مساله حجاب در سیره حضرت زهرا (س)

بدون تردید پوشش اسلامى براى زنان, از ضروریات دین مقدس اسلام است, چنان که آیات متعددى از قرآن بر این مطلب دلالت دارند.(1) از طرفى مسإله حجاب یکى از جنجالى ترین مسائل دنیاى دیروز و امروز است, به ویژه طرفداران اعلامیه حقوق بشر, که با عنوان کردن ((تساوى حقوق زن و مرد)), پوشش را براى زن دست و پاگیر دانسته, و آن را برخلاف آزادى قلمداد و به عنوان حمایت از حقوق زن, مطرح مى نمایند, این مسإله را بسیار حساس نموده است, در صورتى که پوشش اسلامى را باید در مجموع ابعادش مورد تجزیه و تحلیل قرار داد, که با توجه به مجموع, به نفع زن و جامعه است, و نه تنها دست و پا گیر نیست و تضادى با آزادى ندارد, بلکه زنان در عین حفظ پوشش اسلامى, مى توانند برترین فعالیت هاى اجتماعى را داشته باشند, و در چارچوب آزادىهاى صحیح و مقبول, از حق آزادى خود بهره مند گردند, زیرا حجاب در اسلام به معناى پرده نشینى نیست, بلکه به معناى پوششى معقول براى جلوگیرى از فساد, و حفظ کرامت زن است, و ما امروز در جمهورى اسلامى ایران مى بینیم که زنان در همه صحنه ها و عرصه ها, از مجلس قانون گذارى گرفته تا آموزش و پرورش و بیمارستان ها و ادارات, مى توانند در چهارچوب حفظ پوشش اسلامى, به کار و تلاش بپردازند, بى آن که حجاب اسلامى براى تلاش هاى آنان, مشکلى ایجاد کند, و حق آزادى صحیح آنها را تضییع نماید.
استاد شهید علا مه مطهرى مى نویسد: ((وظیفه پوششى که اسلام براى زنان مقرر کرده است, به این معنى نیست که آنها از خانه بیرون نروند, زندانى کردن و حبس زن در اسلام مطرح نیست... پوشش زن در اسلام این است که زن در معاشرت خود با مردان, بدن و موى خود را بپوشاند, و به جلوه گرى و خودنمایى نپردازد, آیات مربوطه همین معنى را ذکر مى کند, و فتواى فقهإ هم موید همین مطلب است)).(2)
و در فراز دیگر مى نویسد: ((حجاب در اسلام از یک مسإله کلى تر و اساسى ترى ریشه مى گیرد, و آن این است که اسلام مى خواهد انواع التذاذهاى جنسى, چه بصرى و لمسى و چه نوع دیگر به محیط خانوادگى و در کادر ازدواج قانونى, اختصاص یابد, اجتماع منحصرا براى کار و فعالیت باشد, برخلاف سیستم غربى عصر حاضر, که کار و فعالیت را با لذت جویى هاى جنسى به هم مىآمیزد, اسلام مى خواهد این دو محیط را کاملا از یکدیگر تفکیک کند)).(3)
علا مه اقبال لاهورى در اشعار نغز خود در این رابطه, چنین مى سراید:
شرق را از خود برد تقلید غرب
باید این اقوام را تنقید غرب
قوت مغرب نه از چنگ و رباب
نى زرقص دختران بى حجاب
نى زسحر ساحران لاله روست
نى زعریان ساق و نى از قطع موست
قوت افرنگ از علم و فن است
از همین آتش چراغش روشن است
علم و فن را اى جوان شوخ و شنگ
مغز مى باید نه ملبوس فرنگ
با این بیان, به سیره ارجمند حضرت زهرا(س) در زمینه پوشش اسلامى نگاهى مى افکنیم. آن بانوى بسیار بزرگ جهان, با این که حریم عفاف و حجاب را به طور کامل رعایت مى کرد, در عین حال, در بحرانى ترین حوادث سیاسى و اجتماعى, حضور و ظهور داشت. براى روشن شدن مطلب نظر شما را به مطالب زیر جلب مى کنم:

حجاب از دیدگاه حضرت زهرا(س)
روزى مرد نابینایى با کسب اجازه به محضر حضرت زهرا(س) آمد. حضرت از او فاصله گرفت و خود را پوشانید, پیامبر اکرم(ص) که در آن جا حضور داشت از حضرت زهرا(س) پرسید: ((با این که این مرد نابیناست و تو را نمى بیند, چرا خود را پوشاندى))؟ حضرت زهرا(س) در پاسخ فرمود: ((اگر او مرا نمى بیند, من که او را مى بینم, وانگهى او بو را استشمام مى کند)). پیامبر(ص) (به نشانه تإیید شیوه و گفتار حضرت زهرا((س))) فرمود: ((إشهد انک بضعه منى;(4) گواهى مى دهم که تو پاره تن من هستى)).
امیرمومنان على(ع) فرمود: روزى همراه گروهى در محضر رسول خدا(ص) نشسته بودیم. آن حضرت به ما رو کرد و فرمود: ((بهترین کار براى زنان چیست؟)) هیچ کدام از حاضران نتوانستند جواب صحیح بدهند. هنگامى که متفرق شدند, من به خانه بازگشتم, و همین موضوع را از حضرت زهرا(س) پرسیدم, و ماجراى سوال پیامبر(ص) و پاسخ صحیح ندادن اصحاب را براى حضرت زهرا(س) تعریف کردم, و گفتم هیچ یک از ما نتوانستیم پاسخ صحیح بدهیم. حضرت زهرا(س) فرمود: ولى من پاسخ به این سوال را مى دانم, و آن این است که: ((خیر للنسإ ان لایرین الرجال ولایراهن الرجال; صلاح زنان در آن است که آنها مردان نامحرم را نبینند, و مردان نامحرم آنها را نبینند)).
من به محضر رسول خدا(ص) بازگشتم و عرض کردم: ((اى رسول خدا! از ما پرسیدى که چه کار براى زنان برتر است, پاسخش این است که برترین کار براى زنان این است که آنها مردان نامحرم را نبینند, و مردان نامحرم آنها را نبینند)).
پیامبر(ص) فرمود: ((چه کسى به تو چنین خبر داد, تو که این جا بودى و پاسخى نگفتى؟)) على(ع) عرض کرد: ((فاطمه(س) چنین فرمود)).
پیامبر(ص) از این پاسخ خشنود شد, و سخن فاطمه(س) را پسندید و به نشانه تإیید او فرمود: ((ان فاطمه بضعه منى;(5) همانا فاطمه, پاره تن من است)).
نیز روایت شده: روزى جابر بن عبدالله انصارى همراه رسول خدا(ص) به سوى خانه فاطمه(س) رهسپار شدند. وقتى که به در خانه رسیدند, پیامبر(ص) اجازه ورود طلبید. فاطمه(س) اجازه داد, پیامبر(ص) فرمود: شخصى همراه من است, آیا اجازه هست با او وارد خانه شویم؟ فاطمه(س) عرض کرد: ((اى رسول خدا ((قناع)) (یعنى مقنعه و روسرى) ندارم.)) پیامبر(ص) فرمود: ((یا فاطمه خذى فضل ملحفتک فقنعى به رإسک; اى فاطمه! زیادى لباس بلند روپوش خود را بگیر و سرت را با آن بپوشان)).
حضرت فاطمه(س) همین کار را کرد, آن گاه پیامبر(ص) و جابر, با کسب اجازه وارد خانه شدند.(6)

تلاش هاى سیاسى و اجتماعى حضرت زهرا(س)
حضرت زهرا(س) در عین آن که حجاب کامل را رعایت مى کرد, حجاب را پرده نشینى و انزواى زنان نمى دانست, بلکه شواهد بسیارى وجود دارد که آن حضرت حجاب را هرگز دست و پاگیر و مانع تلاش هاى اجتماعى و سیاسى نمى دانست. از این رو, در عرصه هاى مختلف اجتماعى و سیاسى شرکت فعال داشت, به عنوان نمونه:
1ـ محدثین نقل مى کنند: شخص پیامبر(ص) دست فاطمه(س) را گرفت, و به میان مردم آمد و خطاب به مردم فرمود: ((هر کس که فاطمه(س) را شناخت که شناخت, و هر کس که او را نشناخته بداند که فاطمه(س) دختر محمد(ص) است. او پاره تن من است. او قلب و جان من است. هر کس او را بیازارد مرا آزرده, و هر کس مرا بیازارد, قطعا خدا را آزرده است)).(7) بنابراین, حجاب در سیره فاطمه(س) پرده نشینى نیست.
2ـ در مکه قبل از هجرت, مشرکان به تحریک ابوجهل به پیامبر(ص) آزار مى رساندند, یکى از آنها به نام ((ابن زبعرى)) شکمبه گوسفندى را برداشت, و به طرف پیامبر(ص) انداخت, به طورى که سر و صورت آن حضرت را آلوده نمود, ابوطالب(ع) به دفاع از آن حضرت پرداخت, در این هنگام حضرت زهرا(س) که در آن وقت خردسال بود با آب نزد پدر آمد, و سر و صورت آن حضرت را شست و شو داد.(8)
روز دیگرى فاطمه(س) گروهى از مشرکان را در کنار کعبه دید که جلسه محرمانه اى دارند. دریافت که در اندیشه توطئه بر ضد پیامبر(ص) هستند, هشیارانه با شتاب به حضور پیامبر(ص) آمد و توطئه آنها را به پدر بزرگوارش خبر داد.(9)
و در مورد دیگر با کمال شجاعت و صلابت نزد مشرکان آمد و رگبار سرزنشش را بر ابوجهل و پیروانش فرو ریخت, و بر آن ستمگران نفرین کرد.(10)
حضرت زهرا(س) پس از هجرت از مکه به مدینه نیز تلاش هایى این چنین در حمایت از اسلام و سپاه اسلام مى نمود, و در عرصه هاى مختلف حضور و نظارت داشت.
حضور حضرت زهرا(س) در پشت جبهه, و حتى گاهى سرکشى به رزمندگان اسلام و غذا رسانى به آنها در صف اول جبهه نیز در روایات و تاریخ نقل شده است, چنان که این موضوع در جنگ خندق و فتح مکه, رخ داده است.(11)
در ماجراى ((مباهله)) که یک حادثه بسیار مهم سیاسى و اجتماعى و عقیدتى بود و در سال دهم هجرت بین پیامبر(ص) و هیإت بلندپایه مسیحیان نماینده ((نجران)) رخ داد, هزاران نفر از مهاجر و انصار در صحراى مدینه اجتماع کرده بودند تا از نزدیک نظاره گر صحنه باشند, ناگاه دیدند پیامبر(ص) با فاطمه(س) و على(ع) و حسن و حسین(ع) براى مباهله به سوى صحرا مىآیند... پیامبر(ص) مطابق آیه 61 آل عمران (آیه مباهله) فاطمه(س) را همراه خود, در چنین همایش سیاسى دینى, شرکت داد.(12) بنابراین, حجاب زنان هرگز مانع آنها براى شرکت در اجتماعات سیاسى و دینى نخواهد شد.

تلاش هاى سیاسى حضرت زهرا(س) پس از رحلت پیامبر(ص)
پس از رحلت پیامبر اسلام(ص) و پدیدار شدن ماجراى سقیفه بنى ساعده, و بیعت با ابوبکر به عنوان خلیفه رسول خدا(ص) و کنار زدن امیرمومنان على(ع) از مقام رهبرى, که حق مسلم آن حضرت بود, حضرت زهرا(س) در موارد مختلف وارد صحنه شد, و به دفاع از حریم ولایت پرداخت. در ملا عام در مسجد با خطبه غرا, غاصبان را محکوم کرد, بیعت کنندگان را سرزنش نمود, و جانش را در این راه گذاشت, و آن چنان فعال و جدى به صحنه آمد, که سرانجام به شهادت رسید, و اینها و ده ها نمونه دیگر نشان دهنده آن است که مسإله پوشش اسلامى, زنان را در پشت پرده محبوس نکرده که به طور کلى از صحنه تلاش هاى سیاسى, اجتماعى و فرهنگى فاصله بگیرند, اگر چنین بود, هرگز حضرت زهرا(س) از پشت پرده حجاب بیرون نمىآمد.

چگونگى خطبه خواندن حضرت زهرا(س) در مسجدالنبى
یکى از امور مهمى که در زندگى حضرت زهرا(س) همواره مى درخشد, خطبه غراى او در مسجدالنبى پس از رحلت پیامبر(ص) در ازدحام مردم است, که او با این خطبه غاصبان و خطاکاران را به محاکمه کشید و آنان را قاطعانه محکوم کرد, و از حریم ولایت و رهبرى امیرمومنان على(ع) به دفاع برخاست. چگونگى حرکت حضرت زهرا(س) از خانه اش (که مجاور مسجد بود) به مسجد, در رابطه با مراعات حفظ حریم حجاب به قدرى دقیق و ظریف است, که جدا سزاوار است همگان در این مورد با نظر دقیق بنگرند, و نکته ها را دریابند, و سپس خطبه غراى او را در آن اجتماع و جو حاکم مورد بررسى قرار دهند. به راستى که منظره خطبه خواندن حضرت زهرا(س) تابلو گویا و بسیار روشن درباره حفظ حریم حجاب, و در عین حال شرکت کامل در صحنه براى سخنرانى و دفاع از حریم حق است و این همان راه اعتدال است که اسلام در همه جا به آن سفارش نموده است.
ما در این جا چگونگى حرکت آن حضرت براى القاى خطبه را شرح مى دهیم, تا مسإله مهم حجاب را از مکتب زهراى اطهر(س) بیاموزیم, و هم باور کنیم که زن مى تواند در عین حفظ حریم حجاب, از پرده نشینى خارج گردد, و به عنوان نیمى از جامعه انسانى, رسالت خود را به انجام رساند. شرح این چگونگى, نیز مى تواند جواب دندان شکنى به آن افرادى باشد که حجاب اسلامى را کمرنگ گرفته, و خطبه خواندن حضرت زهرا(س) در مسجد را به عنوان شاهد عقیده ناصحیح خود مىآورند, غافل از آن که شش دلیل و شاهد محکم در مقدمه خطبه وجود دارد, که هر کدام نشان دهنده اهمیت حجاب از نظر حضرت زهرا(س) است. اینک شرح مطلب:
عبدالله بن حسن (نوه امام حسن مجتبى علیه السلام) از پدران خود نقل مى کند, هنگامى که مسإله غصب فدک رخ داد, و این خبر به حضرت زهرا(س) رسید, در این هنگام حضرت زهرا(س) تصمیم گرفت به مسجد برود و در آن جا به عنوان حمایت از حق, سخنرانى کند, چگونگى حرکت حضرت زهرا(س) در متن عبارت چنین آمده:
((لاثت خمارها على رإسها, واشتملت بجلبابها و اقبلت فى لمه من حفدتها و نسإ قومها, تطإ ذیولها, ماتخرم مشیتها مشیه رسول الله حتى دخلت على ابى بکر و هو فى حشد من المهاجرین والانصار و فى غیرهم فنیطت دونها ملائه فجلست, ثم إنت انه اجهش القوم لها بالبکإ, فارتج المجلس, ثم امهلت هنیئه حتى اسکن نشیج القوم, و هدإت فورتهم, افتتحت الکلام...; حضرت زهرا(س) روسرى خود را بر سرش پیچید(13) و عباى خود را (که روپوشى وسیع بود) به سر نمود, و میان گروهى از یاران و زنان خویشاوندش (به سوى مسجد) حرکت کرد, آن حضرت هنگام راه رفتن (بر اثر شتاب یا بلندى لباس) به قسمت پایین لباسش پا مى گذاشت (در نهایت پوشیدگى راه مى رفت) شیوه راه رفتن او (در متانت و وقار) هم چون شیوه راه رفتن رسول خدا(ص) بود, تا این که بر ابوبکر وارد شد, ابوبکر در میان ازدحام مسلمانان قرار گرفته بود, در این هنگام میان آن حضرت و مردم, پرده اى نصب شد, حضرت زهرا(س) نشست, سپس ناله جانسوزى نمود که بر اثر آن, صداى همه حاضران به گریه بلند شد, به گونه اى که گویى از صداى گریه, مسجد به لرزه درآمد, سپس حضرت زهرا(س) اندکى سکوت کرد, تا مردم آرام شدند, و جوش و خروششان بر اثر گریه, فرونشست, آن گاه خطبه را شروع کرد)).(14)

تجزیه و تحلیل عبارت فوق
در این عبارت, در رابطه با حفظ حریم حجاب و عفاف در عین شرکت در یک صحنه پرشور سیاسى و اجتماعى, شش نکته است که هر کدام از جهتى بیانگر اهمیت و عظمت مقام حجاب در سیره حضرت زهرا(س) است, که به اختصار بدان اشاره مى شود:
1ـ آن حضرت روسرى خود را که به طور کامل سر و گردن و سینه اش را مى پوشانید, بر سر گرفت, تعبیر واژه ((لاثت)) (پیچید) حاکى است که روسرى به طور کامل و چسبان به سر و گردن گرفته شده بود, نه به طور سبک و وارفته که با اندکى تکان دادن از سر رد شود و موى سر آشکار گردد;
2ـ حضرت زهرا(س) علاوه بر آن روسرى, لباس روى لباس هایش مانند عبا را بر سر و تن خود پوشانده بود (واشتملت بجلبابها);
3 ـ لباسى که بر تنش بود به قدرى بلند بود که در راه رفتن, گاهى قسمت پایین لباس زیر پاى حضرت زهرا(س) قرار مى گرفت: (تطإ ذیولها);
4ـ آن حضرت همانند رسول خدا(ص) با متانت و وقار حرکت مى کرد, یعنى هیچ گونه حرکات نامناسب و دور از نزاکت در حرکت او دیده نمى شد;
5 ـ علاوه بر این ها در مسجد پرده اى به احترام او نصب کردند, و آن حضرت در پشت آن پرده خطبه خواند.
6ـ دوستان و زنان خویشانش, اطرافش را گرفته بودند. (واقبلت فى لمه ـ اى: جماعه ـ من حفدتها و نسإ قومها).
به این ترتیب نتیجه مى گیریم, حضرت زهرا(س) در عین آن که در همایش پرشکوه و پرجنجال شرکت نمود, همه نمادهاى حریم حجاب و عفاف را رعایت نموده است.

پاورقی ها:پى نوشت ها: 1 ) نور (24) آیه 30 و 32و ;33 احزاب(33) آیه 32, 33 و 59. 2 ) مرتضى مطهرى, مسإله حجاب, چاپ جدید, ص79. 3 ) همان, ص83. 4 ) علا مه مجلسى, بحار, ج43, ص91. 5 ) علا مه على بن عیسى (اربلى, کشف الغمه, ج2, ص23 و 24. 6 ) محدث کلینى, فروع کافى, ج5, ص529. 7 ) علا مه على بن عیسى اربلى, کشف الغمه, ج2, ص24. 8 ) علا مه سروى, مناقب آل ابى طالب, ج1, ص60. 9 ) همان, ص71. 10 ) صحیح بخارى, ج5, ص8. 11 ) علا مه طبرسى, مجمع البیان, ج9, ص52, اعلام الورى, ص;17 شرح نهج البلاغه ابن ابى الحدید, ج16, ص249. 12 ) قاضى نورالله شوشترى, احقاق الحق, ج3, ص47 و 48 ـ تفسیر المنار, ذیل آیه 61 آل عمران. 13 ) خمار به معناى روسرى معمول آن زمان است که زنان با آن, سر و گردن و سینه خود را مى پوشاندند. 14 ) علا مه طبرسى, احتجاج طبرسى, ج1, ص131 و 132.