درخت حوزه‌های تخصصی

تاریخ

حوزه‌های تخصصی
ادبیات اقتصاد تاریخ تربیت بدنی جغرافیا حقوق روانشناسی زبان شناسی علم اطلاعات و دانش‌شناسی علوم اجتماعی علوم اسلامی علوم انسانی علوم تربیتی علوم سیاسی فلسفه و منطق مدیریت مطالعات زنان هنر و معماری
ایران اسلامی ایران باستان ایران پیش از تاریخ تاریخ جهان فلسفه تاریخ گروه های ویژه نقد و بررسی کتاب
ترتیب بر اساس: جدیدترینپربازدید‌ترین
فیلتر های جستجو: فیلتری انتخاب نشده است.
نمایش ۱٬۱۴۱ تا ۱٬۱۶۰ مورد از کل ۲۷٬۴۲۶ مورد.
۱۱۴۱.

نقش مدیریتی خواجه نصیرالدین طوسی در بحران تمدن اسلامی پس از حمله مغولان(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی سال سیزدهم تابستان ۱۴۰۱ شماره ۴۷ ۳۴-۷

کلید واژه ها: نقش تمدنی خواجه مدیریت اقتضایی خواجه مدیریت راهبردی خواجه بحران تمدنی حفظ سرمایه های فرهنگی سیاست هم افزایی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۷۹ تعداد دانلود : ۱۸۹
تمدن اسلامی در شرق جهان اسلام در سیر تاریخی خود پس از حمله مغولان و سقوط دولت خوارزمشاهیان و دستگاه خلافت عباسی با بحران و فروپاشی بی سابقه ای مواجه شد. در این شرایط بحرانی فرصت ها و عوامل مختلفی برای تغییرات و بازسازی وضع تمدن اسلامی فراهم آمد. این مقاله با روش تحلیل کیفی به بررسی نقش خاصِ خواجه در بحران یادشده به عنوان مسئله اصلی پرداخته و این نتیجه به دست آمد که تشخیص بحران تمدنی، نگاه تمدنی و برخی کنش های تمدنی وی همچون حفظ سرمایه های انسانی و فرهنگی، ایجاد کانون فرهنگی مراغه و سیاست تعامل و هم افزایی با عالمان و اندیشمندان مذاهب اسلامی، مهم ترین ویژگی های نقش خواجه بوده است.
۱۱۴۲.

فرّه بانوگِ گیهان/ هزار نوروز و مهرگان(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام و ایران سال ۳۲ بهار ۱۴۰۱ شماره ۵۳ (پیاپی ۱۴۳) 55 - 77

کلید واژه ها: نِهایَهُ الأِرَب همای چهرآزاد ساسانیان شاهبانو بوران نوروز مهرگان خوره/ فره

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۸۶ تعداد دانلود : ۲۱۸
در منابع عربی سده های نخستین اسلامی، گهگاه واژه ها یا عبارت هایی به زبان های پهلوی (فارسی میانه) یا فارسی دری آمده است که برای پژوهش درباره تاریخ تکوین زبان فارسی ارزش فراوانی دارند. یک نمونه از این منابع، کتاب ارزشمند نِهایَهُ الأِرَب فی اَخبارِ الفُرسِ وَ العَرَبِ است که تاریخ تألیف آن، نام نویسنده متن عربی و نیز مترجم آن به زبان فارسی، همگی ناشناخته اند. نویسنده ناشناخته این کتاب، گاه واژه ها یا عبارت هایی را به زبان پهلوی یا فارسی می آورد که در نوع خود کمیاب و البته از نظر زبانی و تاریخی بسیار سودمند است و یکی از آنها بازگویی نوشته فارسی روی سکه های درهم و دینار شاهبانو همای چهرآزاد کیانی است که در آن آمده است: بخر (= بخور) بانو جهان هزار سال نوروز و مهرجان. پیش از این پژوهندگان تاریخ زبان فارسی، با اشاره به اسطوره ای بودن همای چهرآزاد، این نوشته را یکی از شعرهای هجایی دوره ساسانیان انگاشته اند که احتمالاً در دوره بوران (631-630م)، دختر خسرو دوم (628-590م) سروده شده است. در این پژوهش تلاش شد با نگاه دوباره ای به گزارش نِهایَهُ الأِرَب و نیز نوشته روی سکه های ساسانیان، پیشنهاد تازه ای درباره کاربرد این نوشته و مفهوم آن مطرح شود و نشان داده شد که این نوشته احتمالاً پژواکی از نوشته سکه های درهم و دینار شاهبانو بوران است.
۱۱۴۳.

گورستان های عصر آهن دشت میانکوهی آسمان آباد استان ایلام در زاگرس مرکزی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه ایران باستان دوره ۱ تابستان ۱۴۰۱ شماره ۲ 3 - 54

کلید واژه ها: زاگرس مرکزی عصر آهن آسمان آباد گورستان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۱ تعداد دانلود : ۱۷
عصر آهن در زاگرس مرکزی همزمان با دوره حکومت آشوریان و کاسی ها و دیگر اقوام و حضور آنها در این ناحیه است. مطالعات باستان شناسی این دوره تقریباً بدون توجه به حضور این حکومت ها یا گروه ها، فقط به بررسی گورستان ها و شیوه تدفین و دیگر یافته ها پرداخته اند. هرچند شواهد باستان شناسی و نقش برجسته های به دست آمده از این ناحیه در کنار اسناد مکتوب آشوری نشان دهنده حضور قوی آشوریان و کاسی ها است. به هررو این مهم در مطالعات عصر آهن کمتر مورد توجه قرار گرفته است. دشت میانکوهی آسمان آباد در شمال استان ایلام نیز از این موضوع جدا نیست. این ناحیه با وجود صعب العبور بودن و وسعت کم آن از نظر داده های باستان شناسی این دوره قابل توجه است، زیرا حلقه اتصال نواحی شمالی زاگرس مرکزی به نواحی جنوبی آن است. در بررسی این منطقه چندین گورستان متعلق به عصر آهن 1-3 شناسایی و بررسی شد. بررسی و مطالعه یافته ها و آثار این گورستان ها نشان دهنده تعلق آنها به گروه های نیمه کوچ نشین یا کوچ نشین است که در نزدیک یا کرانه های رودخانه آسمان آباد و ایل راه ها ایجاد شده اند. مطالعه و تحلیل و مقایسه معماری گورها و همچنین سفال های سطحی این گورستان ها علاوه بر روشن کردن وضعیت این منطقه در عصر آهن، بیانگر ارتباط دو سویه و همگونی این منطقه با نواحی دیگر زاگرس مرکزی است. ازطرف دیگر برخی شواهد سفالی حکایت از حضور کاسی در این ناحیه بعد از بازگشت از بین النهرین دارد.
۱۱۴۴.

مانی و شاپورگان او: نگاهی به محتوا و سرگذشت کهن ترین کتاب بازمانده از روزگار ساسانیان(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه ایران باستان دوره ۱ تابستان ۱۴۰۱ شماره ۲ 81 - 96

کلید واژه ها: شاپورگان مانی دین مانوی پارسی میانه پایان جهان ادبیات ساسانی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۷ تعداد دانلود : ۲۰
مانی، پیام آور ایرانی، در سده سوم میلادی دینی را بنیان نهاد که تا چند سده بعد، از چین تا اروپا را درنوردید. یکی از دلایل موفقیت مانی، تبلیغاتی گسترده با بهره گیری از ابزارهایی هنری همچون شعر و حکایات تمثیلی، خوش نویسی، تذهیب و نقّاشی و نیز به کارگیری انواع زبان های رایجِ آن روزگار بود. او برای ماندگاری و تأثیرگذاری اندیشه ها و آموزه هایش و حفظ اصالت آن ها، کتاب های متعدّدی را به زبان های گوناگون روزگار خود نوشت و پیروانش نیز این سنّت را ادامه دادند. شاپورگان به احتمال نخستین کتاب مانی بود که به منظور خوانده شدن و دریافته شدن در دربار ساسانی و قلمرو ایرانشهر به زبان پارسی میانه نوشته شد. مانی در این کتاب شرحی از رسالت خود و آموزه هایش را با بهره گیری از تعابیر و اصطلاحات و انگاره های آشنا در جهان ایرانی زرتشتی به تحریر درآورد. در این جستار براساس متون اصیل مانوی و منابع دست اول تاریخی، نخست شرحی درباره زندگانی و آموزه های مانی ارائه شده است و در ادامه، برپایه پاره های برجامانده از کتاب شاپورگان مانی و اشارات منابع تاریخی و ادبی، نشان داده شده که این کتاب چه آموزه هایی را منتقل می کرده، چه محتوا و کارکردی داشته و فرجام و سرنوشت آن در دوران اسلام چه بوده است. این مقاله توجّه می دهد که شاپورگان کهن ترین کتابی است که بخش هایی از آن عیناً از روزگار ساسانیان برجای مانده و ازاین رو گواهی است ارزنده بر زبان، ادبیّات و انگاره های فرهنگی و دینی ایرانِ اوایل عصر ساسانی.
۱۱۴۵.

بررسی باستان شناسی استقرارهای دوره اشکانی حوضه آبریز قره چای شهرستان تفرش استان مرکزی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه ایران باستان دوره ۲ زمستان ۱۴۰۱ شماره ۴ 3 - 39

کلید واژه ها: استقرارهای اشکانی سفال معمولی سفال کلینکی رودخانه قره چای تفرش مرکزی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۷ تعداد دانلود : ۲۱
بخش مرکزی تفرش به صورت ناحیه ای کوهستانی محصور در میان کوه ها قرار گرفته است. این منطقه ازآنجاکه در کنار شاهراه شمال به جنوب که از حاشیه کویر می گذرد در دوران مختلف تاریخی و چه بسا پیشاتاریخی مطمح نظر بوده و به این ناحیه جایگاه ویژه ای بخشیده است. در دوره اشکانی این ناحیه به گمان جزو اولین نواحی بوده که بعد از پیشروی اشکانیان به سمت غرب و در آستانه تصرف ماد مورد توجه گرفت. زیرا این ناحیه صعب العبور به صورت قلعه ای طبیعی می توانست در بحران ها، زمینه لازم برای تدارکات و آمادگی های نظامی و غیره را فراهم سازد. در این منطقه چندین استقرار و محوطه مربوط به این دوره بررسی و مطالعه شده است. نتایج آن نشان می دهد که این محوطه ها در کرانه های رودخانه  قره چای و سرشاخه های آن و در کناره راه های کوهستانی که این ناحیه را به نواحی دیگر متصل کرده یا از این منطقه عبور می کنند، ایجاد شده اند. مطالعه سفال ها در کنار سایر عوامل نیز نشان از ارتباطات فرهنگی و تجاری و اهمیت این منطقه در این تبادلات به عنوان حلقه ارتباطی و راهبردی دارد. در مجموع در این مقاله کوشیده ام ابتدا به وضعیت دوره اشکانی و جغرافیای تاریخی تفرش از دیدگاه باستان شناسی و تاریخی پرداخته و سپس به محوطه های متعلق به این دوره که شامل استقرار (روستا) و قلعه می شوند و در ادامه به وضعیت تحولات تاریخی دوره اشکانی که این نواحی در آن نقش داشته اند و همچنین عوامل مؤثر در شکل گیری و مکان یابی محوطه ها و تحلیل و مقایسه یافته های سطحی و معماری به دست آمده پرداخته ام.
۱۱۴۶.

تحلیلِ اسطوره شناختی و روان شناختیِ برخی از اساطیر تواریخِ محلی؛ مطالعۀ موردی: متونِ تاریخ نگاری محلیِ اصفهان، خراسان و ایالاتِ ساحلی خزر تا قرنِ 9 ﻫ. ق(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های تاریخی دوره جدید سال چهاردهم پاییز ۱۴۰۱ شماره ۳ (پیاپی ۵۵) 41 - 56

کلید واژه ها: کهن الگو اسطوره آغاز نمونه مینوی مرکز جاودانگی بازی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۰۷ تعداد دانلود : ۱۱۰
تاریخ های محلی با وجود تمایزات و ویژگی های مختصِ هر اثر، اشتراکاتِ شکلی و محتوایی درخور توجهی دارند؛ ازجمله اشتراکاتِ موضوعیِ تاریخ های محلیِ سنتی، وجودِ برخی روایاتِ اساطیری است و در رابطه با محلی است که دامنه جغرافیایی کتاب به آن محدود شده است . در این پژوهش تلاش خواهد شد تا با اطلاق و کاربستِ مقولات و مفاهیمِ اسطوره شناختی و روان شناختی، به معانی و مفاهیمِ ژرف تری در پسِ ظواهرِ این اساطیر دست یافت. مفاهیم و مقولاتی همچون کهن الگو، مرکز، نمونه مینوی، اسطوره آغاز، ناخودآگاهِ جمعی و... لایه هایی از معنا را از حجاب خارج می کند؛ زنجیره ها و شبکه هایی از معنا که غالباً معطوف به تقویتِ شکیبایی و تاب آوریِ شعله لرزانِ هستیِ انسان در برابرِ مرگ و نیستی است. در عینِ حال این اساطیر، کارکردهایی همچون ارائه سرمشق و الگو نیز ایفا می کنند. از چشم اندازِ فردی- در مقابلِ رویکردِ جمعیِ اشاره شده در عباراتِ فوق- و بر مبنای رویکردِ روانکاوانه نیز می توان این اساطیر را تحلیل کرد. از این منظر، مضمونِ بسیاری از این گزاره ها ذیلِ دو مقوله « تقدس » و « تشخص » طبقه بندی می شود. براساسِ نظریه تحلیلِ رفتارِ متقابل و به انضمامِ نظریه بازی ها، نیتِ ناخودآگاهِ نهفته در پسِ این قبیل اسطوره ها و مضامین، ایجادِ آرامش و تسکین از پیِ بازیِ «من برترم از تو» است. در این مقاله، با تمرکز بر تواریخِ محلی و با بهره گیری از مفاهیمِ نظریِ اسطوره شناسانه و روان شناسانه و با رویکردِ تحلیلی، موضوعِ مذکور بررسی شده است.
۱۱۴۷.

نقش نامۀ سری پروکوپیوس در شکست حملۀ شاهپور دوم به سوریه در سال 359م.(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های تاریخی دوره جدید سال چهاردهم پاییز ۱۴۰۱ شماره ۳ (پیاپی ۵۵) 57 - 74

کلید واژه ها: شاهپور دوم ساسانیان آنتونیوس پروکوپیوس سوریه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۵۱ تعداد دانلود : ۱۷۳
با روی کار آمدن شاهپور دوم ساسانی ( 379-309م)، منازعات ساسانیان و رومی ها وارد مرحله جدیدی شد. سیاست شاهپور دوم در این دوره، دستیابی به شهرهای ثروتمند سوریه بود. برای تحقق این هدف، او سه بار در دهه 340 م. تلاش کرد ازطریق تصرف شهر نصیبین و عبور از بخش علیای رود فرات وارد سوریه شود که هر سه بار ناکام برگشت. شاهپور دوم در سال 359م. به پیشنهاد آنتونیوس، یکی از سرداران رومی، تصمیم گرفت این بار از بخش میانی رود فرات به طرف سوریه پیشروی کند که این بار هم با شکست مواجه شد. هدف از این پژوهش پاسخ به این سؤال اساسی است که چرا شاهپور دوم با وجود انتخاب تاکتیک جنگی جدید، یعنی حمله مستقیم به سوریه در جنگ 359 م. شکست خورد. به نظر می رسد نامه سری پروکوپیوس، یکی از سفرای رومی در ایران که توانست مخفیانه برنامه جنگی شاهپور را برای حمله مستقیم به سوریه به اطلاع رومیان برساند، در این شکست نقش اساسی داشت؛ زیرا رومی ها پس از اطلاع از نقشه جنگی شاهپور دوم، اقدامات مختلفی ازجمله تقویت دفاعی ساحل فرات، تخریب یا محافظت از پل های آن، رویارویی نداشتن مستقیم با سپاهیان شاهپور و حضور در قلاع دفاعی شهرها در بین النهرین را در پیش گرفتند. با این استراتژی، آنها موفق شدند تا با اقدامات بازدارنده، از پیشروی سپاهیان شاهپور در سوریه جلوگیری کنند. با توجه به اینکه که تا کنون درباره نقش نامه سری پروکوپیوس در شکست شاهپور دوم در جنگ سال 359م.، پژوهش مستقلی انجام نشده است، بنابراین در این پژوهش تلاش شده است که با تکیه بر منابع نوشتاری کهن رومی، شواهد باستان شناسی و ارزیابی موقعیت جغرافیایی منطقه و با رویکرد تاریخی و روش توصیفی تحلیلی، دلایل ناکامی حمله شاهپور دوم به سوریه و نقش نامه سری پروکوپیوس در این شکست بررسی شود.
۱۱۴۸.

الگوپذیری دگر اندیشان دوره قاجاریه از صنعت راه آهن آمریکا و تلاش های نافرجام برای ورود این صنعت به ایران(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ نامه ایران بعد از اسلام سال سیزدهم تابستان ۱۴۰۱ شماره ۳۱ 49 - 71

کلید واژه ها: آمریکا اصلاحات ترقی خواهان راه آهن مستشاران آمریکایی مطبوعات قاجاریه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۲۷ تعداد دانلود : ۱۸۱
گسترش روابط ایران با غرب و افزایش آگاهی ایرانیان از دستاوردهای علمی و فنی کشورهای غربی در دوره قاجاریه باعث گرایش و تمایل بسیاری از منورالفکران و اصحاب جراید برای کسب فناوری های جدید شد. یکی از این کشورهای غربی که موردتوجه قرار گرفت، آمریکا بود که با شتاب فراوان در مسیر توسعه و ترقی در حرکت بود. در این مقاله تلاش شده است با روش توصیفی تحلیلی و با بهره گیری از نشریات و اسناد منتشرنشده، برای نخستین بار پیشرفت آمریکا در زمینه صنعت ریلی و راه آهن، بازتاب آن در اندیشه مصلحان دوره قاجاریه و پیامدهای آن در جامعه ایران مورد بررسی قرار گیرد و به دنبال پاسخ به این سؤال است که علی رغم تمایل ایران به الگوبرداری از راه آهن آمریکا چه علل و عواملی مانع ورود سرمایه گذاران این کشور به ایران شد. یافته های تحقیق حاکی از آن است که اگرچه ایرانیان از دوره ناصری از طریق اروپا با راه آهن آشنایی داشتند، اما توسعه کمی و کیفی چشمگیر شبکه ریلی و قطارهای آمریکا باعث جلب توجه مطبوعات ایران به این کشور شد؛ به نحوی که به زودی آمریکا به عنوان تنها الگوی ایجاد و توسعه راه آهن موردتوجه قرار گرفت. پژوهش حاضر همچنین نشان می دهد که چگونه دولت مردان ایران برای کسب این تکنولوژی جدید تلاش کردند؛ مذاکره با سفرای این کشور و اعزام نماینده ویژه به آمریکا در دوره مظفرالدین شاه و تلاش برای انعقاد قرارداد ازجمله این اقدامات بود. اگرچه این تکاپوها به دلایل مختلف ناکام ماند اما اهمیت راه آهن را برای ایرانیان بیش از پیش آشکار کرد.
۱۱۴۹.

نگاهی باستان شناختی به ساختارهای تدفینی گورستان خانقاه گیلوان خلخال، اردبیل

نویسنده:
منبع: مطالعات باستان شناسی پارسه سال ششم تابستان ۱۴۰۱ شماره ۲۰ 135-107

کلید واژه ها: گورستان خانقاه گیلوان کورگان های قدیم عصرمفرغ میانی ظروف نوع اورمیه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۸۲ تعداد دانلود : ۲۸۷
گورستان خانقاه گیلوان در دامنه غربی کوه های تالش و در 60 کیلومتری جنوب شرقی خلخال بین روستاهای گیلوان و خانقاه قرار دارد و بخشی از شهرستان خلخال در استان اردبیل است. گورستان خانقاه در طی عملیات احداث جاده در روستای خانقاه در سال 1385 ه .ش.، شناسایی شد. با توجه به تاریخ گذاری انجام شده، این گورستان از عصرمفرغ میانی تا عصرآهن I و II و دوره پارتیان مورد استفاده بوده است، اما شواهدی در استفاده از آن در عصرمفرغ جدید در دست نیست؛ با این وجود شیوه های تدفینی یکسانی در عصرآهن I و II وجود داشته است. براین اساس، پرسش بنیادی این خواهد بود، مرحله اولیه استفاده از گورستان خانقاه گیلوان ازطریق طبقه بندی، گونه شناسی و مطالعات مقایسه ای سفال مربوط به چه دوره یا دوره هایی است؟ هم چنین با توجه به اشیاء قرار داده شده در گورها و انرژی مصرف شده در ساختار قبور می توان تمایزی در بین افراد تدفین شده در گورها قائل شد؟ تشابهات سفالی با فرهنگ های منطقه قفقاز جنوبی در مرحله گذار از عصرمفرغ قدیم به مفرغ میانی به ما اجازه می دهد مرحله آغازین استفاده از این گورستان را تا اواخر هزاره سوم پیش ازمیلاد، عقب ببریم. در پژوهش پیش رو، ضمن معرفی گورهایی که به این دوره اختصاص یافته است، با تکیه بر طبقه بندی، گونه شناسی و مطالعات تطبیقی سفال، گاه نگاری پیشنهادی ارائه شده است. بر این اساس از مجموع ظروف به دست آمده از 11 گور تعداد 148 ظرف سفالی در این راستا مورد بررسی قرار گرفت. شیوه پژوهش از نوع توصیفی-تطبیقی است و نتایج بر اساس مطالعات مقایسه ای مورد تحلیل قرار گرفته است؛ هم چنین در ادامه با توجه به اشیاء تدفینی و ساختار قبور وجود تفاوت در موقعیت افراد دفن شده در قبرستان بحث شده است.
۱۱۵۰.

بررسی مجموعه سفال های دوران تاریخی و اسلامی کاوش های معماری دست کند ارزانفود-همدان

نویسنده:
منبع: مطالعات باستان شناسی پارسه سال ششم تابستان ۱۴۰۱ شماره ۲۰ 188-163

کلید واژه ها: همدان ارزانفود (ارزانپول) معماری دست کند سفال تاریخی اسلامی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۷۶ تعداد دانلود : ۱۵۱
مجموعه معماری دست کند ارزانفود (ارزانپول) در 30 کیلومتری جنوب شرق شهر همدان در سال 1389 ه .ش.، به طور اتفاقی شناسایی شد و تاکنون چهار فصل پژوهش های باستان شناختی در آن انجام گرفته است. از یافته های ارزشمند شناسایی شده در این محوطه، آثار سفالی مربوط به دوره های تاریخی و اسلامی است. با توجه به تنوع گونه ها، فرم ها، شیوه و تزئینات سفالی، پژوهش جامع و کاملی در این راستا انجام نگرفته است؛ به همین دلیل، پرسش های مطرح در این پژوهش عبارتنداز: گونه های مختلف سفالی یافت شده از مجموعه معماری دست کند ارزانفود مربوط به کدام دوره های زمانی است؟ شیوه ها و تزئین های رایج در بین سفال های این محوطه کدام اند؟ پژوهش حاضر از نوع توصیفی-تحلیلی است که یافته های آن ازطریق مطالعات کتابخانه ای و فعالیت های میدانی گردآوری شده و با روش کیفی، تحلیل شده اند. در روش میدانی (شامل کاوش های باستان شناختی، شست و شوی نمونه های سفالی، پشت نویسی نمونه ها، ثبت اطلاعات نمونه ها، گزینش نمونه های شاخص، طراحی نمونه ها و عکاسی از آن ها) به انجام رسید. علاوه بر آن، عمل نمونه برداری نیز که مهم ترین بخش روش میدانی به شمار می رفت، به صورت روشمند و طبقه بندی شده شاخص ها انجام گرفت. نتایج پژوهش نشان می دهند که یافته های سفالی مربوط به دوره تاریخی (اشکانی و ساسانی) و قرون میانی و متأخر اسلامی (سلجوقی، ایلخانی، تیموری و صفوی) است. مهم ترین گونه های سفالی دوران تاریخی شامل: سفال کلینکی، لبه های کوهانی شکل و لبه های شیاردار است و مهم ترین نمونه های دوران اسلامی از نوع: نقش قالب زده، نقاشی زیرلعاب (قلم مشکی)، زرین فام، اسگرافیاتو، ترصیع کاری و آبی و سفید است.
۱۱۵۱.

A study on civil documentation sources in the Safavid era

نویسنده:
منبع: Journal of Safavid Studies, Volume ۱, Issue ۳, ۲۰۲۲ 51 - 66

کلید واژه ها: Documentology Civil Documentary Sources Safavieh Ahmad Gholam’s Analects Bayazi Safavi

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۱ تعداد دانلود : ۱۲
Recognizing the internal and external elements of the document is an essential component in their assessment. Before examining the content of the document, it is necessary to determine its authenticity and credibility, next to measuring its informational value. The definition of documentology and its components is discussed, followed by introducing some of the new sources in this subject in a specialized manner by assessing the documentology sources. The study questions are: What is the stance of Safavid period documentology compared to previous periods?  The available studies on this issue are rare; consequently, library and document methods are adopted here to assess this issue in more depth, thus, the innovation in this context. The findings indicate that the recognition of the historical background and document issuance date provided in some clerical resources of the Safavid era, like Tadzkire al-Muluk, Dastur al-Muluk, Risalah al-Aqab and Muwajib, and Soleimani's origins. The content of some treatises in Ahmad Ghulam and Bayazi Safavi’s analects, in the field of seals and its function and descriptive manner of the internal and external components of letters, are of high importance. The similarity of analects in the mentioned three documentations reveals that the analects concerning secretaries of the court, who had access to the content of Soleimani's manuscripts, have been enriched. The author of Soleimani's manuscripts is probably Muhammad Reza bin Abdul-Hossein Tusi.
۱۱۵۲.

تبعیدیان حزب توده (گروه های اجتماعی، تبعیدگاه ها با تاکید بر تحلیل تأثیر کیفر تبعید بر کنش سیاسی آنان (1320-1332 ش.))(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: جستارهای تاریخی سال سیزدهم بهار و تابستان ۱۴۰۱ شماره ۱ (پیاپی ۲۵) 181-204

کلید واژه ها: حزب توده ایران تبعیدیان دوره پهلوی احزاب تبعیدگاه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۰۱
حزب توده در 10 مهر 1320 تأسیس شد. فعالیت گسترده این حزب در میان گروه های اجتماعی ، حکومت را وادار به کنترل آن نمود. تبعید یکی از ابزارهای حکومت برای کنترل اعضا و هواداران حزب توده بود. شناخت گروه های اجتماعی، تبعیدگاه ها و نیزمیزان تأثیر استفاده از کیفر تبعید بر عملکرد این افراد، هدف این پژوهش است. این پژوهش با روش توصیفی تحلیلی و با کمک اسناد و منابع اصلی در پی پاسخگویی به این پرسش است که آیا استفاده از کیفر تبعید برای مجازات توده ای ها در دوره پهلوی دوم مؤثر بوده و توانسته آنان را از فعالیت به نفع حزب توده در تبعیدگاه و پس از آزادی از تبعید بازدارد؟ یافته ها نشان می دهد تبعیدیان حزب توده در اتفاقات تبعیدگاه مانند انتخابات و رویدادهای کشور از خود واکنش نشان دادند. تنظیم زندگی بر اساس تشکیلات، مطالعه و ترجمه، تحصیل مکاتبه ای، فشار سازمان یافته (اعتصاب) برای رسیدن به خواسته های خود و ارتقای آن از مسائل معیشتی به خواسته های حزبی و جلب سایر گروه های اجتماعی مانند دانشجویان و روزنامه نگاران نشان می دهد که تبعیدیان حزب توده، کنش سیاسی خود را ادامه دادند. تبعید این افراد باعث گسترش فعالیت های حزب توده در سراسر کشور و به ویژه در تبعیدگاه ها گردید. تبعید کارگران و رده های پایین حزب توده باعث ارتقای جایگاه آنان پس از پایان تبعید شد. دولت با تأمین معاش شان سعی کرد تا آنان، دست از کنش سیاسی بردارند اما ادامه یافتن فعالیت سیاسی این تبعیدیان چه در تبعیدگاه و چه پس از آزادی در زادگاهشان، نشان از عدم اثرگذاری کیفر تبعید در تغییر رویکرد آنان دارد.
۱۱۵۳.

تأملی بر نگرش احسان طبری در بازخوانی تاریخ ایران باستان(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: جستارهای تاریخی سال سیزدهم بهار و تابستان ۱۴۰۱ شماره ۱ (پیاپی ۲۵) 257-284

کلید واژه ها: احسان طبری تاریخ ایران باستان نگرش تاریخی منطق فکری - مفهومی مارکسیستی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۵۱ تعداد دانلود : ۱۰۹
روایت مارکسیستی از تاریخ ایران در حدود دهه های 40 تا 50 ه.ش تحت تأثیر ظهور مکتب تاریخی مارکسیستی در شوروی بود که تاریخ ایران را در درون چارچوب های نظری- مفهومی مارکسیستی روایت می کرد.احسان طبری نه در هیئت یک مورخ، بلکه به عنوان یکی از مهم ترین تئوریسین ها حزب توده می کوشید تا تاریخ ایران باستان را متناسب با دیدگاه های حزبی و در راستای اهداف سیاسی اش بازخوانی نماید.این نوع بازخوانی، واجد چند خصلت پراهمیت است: نخست اینکه وی ادوار تاریخ باستانی ایران را بر اساس منطق فکری-مفهومی مارکسیستی و مطابق با فرماسیونهای پیشنهادی مارکس صورت بندی می نمود، دوم، اینکه به تناسب مختصات نظام اجتماعی ایران، خصال فرماسیونهای اجتماعی تاریخ این دوره را نه یکدست، بلکه ترکیبی می دانست، سوم، ثنویت مزدیسنایی را در قالب پیش نمونه ای از دیالکتیک مارکسیستی تحلیل می نمود، چهارم،نگرش ستایش آمیز توأم با رویکرد انترناسیونالیستی نسبت به حوزه های اجتماعی فرهنگی جامعه ایران باستان داشته است. پرسش پژوهش حاضر در مورد چگونگی نگرش تاریخی احسان طبری نسبت به تاریخ باستانی ایران است. یافته های پژوهش حاکی از آن است که طبری تاریخ ایران باستان را در چارچوب نظری-مفهومی ویژه ای که مبتنی بر منطق مارکسیستی و ماتریالیسم دیالکتیک بود، روایت می نمود این طرز روایت همراه با سویه هایی از تفاخر به میراث فرهنگی و یا درواقع امر ایجاد تلفیق و آشتی میان بنیان های ضد ملی گرایانه مارکسیستی و وطن پرستی یا وطن دوستی غیرشوینیستی بود.در این پژوهش، با رویکردی تحلیلی، نگرش تاریخی احسان طبری نسبت به تاریخ باستانی ایران مورد واکاوی قرار خواهد گرفت و تلاش می شود تا مختصات این نگرش تاریخی و عوامل مؤثر بر شکل گیری آن به پرسش گرفته شود.
۱۱۵۴.

بررسی انتساب چند اثر فارسی علم حساب به نصیرالدین طوسی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ تمدن اسلامی سال ۵۵ بهار و تابستان ۱۴۰۱ شماره ۱ 79 - 98

کلید واژه ها: نصیرالدین طوسی جوامع الحساب جامع الحساب علاءالدوله یزدی جبر و مقابله ابوالقاسم جرجانی ضرب و قسمت

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۵۱ تعداد دانلود : ۷۷
در میان رسایل پرشمار فارسی علم حساب، چندین اثر به نصیرالدین طوسی (597-672ق) منسوب شده است. پژوهش حاضر بر آن است تا با گردآوری، تحقیق و تتبع در دست نویس های مذکور، درستی یا نادرستی انتساب ها را تا حد امکان بررسی کند. فهرست نوسان، اثری با عنوان جامع الحساب بالتخت والتراب را برگردان فارسی رساله مشهور طوسی در حساب هندی، جوامع الحساب بالتخت والتراب ، می دانند که علی رغم شباهت های میان متنی بسیار زیاد، ترجمه جوامع الحساب نیست و به سبب ردپای فارسی کهن در آن پیش از جوامع الحساب پدید آمده است. همچنین اثری فارسی در جبر و مقابله با نام گزیده به کتابت علاءالدوله یزدی در 1057ق را بنا بر دیباچه آن، ترجمه الجبر و المقابله طوسی می پندارند؛ اما این رساله در اصل، فصل سوم از اثری مفصل تر در حساب با عنوان ختم به ضِعف تألیف و تحریر ابوالقاسم جرجانی در950ق است. اثر دیگر موسوم به رساله ضرب و قسمت با اینکه در اکثر فهارس ناشناس مانده و بعضاً ترجمه جوامع الحساب انگاشته شده، بخشی از رساله طوسی در حساب هوایی با نام جامع الحساب است.
۱۱۵۵.

روابط ابراهیم خلیل خان جوانشیر قراباغی با حکومت عثمانی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام و ایران سال ۳۲ تابستان ۱۴۰۱ شماره ۵۴ (پیاپی ۱۴۴) 83 - 112

کلید واژه ها: آذربایجان ابراهیم خلیل خان قراباغی ایران عثمانی روسیه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۰۰ تعداد دانلود : ۱۲۵
اشغال خانات قریم (کریمه) از سوی روس ها و نفوذ و پیشروی تدریجی آنان در مناطق حوزه نفوذ حکومت عثمانی در قفقاز، امنیت مرزهای شرقی آناطولی را به خطر انداخت و موقعیت حساس قفقاز را برای عثمانی ها نمایان کرد. در مقیاس محلی نیز رقابت شدیدی بین خان قراباغ با والی تفلیس جریان داشت و با تحت الحمایگی ارکلی خان گرجی به روس ها، موازنه قوا در قفقاز به نفع او و ضرر ابراهیم خلیل خان قراباغی (حک: 1176-1221ق/ 1762-1806م) تغییر یافت. تهدید، دشمن مشترک و پیوندهای فرهنگی-مذهبی، پایه اولیه روابط خان قراباغ با دولت عثمانی را گذاشت. نگارندگان این پژوهش درصدد پاسخ به این سؤال بوده اند که حاکم قراباغ و دولت عثمانی از برقراری روابط با یکدیگر چه اهدافی را دنبال می کردند؟ حفظ حکومت محلی قراباغ در مقابل سیاست الحاق گرایی ایران و روس و ایجاد توازن قوا در مقابل قدرت های محلی، از اهداف خان قراباغ بود. مقابله با نفوذ و توسعه طلبی روس ها در قفقاز و تأمین امنیت مرزهای آناتولی با کمک قوای حکام محلی با شعار اتحاد اسلام، از برنامه های اصلی عثمانی ها در نزدیکی به خان قراباغ بود. تبیین ماهیت ارتباط ابراهیم خلیل خان قراباغی با حکومت عثمانی و مشکلات فراروی این روابط، از مسائل این تحقیق است. یافته های تحقیق مؤید آن است که فقدان سیاست عمل گرای از سوی آن دو، روابط دو طرف را از سطح تبادل سفرا و نامه ارتقا نبخشید. نگارندگان این پژوهش با تکیه بر اسناد آرشیو چاپ عثمانی و منابع تاریخ عثمانی، با رویکرد توصیفی-تحلیلی به بررسی موضوع پرداخته اند.
۱۱۵۶.

سپاه اتابکان زنگی و تحولات تاریخی آن(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات تاریخی جنگ سال ششم بهار ۱۴۰۱ شماره ۱ (پیاپی ۱۹) 58 - 73

کلید واژه ها: اتابکان زنگی سلجوقیان ترکمانان صلیبیان شام

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۱۳ تعداد دانلود : ۱۱۴
اتابکان زنگی در تمام حکومت خود با حکومت های شام اعم از صلیبی و مسلمان جنگیدند از این رو نیروی نظامی بخش مهمی از حکومت آن ها بود. خاستگاه مؤسسان سلسله زنگیان دربار سلجوقیان بود. پیش از آن ها نیز سلاجقه در شام حضور داشتند ازاین رو سپاه اتابکان زنگی، با سپاه سلجوقیان شباهت هایی دارد. بااین حال، زنگیان بر اساس شرایطی چون جغرافیای شام و جزیره، نیروهای موجود در منطقه و مواجهه با دشمنان متفاوت مانند بیزانس و صلیب یان، تغییراتی در سپاه سلجوقی ایجاد کردند. این مقاله به دنبال پاسخ به این سوال است که سپاه اتابکان زنگی چگونه بود و چه تحولاتی را تا سال 569ه.ق گذراند؟ بر اساس یافته های پژوهش، اتابکان زنگی اغلب مناصب نظامی سلجوقیان را در مراتب سپاهی خود را داشتند؛ اما تفاوت اصلی در نیروهای نظامی آن ها بود. ترکمانان نیروی اصلی سپاه را تشکیل می دادند و این نیروی اصلی به وسیله بردگان ترک، اعراب بدوی، جنگجویان کرد، پیاده نظام احداث و خراسانی تکمیل می شد. منابع مالی تأمین سپاه غالباً به صورت اقطاع، پول نقد و سهم از غنائم بود. با تبدیل شدن، صلیبیان به دشمن اصلی اتابکان زنگی، هم در ابزار جنگ و هم در نیروهای مورداستفاده آن ها تغییراتی به وجود آمد که عمدتاً برای دفع نیروهای سنگین اسلحه صلیبی بود.
۱۱۵۷.

شاه اسماعیلِ صفوی در حکایت تُرکی

نویسنده: مترجم:
منبع: پژوهش در تاریخ سال دوازدهم بهار و تابستان ۱۴۰۱ شماره ۳۲ 79 - 110
حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۰۱ تعداد دانلود : ۲۸۸
شاه اسماعیل، اولین پادشاه صفوی (930-907 ق/ 1524-1501 م)، در قرن شانزدهم میلادی سلسله ای ایجاد کرد که تا قرن هجدهم ایران را به شکل یک دولت قدرتمند شیعی درآورد و خود همچون یک شخصیت بحث برانگیز در تاریخ جهانِ اسلام باقی ماند؛ چنان که شواهد حاکی است او خود را در حد یک تجسم نیمه خدایی معرفی کرد. این مقاله، «حکایت» یعنی داستانِ آهنگین ترکی را درباره شاه اسماعیل بررسی می کند. حکایت یک نوع روایت شفاهی است که در اینجا، براساس یک شخصیت تاریخی که خود را به شکل یک منجی مطرح می کند شکل گرفته است. اگرچه حکایتِ شاه اسماعیل تا حدود زیادی فراموش شده بود، اما در قرن هفدهم دوباره منتشر شد. حکایت شاه اسماعیل در حالی که با ساختار ادبی حکایت ها مطابقت دارد، بخش های خاصی از آن تحت تأثیر منابع بیرونی، از جمله گزارش های اروپاییان، سالنامه ها و زندگی نامه های افسانه وار صفوی می باشد. علی رغم پایه و اساس تاریخی آشکار، حکایت شاه اسماعیل دگرگونی قابل ملاحظه ای را در هویت و شخصیت شاه اسماعیل نشان می دهد. گرچه او در طی زندگی به عنوان یک فرمانروای مستبد و بی رحم نشان داده شده است، اما در این حکایت با آهنگ بانجو که نوعی ساز زهی است و جایگزین شمشیرش شد به یک نوازنده تبدیل شد. بانجو ابزاری است برای معرفی شخصیت جدید شاه اسماعیل به عنوان پهلوانی مردمی.
۱۱۵۸.

بازخوانی نماد مناره مساجد اسلامی در رویکردی تاریخی و پدیدارشناسانه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: سخن تاریخ سال شانزدهم پاییز ۱۴۰۱ شماره ۳۹ 7 - 35

کلید واژه ها: مناره پدیدارشناسی مناره در تاریخ اسلامی ستون کیهانی پلکان آسمان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۱۵ تعداد دانلود : ۹۳
بازخوانی نماد مناره مساجد اسلامی در رویکردی تاریخی و پدیدارشناسانه چکیده: حضور نمادهای دینی و شعائر مذهبی در جامعه، یکی از نمادهای حضور دین در جوامع به شمار می آید. پژوهشگران اجتماعی ریشه چنین حضوری را گاه در باورها و دستورات دینی و گاه هم در عوامل اجتماعی دیگری از جمله تاثیرات فرهنگی دیگر ادیان علت یابی می کنند. «مناره» مساجد اسلامی را می توان به عنوان یکی از نمادها و شعائر مذهبی اسلامی دانست که از سال های آغازین اسلامی، حضور مستدام و رو به گسترش خود در معماری مکان های مقدس اسلامی را حفظ کرده است. همین امر موجب شده که پژوهش های نسبتا گسترده ای پیرامون معماری اسلامی به صورت عام و گاه مناره به صورت خاص به نگارش درآید. در همین راستا، مقاله حاضر تلاش دارد تا در کنار بررسی و مطالعه کتاب خانه ای ریشه های تاریخی و عبادی مناره و اشاره به کارکردهای عرفی آن، تبیینی جدید از ریشه های روانی و اجتماعی حضور نماد مناره در جامعه بپردازد و از طریق آن به این پرسش پاسخ دهد؛ اینکه آیا صرفا عامل هایی درون دینی موجب بقا و گسترش نمادهایی همچون مناره هستند و یا اینکه می توان به عوامل دیگری هم اشاره نمود؛ عواملی که گاه از عامل های درون دینی هم تاثیرگذارتر هستند. برای رسیدن به چنین پاسخی، متن حاضر با پذیرش تاثیر عوامل درونی و روانی انسان بر همه رفتارهای انسانی از جمله رفتارهای دینی، رویکردی تاریخی تطبیقی تحت عنوان پدیدارشناسی را دنبال می کند تا میزان این تأثیرات را بر ظهور نمادهای فرهنگی دینی همچون مناره را بررسی می کند، عواملی که توجه به آنها موجب کامل تر شدن تحلیل و تفسیر نمادهای دینی خواهد شد.
۱۱۵۹.

رهیافتی نو به الگوی حکمرانی شاه عباس اول؛ زمینه ها و نمودها(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های تاریخی ایران و اسلام پاییز و زمستان ۱۴۰۱ شماره ۳۱ 1 - 25

کلید واژه ها: شاه عباس اول مدل رهبری هوش هیجانی شاه اسماعیل دوم زمینه اجتماعی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۳۵ تعداد دانلود : ۱۵۰
برجستگی کنش برخی رهبران سیاسی در تاریخ پدیده ای است که تکیه بر توانایی های فردی نمی تواند به طور کامل آن را تحلیل نماید. آنچه بر اهمیت این مساله می افزاید حکمرانی موفق در دوران جوانی است که هنوز واجد تجربه بخصوصی نیست. بر این اساس پژوهش حاضر در پی آن است تا نسبت میان هوش هیجانی و الگوی حکمرانی شاه عباس اول را بررسی نماید. این تحقیق به روش توصیفی-تحلیلی و با تکیه بر مطالعه کتابخانه ای انجام شده است. نتایج این تحقیق، نشان می دهد هوش هیجانی نقش موثری در حکمرانی موفق شاه عباس داشته است. این عامل موثر، خود محصول الگوگیری از بافت سیاسی و اجتماعی دوران کودکی و نوجوانی شاه عباس و بازتولید خاطره جمعی جامعه ایران از حیات کوتاه اما معنادار شاه اسماعیل دوم و آشوب های عصر پدر خود، شاه محمد خدابنده، بوده است. نتایج این تحقیق ابعادی از بروز هوش هیجانی در حکمرانی موفق شاه مانند درک بی واسطه از جامعه و کشف عناصر نادیده و توجه به اجرای عدالت اجتماعی، گشایش روحی در قبال جامعه و درک درست از محیط پیرامون را نشان می دهد. در واقع مجموعه تحولات عصر پادشاهی پدر و رفتار اجتماعی شاه اسماعیل دوم و بازخورد مثبت آن در جامعه که بخشی از آن در جنبش های اسماعیل میرزاهای دروغین بروز یافت توانایی همه جانبه درک جامعه هدف را در شاه نوجوان تقویت و به الگوی عمل وی بدل نمود.
۱۱۶۰.

تبیین جمعیت شناسی شیراز در دوره ایلخانان مغول (623 ق-736ق)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ های محلی ایران سال دهم بهار و تابستان ۱۴۰۱ شماره ۲ (پیاپی ۲۰) 103 - 116

کلید واژه ها: جمعیت شناسی سلغریان مغولان شیراز مهاجرت

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۴۴ تعداد دانلود : ۱۸۲
یکی از مهم ترین پیامدهای یورش و استیلای مغولان بر ایران در قرن هفتم هجری (13م) نوسانات شدید جمعیتی در ایالت های مختلف بود. در این میان شیراز به عنوان مرکز ایالت پارس در زیر فرمان اتابکان فارس، علی رغم نبود وحدت سیاسی و تفرقه داخلی توانست از یورش وایرنگر مغول و تبعات ناشی از آن در امان بماند. این مقاله بر آن است تا ساختار جمعیتی و عوامل تأثیرگذار بر رشد و کاهش جمعیت شیراز را به روش توصیفی تحلیلی و براساس اطلاعات کتابخانه ای و میدانی (گورستان ها) بررسی کند. یافته های این بررسی نشان می دهد که شیراز تا روزگار اتابک ابوبکر به دلیل هجوم مهاجران از شهرهای بزرگ آسیب دیده از حملات مغولان و امنیت داخلی شاهد افزایش جمعیت بود. اما جنگ ها و ناامنی ها پس از اتابک ابوبکر رخ داد. حملات نکودریان (6۷۷ و 6۸۰ ق)، قحطی (۶۸۰ق) و بیماری های واگیردار ( 698 ق) و... از میزان جمعیت شیراز کاست و جمعیت سیر نزولی گرفت اما در زمان ابواسحاق اینجو (۷۵۲-۷۲۵). ابن بطوطه شیراز را پرجمعیت و پررونق یافت.

پالایش نتایج جستجو

تعداد نتایج در یک صفحه:

درجه علمی

مجله

سال

زبان