درخت حوزه‌های تخصصی

آموزه های آسمانی به سه بخش، تفکیک شدنی است: عقاید و اخلاق و فقه. بنابراین، آموزه های اخلاقی جزو مهم ترین معارف قرآنی به شمار می رود که دارای گستره بزرگی از فضایل و رذایل اخلاقی است. برای فهم مفاهیم اخلاقی، شناسایی اهمّ و مهم آن، تعیین رتبه هر مفهوم که به وسیله آن بتوان گام های تربیتی درست برای تربیت نفوس افراد جامعه را برداشت، نیاز به شاخص هایی است که از راه های متعددی برای رسیدن به آن باید استفاده کرد؛ چراکه این مسئله در متون دینی به وضوح تبیین نشده است. جستار حاضر با رویکردی توصیفی تحلیلی طبق بررسی هایی که در زبان عرب به عمل آورده است، به شاخص های تکرار، حصر، تفصیل، تشبیه، مقایسه عبارت ها و مضمون ها برای دسته بندی مفاهیم اخلاقی رسیده است و با مثال هایی از آیات قرآن، سعی در تبیین آن داشته است که بر اساس مثال های ذکرشده در این پژوهش، خصایل اخلاقیِ نصح و شکر، به ترتیب جزء بالاترین فضایل اخلاقی به شمار می روند. البته برای نتیجه گیری نهایی باید استقصای کاملی بر روی آیات اخلاقی صورت بگیرد که در پژوهشی مفصل در حال انجام است.

طبق حکم عقل و برخی از آیات و روایات حکومت فقیه در زمان غیبت ضروری است، در این تحقیق به این سؤال ها پاسخ داده شده که کدام دلیل عقلی روشن و چه آیه آشکاری و کدام روایت معتبری بر ضرورت حکومت فقیه جامع در زمان غیبت دلالت دارد؟ تحقیق حاضر درصدد است تا با استفاده از دلیل عقلی مالکیت خدای تعالی بر زمین و داشتن حق مدیریت، از واگذاری آن به معصوم و مانع ایجاد شده در زمان غیبت و لزوم حاکمیت فقیه بحث کرده و از آیه منع تحاکم به طاغوت و آیات عدم حکم بما انزل الله و چگونگی استفاده لزوم حکومت فقیه در زمان غیبت از این دو دسته آیه بحث کند و در بخش روائی به این بپردازد که اشکال های سندی و دلالی مقبوله عمربن حنظله و توقیع اسحاق بن یعقوب در اثبات ولایت فقیه چگونه جواب داده می شود؟ لذا براساس ادله پیش رو در فرض حصول شرائط، خواهیم گفت که حکومت فقیه جامع در زمان غیبت ضرورت دارد. در این تحقیق جمع آوری داده ها کتابخانه ای بوده و به روش توصیفی _ تحلیلی ضمن ذکر آراء برخی از دانشمندان، در مواردی بعد از نقد، ادله جدیدی بیان شده است.

خواندن و نوشتن پیامبر(ص) ازجمله مباحث موردتوجه دانشمندان مسلمان بوده و ذیل آیاتی از قرآن به ویژه آیه 48 سوره عنکبوت، محور بحث قرار گرفته است. اینکه محدوده ی زمانی (قبل و بعد از بعثت) و مکانی (قبل و پس از هجرت) و دیدگاه ها در خصوص خواندن و نوشتن پیامبر(ص) کدام است؟ از پرسش های اصلی این پژوهش محسوب می گردد. لذا در این جستار با روش توصیفی-تحلیلی و رویکرد کتابخانه ای به بررسی، نقد و تحلیل دیدگاه 35 تن از مفسران و اندیشمندان اسلامی ذیل این آیه پرداخته ایم. نتایج نشان می دهد که دیدگاه های مطرح شده دراین باره در 11 عنوان متنوع و به دو دوره قبل و بعد از بعثت قابل تقسیم است. دیدگاه های مربوط به قبل از بعثت عبارت اند از: 1-عدم عادت پیامبر بر خواندن و نوشتن. 2- تنها نخواندن کتاب های آسمانی. 3-تسلط بر خواندن و نوشتن. 4-خوب نخواندن و خوب ننوشتن. 5-نخواندن و ننوشتن نه عدم توانایی بر آن. 6-عدم توانایی بر خواندن و نوشتن. دیدگاه های مربوط به پس از بعثت نیز عبارت اند از: 1-خواندن و نوشتن پیامبر. 2-امکان خواندن و نوشتن. 3-جواز و بلااشکال بودن هر دو وَجه (خواندن و نوشتن، نخواندن و ننوشتن). 4-نوشتن. 5-نخواندن و ننوشتن. ارائه گزارشی نسبتاً جامع و تکمیل نقایص گزارش های دیگران در این خصوص، از دیگر نتایج پژوهش حاضر است. نویسندگان بر پایه دلایل قرآنی، تاریخی و عقلی، از میان دیدگاه های مطرح شده، به این گزاره متمایل شده اند که: پیامبر قبل از بعثت نمی خواند و نمی نوشت و این با توانایی ایشان بر خواندن و نوشتن منافات ندارد، اما پس از بعثت خواندن و نوشتن ایشان امری دور از ذهن نیست.

قرآن کریم اصلی ترین منبع دین اسلام است و برای پیروان خود راهنمایی های بسیاری در حوزه های فردی و اجتماعی ارائه داده است. این کتاب وجود طبقات متفاوت در جامعه را پذیرفته است؛ ازاین رو شاهدیم که در برخی از آیات، گروه های مختلفی مخاطب قرار می گیرند یا عتاب می شوند. طبقه اشراف یکی از مهم ترین طبقات در هر جامعه است؛ زیرا با توجه به نحوه رفتار خود می تواند اثرگذاری مثبت یا منفی داشته باشد. قرآن کریم 28 مرتبه به واژه «ملأ»، به عنوان یکی از مهم ترین مفاهیم اشرافی گری، اشاره کرده است. این پژوهش در پی آن است تا با رویکردی توصیفی و از طریق مطالعه کتابخانه ای و پس از بررسی لغوی ماده «ملأ»، دریابد قرآن کریم برخورد این گروه با دعوت پیامبران را چگونه روایت می کند و قرآن پژوهان در طول تاریخ از این روایت چه برداشتی داشته اند؟ از یافته های پژوهش می توان به نقش کلیدی راغب اصفهانی در ترویج معنای مشهور اصطلاح «ملأ» در میان مفسران و دیگر لغویان اشاره کرد؛ همچنین با بررسی آیات قرآن می توان با جایگاه اجتماعی این گروه و برخی ویژگی های رفتاری ایشان و نیز صفت هایی که قرآن به آن ها نسبت داده است، آشنا شد.

بحث درباره جمع و تدوین قرآن، همواره یکی از چالش های دانشمندان علوم قرآنی و معرکه آراء مفسران بوده است. عده ای همچون آیت الله معرفت جمع قرآن در عصر صحابه را از امور مسلّم تاریخی می داند و برخی همچون آیت الله خویی چینش سور قرآن را توقیفی و منسوب به رسول خدا (ص) می داند و افرادی همچون علامه طباطبایی قائل به تفصیل اند. اهمیت پرداختن به این مسئله از آن جهت است که عده ای چینش اجتهادی قرآن را مستمسک تحریف آن قرار داده اند. در این مقاله که به روش توصیفی- تحلیلی نگاشته شده است، سعی شده تا با بررسی متن احادیثی که مستقیماً یا به صورت ضمنی به جمع و تدوین قرآن در دوران خلفا اشاره دارد، به تنویر موضوع پرداخته شود. نتایج حاصل از بررسی گویای این مسئله است که آنچه از صحابه درباره جمع و تدوین قرآن گزارش شده در واقع یک پارادایم ذهنی بوده که در طول زمان شکل گرفته است و در حقیقت کار صحابه درباره یکسان سازی قرائت ها و مفردات قرآنی و ... بوده نه جمع و چینش سور؛ اما به مرور زمان جمع مصاحف گوناگون و یکسان سازی رسم الخط قرائت ها، به پارادایمی برای جمع و تدوین خود قرآن تبدیل شد.

علم اخلاق عرفانی، رویکردی نوین در علم اخلاق بوده و مبتنی بر سیر و سلوک و کشف و شهود است و به مقیاس گسترده ای از کتاب و سنت بهره جسته است. این رویکرد به فضایل و رذایل با نگاه عرفانی می پردازد بخلاف علم عرفان عملی، که آنچه هدف اصلی در آن به شمار می رود، وصول الی لله است و بحث از فضایل و رذایل جنبه طریقیت پیدا می کند. مباحث اخلاقی را می توان برحسب رویکرد اخلاق عرفانی به سه مرحله، قبل، حین و بعد از وصول تقسیم کرد. اخلاق عرفانی بیانگر بخش متعالی اخلاق دینی است. هر فضیلتی که در ارتباط با حق تعالی مطرح می باشد، در اخلاق فلسفی به معنای فلسفی خشک ، جایی برای طرح ندارند. برخی از مقوله ها هم در اخلاق فلسفی وجود دارد که در اخلاق عرفانی جایگاهی ندارند. اخلاق عرفانی صرفاً به مقولاتی می پردازد که در مسیر وصول الی الله به کار می آید و نیز اخلاق عرفانی بخلاف اخلاق فلسفی به عنوان یک علم تابحال نظم و نسق درستی را پیدا نکرده است. تبیین هایی که در اخلاق عرفانی وجود دارد، ترجمه حالات درونی سالک می باشد، در حالی که در اخلاق فلسفی تبیین های فلسفی و عقلی برای همه مخاطبین دارای عقل و لو بدون دریافت های باطنی ممکن و میسر می باشد.

کمال الدین حسین الهی اردبیلی، از دانشمندان شیعه در اواخر سده نهم و نیمه اول سده دهم هجری است. او مفسر، متکلم، فیلسوف، فقیه و اصولی است که بالغ بر سی اثر به زبان های عربی، فارسی و ترکی نگاشته است. الهی اردبیلی تفسیری شامل سوره حمد و آیات آغازین سوره بقره به زبان عربی دارد که به تازگی نسخه خطی آن از سوی علی صدرایی خویی و ثریا قطبی تصحیح و تحقیق شده است. پژوهش حاضر با روش توصیفی-تحلیلی، به بررسی روش های فهم قرآن کریم مبتنی بر متن آیه و فرای متن آیه در تفسیر الهی اردبیلی پرداخته است. یافته های تحقیق حاکی از آن است که الهی در سطح متنی، با واکاوی متن آیه و موشکافی سطوح زبانی، از جمله مفردات قرآنی شامل ریشه شناسی و اشتقاق، بیان معنای واژگان، روابط معنایی و دستور زبان و در سطح ادبی با بهره گیری از دانش بلاغت، تلاش کرده به فهم عمیق تری از آیات قرآن دست یابد. او در سطح فرای متن آیه با پرداختن به متون مرتبط با آیه و با تکیه بر روابط درون متنی از جمله آیات نظیر و روابط بینامتنی با متون روایی و تفاسیر دیگر به تفسیر آیات قرآن پرداخته است. نتیجه آنکه هر چند الهی اردبیلی در تفسیر خود به بررسی های زبانی و ادبی توجه بیشتری نشان داده، اما در دریافت های خود، به یک روش خاص پایبند نبوده و با روش اجتهادی جامع، به تفسیر قرآن کریم روی آورده است.

کنش های اخلاقی به دلیل اولویت هدف رسالت و ارتباط تنگاتنگش با پیشرفت اجتماعی، دارای اهمیت هستند. لذا شناسایی و تحلیل اجتماعیِ این دسته از کنش ها از میان آیات وحی، هدف این پژوهش است و به تأثیر کنش های اخلاقی در تولید سرمایه اجتماعی در فرایند پیشرفت، مبتنی بر تعالیم دینی پرداخته و به این پرسش ها بر اساس آموزه های قرآن پاسخ می دهد. کنش های اخلاقی چه تأثیری در شکل گیری پیشرفت اجتماعی دارند؟ کنش های اخلاقی چگونه مولّد سرمایه اجتماعی بوده و بر پیشرفت تأثیرگذارند؟ این دسته از کنش ها دارای چه مختصات، مصادیق و ابعادی هستند؟ آثار و پیامدهای این دسته از کنش ها چیست؟ با استفاده از روش تحلیل محتوای استقرایی، آن دسته از کنش هایی که در گسترش تعاملات اجتماعی مطلوب و پیشرفت آفرین بوده، مورد بررسی و تتبع و تحلیل اجتماعی قرار گرفته اند. از راستگویی، امانتداری، وفای به عهد، ایثار، تواضع، استغفار، گذشت نسبت به دیگران، مهرورزی، عدم خشونت، عفت و پاکدامنی، صبر و صداقت و کنش های خیرخواهانه توأم با نظارت های اجتماعی بحث شده که منجر به صمیمیت، باهم بودگی، انسجام و گسترش تعاملات اجتماعی و روابط گرم و عاطفی به دور از کینه شده و در نتیجه سبب تولید سرمایه اجتماعی و ارتقاء آن گردیده و منجر به تراکم کنش های معطوف به هدف و تعالی که لازمه پیشرفت است، خواهد شد.

ازدهر الشعر العربی بخراسان فی القرنین الرابع والخامس الهجریین ویمتاز فن الهجاء بین الفنون الشعریه التی راجت عند الشعراء فیها. تناول الشعراء الهجاء بأنواعه المختلفه فی خراسان لکن هجاء المدن والأقالیم ظاهره شعریه أکثر الشعراء منه لأسباب مختلفه کما أورثوا لنا فی طیاته بوصفهم ألسنه الدهر تاریخاً شعریاً عن خراسان وما تتصل بها من أخبار قلّما نجدها فی الکتب التاریخیه مما یستحق النظر والتأمل. ذکر الثعالبی والباخرزی فی موسوعتیهما یتیمه الدهر فی محاسن أهل العصر ودمیه القصر وعصره أهل العصر من أشعار الشعراء بخراسان عدداً وفیراً فی هجاء المدن والأقالیم أکثره فی شکل مقطوعات قصیره تُظهر لنا جوانب من حیاتهم الأدبیه والثقافیه؛ الأمر الذی یحتاج إلی بحث علمی یشرح لنا بواعث هذا اللون من الهجاء ویتیح لنا التعرف علی تراثنا الثقافی؛ ومن ثم تهدف هذه المقاله إلی تناول البواعث التی سببت ظهور هذا اللون من الهجاء إلی جانب سائر أنواع الهجاء فی الشعر العربی بخراسان معتمده المنهج الوصفی _ التحلیلی. وتوصّل البحث إلی أنّ النتائج أن الأسباب فی هذا الصدد هی مناخ المدینه أوالإقلیم، وشعور الشاعر بالغربه، وظلم عمال الدوله، والفسق والفجور، ووجود القاذورات والروائح الکریهه، ومعاناه الشاعر وغضبه من أهل المدینه، وبخل أهل المدینه.کما تبیّن لنا أن هجاء الشعراء للمدن والأقالیم کان غالباً بدافع شخصی، أی أنه کان قائماً على تجربه شخصیه مزعجه، وتبعا لذلک لم یقصدوا الشعراء من وراء الهجاء إلا السخریه والتدمیر.

جامعه اسلامی پس از مواجهه با مدرنیته، تحولات مهمی را تجربه کرد که شکل گیری انواع جریان های فکری نمونه ای از آن است. از جریان های مهم اسلامی که بر پایه مفاهیمی چون عقل گرایی و انسان گرایی شکل گرفت و به تدریج گسترش یافت، اعتزال نو است. اگرچه این جریان در جهان اسلام ریشه دواند، اما شاخه نواعتزالی های شمال آفریقا تنوع و تکثّر قابل توجهی پیدا کرد و شاخه های وابسته به آن دارای اصول فکری مختص به خود شدند. پژوهش حاضر درصدد است گونه های فکری نومعتزلیان شمال آفریقا را با کاربست روش قصدگرای اسکینر احصا کند و به بازنمایی زمینه های گفتمانی پدیدآوردنده آن بپردازد تا چارچوب های فکری گونه های نومعتزلی در آن حوزه جغرافیایی را تبیین کند. بررسی آثار نومعتزلیان نشان می دهد که سنخ های فکری نومعتزلی در شمال آفریقا از مقتضیات عصری و جغرافیایی، ساختارهای سیاسی و فضای فکری خود متأثر بودند و مطابق با تفاوت های ماهوی همچون تنوع بافت فکری و تعدد چارچوب معرفتی مشخص قابل تقسیم اند.

از بنیادی ترین مباحث در علم کلام و فلسفه دین، بحث رابطه عقل و دین است که دغدغه بسیاری از فیلسوفان و متکلمان در جهان غرب و عالم اسلام بوده است. تعاریف بسیاری از عقل و دین و نظرات مختلفی درباره رابطه میان آنها ارائه شده؛ که ازجمله نظرات می توان به عقل گرایی افراطی، نص گرایی افراطی و عقل گرایی معتدل اشاره کرد. برای حل مسائل پیش آمده در بحث رابطه عقل و دین، مکاتب مختلف کلامی پاسخ هایی را ارائه داده اند. یکی از مکاتب مهم و تأثیرگذار کلامی در جهان اسلام، نومعتزله نام دارد. شیخ محمد عبده و محمد عماره از برجسته ترین متفکران نومعتزلی اسلام گرا هستند که ضمن نقد جریانات افراطی نص گرایی و عقل گرایی، آرائشان در میان اسلام گرایان اهل سنت تأثیرگذار بوده است. این دو اندیشمند در دفاع از عقلانیت اعتدالی و مبارزه با جریانات افراطی همچون عقل گرایی افراطی و نص گرایی افراطی تلاش بسیار از خود نشان داده و تألیفات زیادی از خود به جای گذاشته اند. در این نوشتار با روش کتابخانه ای تلاش می شود تا ضمن معرفی نص گرایی افراطی و عقل گرایی افراطی، اشکالات هریک واکاوی شود؛ اشکالاتی نظیر تعبد و تعصب به ظواهر متون و نادیده گرفتن عقل، زیاده روی در تأویل متون دینی، ترویج تاریخ مندی نصوص دینی و طرفداری از سکولاریسم.

باسمه ت عالی تح لی ل و ارزیاب ی ک اربست های ق رآنی ج هاد ابت دای ی از دیدگ اه دو ت فسی ر «الم ن ار» و «المی زان» دک تر ف تح الله نجّ ارزادگ ان عبد الم ح مّد ج ع فری چ کیده ج نگ آغازگران ه، موضوعی است ک ه ج هت گی ری اسلام در آن، از دو ج نبه حائ ز اهمیت است؛ از یک سو، دست آوی زی ب رای گروه های اف راطی شده است ت ا با ترویج خ شونت، وج هه ی اسلام را مشوّه سازن د و از سوی دیگر، شب هاتی را به وی ژه از سوی مستشرق ان نسبت به اسلام موج ب شده است ک ه ح قانیت و موف قیت دی ن اسلام را زی ر سؤال ب رود. ب ررسی ای ن موضوع از دیدگ اه مفسّران مت أخّ ر ف ریقی ن، می توان د راه گشای بازخ وانی ای ن موضوع باشد. از آن ج ا ک ه مقایسه ی دو ت فسی ر مطرح از ای ن دو ج ریان، یعنی «المی زان و الم ن ار» در ای ن موضوع، پ ژوهش نشده ب ود، ای ن مقاله به ب ررسی و ن قد ای ن دو دیدگ اه پ رداخ ت ه است. هرچ ن د هر دو ت فسی ر، به نح وی ق ائ ل به پدیده ی ج نگ آغازگران ه در اسلام هست ن د، ولی در عی ن ح ال، در پاسخ به شب هات، شروطی ب رای مصداق یاف تن آن یاد کرده ان د ک ه ماهیت آن را به دف اعی ب ودن ب رگردان د. در ن قد ای ن دو روی کرد، با ت تبّع ک اربست واژه های ج هاد و ق ت ال و مان ن د آن ها در ق رآن کریم، روشن می گردد ک ه هر چ ن د اصل، با ج نگ آغازگران ه نب وده و در تبلیغ دی ن و گسترش ح کومت ت وح یدی، اصل در مسالمت و پذی رش مردم است، ولی از آن ج ا ک ه مشروعیت حکومت از دیدگ اه ق رآن کریم، ت نها از خ داوند است و ت ن ها حکم ح ق باید ح اکم باشد، در صورت قدرت داشتن جامع ه ی ت وح یدی و ج ب هه گی ری سران ک فر و طاغوت در ب راب ر گسترش دی ن و تح قّق حکومت ت وح یدی ج هانی، ج هاد ابت دای ی نی ز در ان دیشه ی اسلامی، پ یش ب ینی شده است. واژه های کلیدی: ج هاد، ج هاد ابت دای ی، الم ن ار، المی زان، دی ن، دی ن ح قّ. باسمه ت عالی تح لی ل و ارزیاب ی ک اربست های ق رآنی ج هاد ابت دای ی از دیدگ اه دو ت فسی ر «الم ن ار» و «المی زان» دک تر ف ت ح الله نجّ ارزادگ ان عبد الم ح مّد ج ع فری چ کیده موضوع ج نگ آغ ازگ ران ه در اسلام، از دو ج نبه ح ائ ز اهمیت است؛ از یک سو، دست آوی زی ب رای گ روه های اف راطی شده است ت ا با ت رویج خ شونت، وج هه ی اسلام را مشوّه سازن د و از سوی دیگ ر، شب هاتی را به وی ژه از سوی مستشرق ان نسبت به اسلام موج ب شده است ت ا ح ق انیت و موف قیت دی ن اسلام را با چ الش مواج ه می ک ن ن د. ای ن مقاله به ب ررسی دو ت فسی ر مت أخّ ر و اثرگ ذار، یعنی «الم ی زان و الم ن ار» در ای ن باره پ رداخ ت ه و به ای ن ن تیج ه رسیده است ک ه هر دو ت فسی ر، به نح وی ق ائ ل به پدیده ی ج نگ آغ ازگ ران ه در اسلام هست ن د، ولی در عی ن ح ال، در پاسخ به شب هات، شروطی ب رای مصداق یاف تن آن یاد ک رده ان د ک ه ماهیت آن را به دف اعی ب ودن ب رگ ردان ن د. در ن قد ای ن دو روی ک رد، با ت تبّع ک اربست واژه های ج هاد و ق ت ال و مان ن د آن ها در ق رآن کریم، روشن می گ ردد ک ه هر چ ن د اصل، با ج نگ آغ ازگران ه نب وده و در تبلیغ دی ن و گسترش ح کومت ت وح یدی، اصل در مسالمت و پذی رش مردم است، ولی از آن ج ا ک ه مشروعیت ح کومت از دیدگ اه ق رآن کریم، ت نها از خ داون د است و ت ن ها ح کم ح ق باید ح اکم باشد، در صورت ق درت داشتن ج ام ع ه ی ت وح یدی و ج ب هه گی ری سران ک ف ر و ط اغوت در ب راب ر گسترش دی ن و تح قّق حکومت ت وح یدی ج هانی، ج هاد ابت دای ی نی ز در ان دیشه ی اسلامی، پ یش ب ینی شده و چ ه بسا ب ت وان ماهیت آن را از دیدگ اه انسانی، به ج هاد دف اعی ب رگ ردان د. واژه های کلیدی: ج هاد، ج هاد ابت دای ی، الم ن ار، المی زان، دی ن، دی ن ح قّ.

برای آن که بتوان عاملی را در برابر کنشگری معینی از نظر اخلاقی مسئول قلمداد کرد، لازم است که فعل او مسبوق به شرایطی چون علم و آگاهی، قصد و نیت، توانایی و در نهایت اختیار یا اراده آزاد باشد. اما گاه با وجود آنکه در بادی امر به نظر می رسد، عامل برخی از این شرایط را ندارد، او را در قبال فعلی که از او سر زده است مسئول برمی شمریم؛ چراکه با ردیابی شرایط مسئولیت اخلاقی در عامل، به احراز این شرایط در بستر زمان گذشته می رسیم. این نوشتار متکفل بررسی مسئولیت اخلاقی در گونه های مختلف خودفریبی اخلاقی است. آن چنان که خواهیم دید، در نمونه های خودفریبی اخلاقی نیز با عنایت به تغافل تعمدی عامل نسبت به تمایلات پیشینی خویش و نقش سوگیری انگیزشی وی در فرآیند کسب باور مطلوب، می توان مولفه قصد و نیت را در کنش خودفریبانه، ردیابی و عامل را از حیث اخلاقی مسئول برشمرد.

بیش از سه دهه است که مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، به تولید محصولات نرم افزاری در موضوعات مختلف اسلامی، علمی، ادبی و فرهنگی همّت گماشته و دستاورهای ارزنده ای را به جامعه علم طلب و ادب دوست ایران زمین تقدیم نموده است و چه بسا انوار جهان گستر آن، افق های دیگر کشورها را نیز درنوردیده و قلب و اندیشه بسیاری را در سراسر دنیا روشنی بخشیده است. یکی از موضوعات که همواره مخاطبان فراوانی دارد، مباحث مرتبط با ادب، عرفان و حکمت است که از ویژگی های مردمان مشرق زمین است. ادب فارسی و عرفان اسلامی، از جمله مباحثی است که عالمان و دانشمندان بزرگ دینی ما همواره به آن توجّه نشان داده اند و آثار و برکات بی شماری نیز برای رشد و ارتقاء علمی، اخلاقی و معنوی بشریت داشته است. در همین راستا، یکی از محورهای مورد توجّه مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور)، تولید محصولاتی از این دست می باشد که به عنوان نمونه می توان به مهمّترین آنها اشاره کرد که عبارت اند از: دانشنامه نبوی، دانشنامه علوی، مثنوی معنوی، شاهنامه فردوسی، دانشنامه حافظ، تراث، میراث مشترک هند و پاک، عرفان 3، دانشنامه اخلاق اسلامی2، مجموعه آثار میرداماد، ز ملک تا ملکوت، مجموعه معارف دانشگاه «5»: اخلاق اسلامی، مجموعه آثار آیت الله مشکینی، آثار استاد شهید مطهری2، مجموعه آثار حکیم سبزواری، نشریه تربیتی اخلاقی خُلُق، معارف تبلیغ، مجموعه آثار آیت الله مظاهری2، مجموعه آثار علّامه طباطبائی2، مجموعه آثار امام خمینی (ره)، اسوه تقوا (کنگره بزرگداشت آیت الله سید علی آقا قاضی) و مجموعه آثار عبدالرحمن جامی. در این نوشتار، به معرّفی یکی از جدیدترین محصولات نور در این زمینه، یعنی «مجموعه آثار عبدالرحمن جامی» پرداخته ایم که مشتمل است بر تألیفات جامی به همراه شرح و ترجمه آثار او. اهمّیّت آثار جامی و جایگاه ویژه او در جهان اسلام و ایران اسلامی و اهتمام مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی نسبت به تعظیم عالمان جهان اسلامی، تولید چنین نرم افزاری را ضروری می نماید؛ به خصوص اینکه جامی، شخصیت جامع الأطرافی بوده و در بیشتر علوم اسلامی، آثاری از خود به جای گذاشته است. همه دوستداران عرفان و ادبیات فارسی و عربی، اعمّ از حوزوی و غیرحوزوی، مخاطب این نرم افزار می باشند.

«فهم روشمند حدیث»، یکی از دغدغه های شارحان و پژوهشگران حدیث است. فرآیند فهم حدیث، با آسیب هایی روبه رو است و لذا شناسایی این آسیب ها، به کاربست صحیح قواعد فهم کمک فراوانی می کند. یکی از آسیب های فهم حدیث، «بی توجهی به سیره و سنت» یا «نصّ بسندگی» (بسنده کردن به سخن معصوم) است. این نوشتار در صدد بررسی زمینه ها  و پیامدهای «بی توجهی به سیره و سنت» است. این نگاشته  با روش توصیفی– تحلیلی  به این نتیجه رسیده که «زمینه های نص بسندگی» عبارت است از: تأخیر در تدوین سیره نبوی، پدیده همانندسازی، تلقیِ ستیز برخی از آموزه ها با سیره و سنت، دگردیسی معنای سنت، ضعف جایگاه تاریخ و بی توجهی به سیره، تصور شیعه از بی نیازی به سیره ی اجتماعی معصوم، ناکارآمدی سیره و سنت و شیوع سیره و سنت شیخین. نیز «پیامدهای نص بسندگی» عبارت است از: معیار نبودن سیره و سنت در اعتبارسنجی حدیث، توجیه، تقابل حکم و سیره و بی توجهی به سیره و سنت معصوم، فراموشی و تغییر در آن.

المفارقه، فن بلاغی یتّسم بالمحایله اللغویّه، وهی عباره عن التواصل الخفی بین منشئ النص والمتلقّی؛ فالمکوّنات المستخدمه فیها تشبه ألغازا لغویّه تحتاج إلى الحل والتفکیک، وهذه الوظیفه ترجع إلى القارئ المتمکّن النشیط الذی یستقصی معنى النص، فلا یتوقّف إلا بعد الوصول إلى معنى النّص المکتوب وتحویله إلى النّص المستنبط الذی یؤدّی إلى التمتع واللذه فی نفسه؛ والمفارقه هی أبرز الفنون البلاغیه فی شعر الشواعر المعاصرات المناضلات فی سبیل حل المشاکل النفسیه والمصائب الاجتماعیه؛ وفروغ فرخزاد وغاده السّمّان، تعدّان من الشواعر اللاتی یکدّسن القسم الکبیر من نصوصهن الشعریه للتعبیر عن قضایا المرأه والمشاکل التی تواجهها فی المجتمع. یهدف هذا البحث إلى دراسه المفارقه فی دیوان «ولاده أخرى» لفروغ فرخزاد و «الرقص مع البوم» لغاده السّمّان، مستخدما المنهج المقارن ومستعینا بالوصف والتحلیل ومن النتائج التی وصل إلیها، هی: إنّ المفارقه تعدّ من المکوّنات الرئیسه فی شعر فروغ فرخزاد وغاده السّمّان، وهما توظّفان هذه الظاهره، للتعبیر عن مکنوناتهما النفسیه والاجتماعیه مثل: فقدان الحریه للنساء فی المجتمع. فقد استخدمت غاده السّمّان، المفارقه للتعبیر عن غطرسه الرجل أمام المرأه، ومخادعته إیّاها وتشاؤمها من الحب المادی الذی ینتهی إلى الفشل والکآبه، وهی تتمنّى عالما مثالیا بعیدا عن عالم سوداوی تعیش فیه وتبحث عن حب صادق طیب؛ أمّا فروغ فرخزاد فقد وظّفت هذه الظاهره للإشاره إلى الاحتجاج ضد القوانین الصارمه التی لا تتغیر، والخیبه، والموت والانضمام إلى الحیاه الأبدیه لأجل لقاء الله والحب الروحی وعدم تعلّقها بالشؤون المادیه والوصول إلى المرتبه الإنسانیه العلیا، وحلول الروح الإلهیه فی وجودها؛ ومن قبیل هذه الموضوعات التی لا یمکن التعبیر عنها إلا بواسطه لغه المفارقه التی تمتاز بالغموض والالتباس المرتبطین بالنزعه الصوفیه لدى الشاعره.

نظریه ی اخلاقی مولانا و خواجه نصیر را می توان در بررسی اولیه جزء نظریه های فضیلتگرا دانست. مولانا افعال اخلاقی را برای رسیدن به نتایجی که سعادت اخروی را تامین نموده و گاه به شکل فضایل اخلاقی چون صدق و ایثار و... معرفی می کند .و در تمامی این موارد غایت را حقیقت کمال روحی انسان می داند. به همین دلیل میتوان او را فضیلتگرا دانست. خواجه نیزسعادت را برای انسان به سعادت در قوای نفس تعریف می کند و کمال قوا را در رعایت وسط می داند . از دید وی فضیلت در وسط و اعتدال است. وی فضیلت را از موجبات سعادت می داند. اما بررسی دقیق آثار این دو عالم اخلاق نشان می دهد؛ که نظر نهایی آنها امر دیگری را تأیید می کند . از دیدگاه خواجه کمال انسان محدود به رعایت وسط نیست؛ بلکه سیر در مدارج طولی و نوعی حرکت ضمیر در نیل به تجرد بالفعل است. و آخرین مرتبه از مراتب سعادات «سعادت حقیقی» که همان "فنا " است .در واقع وی در کتب عرفانی خود ،از حد وسط ارسطویی فراتر رفته و نوعی سعادات طولی به حسب مقامات افراد را مطرح می کند.مولانا نیز هرچند در ابیاتی معیار فعل اخلاقی را این می داند که غایت آن کمال و فضیلت باشد؛ اما در نظر نهایی خود در مقام بیان انسان کامل ، می گوید اینها کسانی هستند که افعال اخلاقی خود نظیر ایثار را بی نظر به کمال و فضیلت خود، انجام می دهند.اینها اولیاء خداوندهستند و به مقام "فنا "رسیده اند. .بنابراین گرچه در مثنوی مولانا و نوشته های اخلاقی خواجه میتوان ساحات اخلاقی چون فضیلتگرایی و غایتگرایی را دید؛ اما از دید آنها تنها ساحت آخر ، که مرحله " فنا" است ساحت عالی اخلاقی معرفی می شود.

عقل موهبتی است الهی که کرامت انسان به آن وابسته است، این استعداد الهی با تربیت شکوفا شده و به فعلیت می رسد. تربیت عقلانی که موجب سعادت و پیشرفت فرد و اجتماع می شود بر اساس اصول و روش های صورت می گیرد. تفسیر المیزان به عنوان یکی از برجسته ترین تفاسیر معاصر برخی از مهم ترین این اصول و روش های را ذیل آیات برشمرده است. این تحقیق درصدد پاسخگویی به این سؤال است که اصول و روش های تربیت عقلانی از دیدگاه تفسیر المیزان در ابعاد فردی و اجتماعی افراد چگونه مطرح شده است. بررسی توصیفی تحلیلی این مسئله نشان می دهد تفسیر المیزان در تفسیر آیات مرتبط ازجمله اصول تربیت عقلانی را: توحید، آزادی و اختیار، اعتدال، برهان طلبی و...می داند. همچنین این تفسیر برای اجرای تربیت عقلانی روش هایی چون: روش تقوا، تذکر، مشورت، انذار و... را مؤثر می داند. همه این اصول و روش ها، انسان را در ابعاد فردی و اجتماعی اش، به شناخت حق و حقیقت و پیروی از آن رهنمود کرده تا انسان به شناخت مبدأ و سرچشمه همه حقایق هستی یعنی خداوند متعال دست یافته و در سایه این خداشناسی، سعادت و دنیوی و اخروی را نصیب فرد و جامعه خواهد نمود.

حریم، از اساسی ترین مفاهیم پرتکرار در پارادایم معماری است که تا به امروز تعریفی ریشه ای و فلسفی از آن ارائه نشده است. دشواره تعریف حریم، از وابستگی آن به مفاهیم انتزاعی تری چون فرهنگ و جهان بینی نشأت می گیرد و فراوانی تعداد و تنوع المان های فرهنگی، تبیین آن را به مراتب دشوارتر خواهدکرد. پدیدارشناسی به عنوان یک شاخه فلسفی، ازآنجاکه سعی در حذف فاکتورهای وابسته و دسترسی به جوهره مفاهیم دارد می تواند در این مورد کارآمدترین ابزار فلسفی باشد. با این همه، پرسش اساسی تری مطرح می شود: حال که پدیدارشناسی خود ماحصل فرهنگ و تفکر غربی است؛ آیا می توان آن را در تعریف مفهوم حریم در ایران به کاربست؟ یا به تعبیری آیا زبان هستی شناسانه ایرانیان متفاوت از زبان هستی شناسانه غرب است؟ هدف این پژوهش ضمن پاسخ به پرسش های بالا، یافتن تفاوت ها و نسبت های اندیشه هستی شناسانه غرب و ایران در پدیدارشناسی حریم است. این پژوهش تلاش دارد تا با رویکرد کیفی ابتدا، ادبیات موضوعی اندیشه هستی شناسانه غرب و پهنه فرهنگی ایران را مورد بررسی قراردهد و سپس به شیوه تحلیلی-تفسیری، به مقایسه پدیدارشناسی مفهوم حریم در این دو پارادایم بپردازد. در پدیدارشناسی هایدگری، دازاین به عنوان ابرانسان، فضا را با اگزیستانس خود مکان مند می کند. ابزار دازاین جهت مکان بخشی، جهت گیری او به جهان در دو عامل تقرّب و دوری کردن است. لذا برای دازاین، حریم نه متأثر از فاصله و اندازه؛ که از التفات و توجه او به فضا و چیزهاست. از آن سو، رند نظرباز در مقابل دازاین، به عنوان الگوی کامل انسانی در سنت تأویلی شاعرانه و اندیشه هستی شناسانه پهنه فرهنگی ایران حضور دارد. ماهیت مکان در نظر رندِ نظرباز، منبعث از اسطوره آفرینش و دوگانه درون و بیرون است. ماهیتی که بازتاباننده خاطره ازلی باشد و از همین رو، ریشه ای ترین عنصر ادراک حریم، توجه به درونِ خویشتن خویش است.

پیامبران طبق مأموریت الهی خود از ابزار انذار و تبشیر برای ترغیب مردم به سوی انجام کارهای نیک و اجتناب از برخی دیگر بهره برده اند. چنانچه پیامبران به یک نظام انگیزشی تمسک نمی جستند تعالیم آن ها بی ثمر و بیهوده بود. علی (علیه السلام) نیز از چنین شیوه ای در خطب و سخنانشان برای نجات انسانها یاری میجوید. هدف اصلی این پژوهش بررسی خطبه غراء به مثابه یک گفتمان برای کشف مبانی سازنده انذار و تبشیر در کلام امیرالمومنین (ع) است. با بررسی مبانی، الگوی انذار و تبشیر برجای مانده از کلام حضرت علی (ع) با روش تحلیلی - توصیفی بازکاوی و تبیین می شود و ما را در فهم بهتر معانی و دلالت های کلام امام (ع) یاری می کند. پنج عنوان مبانی انذار و تبشیر در کلام علی(ع) و بالاخص خطبه غراء را تشکیل می دهند که عبارتند از: