درخت حوزه‌های تخصصی

حادثه غریبی در تاریخ 12 و 13 فروردین سال 1390 برای حوزه کتابداری و اطلاع رسانی اتفاق افتاد که از جهات عدیده ای قابل تامل است و آن این بود که ظاهرا فردی که هیچگونه مسئولیتی در امر برنامه ریزی در این حوزه را نداشته است به طنز نکته ای را مطرح می کند و آن این که نام کتابداری و اطلاع-رسانی در بین نام های دیگر اگر به مهندسی ناوبری اطلاعات تغییر کند چه می شود. این سخن طنز آلود توسط افراد نقل می شود آنگاه ناگهان خبرگزاری از راه می رسد و در زمان کمبود خبر؛ یعنی تعطیلی روز های 12و13 آن را می-رباید، سوژه می کند و به سرعت تداول عام پیدا می کند تا به عنوان جنجالی ترین خبر در این حوزه و شاید بیرون حوزه کتابداری و اطلاع رسانی بدل می شود.

هستی شناسی، دانش ساختاریافته در مورد یک حوزه خاص است که از طریق ارائه مفاهیم و روابط میان آنها در آن حوزه شکل می گیرد. امروزه، به دلیل طراحی هستی شناسی در حوزه های موضوعی مختلف، ارائه معیارهایی برای گزینش مناسب ترین هستی شناسی، ضروری است. مقاله حاضر در نظر دارد معیارها و رویکردها و سطوح مختلف ارزیابی هستی شناسی را بررسی کند. بدین منظور، ابتدا مراحل مختلف ارزیابی هستی شناسی ها بررسی شد. سپس، مهمترین رویکردها در ارزیابی هستی شناسی ها، شامل رویکرد استاندارد طلایی، رویکرد وظیفه محور، رویکرد استخراج داده، و رویکرد معیار محور، مطرح گردید. معیارهای ارزیابی هستی شناسی شامل معیارهای مطرح شده توسط صاحب نظران این حوزه و نیز معیارهای مؤسسه تحقیقات هستی شناسی امریکا، در بخش دیگری از مقاله ارائه شد. سطوح مختلف ارزیابی هستی شناسی شامل سطح واژگانی و داده ای، سطح ساختار سلسله مراتبی و رده بندی، سطح روابط معنایی، سطح بافت و کاربرد هستی شناسی، سطح نحوی هستی شناسی، و سطح معماری و ساختار هستی شناسی نیز در بخش پایانی مقاله بررسی گردید

هدف اصلی این پژوهش، بررسی موانع بکارگیری فناوری اطلاعات در کتابخانه های عمومی شهر شیراز است که به روش پیمایشی-توصیفی انجام شده است. جامعه پژوهش حاضر را کارکنان کتابخانه های عمومی شهر شیراز (103 نفر) تشکیل داده است. ابزار گردآوری داده ها با پرسش نامه ای که با نرم افزار «اس.پی.اس.اس.» تنظیم شده است، مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. برای تجزیه و تحلیل یافته ها، از روش آمار استنباطی نظیر ضریب همبستگی پیرسون، آزمون های «تی-تست» مستقل و آنالیز واریانس یک طرفه برای انجام مقایسه ها استفاده شده است. نتایج تجزیه و تحلیل یافته ها نشان می دهد که تفاوت معنی داری میان نگرش مدیران و کارشناسان در خصوص بهره مندی از مزیت های بکارگیری فناوری های اطلاعاتی در کتابخانه ها وجود ندارد. تفاوت معنی داری میان نگرش مدیران و کارشناسان در خصوص موانع مدیریتی، فنی، اقتصادی و فرهنگی- اجتماعی بکارگیری مؤثر فناوری اطلاعاتی وجود ندارد.

پژوهش حاضر با هدف بررسی میزان دسترس پذیری و زوال استنادهای اینترنتی مقالات منتشر شده در سالهای 2005 تا 2008 در 4 مجله کتابداری و اطلاع رسانی موجود در پایگاه اطلاعاتی امرالد انجام شد. براساس نتایج حاصل، در بررسی اولیه از 2886 یو.آر.ال استناد شده، 1858 یو.آر.ال (64 درصد) قابل دسترس و 1028 یو.آر.ال (36 درصد) غیر قابل دسترس بوده است که با استفاده از مرورگر اینترنتی اینترنت اکسپلورر، آرشیو اینترنتی و موتور جستجوی گوگل، استنادهای غیر قابل دسترس از 36 درصد به 5 درصد کاهش یافت. دسترس پذیری یو.آر.ال ها نیز نشان داد که 60 درصد استنادهای اینترنتی در یو.آر.ال استناد شده قابل دسترسی اند و در بین پیامهای خطا، خطای فایل با 61 درصد بیشترین پیغام خطا بود. توزیع یو.آر.ال ها نشان داد که دامنه های .net و .gov در مقایسه با دامنه های .edu، .org و .com ثبات و ماندگاری بیشتری دارند و میانگین استناد اینترنتی برای هر مقاله 8/4 است.

در پژوهش حاضر تولیدات علمی دانشگاه­های علوم پزشکی کشور در طول دهه گذشته از نظر کمی و کیفی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. داده­های خام مورد استفاده در این پژوهش از پایگاه «وب آو ساینس» برای فاصله زمانی 1999 تا 2008 گردآوری شده­است. نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل اطلاعات نشان داد که تعداد تولیدات علمی دانشگاه­های علوم پزشکی کشور طی سال­های مورد بررسی روندی رو به رشد داشته­، به­طوری­که از 259 مدرک در سال 1999 به 4532 مدرک در سال 2008 رسیده­است. به عبارتی نزدیک به 17 برابر افزایش داشته­است. عمده­ترین شکل تولیدات علمی به صورت مقاله بوده و زبان انگلیسی زبان چیره در تولیدات علمی این مؤسسات است. زمینه موضوعی فارماکولوژی و دارو بیش از دیگر زمینه­های موضوعی مورد توجه نویسندگان بوده­است. به­رغم نوساناتی که در تعداد استنادات دریافتی تولیدات علمی و «اِچ ایندکس» این دانشگاه­ها در طول دهه مورد بررسی بوده، تعداد خوداستنادی افزایش چشمگیری داشته­است ولی از نظر میانگین استناد به ازای هر مورد در طول یک دهه، سیری نزولی مشاهده شد.

از دهة 1960، فناوریهای اطلاعاتی بتدریج کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی را به طور گسترده ای تحت تأثیر قرار داد تا جایی که شکل و نحوه ارائه خدمات کتابخانه ها را به سمت روشهای جایگزین و خود خدمت رهنمون ساخت. فناوریهای وب پایة جدیدترین مجرای ارائه خدمات در کتابخانه ها بویژه کتابخانه های دانشگاهی شمرده میشود که شامل خدمات متنوعی از قبیل پایگاه های دسترسی به مجله ها، فهرست پیوسته، منابع اطلاعاتی، خدمات مرجع الکترونیکی و ... است. در حال حاضر، بسیاری از کتابخانه های دانشگاهی این خدمات را برای کاربران خود مهیا میسازند، لیکن تا زمانی که کاربران این گونه خدمات را نپذیرند، کتابخانه ها نمیتوانند به هدفهای خود از طراحی و هزینه کرد این فناوریها و نتایج گسترده و مفید آن دست یابند. مقاله حاضر میکوشد با رویکردی متن پژوهانه با بررسی متون مرتبط پژوهشی و مروری، نظریه های پذیرش فناوری قابل کاربرد برای ارزیابی خدمات الکترونیکی در کتابخانه ها را شناسایی و تحلیل کند، با این امید که ابزارهای سودمندی برای مطالعه میزان پذیرش نظام های فناورانه و پیش بینی رفتار کاربران کتابخانه ها در اختیار پژوهشگران قرار گیرد. انتظار می رود بتوان با استفاده از تحلیل ارائه شده، زمینه مطالعاتی و پژوهشی گسترده تری را برای انجام کارهای تحقیقاتی جدیتر فراهم ساخت

هدف: پژوهش حاضر وضعیت کتابخانه های عمومی استان کرمانشاه را بر اساس استاندارد دیانی (1374) مورد بررسی قرار داده است. این کتابخانه ها از لحاظ 9 معیار (ساعات کار روزانه، مساحت کل، مساحت زیربنا، تعداد کتب، افزایش سالانه کتاب، تعداد اعضاء، تعداد کارکنان، تعداد قفسه و تعداد صندلی) با استاندارد دیانی (1374) در دو سطح کلان و خرد مورد مقایسه قرار گرفته و جهت حرکت برای هر کدام از این کتابخانه ها مشخص شده است. روش: روش پژوهش پیمایشی و از نوع توصیفی است. جامعه پژوهش 52 کتابخانه عمومی استان کرمانشاه می باشد. داده های مورد نیاز برای این پژوهش با استفاده از پرسشنامه گردآوری شده که پس از بازگرداندن آن ها در مواردی که نقصی در اطلاعات وجود داشت، از آمار نهاد کتابخانه های عمومی استان استفاده شده است. روایی پرسشنامه به صورت محتوایی و با استفاده از نظرات متخصصان صورت گرفته است و پایایی آن در برنامه SPSS به روش آلفای کرونباخ اندازه گیری شده و برابر با 83/0 می باشد. یافته ها: پژوهش نشان داد که کتابخانه های عمومی استان کرمانشاه در مقایسه با کتابخانه های درجه 6، به جز در یک استاندارد (مساحت کل)، در جایگاهی بالاتری بوده و در مقایسه با کتابخانه های درجه 5، در دو استاندارد (افزایش سالیانه کتاب و تعداد قفسه) بالاتر می باشند. همچنین در مقایسه با کتابخانه های درجه 4، در 4 استاندارد (مساحت زیربنا ، تعداد اعضاء، تعداد کارکنان و تعداد صندلی) در جایگاه پایین تری قرار دارند ولی در یک استاندارد (افزایش سالیانه کتاب) بالاتر هستند. در مقایسه با کتابخانه های درجه 3، در 5 استاندارد (مساحت زیربنا، تعداد کتاب، تعداد کارکنان، تعداد صندلی و تعداد اعضاء) در جایگاه پایین تری بوده و در دو استاندارد (افزایش سالیانه کتاب و تعداد قفسه) بالاتر هستند. اصالت/ارزش: این مقاله اولین کاری است که به طور جامع کتابخانه های عمومی استان کرمانشاه را مورد بررسی قرار داده و شواهدی را فراهم کرده است که به بهبود این کتابخانه ها کمک خواهد کرد.

وجود مشکلات زیاد در شناسایی، جستجو و بازیابی منابع اطلاعاتی ارزشمند در محیط وب، کتابخانه­های دیجیتالی را بر آن داشته است تا برای مبادله اطلاعات با یکدیگر و با سایر مراکز اطلاعاتی دارای منابع ارزشمند به دنبال راهکارهایی باشند. از این رو در صورت وجود کتابخانه­های متعامل، امکان دسترسی به اطلاعات ارزشمند در سطح جهانی فراهم خواهد آمد. هدف از انجام این پژوهش شناسایی مدل های مبادله اطلاعات و شناسایی عناصر اصلی مطرح در مبادله اطلاعات برای استفاده بهینه از مدل و عناصر مبادله اطلاعات برای اجرای پروژه­های مبادله اطلاعات است. مرور متون و بررسی پروژه­های انجام گرفته در این حوزه نشان از آغاز این فعالیت­ها از سال 1998 دارد، به نحوی که از سال 2003 به بعد بر تعداد چنین پروژه­هایی افزوده شده است. همچنین با توجه به بررسی­های اولیه انجام گرفته، مشخص شد که خواستگاه بیش از 50 درصد از پروژه­ها، ایالات متحده است. به­طور کلی سه سطح مختلف مبادله اطلاعات وجود دارد که عبارتند از: سطح فنی، سطح محتوا و سطح سازمانی. با توجه به تاکید پژوهش حاضر بر سطح فنی، یافته­های این پژوهش نشان می­دهد از تفاهم نامه «او.ای.­آی.»، زبان توصیفی ایکس.­ام.­ال. و استاندارد ابرداده­ای دابلین­کر در بیشتر کتابخانه­های دیجیتالی مورد بررسی استفاده می­شود.

هدف از پژوهش حاضر، تعیین مؤلفه­های اصلی و رئوس مطالب به منظور تدوین خط­مشی مدیریت منابع الکترونیکی برای کتابخانه­های مرکزی دانشگاه­های دولتی ایران است. نوع پژوهش کیفی- کاربردی، و روش آن پیمایشی است. ابزار پژوهش، پرسشنامة محقق­ساخته­ای است که بین مدیران 112 کتابخانه مرکزی وابسته به دانشگاه­های دولتی توزیع شده است. یافته­ها نشان داد از نظر مدیران مذکور، دست کم وجود 9 عامل در تدوین خط­مشی مدیریت منابع الکترونیکی برای کتابخانه­های مورد بررسی ضروری است و باید در آن لحاظ شود. این 9 عامل به ترتیب واریانس تبیین شده، عبارتند از: مسائل مربوط به دسترسی، مباحث فنی و تخصصی، نیازسنجی از کاربران، بیان رسالت، هدفها و مسائل مالی، اجرا و بازنگری در خط­مشی، مسائل مربوط به دیجیتال­سازی، معیارهای انتخاب منابع الکترونیکی، مقدمه و تعریفهای مربوط به انواع منابع الکترونیکی، و نیروی انسانی. از نتایج مهم این پژوهش می­توان به روابط درونی بین عوامل نه­گانه اشاره کرد که در مدلی عینی این روابط و تأثیرگذاری دو جانبه آنها بر یکدیگر ترسیم شده­ است. پیشنهاد می­شود تهیه­کنندگان خط­مشی مدیریت منابع الکترونیکی در تدوین خط­مشی به این عوامل و تأثیر و تأثر آنان بر همدیگر به شکل خاص توجه کنند