جامعه پژوهی فرهنگی

در دنیای معاصر بسیاری معتقدند که اعتماد با ارزش های مشترک گروه ها ارتباط دارد و به اعتماد اجتماعی و نقش آن در انسجام جامعه با رویکرد فرهنگ گرایانه پرداخته می شود. در این مقاله در پی آن ایم که آیا دین داری و مقبولیت اجتماعی و رعایت اخلاقیات، در حکم ارزش های مشترک جامعه، تبیین کنندة اعتماد اجتماعی اند؟ رویکرد این مقاله توصیفی ـ علّی و روش پیمایشی است. جامعة آماری شامل استادان و کارکنان و دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شمال و ابزار گرد آوری اطلاعات پرسش نامه است که پس از بررسی روایی و پایایی، با حجم نمونة 1212 نفر در 1389 اجرا شد. انتخاب نمونه با روش نمونه گیری خوشه ای طبقه بندی تصادفی صورت گرفته است . یافته های توصیفی حاکی از آن است که اعتماد اجتماعی 23% پاسخ گویان در سطح بالاست. با آن که رعایت ارزش های اخلاقی در جامعه در سطح بالا فقط به میزان 14% است، 84% آنان مقبولیت اجتماعی و 74% دین داری خود را در سطح بالا ارزیابی کرده اند. یافته های استنباطی حاکی از آن است که اعتماد اجتماعی با هر سه متغیر رابطه ای معنادار، مستقیم، و قوی دارد. دین داری بیش ترین تأثیر را در اعتماد اجتماعی دارد و پس از آن، به ترتیب متغیرهای مقبولیت اجتماعی و رعایت اخلاقیات در اعتماد مؤثرند. در مدل علّی تحقیق، دین داری علاوه بر تأثیر مستقیم در مسیر رعایت اخلاقیات و مقبولیت اجتماعی در اعتماد اجتماعی مؤثر بوده است.

جامعة معاصر ایران در قالب مفاهیم متنوعی مثل وابسته، در حال توسعه ، و پیرامونی مقوله بندی شده است. هریک از این مفاهیم حاصل نگاه به جامعة ایران از منظری تئوریک است. این نظریه ها تماس با غرب و دنیای مدرن را لحاظ کرده اند و بر آن اساس ویژگی هایی مثل وابستگی را در جوامع غیر غربی تشخیص داده اند. تأثیرپذیری ایران از غرب سهم مهمی در تحولات جامعة معاصر ایران داشته است و لحاظ آن در تبیین جامعة ایران به بهبود فهم جامعه شناختیِ ما از جامعة ایران کمک می کند. مفهوم پردازی روبه رویی با غرب به شیوه های متفاوت به شناخت ویژگی های گوناگون جوامعی مثل ایران منتهی می شود. تأکید این مقاله بر لزوم مفهوم پردازی های جدید از تأثیرپذیری و کشف پیامدهای متنوع آن در جامعة ایران است. مقالة حاضر به شکل گیری واقعیت های دورگه در نتیجة فرایند ایرانی ـ جهانی شدن می پردازد.

در چند دهة اخیر، الگوی روابط جنسی در جهان تغییرات فراوانی داشته و اکنون نیز جامعة ایران با تحولات چشم گیری در حوزة ارزش ها و باورهای جوانان روبه روست. تحقیقات نشان می دهند که رابطة جنسی پیش از ازدواج در ایران در حال افزایش است. یکی از گونه های جدید روابط پیش از ازدواج بین دختر و پسر، روابط مبتنی بر «هم خانگی» است که در کلان شهرهایی چون تهران رو به افزایش است. این الگو، به زندگی مشترک دو شریک جنسی بدون ازدواج با یک دیگر اشاره دارد. هدف این تحقیق کیفی، پاسخ به این سؤال بوده است که سوژه های فعال در این روابط، چه معنایی برای کنش خود قائل اند و همچنین چه شرایط بسترساز اجتماعی، در بروز و ظهور این روابط در ایران نقش داشته است. در این تحقیق، با 21 نفر از پسران و دخترانی که روابط هم خانگی را تجربه کرده اند مصاحبه شده است. یافته های پژوهش نشان می دهد که هم خانگی محصول فرایند تجدد ایرانی و گسترش جهانی شدن و ورود آن به ایران است؛ فرایندهایی که ابتدا با تغییر اوضاع اقتصادی و فرهنگی (نظام ارزشی) جامعه، به تدریج، تغییرات اجتماعی متفاوتی را در داخل کشور پدید می آورند. نتیجة این تغییرات اجتماعی، که خود برآمده از تحولات اقتصادی و فرهنگی سال های اخیر است، پیدایش الگوهای هم خانگی در میان برخی از جوانان کشور بوده است.

هدف این تحقیق بررسی رابطة بین اعتیاد به اینترنت و ویژگی های شخصیتی دانشجویان دانشگاه های دولتی شهر تهران بوده است. جامعة آماری همة دانشجویان شاغل به تحصیل در دانشگاه های دولتی شهر تهران در سال 1390 را دربر می گرفت و نمونة تحقیق شامل 1500 نفر بود. برای انتخاب نمونه ابتدا 6 دانشگاه زیر از میان دانشگاه های دولتی شهر تهران به طور تصادفی انتخاب شدند: تهران، علامه طباطبایی، امیرکبیر، شریف، علم و صنعت، و الزهرا. سپس از هر دانشگاه 6 دانشکده و از هر دانشکده 5 کلاس به روش تصادفی انتخاب شدند. دانشجویان این کلاس ها اعضای نمونة تحقیق را تشکیل می دادند. آزمودنی ها دو پرسش نامة اعتیاد به اینترنت یانگ و پرسش نامة فرم کوتاه نئو (NEO) را تکمیل کردند. نتایج با روش t مستقل تجزیه و تحلیل شد. تحلیل نتایج نشان داد: ۱. بین ویژگی های روان رنجوری و برون گرایی و اعتیاد به اینترنت رابطة مثبت معنی داری وجود دارد؛ ۲. بین ویژگی های سازش پذیری و وظیفه شناسی و اعتیاد به اینترنت رابطة منفی وجود دارد؛ ۳. بین ویژگی گشودگی به تجربه و اعتیاد به اینترنت رابطة معنی داری وجود ندارد.

فرهنگ عامه اعم از امثال، حِکَم، کنایات، استعارات، داستان های عامیانه، مَتَل ها، چیستان ها، و مانند آن انعکاس گویا و آیینة تمام نمایِ سنت ها، دانسته ها، باورها، منش ها، و ارزش های فرهنگیِ یک جامعه است که از رهگذرِ آن، می توان به شناختِ واقعیِ خلقیات و رفتارهای مردم آن جامعه و انگیزه ها و عللِ موجبة آن دست یافت. فرافکنی و توجیه (دلیل تراشی) از جمله ابتلائات بزرگ اجتماعی ماست که در سطحی بسیار گسترده در بین طبقات و قشرهای مختلف جامعه، از پایین ترین مراتب گرفته تا بالاترین مدارج، رواج تام دارد.[i] وسعت و شدت شیوعِ این دو عارضه بزرگ اجتماعی، تا حدود زیادی، معرف و نشانه شیوعِ روحیات اجتماعی نامطلوبی از قبیل «مسئولیت ناپذیری»، «خود منزّه بینی»، «واقع گریزی»، «فریب کاری»، و امثال آن است که غالباً و عمدتاً جنبه ناخودآگاه دارند. بدیهی است که این روحیات و عوارضِ بیمارگونه یک باره و یک شبه پدید نیامده اند و ریشه هایی دیرینه و عمیق در تاریخ تحولات اجتماعی جامعة ما دارند؛ هر چند، سرعتِ فوق العاده شیوع آن ها در سال های اخیر، بنفسه، موضوعی شایان تأمل و نگران کننده است.[ii] در این مقاله، تلاش شده است مظاهر و جلوه های این دو مفهومِ اساساً روان شناختی در فرهنگ عامه ایران و نیز در برخی پاره فرهنگ های منطقه ای و قومی آن، ردیابی و برای هریک شواهد کافی جست وجو و ارائه شود. برای این منظور، نخست تعریف و توضیح مختصری از دو مفهوم مزبور ذکر و سپس به اِحصای موارد و شواهد آن ها در فرهنگ عامه پرداخته شده است. [i]. در روان شناسی، «فرافکنی» و «توجیه» از جمله مکانیسم های دفاعی defense mechanisms و عوامل تعدیل کننده و تثبیت کننده خودکار روانی self-stabilizers به شمار می روند، مشروط بر این که از حدِ طبیعی و عادی فراتر نروند و حالتِ نابهنجار، افراطی، و بیمارگونه به خود نگیرند. [ii]. برای درکِ گستره شیوع این دو عارضه اجتماعی در جامعه کنونی ایران، کافی است فقط طی یک روز، تعداد دفعاتی را که شخصاً مرتکب فرافکنی و یا توجیه شده ایم و نیز مواردی را که در گفته ها و رفتارهای دیگران، از مردم عادی کوچه و بازار گرفته تا دولت مردان و اصحاب رسانه ها و غیره، شاهد آن ها بوده ایم، احصا کنیم.

حل هر مسئلة اجتماعی و انسانی نیازمند بررسی همه جانبة آن است و ریشه یابی مسئله مهم ترین گام در این زمینه محسوب می شود. تحقیق حاضر، با توجه به ماهیت موضوع، به روش کتاب خانه ای انجام گرفته است زیرا مطالعات کتاب خانه ای امکان درک بهتر موضوع را برای محقق فراهم و ساده سازی واقعیت و استناد به مبانی پذیرفتنی را برای او امکان پذیر می سازد. در این پژوهش، ابتدا کلیات موضوع بررسی شده است و سپس مهم ترین نظریه های برنامه ریزان شهری در ارتباط با جرم و جنایت و همچنین پیامدهای امنیتی آن در کلان شهر تهران مورد بحث قرار گرفته است. بررسی همه جانبة پدیدة تمرکز جمعیت در کلان شهر تهران نشان می دهد که بسترهای جرم خیزی با پدیدة جذب جمعیت همراه شده و به وقوع ناامنی دامن زده است. از این رو، حل مسئلة حاد ناامنی در کلان شهر تهران نیازمند بهبود شرایط زندگی مهاجران، با هدف جذب جمعیت در مبدأ و جلوگیری از تمرکز جمعیت، در این شهر است.

این مقاله حاصل تحقیقی میدانی است که به روش کیفی و به منظور شناسایی شاخص های مناسب برای مطالعه قدرت در خانواده در شهر تهران انجام گرفته است. در این مقاله، ضمن بحث درباره لزوم شناسایی شاخص ها، تبدیل آن ها به مفاهیم، و تبدیل مفاهیم به مقوله ها بر اهمیت استفاده از مشاهدات و مصاحبه های میدانی وسیع و نظام مند نیز تأکید شده است. همچنین عوامل مرتبط با شاخص های قدرت در خانواده، که از تنوع و فراوانی بسیاری برخوردارند، ازجمله رفتارهای کلامی یا غیر کلامی همسران گردآوری و طبقه بندی شده است. با طبقه بندی شاخص ها مقولات اصلی به دست آمده و هر مقوله با مفاهیم زیرمجموعة خود به قرار زیر مشخص شده است: 1. ارزش ها و نگرش ها (مفاهیم استقلال و آزادی)؛ 2. پذیرش (مفاهیم اعتماد، احترام، و قدرشناسی)؛ 3. رضایت مندی (مفاهیم راضی بودن و تحمل کردن)؛ 4. نیازمندی (مفاهیم نیاز در حال حاضر و نیاز در آینده)؛ 5. مالکیت و اختیارات (مفاهیم امکانات مالی و تصمیم گیری)؛ 6. ارتباطات (مفاهیم مذاکره و مشاوره جویی)؛ 7. همکاری (مفاهیم اشتراک مساعی و رابطه با بچه ها).