درخت حوزه‌های تخصصی

مقدمه: وب سایت های کتابخانه های ملی پزشکی، دارای توانمندی هایی هستند که علاوه بر تغییر برنامه ها و روش های کاری، زمینه ی ارایه ی خدمات اطلاعاتی را به قشر وسیعی از دست اندر کاران نظام سلامت جامعه فراهم می کنند. از این رو، پرداختن به ضریب کاربرد پذیری آن ها، حایز اهمیت و ارزش افزوده است. هدف اصلی پژوهش حاضر، ارزیابی و مقایسه ی مؤلفه های مطرح در کاربرد پذیری وب سایت کتابخانه های ملی پزشکی آمریکا و ایران بوده است تا از این طریق، نیازهای اطلاعاتی کاربران و خدمات درخواستی آنان به بهترین نحو تأمین شود. روش بررسی: پژوهش حاضر، کاربردی و از نوع توصیفی بود. در این مطالعه، با استفاده از شیوه ی ارزیابانه، وب سایت های کتابخانه های ملی پزشکی آمریکا و ایران، از نقطه نظر کاربرد پذیری در سه ماهه ی اول سال 1390 مورد ارزیابی و مقایسه ی تطبیقی قرار گرفت. ابزار گردآوری اطلاعات، سیاهه ی وارسی مشتمل بر 11 معیار (159 مؤلفه) بود که در نتیجه ی مطالعه ی متون و منابع و پژوهش های مشابه تدوین گردید. روایی صوری و محتوایی این ابزار، با نظر متخصصان تأیید گردید. به منظور تجزیه و تحلیل یافته های پژوهش از آمار توصیفی (فراوانی، درصد و میانگین) استفاده شد. یافته ها: وب سایت کتابخانه ی ملی پزشکی آمریکا در معیار اعتبار اطلاعات 95 درصد، معیار صحت اطلاعات 100 درصد، معیار روزآمد بودن اطلاعات 87 درصد، معیار سطح پوشش مخاطبان خاص 100 درصد، معیار نماهای تعاملی و تبادلی 74 درصد، معیار عینیت اطلاعات 100 درصد، معیار ناوبری 99 درصد، معیار نماهای غیر متنی 90 درصد، معیار دسترس پذیری 100 درصد، معیار کارآمدی 98 درصد و معیار ویژگی های ظاهری 100 درصد با سیاهه ی ارزیابی همخوانی داشت. وب سایت کتابخانه ی ملی پزشکی ایران در معیار اعتبار اطلاعات 36 درصد، معیار صحت اطلاعات 81 درصد، معیار روزآمد بودن اطلاعات صفر درصد، معیار سطح پوشش مخاطبان خاص 81 درصد، معیار نماهای تعاملی و تبادلی 19 درصد، معیار عینیت اطلاعات 21 درصد، معیار ناوبری 65 درصد، معیار نماهای غیر متنی 27 درصد، معیار دسترس پذیری 85 درصد، معیار کارآمدی 38 درصد و معیار ویژگی های ظاهری 67 درصد با سیاهه ی ارزیابی همخوانی داشت. در کل، کتابخانه ی ملی پزشکی آمریکا در سطحی معادل 96 درصد و کتابخانه ی ملی پزشکی ایران در سطحی معادل 48 درصد، موفق به رعایت مؤلفه های کاربرد پذیری وب سایت شده بودند. نتیجه گیری: ضعف در کارایی و تعامل بهتر با کاربران در وب سایت کتابخانه ی ملی پزشکی ایران به خصوص در معیارهای اعتبار اطلاعات، روزآمدی اطلاعات، نماهای تعاملی و تبادلی، نماهای غیر متنی، عینیت اطلاعات و کارآمدی مشهود است. بنابراین لازم است، نسبت به طراحی وب سایت کتابخانه ی ملی پزشکی ایران توجه بیشتری شود و گام های استوارتری از سوی طراحان آن جهت مرتفع نمودن مشکلات، برداشته شود.

هدف : این پژوهش با هدف بررسی میزان رؤیت ابرنشانه­های زبان نشانه­گذاری فرامتن و عناصر فراداده­ای هسته دوبلین در وبسایت آرشیوهای ملی عضو شورای جهانی آرشیو انجام شده است. روش گردآوری و تحلیل داده­ها : پژوهش حاضر از نوع پیمایشی می­باشد که برای تعیین میزان حضور عناصر ابرداده­ای از روش تحلیل صفحات وب استفاده شده است. در مجموع تعداد 49 صفحه خانگی آرشیوهای ملی عضو شورای جهانی آرشیو مورد بررسی قرار گرفته است و با مشاهده source آنها از طریق مرورگر اینترنت اکسپلورر عناصر ابرداده­ای اچ.تی.ام.ال و عناصر فراداده­ای هسته دوبلین آنها استخراج شده و در سیاهه وارسی منظور گردیده است سپس با استفاده از آمار توصیفی (فراوانی، درصد، میانگین)داده­ها تجزیه و تحلیل شده­اند. یافته­ها: یافته­های پژوهش نشان داد از میان عناصر هسته دوبلین تنها شش عنصر از عناصر استاندارد مذکور در صفحات بازیابی شده مشاهده شد که عنصر پدیدآورنده بیشترین فراوانی(4) را داشته است. بررسی صفحات از نظر میزان رؤیت پذیری عناصر اچ.تی.ام.ال نیز حاکی از آن بود که وبسایت آرشیوهای ملی ایران و امارات به ترتیب دربردارنده بیشترین عناصر بوده­اند. از میان عناصر بکارگرفته در وبسایتها نیز به ترتیب عناصر نوع -محتوی ، توصیف و کلیدواژه با فراوانی43،28، و 26 در مقایسه با سایر عناصر بیشترین کاربرد را داشته­اند. رویکرد طراحان صفحات وب نیز با استفاده از جدول انطباق عناصر هسته دوبلین و عناصر اچ.تی.ام.ال انجام شد که جنبه توصیف محتوی در رتبه اول، مالکیت حقوقی و ساختار ظاهری در رتبه­های دوم و سوم قرار گرفته­اند. نتیجه گیری: میزان حضور عناصر هسته دوبلین در وبسایتهای بررسی شده در مقابسه با عناصر ابرداده­ای اچ.تی.ام.ال بسیار کم می­باشد که از جمله علل آن می­توان به پیچیده بودن این عناصر اشاره کرد. نتایج بررسی رویکرد طراحان نیز نشان می­دهد که آنها به جنیه غنی­سازی محتوی بیش از دو جنیه دیگر توجه می­کنند.

عدم تقارن اطلاعاتی در هر بازار، از کارایی اجتماعی بازار میکاهد. در چنین شرایطی، یکی از دو طرف معامله، اطلاعات کافی نسبت به کالای مورد معامله ندارد و از آنجا که کمبود اطلاعات اغلب از سوی خریدار است، وی هیچ گاه حاضر به پرداخت قیمت واقعی کالای مورد معامله نمیشود، چون از کیفیت واقعی کالا اطمینان حاصل نکرده است. از طرف دیگر، عامل دیگری که میتواند به ناکارایی اجتماعی بازار بینجامد، انحصار فروش است. در بازارهای اطلاعاتی، جایی که کالای مورد معامله، اطلاعات و بخصوص نشریه های ادواری است، اثرهای متقابل عدم تقارن اطلاعاتی از یک سو و انحصار اعمال شده از طرف ناشران و کارگزاران فروش نشریات ادواری خارجی از سوی دیگر، ناکارایی مضاعفی را بر بازار خرید نشریه های ادواری تحمیل می کند که در اکثر موارد به زیان کتابخانه ها خواهد بود. این مقاله با پرداختن به اثرهای مضاعف این دو مشکل، در نهایت به ارائه راهکارهایی برای بهبود شرایط فعلی می پردازد

پژوهش حاضر، با هدف تحلیل و تبیین، و شناسایی نقاط قوّت و ضعف عناصر و ویژگیهای مهم در محیط رابط پایگاه های اطلاعاتی مقاله های الکترونیکی مرکزمنطقه ای اطلاع رسانی علوم و فناوری و پژوهشگاه اطلاعات و مدارک علمی انجام شد. میزان همخوانی محیط رابط پایگاه های مورد بررسی با 10 مؤلفه نیلسن، مشکلات اساسی محیط رابط این پایگاه ها، و نیز تفاوت بین میزان درک کاربران متخصص و مبتدی، پرسشهایی بود که مورد سنجش قرارگرفت. پژوهش با استفاده از روش ارزیابی مکاشفه ای و در جامعه دانشجویان کارشناسی ارشد دانشگاه فردوسی به عنوان کاربران مبتدی، و کتابداران دارای مدرک کارشناسی ارشد در دانشگاه فردوسی و آستان قدس، به عنوان کاربران متخصص انجام شد. یافته ها نشان داد میزان همخوانی محیط رابط پایگاه مقاله های پژوهشگاه با 10 مؤلفه نیلسن، به طور کلی در حد متوسط، و در پایگاه مقاله های مرکز منطقه ای کمی بیش از حد متوسط است. هر دو پایگاه در برخی از مؤلفه های مدل نیلسن دارای مشکلات اساسی هستند. همچنین، بررسی شش عامل «جنسیت، سن، حوزه تحصیلی، میزان آشنایی با نحوه کار و استفاده از رایانه، میزان آشنایی با شیوه های جستجو در اینترنت، و سابقه و میزان آشنایی با پایگاه های مقاله های مرکز منطقه ای و پژوهشگاه» نشان داد در کل بین این عوامل و میزان درک کاربران مبتدی از محیط رابط، تفاوت و رابطه معناداری وجود ندارد. اما، بین میزان درک کاربران متخصص و مبتدی از محیط رابط پایگاه های اطلاعاتی مورد بررسی، تفاوتی معنادار دیده میشود.

هدف: در حوزه کتابخانه های رقومی تعامل بین کاربر و سیستم از جمله مباحث اساسی در زمینه استفاده از این گونه نرم افزارها به شمار می رود. بنابراین یافتن نرم افزار مناسب در این زمینه دارای اهمیت فراوانی است. هدف پژوهش حاضر ارزیابی و تحلیل معیارهای مربوط به رابط کاربر در صفحات وب فارسی کتابخانه های رقومی خودساخته و خریداری شده در ایران است. روش: پژوهش حاضر از نوع کاربردی است. روش انجام پژوهش از نوع تحقیقات ارزیابانه است که از یک سیاهه وارسی متشکل از 10 معیار اصلی و 114 مولفه فرعی برای ارزیابی و تحلیل ابعاد پژوهش استفاده شده است. علاوه بر این در مراحل مختلف پژوهش و برای تهیه سیاهه وارسی از روش دلفی استفاده شد و در موارد لازم با تولیدکنندگان نرم افزارها نیز مصاحبه شد. یافته ها: یافته ها نشان داد که از جمع کل امتیازات مربوط به معیارهای ده گانه مورد بررسی، کتابخانه های رقومی خودساخته توانستند در هفت معیار تصحیح خطا، کنترل کاربر، راهبری، راهنمایی، جست وجو و سادگی امتیاز بالایی را کسب کنند. در صورتی که کتابخانه های رقومی خریداری شده تنها در سه معیار زبان رابط کاربر، نمایش اطلاعات و انسجام در وضعیت بهتری قرار دارند. هر چند به لحاظ مجموع میانگین امتیازات کسب شده اختلاف زیادی بین این دو دسته مشاهده نشد. اصالت/ارزش: این پژوهش ضمن تهیه یک سیاهه وارسی در زمینه ارزیابی رابط کاربر کتابخانه های رقومی بر اساس پیشینه های موجود و نظر متخصصان، این امکان را نیز فراهم آورده است تا استفاده کنند گان از این کتابخانه ها و نرم افزارهای مشابه بتوانند در انتخاب خود تصمیمات بهتری را اتخاذ کنند. همچنین به تولیدکنندگان کتابخانه های رقومی مورد مطالعه و سایر نرم افزارهای مشابه این امکان را می دهد تا ضمن بر طرف کردن نقاط ضعف و تقویت نقاط قوت با معیارها و مولفه های موجود در این زمینه و اهمیت هر یک از آن ها بهتر آشنا شده و در تولیدات آتی خود از آن ها بهره گیرند.

در این پژوهش کاربردی که با استفاده از تحلیل محتوا انجام شده است، کارایی دو رویکرد جستجوی موضوعی: زبان طبیعی و واژگان کنترل شده با استفاده از معیارهای ربط، دقت، بازیافت و ریزش کاذب، در دو پایگاه کتابشناختی پیوسته (کتابخانه کنگره واریک) مقایسه شده است. سی عنوانمربوط به موضوعات کتابخانه، کتابداری و اطلاع رسانی به صورت تصادفی انتخاب شدند. برای هر عنوان راهبردهای جستجوی زبان طبیعی و کنترل شده به دست آمد. پس از انجام جستجوها و ارزیابی ربط پیشینه های حاصل، دقت، بازیافت و ریزش کاذب در دو رویکرد مذکور با هم مقایسه گردید. نتایج نشان میدهد بازیافت رویکرد جستجوی زبان طبیعی در هر دو پایگاه بیش از رویکرد موضوعی کنترل شده می باشد. دقت رویکرد زبان طبیعی در پایگاه اریک بیش از کنترل شده میباشد اما، در فهرست پیوسته کتابخانه کنگره تفاوتی معنادار مشاهده نشد. رویکرد زبان طبیعی در پایگاه اریک ریزش کاذب کمتری به همراه داشته است، در حالی که در فهرست کتابخانه کنگره تفاوت معنادار نیست. پیشنهاد تحقیق حاضر این است که برای کسب نتایج جامع در جستجوهای موضوعی در پایگاههای کتابشناختی پیوسته، ترکیبی از دو رویکرد زبان طبیعی و کنترل شده مورد استفاده قرار گیرد. برای انجام جستجوهایی که جامعیت نتایج حاصل از آنها اهمیت چندانی ندارد و هدف، به دست آوردن تعدادی پیشینه مربوط است، رویکرد زبان طبیعی مزیت بیشتری دارد.

هدف: بررسی محیط رابط کاربری پایگاه اطلاعاتی نمایه نشریات فارسی از دیدگاه کتابداران هدف اصلی نگارش این مقاله است. روش: در این مقاله با استفاده از روش پیمایشی و نظرسنجی، دیدگاه کتابداران درباره رابط کاربری پایگاه اطلاعاتی نمایه نشریات فارسی در 5 خصیصه و 58 شاخص مورد بررسی قرار می گیرد. یافته ها: در بررسی پایگاه اطلاعاتی نمایه نشریات، کتابداران معتقدند که خصیصه های اطلاعات عمومی با میانگین (9/43)، خصیصه جست وجو با میانگین (3/81) و خصیصه بازیابی با میانگین (1/33) در سطح مطلوب و خصیصه نمایش با میانگین (2/16) و خصیصه کاربرپسندی با میانگین (13/7) در سطح نامطلوب است. همچنین نتایج بررسی نشان داد که محیط رابط کاربری پایگاه اطلاعاتی نمایه نشریات فارسی با میانگین عددی 8/180 از دیدگاه کتابداران در سطح مطلوب است. اصالت/ارزش: این مطالعه با نشان دادن نقاط قوت و ضعف محیط رابط کاربری پایگاه اطلاعاتی مورد مطالعه علاوه بر کمک به تولیدکنندگان در طراحی و بازطراحی محیط رابط کاربری مطلوب تر؛ موسسات و نهادها را در انتخاب بهتر پایگاه اطلاعاتی که به بهترین شکل ممکن مطابق با نیازهای اطلاعاتی کاربران باشد، یاری می نماید. همچنین نتایج این پژوهش به کاربران در دستیابی سریع و آسان به اطلاعات مورد نیاز از طریق رابط کاربری مطلوب کمک می کند.

سرعت در بازیابی و انتقال اطلاعات و پوشش موضوعی، دو عامل مهمی هستند که امروزه مورد توجه پایگاه های اطلاعاتی قرار می گیرد. در حقیقت یک پایگاه اطلاعاتی در حوزه موضوعی خاص وقتی می تواند معتبر باشد که درصد زیادی از کلیدواژه های موضوعی آن حوزه را تحت پوشش قرار دهد و به تبع آن برای آن حوزه موضوعی بیشترین منابع را در اختیار بگذارد. بر این اساس پژوهش حاضر با هدف مقایسه پایگاه های اطلاعاتی نورمگز، مگ ایران و اس.آی.دی. از نظر تعداد نتایج بازیابی و ربط موضوعی واژگان علم اطلاعات و دانش شناسی بر اساس کلیدواژه های آزاد و مهار شده به روش پیمایشی انجام شد. کلیه مجله های حوزه علم اطلاعات و دانش شناسی مورد تأیید وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، اخذ شده از آخرین فهرست نشریات معتبر این وزارتخانه در اسفند ماه سال 1392 و کلیدواژه های اخذ شده از مقالات موجود در این مجله ها، جامعه آماری آن محسوب شدند. جستجو و مقایسه کلیدواژه های موضوعی منتخب از بین کلیدواژه های مهار شده در پژوهش حاضر در هر یک از پایگاه های مگ ایران، نورمگز و اس.آی.دی (سید) نشان داد که تعداد نتایج بازیابی شده واژگان آزاد و مهارشده علم اطلاعات و دانش شناسی در پایگاه اطلاعاتی نورمگز به نسبت دو پایگاه دیگر زیادتر است. از طرف دیگر بررسی میزان ربط موضوعی مقالات اخذ شده از جستجوی این کلیدواژ ه ها نیز نشان داد که توانایی این پایگاه به نسبت دو پایگاه دیگر در دریافت مقالات مرتبط بیشتر است. به علاوه اگر چه عناوین مجله های موجود در پایگاه اطلاعاتی مگ ایران از دو پایگاه دیگر بیشتر بوده و این پایگاه به نسبت دو پایگاه دیگر روزآمدتر می باشد اما پایگاه اطلاعاتی نورمگز از تعداد شمارگان مجله های بیشتری برخوردار است.