درخت حوزه‌های تخصصی

گرچه هیچ حرفه مندی نیست که بی نیاز از یک نظام اخلاقی باشد؛ اما چنین امری در حرفه های خدمت مداری چون کتابداری و اطلاع رسانی، نمودی مضاعف دارد. با این حال، کمبود برنامه های آموزشی در زمینه ی آموزش اخلاق حرفه ای به کتابداران محسوس است. از دیدگاه این نوشتار، تدوین اخلاق حرفه ای فراتر از نوشتن دستوریِ مجموعه ای از بایدها و نبایدهاست. هر باید و نبایدی که مبنای فلسفی مستدل نداشته باشد، در حد دستوری فرمایشی باقی خواهد ماند. بر این اساس، نگارنده، نظریه ای تحت عنوان «نظریه ی کارکرد تعادلی کتابخانه ها» را به عنوان سنگ بنایی برای تدوین و نیز آموزش اخلاق حرفه ای کتابداران و اطلاع رسانان پیشنهاد داده است.

مقالة حاضر گزارش کوتاهی است از یک طرح پژوهشی که به سفارش وزارت علوم، تحقیقات و فناوری توسط گروه کتابداری و اطلاع رسانی دانشگاه فردوسی مشهد در سال های 1383ـ1382 انجام گرفت. هدف طرح، بررسی برنامة جاری و بازنگری در آن به منظور همخوانکردن محتوای برنامه و سرفصل درس ها با نیازها و شرایط متحول کنونی بود. در این راستا، برنامه های جاری در کشورهای آمریکا، انگلستان، استرالیا، هند و ایران مورد مطالعه و مقایسه قرار گرفتند و بر اساس نقاط مشترک و نیز نیازهای ایران در بخش آموزش کتابداری و اطلاع رسانی، برنامة جدیدی در دو گرایش مدیریت اطلاعات و مدیریت فناوری اطلاعات تدوین شد. این برنامه در دو مرحله برای برخی صاحب نظران و تعدادی از اعضای هیئت علمی گروه های کتابداری و اطلاع رسانی ایران که مجری دورة کارشناسی ارشد بودند ارسال و از آنان خواسته شد تا دیدگاه های خود را دربارة گرایش ها، محتوا و سرفصل درس های پیشنهادی ارائه کنند. سرانجام، برنامة نهایی تدوین و توسط کمیتة بازنگری برنامه های آموزشی دانشگاه فردوسی با اصلاحات جزئی مورد تأیید قرار گرفت. گزارش طرح برای وزارت علوم، تحقیقات و فناوری نیز ارسال شد تا پس از تصویب، به دانشگاه ها ابلاغ شود.

هدف پژوهش حاضر بررسی تاثیرکتابخانه های کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان شهر اصفهان بر ارتقاء سواد اطلاعاتی دانش آموزان از دیدگاه کتابداران و آموزگاران پرداخته است. روش این پژوهش پیمایشی و داده ها با استفاده از پرسشنامه گردآوری شد. جامعه آماری این تحقیق 44 نفر از آموزگاران مدارس و کتابداران کتابخانه هایی است که به صورت مشترک در طرح خودگردان شهرستان اصفهان شرکت دارند. نتایج حاصل از بررسی داده ها مبین این امر است که برنامه های آموزشی غیر رسمی کتابخانه های کانون موجب ارتقاء مهارتهای سواد اطلاعاتی دانش آموزان می شود. برنامه های مذکور در ایجاد و ارتقاء مهارتهایی مانند حس کنجکاوی و روحیه پرسشگری، انتخاب و جستجوی منابع اطلاعاتی مناسب، تفکر انتقادی و خلاق و انجام کارهای گروهی موثر بوده است.

هدف پژوهش حاضر، اعتباریابی پرسشنامه تدوین مدل شایستگی آموزشِ علم اطلاعات و دانش شناسیِ مبتنی بر فن آوری اطلاعات بر اساس تحلیل سرفصل ها و نیازهای بازار کار است. در پژوهش حاضر از روش پیمایشی استفاده شده است. ابزار تحقیق برای گردآوری داده ها پرسشنامه محقق ساخته بوده است. نمونه آماری به صورت هدفمند و به تعداد 315 از میان اعضای هیات علمی، دانشجویان دکتری، و کارشناسان مراکز اطلاع رسانی در ایران انتخاب شدند. یافته ها نشان داد که با حذف 17 گویه از کل پرسشنامه و تحلیل عاملی بقیه آن ها و چرخش نتایج با روش واریماکس، هشت مؤلفه آشکار می شوند. مؤلفه های به دست آمده و نیز گویه هایی که با این مؤلفه ها بار عاملی بالایی داشتند تا حد زیادی با دسته بندی اولیه انجام گرفته در پرسشنامه و نیز تا اندازه ای با یافته های برخی پژوهش های دیگر همخوان است. 76 شاخص شایستگی (دانش، مهارت و نگرش) در قالب هشت مولفه اصلی شامل ""کاربری کامپیوتر""؛ ""کاربری پایگاه های اطلاعاتی، مجموعه سازی منابع دیجیتالی، و مدیریت کتابخانه دیجیتالی""؛ ""مبانی شبکه های کامپیوتری""؛ ""مبانی برنامه نویسی و طراحی پایگاه اطلاعاتی""؛ ""اصول طراحی وب سایت و تحلیل اطلاعات وب""؛ ""نرم افزارهای کتابخانه ای و سازماندهی رایانه ای""؛ آرشیویست منابع دیجیتالی؛ و نگرش، اعتباریابی و دسته بندی شدند. بر این اساس و با توجه به تحلیل بازار کار و تحلیل محتوای سرفصل های برنامه های آموزشی کارشناسی ارشد و کارشناسی مصوب وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، پرداختن به مباحث"" اصول ایجاد و مدیریت شبکه های ساده کامپیوتری"" را می توان حلقه مفقوده اساسی برنامه های آموزشی فعلی علم اطلاعات و دانش شناسی عنوان نمود.

هدف: هدف از انجام این پژوهش بررسی نقش هوش هیجانی کتابداران در اتخاذ استراتژی های مدیریت تعارض است. روش: پژوهش حاضر از نظر هدف، در زمره پژوهش های کاربردی و از نظر روش جمع آوری داده ها، توصیفی میباشد و از جمله طرح های همبستگی محسوب می شود. داده های مورد نیاز به کمک ابزار پرسشنامه گردآوری شده است. برای سنجش EQ از «آزمون هوش هیجانی برادبری و گریوز» و برای بررسی «وضعیت سبکهای استراتژیهای مدیریت تعارض» از پرسشنامه ارائه شده توسط پوتنام و ویلسون استفاده شده است. جامعه آماری تحقیق شامل کلیه کتابداران مرد و زن شاغل در کتابخانه های عمومی شهر تهران میباشد که به روش نمونه گیری تصادفی خوشه ای تعداد 100 نفر به عنوان گروه نمونه در نظر گرفته شد. برای تجزیه و تحلیل آماری علاوه بر شاخص های آمار توصیفی و جداول و نمودارهای فراوانی، از آزمون معناداری ضریب همبستگی پیرسون و آزمون t مستقل، آزمون تحلیل واریانس یکراهه (ANOVA) و رگرسیون چندگانه (گام به گام) استفاده شد. یافته ها: بر اساس نتایج حاصله، اتخاذ استراتژی راه حل گرایی در کارکنان دارای هوش هیجانی بالا، به طور معناداری بیش از کارکنان دارای هوش هیجانی پایین میباشد (001/0>p) اما این تفاوت در استراتژیهای عدم مقابله و کنترل مشاهده نشد. اصالت /ارزش: نتایج این پژوهش می تواند زمینه آموزش مؤثر کتابداران کتابخانه های عمومی را فراهم نموده و نیز در انتخاب افراد مناسب تر برای شغل کتابداری مفید باشد.

یکی از راه­های شناساندن جایگاه هر رشته علمی برای جامعه و بخصوص دانش­آموزان انعکاس مسائل مربوط به آن رشته در متون درسی است. نظر به اهمیت نقش محتوایی کتابهای درسی در انعکاس موضوعات و مسائل گوناگون و از طرف دیگر ناشناخته ماندن رشته کتابداری و اطلاع­رسانی در دوران تحصیل برای دانش آموزان، در پژوهش حاضر میزان توجه به حوزه های موضوعی رشته کتابداری و اطلاع­رسانی در محتوای کتابهای درسی با استفاده از روش تحلیل محتوا، بررسی و تحلیل گردید. ابزار اندازه گیری در این پژوهش چک لیست محتوای کتاب درسی بود. یافته های حاصل از بررسی 43 کتاب دوره متوسطه و پیش دانشگاهی شاخه نظری نشان داد کتابهای رشته علوم انسانی نسبت به سایر رشته­ها بیشتر به موضوعات این رشته علمی توجه داشته اند. در بین کتابها از لحاظ میزان اطلاعات، کتاب «زبان فارسی» سال دوم دبیرستان مشترک تمامی رشته­ها و از نظر تعداد دفعات کتاب «دین و زندگی» دوره پیش­دانشگاهی مشترک تمامی رشته­ها به موضوعات علوم کتابداری و اطلاع­رسانی پرداخته اند. مقولة مرجع و کلیات در رشته کتابداری و اطلاع­رسانی هم از نظر تعداد دفعات و هم از نظر حجمی که کتابهای درسی به آن پرداخته اند، بیشتر از سایر مقوله ها در کتابهای درسی دوره دبیرستان و پیش­دانشگاهی شاخه نظری، منعکس گردیده است

ارزیابی میزان کارایی یا ناکارآمدی برنامه­های آموزشی نسبت به فلسفه آنها، نیازها، شرایط اجتماعی، مسائل اقتصادی، فناوری روز و بازار کار در تمامی حوزه های دانش، امری بدیهی و جاافتاده است. بازنگری در برنامه آموزشی کتابداری و علم اطلاعات نیز به دلیل ارتباط تنگاتنگ آن با مسائل، موضوعات و فناوری روز، اهمیت بسیاری دارد. بررسی نوشتارهای حوزه کتابداری و علم اطلاعات در ایران نشان می­دهد تمامی صاحب نظران و پژوهشگران، برنامه­های آموزشی این حوزه را با تحولات جاری و نیازهای جامعه ناهماهنگ دانسته و خواستار بازنگری در این برنامه­ها شده­اند؛ به طوری که ضرورت بازنگری در نظام آموزشی کتابداری و علم اطلاعات به صورت یک مفهوم کلیشه­ای درآمده است. هدف اصلی این پژوهش، شناسایی موانع و مشکلات آموزشی کتابداری و علم اطلاعات در ایران و ارائه راهکارهایی به منظور بهینه سازی نظام آموزشی کنونی در این حوزه است. در این نوشتار، ده مورد از مهم ترین موانع آموزشی کتابداری و علم اطلاعات و راهکارهای غلبه بر آنها ارائه و تحلیل شده است. مقاله حاضر، بخشی از یک برنامه پژوهشی وسیع و مقدمه ای برای حرکت در مسیر تدوین چارچوبی برای آموزش کتابداری و علم اطلاعات در ایران به شمار میآید. با بررسی و تحلیل موانع و ارائه راهکارهای غلبه بر آنها، دیدگاه کلی و جدیدی شکل میگیرد که ما را به سوی یک نگرش جدید و نظام مند نسبت به آموزش در این حوزه، هدایت میکند

جامعة این پژوهش را کلیة اعضای هیئت علمی رشتة کتابداری (90 نفر) که به طور تمام وقت و رسمی، در یکی از دانشگاه های وابسته به وزارت علوم و فناوری یا دانشگاه آزاد اسلامی شاغل میباشند، تشکیل میدهند.یافته های پژوهش نشان داد که در بسیاری زمینه ها همچون جنسیت مدرسان، حجم فعالیت های علمی پژوهشی، میزان سواد رایانه ای و میزان دسترسی به فناوری اطلاعات، سابقة خدمت در کتابخانه، مقطع تدریس و فعالیت های حرفه ای (عضویت در انجمن های حرفه ای، پذیرش مسئولیت های اجرایی و عضویت در هیئت تحریریة مجلات تخصصی) از یکسو و رضایت شغلی اعضای هیئت علمی رابطه ای وجود ندارد. در مقابل، بین میزان رضایت شغلی مدرسان دانشگاه های دولتی و آزاد اسلامی و همچنین بین میزان رضایت شغلی مدرسان فارغ التحصیل از دانشگاه های مختلف (داخل (دولتی و آزاد اسلامی) و خارج از کشور) تفاوت معناداری وجود دارد.

هدف: این پژوهش به دنبال بررسی دیدگاه جامعه کتابداری و اطلاع رسانی در خصوص تغییر در سه حوزه عنوان، محتوا و آموزش این رشته بوده و درصدد بررسی این مساله مبنایی است که تغییر در حوزه های مختلف کتابداری و اطلاع رسانی از دیدگاه متخصصان و کارکنان و دانشجویان این رشته چه اَبعاد و گستره ای را در بر می گیرد و اولویت تغییرات از نظر آنها می بایست به چه صورت باشد و آیا توافقی بین جامعه کتابداری و اطلاع رسانی در خصوص این تغییرات وجود دارد یا خیر. روش: پژوهش حاضر از نوع کاربردی است و بنا به ماهیت موضوع، اهداف پژوهش و سؤالات، از پیمایش بهره گرفته شده است. در این پژوهش، نظرات 275 نفر از اعضای جامعه حرفه ای (هیات علمی، دانشجو و کتابدار) گردآوری و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. برای گردآوری اطلاعات از پرسشنامه محقق ساخته استفاده شد. برای آزمودن پرسش های پژوهش از آزمون-های آماری فریدمن، کروسکال والیس و تحلیل واریانس استفاده شد. یافته ها: نتایج آزمون فریدمن نشان داد که اولویت تغییر در بین جامعه کتابداری و اطلاع رسانی به ترتیب عبارت از تغییر در عنوان، محتوا و سپس آموزش است. همچنین آزمون کروسکال والیس و تحلیل واریانس نشان داد که سه گروه جامعه مخاطب نسبت به تغییر در حوزه محتوا و آموزش نظر یکسانی دارند ولی نسبت به عنوان رشته نظر یکسانی ندارند. اصالت/ارزش: تاکنون بحث های مربوط به تغییر در حوزه های مختلف کتابداری و اطلاع رسانی به صورت نظرات شخصی و بحث هایی بوده است که در اظهارنظرهای افراد مورد توجه قرار گرفته و یا تنها نظرات بخشی از جامعه این رشته منعکس شده است. در این تحقیق با مراجعه به نظرات سه گروه از اعضای جامعه حرفه ای کتابداری و اطلاع رسانی، اولویت مورد نظر آنها برای تغییر در عنوان، محتوا و آموزش رشته مورد بررسی قرار گرفته است.

در این پژوهش نظرهای دانشجویان با پیشینة تحصیلی در مقطع متوسط در رشته های ریاضی/ تجربی و انسانی/ اجتماعی کارشناسی کتابداری و اطلاع رسانی دانشگاه فردوسی همراه با پاسخهای آنها به رضایت از محتوای درسها و استادان و نیز نمرات کسب شده در دوره کارشناسی کتابداری و اطلاع رسانی مورد بررسی قرار گرفته است. نظرهای اعلام شده درباره رشته، خواهان تغییرات زیاد در محتوای درسها و شیوه تدریس استادان است. دانشجویان در مجموع از محتوای درسها بیشتر از شیوه های تدریس استادان راضی هستند. عملکرد تحصیل دانشجویان شبانه بهتر از عملکرد تحصیلی دانشجویان روزانه است، اما رضایت دانشجویان روزانه بیشتر از رضایت دانشجویان شبانه است. عملکرد تحصیلی دختران بهتر از عملکرد تحصیلی پسران است. در مجموع با پذیرش دانشجویان از رشته هایی غیر از علوم انسانی/ اجتماعی مدرسان گروه را دچار چالش کرده است، ام ّّا گروه آموزشی کتابداری عملاً از همان محتوا، روشها و شیوه های آموزشی قبلی استفاده میکند. پاسخدهی به شرایط جدید تغییرات زیادی را در محتوای درسها و شیوه های آموزشی طلب میکند.

هدف پژوهش حاضر، بررسی وضعیت واحد درسی مواد سمعی- بصری در دوره کارشناسی رشته کتابداری و اطلاع رسانی است. روش پژوهش، توصیفی با رویکرد پیمایشی است. جامعه آماری، کلیه دانشجویان کارشناسی رشته کتابداری و اطلاع رسانی دوره های روزانه و شبانه دانشگاه خوارزمی در سال تحصیلی 90-1389 که این واحد درسی را گذرانده اند (155 نفر)، هستند. براساس جدول مورگان تعداد 110 نفر از طریق شیوه نمونه گیری تصادفی ساده، به عنوان نمونه انتخاب شده اند. ابزار پژوهش، پرسش نامه محقق ساخته شامل مجموعه 26 سؤالی به صورت 23 سؤال بسته پاسخ در مقیاس لیکرت، یک سؤال دو گزینه ای با مقیاس بله و خیر و دو سؤال باز پاسخ است که روایی آن با نظر متخصصان تعیین و پایایی آن با محاسبه ضریب آلفای کرانباخ 84/0 محاسبه شد. پس از گردآوری اطلاعات، داده های پژوهش در دو بخش آمار توصیفی (فراوانی و درصد) و آمار استنباطی (آزمون t تک گروهی) با استفاده از نرم افزار آماری SPSS نسخه 15، مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. یافته های پژوهش نشان داد که میزان شناخت دانشجویان نسبت به استفاده از مواد دیداری شنیداری مختلف، متفاوت است، به گونه ای که نحوه استفاده از برخی مواد دیداری شنیداری را نمی شناسند. دانشجویان از این واحد درسی به صورت عملی رضایت داشتند و برگزاری درس به صورت نظری صرف را مناسب نمی دانستند. همچنین بر لزوم وجود واحد دیداری شنیداری تأکید داشتند، اما همگام با پیشرفت های فن آوری، خواستار تغییر محتوا و سرفصل این واحد درسی بودند.

حضور دوازده واحد کارورزی در برنامهء کارشناسی رشنه کنابداری و اطلاع رسانی، که !ر بخش عملی آموزش این رشته جای دارد، نشان دهنده اهمیت این دروس است.، در این مقاله، تاریخچه کارورزی درأموزش علوم و فنون و حرفه های مختلف از جمله حرفه کتابداری، ابتدا در جهان و سپس در ایران مورد بررسی قرار میگیرد و آنگاه با تأکید بر رشتة کتابداری به اهمیت و اهداف کارورزی از دیدگاه صاحب نظران پرداخته می شود و در پایان مجموع نقطه نظرها مررد بحث قرار میگیرد.-