسلامی، تصویری دقیق از جایگاه و نقش این عنصر در مهندسی سیاسی - اجتماعی ارائه کند. هدف مقاله، اثبات این مسئله است که مدارای سیاسی در فلسفه سیاسی اسلامی، از عوامل اصلی تحقق مدینه فاضله و مدیریت بهینه سیاسی و اجتماعی بوده، همین امر فیلسوفان سیاسی اسلامی را واداشته است تا هم نخبگان و مدیران جامعه و هم توده های مردم را به در پیش گرفتن مسیر مدارا در روابط متقابل خود فراخوانند و به همین دلیل، راهبردهایی چون تقویت مبانی عقیدتی و اخلاقی، نهادینه سازی عقلانیت در روابط اجتماعی و... را برای تثبیت و تعمیق عناصر تحمل و مدارا در مناسبات و تعاملات اجتماعی ارائه کنند

نظام سیاسیِ مبتنی بر امامت شیعی، نظام مطلوب در رویکرد فیلسوفان عصر قاجار است. فلاسفه شیعه با بهره گیری از متون به جای مانده و توجه به شرایط سیاسی و اجتماعی عصر خود، به تبیین الگوی نظم مطلوب شیعی پرداختند. این مقاله با استفاده از هرمنوتیک روشی اسکینر، به تحلیل نظم مطلوب حاکم بر اندیشه سیاسی حاج ملا هادی سبزواری و سید جعفر کشفی می پردازد. هدف این نوشتار در مقابل دیدگاهی که هرگونه اندیشه ورزی را در این دوره انکار می کند، بررسی نظم مطلوب در نگاه فیلسوفان مسلمان، بر پایه ولایت نواب عام در پرفرازونشیب ترین دوران تحولات سیاسی اجتماعی ایران است. تأملات فلسفی فیلسوفان عصر قاجار، به ویژه حاجی سبزواری و کشفی در باب حکومت، حاکمیت و عدالت، بیانگر پویایی اندیشه سیاسی شیعه است و تعامل فیلسوفان مسلمان با سلاطین قاجار و گاه مخالفت آنان با هرگونه ارتباط با سلاطین به عنوان کنشگران اصلی در جامعه، بیانگر دغدغه آنان در خصوص رشد دانش فلسفه و تعالی جامعه بوده است

از سال 2011 که موج جدید بیداری اسلامی آغاز شد، نظم موجود در خاورمیانه با چالش جدی روبه رو گردید و بازیگران منطقه ای و بین المللی کوشیدند نظم موردنظر خود را در این دوره گذار مستقر کنند. دراین میان، خاورمیانه عرصه تجدیدنظرخواهی جمهوری اسلامی در نظم منطقه ای است و کانون تحقق اهداف و منافع فراملی آن شمرده می شود. هدف از نگارش این مقاله، تحلیل وضعیت و مفهوم سازی موقعیت جمهوری اسلامی در خاورمیانه با تأکید بر مقطع زمانی شش سال اخیر است. فرضیه مقاله برای پاسخ به پرسشِ چگونه عمق راهبردی جمهوری اسلامی در خاورمیانه از سال 2011 تا 2017 متحول شده است؟ این گونه صورت بندی شده است: عمق راهبردی جمهوری اسلامی از عمق راهبردی نرم به عمق راهبردی هوشمند در حال تکوین است. عمق راهبردی هوشمند، ترکیب زیرکانه عمق راهبری نرم و قدرت هوشمند است که در عراق محقق شده و در  سوریه و یمن در حال تحقق و آزمون است. فرضیه مقاله با روش تحلیلی توصیفی پردازش شده است.

امروزه پروژه برندینگ و تصویرسازی ملی یک کشور، به عنصری اساسی برای توسعه تبدیل شده است. از اصول اساسی پروژه برندینگ ملی، گفتمان اعتماد به نفس داخلی برای بازسازی هویت ملی است. امروزه اکثر کشورها بر اساس سیاست گذاری فرهنگی و اسناد بالادستی، برندینگ ملی خود را بر اساس حوزه نفوذ خود، مزیت های فرهنگی یا اقتصادی، و مدیریت تصویر و شهرت بین المللی شان انتخاب می کنند. سیاست فرهنگی جدید در کنار مدیریت و اشاعه فرهنگ داخلی، وظیفه بازسازی و گسترش تصویر ملی را نیز برعهده دارد. بر همین اساس، سؤال اساسی پژوهش حاضر بدین قرار است: نقش سیاست فرهنگی جدید در پروژه برندینگ ملی و گسترش تصویر ملی کشورها در فراسوی مرزهایشان چیست؟ مقاله حاضر با تشریح سیاست فرهنگی جدید و مباحث برندینگ و تصویرسازی ملی، بر این امر تأکید می کند که سیاست فرهنگی کشورها بر مبنای پروژه برندینگ و تصویر ملی آنها و بر پایه اعتماد به نفس داخلی و مدیریت شهرت بین المللی شان می تواند به سمت منطقه ای و جهانی شدن حرکت کند. بر همین اساس، جمهوری اسلامی ایران نیز بر مبنای اهداف ملی و بین المللی انقلاب اسلامی و اسناد بالادستی، با تأکید بر دین اسلام به عنوان برندینگ ملی ایران در حوزه بین المللی، و تأکید بر گفتمان اعتماد به نفس ملی و توان داخلی به عنوان اساس دین در بعد داخلی، به مدیریت تصویر و گسترش شهرت جمهوری اسلامی ایران روی آورده است.

حزب عدالت و توسعه به ویژه با بیداری اسلامی در سال 2011م، مدعی الگویی میانه و کارآمد در تلفیق اسلام و لیبرال دموکراسی غربی برای دیگر کشورهای اسلامی برآمد. بر اساس این مدعا، نوشتار حاضر درصدد است با رویکردی توصیفی تحلیلی به این پرسش پاسخ دهد که: این الگو با توجه به چالش های مسلمانان و به ویژه جنبش های اسلامی که به عنوان مخاطبان اصلی الگوی ترکیه مطرح می شوند، با چه چالش هایی روبه روست؟ بر اساس متغیرهای مهمی چون سکولاریسم، توجیهات ارزشی و هنجاری، مداخله های خارجی، مشارکت سیاسی، مسئله فلسطین و سیاست های وحدت گرایانه که مورد توجه جنبش های اسلامی منطقه قرار دارد، فرضیه مقاله بر آن است که الگوی حزب عدالت و توسعه با چالش های متعددی روبه روست. حرکت این الگو بر اساس رویکرد دوگانه منفعت هویت، سبب انشعاب دوگانه در سیاست های راهبردی و در نتیجه، ناپایداری در عمق راهبردی حزب می شود. این تناقضات موارد مهمی چون مغایرت های مبنایی اسلام و لیبرال دموکراسی، غرب گرایی ارزشی لیبرالی و شرقگرایی هویتی تکفیری، ارتباط راهبردی با رژیم صهیونیستی در کنار توجه موضعی به مسئله فلسطین و در نهایت با ورود به مسئله سوریه، زمینه تنش صفر و صدی را دربرمی گیرد

سلفی گرایی، جریانی افراط گراست که به لحاظ تفاسیری که از جامعه اسلامی دارد و نیز با خلق یا تغییر برداشت از برخی مفاهیمی چون جهاد، تکفیر، هجرت، کفر، شرک، دارالکفر و جاهلیت، در طول زمان و در برهه های مختلف، دچار تغییر و تحولاتی شده است. این خاصیت افراط گرایی و نیز تفسیر اسلام بر اساس خواسته های این جریان، در مناطق مختلف جهان اسلام شکل های متفاوتی به خود گرفته است که نمونه آن را میتوان در کشور های سوریه و عراق در سال های اخیر مشاهده کرد. تحول در خوانش های سلفی گری در عوامل مختلفی ریشه دارد که بخش قابل توجهی از آن به عوامل معنایی و هویتی بازمی گردد. ازاینرو، پرسش اساسی مقاله حاضر بدین قرار است: عوامل معنایی و هویتی چه نقشی در شکل گیری و گسترش جریان سلفی گری در کشور های سوریه و عراق داشته است؟ این در حالی است که بسیاری از تحلیل ها به عوامل تاریخی پیدایش سلفی گری و نیز نقش قدرت های منطقه ای و فرامنطقه ای در پیدایش و گسترش این گروهها در کشور های یادشده اشاره دارد. مقاله پیشِ رو با استفاده از روش تحلیلی توصیفی بیشتر بر نقش عوامل داخلی کشور های عراق و سوریه، به ویژه عوامل معنایی و هویتی در این زمینه تأکید می کند. این مقاله با بهره گیری از مبانی نظری مطرح در رویکرد سازه انگاری، نشان می دهد که پنج عامل در پیدایش و گسترش جریان سلفی گری در کشور های مورد بررسی اثرگذار بوده اند: (1) شکل گیری انگاره جامعه جاهلی در برابر دارالکفر؛ (2) انگاره عدو قریب یا دشمن نزدیک در سرزمین عراق و شامات؛ (3) عوامانه سازی و شخصی سازی مفهوم جهاد؛ (4) مفهوم هجرت و سلفی های مهاجر در سوریه و عراق؛ (5) انگاره عربی اسلامی (سنی)؛ بعثی سلفی. این وضعیت درنهایت مشخص می سازد چگونه می توان از تمهیداتی که نظریه سازه انگاری برای محققان فراهم می آورد، در تحلیل جریان های پیش گفته استفاده کرد.