درخت حوزه‌های تخصصی

دهه های نهائی قرن سیزدهم هجری ، شاهد جریانهای فکری و اجتماعی تشکلهای متعددی در جهت تجدید فکر دینی و اصلاحات اجتماعی بود. یکی از این نهضت های فرهنگی – اجتماعی ، تجمع « اصحاب سراچه » در خراسان به همراهی حاج میرزا حبیب خراسانی ، خدیو گیلانی ، فاضل خراسانی ، صید علی خان درگزی ، رئیس الطلاب سبزواری و یاران ایشان بود. اصحاب سراچه ، عموماً از طبقه عالمان و نخبگان فرهنگی مقیم خراسان بودند و در چهار چوبه التزام به اسلام و روح دیانت و پرهیز از تعصب و ریا ، بر تجدید و احیاء فکر دینی ، و لزوم اصلاحات فرهنگی و اجتماعی تأکید داشتند . این تشکل فرهنگی – اجتماعی که زیر چتر عرفان تجربی و تزکیه نفس پیدا شده بود ، با تحریک عوام بوسیله رهبران سنتی فرهنگی و سیاسی ، محکوم و سرکوب شد.

خداوند توفیق داد تا در نیمه نخست مرداد سال 1376 در خدمت زائران خانه خدا، به عمره مشرّف شوم. در این سفر بر آن شدم تا جستجویی در باره «مولدالنبی»، که محل آن در قسمت پایین شعب ابیطالب بوده، داشته باشم. برای دستیابی به این هدف، راهی «مکتبة المکة المکرمه»، کتابخانهای که در سال 1370 قمری توسط شیخ عباس بن یوسف القطان شهردار وقت مکه، در مکانمولد النبی بنا گردیده است، شدم. این کتابخانه تا چند سال قبل به نام مکتبة القطان نامیده میشده است. این بنا سالها پس از روی کار آمدن وهابیان و تخریب بنای مولد النبی بوده است. این کتابخانه که اهمیت ویژهای داشته و بالغ بر هزار و اندی نسخه خطی دارد (و فهرست آنها را مؤسسة الفرقان زکی یمانی در لندن در چند مجلد چاپ کرده) از کتابخانههای قدیمی شهر مکه است. بسیاری از علما و بزرگان مکه مانند شیخ ماجد الکردی و شیخ عبدالمالک الطرابلسی کتابهای خود را به این کتابخانه اهدا کردهاند که به نام خود آنها در بخشهای خاصی نگهداری میشود. کتابی با نام مکتبة المکة المکرمه توسط عبدالوهاب ابراهیم ابوسلیمان (در مطبوعات مکتبة ملک فهد الوطنیه، ریاض، 1416) چاپ شده که شرحی است درباره این کتابخانه و پیشینه آن. در این کتاب تصویری نقاشی از بنای مولد النبی چاپ شده که به نظر میرسد منحصر به فرد بوده و متأسفانه بجز آن، عکسی از بنای کهن مولدالنبی در دست نیست. کاملتر از این تحقیق، رساله فوقلیسانسیاست کههنوز چاپنشده اما دو نسخه از آن در کتابخانه موجود بود. عنوان این رساله «مکتبة المکة المکرمة، دراسة تاریخیه» بود کهتوسط صالحبنعبدالعزیزالمُزَیْنینوشته شده و به جامعة ملک عبدالعزیز در جده در سال 1416 تقدیم شده بود. با بررسی این رساله، دریافتم که استاد محقق حَمَد جاسر در سال 1402 در دانشگاه امالقری یک سخنرانی در باره مولد النبی و برخیدیگر ازاماکن مکهایراد کردهاست. محمدحسین زیدان در «عکاظ» مقالهای مفصل در نقدحمدجاسر نوشته که درشماره5849 سال 23، شنبه 13 شعبان 1402 منتشر شده است. ما این مقاله را به دست نیاوردیم. چند سال بعد، در سال 1406 دکتر محمد عبده یمانی(84) مقالی در رد بر او نوشته است. با مراجعه به کتابخانه دانشگاه امالقری مقاله حَمَد جاسر را، که در مجله العربـکه حمد جاسر در سال 1386 آن را تأسیس کردهـچاپ شده بود، بدست آوردم و توفیق آن را یافتم تا در همان حرم مکی ترجمه کنم که در ادامه خواهد آمد. اگر توفیقی بود مقاله محمد عبده یمانی را نیز برای شماره بعد آماده چاپ خواهم ساخت. صفحاتی از رساله فوق لیسانس مذکور را که درباره پیشینه بنای مولد النبی است، با کمک دو تن از کتابداران فعلی کتابخانه با نامهای وائل حسین برکات و یاسر احمد حسن عنبر زیراکس گرفتم که امید است ـ ان شاء الله ـ بتوانم آنها را هم در فرصت مناسب چاپ کنم. به این مناسبت از این دو کتابدار تشکر میکنم.