جامعه پژوهی فرهنگی

جامعه پژوهی فرهنگی

جامعه پژوهی فرهنگی سال 13 زمستان 1401 شماره 4 (پیاپی 46) (مقاله علمی وزارت علوم)

مقالات

۱.

تحلیل نسبت تفکر نقاد و تفکر خلاق با تحول علوم انسانی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
تعداد بازدید : ۱۶۸ تعداد دانلود : ۱۲۶
این مقاله به تحلیل نسبت تفکر خلّاق و تفکر نقّاد با مسأله تحول علوم انسانی می پردازد و از این رو پس از اشاره به ویژگی های اندیشه سیستمی، اندیشه عمیق، قدرت طبقه بندی، اندیشه منضبط، و اندیشه خلّاق، یکی از نقاط مشترک نقد و خلاقیّت را در مسأله نوآوری دانسته و جریان تحول علوم انسانی را به آن گره می زند. سپس با پذیرش این فرض که تفکر خلّاق مانند تفکر نقّاد، امری ذاتی و غیرآموزشی نیست، از نحوه تقدّم و تأخّر این دو پرسش می کند و به مؤلفه ها و شاخصه های این دو سنخ تفکر میپردازد.با توجه به مؤلفه های بیست وچهارگانه، مقاله مدعی است که می توان از رویکرد تقدّم تفکر خلّاق بر تفکر نقّاد دفاع کرد چراکه اکثر شاخصه های تفکر نقّاد، در ادامه و تکمیل شاخصه های تفکر خلّاق قرار داشته و از سوی دیگر شاخصه های تفکر خلّاق، از قابلیت تبدیل و تعمیق با ویژگی های تفکر انتقادی برخوردارند. در نهایت تفکر خلّاق در قلمرو علوم انسانی، مقدمه تفکر انتقادی و آن نیز مقدمه تحول علوم انسانی قلمداد شده است و بر این برنهاد تاکید می شود که روند تدریجی و دَوَرانی این دو بر یکدیگر تأثیر می گذارد. اهمیت نقد فراگیر در حوزه علوم انسانی به معنای توجه به فراگیری مؤلفه های بیست وچهارگانه تفکر انتقادی در این زمینه است.
۲.

تحلیل جامعه شناختی از منافع و کنش گری انجمن ها و احزاب سیاسی در مشروطه گیلان انجمن عباسی- اجتماعیون عامیون(مقاله علمی وزارت علوم)

تعداد بازدید : ۱۳۷ تعداد دانلود : ۱۲۶
انجمن ها و احزاب مشروطه خواه گیلان با بسیج عمومی و عزیمت به سمت پایتخت با هدف فتح تهران و حذف استبداد در فرآیند بازگشت مشروطیت نقش اساسی ایفا کردند. از میان احزاب متعدد دو مورد برجستگی دارند: انجمن عباسی، اجتماعیون عامیون. در اوج خفقان سردار افخم حاکم گیلان این احزاب و انجمن ها توانستند با اشتراک منافع و سازمان دهی با دهقانان در رهایی از استبداد نقش آفرینی کنند. این مقاله بر آن است تا مدل کنش گری این تشکل ها را مورد بررسی قرار دهد. چهارچوب نظری مقاله، مبتنی بر نظریه بسیج منابع چارلز تیلی است که دو متغیر منافع و سازمان در آن بعنوان ملاک رفتارشناسی مرکزیت دارند. این پژوهش در جستجوی پاسخ به این سوال است که فرآیند بسیج منابع احزاب در مشروطه گیلان براساس دو متغیر منافع و سازمان چگونه است و چرا نسبت به سایر مناطق پیشتازانه دست به اقدام فعالانه زدند. یافته های این تحقیق با روش تاریخی_تحلیلی و گردآوری کتابخانه ای حاکی از آن است این احزاب با الگوبرداری از جریانات فکری همسایه شمالی ایران، ایجاد ارتباط با شورش دهقانی گیلان، سازمان دهی و منافع مشترک توانستند مقدمات سقوط نماینده محمدعلی شاه را فراهم و به سمت تهران لشکرکشی کنند.
۳.

بررسی جامعه شناختی کنش انتخاباتی ایرانیان در انتخابات ریاست جمهوری در سال 1400ه.ش.(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
تعداد بازدید : ۲۳۲ تعداد دانلود : ۱۲۷
موضوع این پژوهش تبیین جامعه شناختی چگونگی شکل گیری فرایند کنش انتخاباتی ایرانیان و رخداد تحریم انتخابات در سیزدهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری در پارادایم کیفی (تضادی) و با روش توصیفی – اسنادی است. پرسش پژوهش این است که: «پدیده تحریم مشارکت و مقاومت در برابر آن در انتخابات ریاست جمهوری ایران 1400ه.ش.، در میان تحریم کنندگان این انتخابات، چگونه شکل گرفته است؟». فرض اساسیِ پژوهش بر بنیان تکوین هسته های سازمان نیافته مقاومت در تقابل با روند هژمونیک کردن زندگی جمعی و فردیِ ایرانیان و واکنش آنان برای رهایی از انقیاد استوار شده است. برای مطالعه موضوع، از مبانی نظریه ای هژمونی گرامشی، مفهوم حکمرانی و تاریخ اعتراضات گسسته و آپارتوس مقاومتِ اقشار پلِبِیَن در دیدگاه فوکو و آپاراتوس ایدئولوژیک دولت در دیدگاه آلتوسر استفاده شده است. نتیجه پژوهش نشان می دهد که رخداد کنش تحریم انتخابات پس از پایان دوره رهبری اول به این سو شکل گرفته و تا سال 1400ه.ش. به علل و شرایط گوناگونی دچار قبض و بسط شده است. هم چنین، حاشیه ای و پلِبِیَنی کردن گروه های مختلف اجتماعی توسط نظام سیاسی و توفیق اکثریت رأی دهندگان در تحریم انتخابات، موجبات تکرار تحریم آن، تعمیم یافتن امتناع از مشارکت سیاسی، گسترش و عمیق شدن مقاومت و متکثر شدن قدرت در نظام اجتماعی ایران در آینده را فراهم می آوَرَد
۴.

سوژه سیاه پوش: رویکردی پدیدارشناسانه به پدیده سیاه پوشی پسران شهر ایلام(مقاله علمی وزارت علوم)

تعداد بازدید : ۱۷۱ تعداد دانلود : ۱۵۶
مطالعه حاضر برآن است تا با هدف دستیابی به شناخت سوژه سیاه پوشی: رویکردی پدیدارشناسانه به پدیده سیاه پوشی پسران شهر ایلام بپردازد. ضرورت دارد تا پژوهش در قالب پارادایم کیفی انجام پذیرد و روش قالب آن پدیدارشناسی و از روش تحلیل تماتیک در جهت تحلیل داده ها بهره گرفته شود. در جهت دستیابی بهتر به اطلاع رسان ها از نمونه یابی زنجیره ای و از مصاحبه نیمه ساختمند به عنوان ابزار گرداوری اطلاعات استفاده شده و پس از مصاحبه با 24 نفر بر اساس اصل بسندگی اشباع نظری حاصل شد. یافته ها بیانگر این مسئله است که پسران مورد مطالعه از نظر تیپ شخصیتی اقتدار طلب می باشند، از نظر اجتماعی دچار طرد اجتماعی شده اند، از نظر اعتقادی، دین ستیز و از نظر سیاسی، سلطه ستیزند و همه این موارد نشأت گرفته از نظام تقسیم کار اجتماعی نابهنجار است که سبب گشته افرادی از این دست از رویه کلی حاکم بر جامعه فاصله بگیرند. نتیجه نهایی حاصل از یافته ها این است که سیاه پوشی یک معلول اجتماعی است نه علت. پس، برای مواجهه با آن باید علت را شناخت نه با معلول به مبارزه پرداخت.
۵.

الگوی تعامل علوم انسانی و اجتماعی با مفهوم توسعه(مقاله علمی وزارت علوم)

تعداد بازدید : ۲۱۹ تعداد دانلود : ۱۶۱
با پیشرفت های مادی و فنی عصر صنعتی در قرن هیجدهم میلادی، انسان معاصر برای تبیین موقعیت جدید خود، مفهوم توسعه را شکل داد. این مفهوم ابتدا با دستاوردهای مادی زندگی بشر شناخته می شد و ازاین رو فرایند توسعه توجه چندانی به دستاوردهای علوم انسانی و اجتماعی نداشت. این امر باعث شد الگوهای توسعه در ابتدا وجه کمی بیابد. اما این فرایند در بستر تاریخی دچار تغییر شد، زیرا پیامدهای برنامه های رشدمحور و متکی بر آموزه های مدرنیزاسیون و اثرات مخرب اجتماعی، انسانی و زیست محیطی آن ها نقدهای بسیاری را در پی داشت، بنابراین موج تازه ای از بازگشت و توجه عمیق تر بر مولفه های انسانی (علوم انسانی) شکل گرفت. نوشتار حاضر در صدد پاسخ به این پرسش است که چه مولفه هایی از علوم انسانی در معنای عام آن در شکل گیری نظریه های متاخر توسعه نقش داشته و این مولفه ها چگونه به صورتبندی الگوهای نظری توسعه کمک کرده اند. روش مورد استفاده در این پژوهش روش نظریه مبنایی خواهد بود. به این معنا مولفه های تاثیرگذار علوم انسانی در امر توسعه از طریق کدگذاری باز از میان نظریه های و الگوهای توسعه استخراج و با کدگذاری محوری، مقوله بندی و در نهایت با کدگذاری انتخابی به ارائه مدل نظری ارتباط علوم انسانی و مفهوم توسعه منتهی خواهد شد.
۶.

تحلیل گفتمان سیاست گذاری علمی-فناورانه در دولت های احمدی نژاد (گفتمان تجاری سازی) و حسن روحانی(گفتمان اقتصاد دانش بنیان) با تاکید بر انتقال فناوری(مقاله علمی وزارت علوم)

تعداد بازدید : ۲۹۷ تعداد دانلود : ۲۷۲
هدف این پژوهش بررسی تحول گفتمان سیاستگذاری علمی-فناورانه در ایران در دولت های محمود احمدی نژاد و حسن روحانی است. گفتمان های سیاستگذاری علمی_فناورانه در این دولت ها حول چه موضوعات، مفاهیم، نشانه ها، مخاطبان، هویت و ... صورت بندی شده اند؟ در این گفتمان ها به طور ویژه در حوزه انتقال فناوری چه موضوعات، مفاهیم، نشانه ها، مخاطبان، هویت و ... صورت بندی شده اند؟ محقق پس از طرح یک مدل نظری ترکیبی، به بررسی دقیق تحولات گفتمانی و بیناگفتمانی در حوزه سیاستگذاری علمی_فناورانه در دوره زمانی مورد نظر پرداخته و می کوشد نشان دهد که بر خلاف تصور معمول فرآیند تحول گفتمان سیاستگذاری علمی_فناورانه یک فرآیند انباشتی و خطی نمی باشد و تحول این گفتمان ها در فرآیندی گسسته، ناپیوسته و غیر انباشتی ممکن شده است. از منظر روش شناختی، روش تحلیل گفتمان برای انجام این پژوهش بکارگرفته شده است. در انتها نیز، روایت های علم وفناوری مستخرج شده از دولت های احمدی نژاد و روحانی آورده شده است و نویسنده می کوشد تا توجه سیاست مداران و تحلیل گران را به زاویهِ دیگری برای سیاستگذاری و تصمیم گیری یعنی توجه به روایت ها و فرا راویت ها معطوف سازد.
۷.

نقش ابر روندهای جهانی در تحول گفتمان هویتی در ایران معاصر(مقاله علمی وزارت علوم)

تعداد بازدید : ۱۶۸ تعداد دانلود : ۱۵۱
ماهیت بازتابی هویت ویژگی رایج و تعیین کننده ای است که منحصر به جهان مدرن می باشد. در قرن بیستم، فرآیند مدرنیزاسیون چنان گسترش یافت که سراسر جهان را دربرگرفت و فرهنگ مدرن از خلال ابرروندهای جهانی شدن در قلمرو هنر و اندیشه تفوق یافت. اما از دیگرسو، هویت مدرن همچنان که بسط می یابد، به شمار کثیری از پاره های پراکنده تجزیه می شود و این فروشکست منشوری به شکل گیری اشکال مختلفی از سوژگی اجتماعی و هویت فرهنگی می انجامد. پرسش کانونی مقاله این است: پدیده جهانی شدن و تکنولوژی به واسطه چه تحولاتی به تقویت سوژگی و تضعیف ساختارهای سنتیِ تولید معنا انجامیده است؟ مقاله پیش رو نشان می دهد که چگونه ایران از فردای انقلاب مشروطه تاکنون از رشد ایده ها و اندیشه های نو متأثر بوده است؛ ایده هایی که در پرتو جهانی شدن و گسترش تکنولوژی شبکه های اجتماعی فراگیر شده و با خلق کنشگران جدید هژمونی ساختارهای قدرت و دستگاه های ایدئولوژیک را به چالش کشیده اند. ظهور کنشگران جدید با پیدایش شیوه نوینی از کنش اجتماعی همراه بوده است و پژوهش حاضر می کوشد با بهره گیری از چارچوب تحلیل گفتمان این اشکال نوین از کنش را شناسایی و تبیین نماید.
۸.

نسبت ما با غرب و تاثیر آن بر هستی اجتماعیِ جامعه ایران؛ بازخوانی روایت رضا داوری اردکانی از "تفکر"(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
تعداد بازدید : ۲۱۷
در این مقاله تلاش کرده که وضع تفکر در ایران از منظر رضا داوری مورد بررسی قرار گیرد. البته این بررسی به دو صورت مورد صورتبندی قرار گرفته است؛ در صورت نخست ما تلاش کرده ایم فهم خویش از روایت داوری اردکانی را نشان دهیم و در گام دوم تلاش کرده ایم در این فهم کند و کاو بکنیم. تفکر در نگاه داوری چیست؟ چه معنایی از تفکر را او قصد کرده است؟ برخی تلاش کرده اند نگاه داوری را صرفا نگاهی هایدگری با خوانش فردیدی قلمداد کنند ولی این نوعی بی التفاتی به منظومه فکری داوری است. تلاش ما در این نوشتار بر این بوده است که به متن رجوع کنیم و بینا متنی نیز تفسیر بنماییم. این سخن بدین معناست که در تفسیر ما داوری از متن جدا نیست و برای فهم منظومه فکری او نیارمند آنالیز دقیق متن و اشارات تو در تو در متن می باشیم. البته من بر این باور نیستم که متن جدا از جامعه است ولی بدون تدقیق در متن نمی توان احکام کلی در باب روایت او صادر کرد. تفکر در روایت داوری به معنای انس است ولی برای فهم این انس نمی توان بدون درک هستیشناختی انسان به مراد داوری نزدیک شد.

آرشیو

آرشیو شماره ها:
۵۰