درخت حوزه‌های تخصصی

ماهیت چندرسانه ای نسل آیندة کتابخانه های دیجیتالی نیازمند وجود کتابداران دیجیتالی است. کتابداران دیجیتالی اساساً کتابداران متخصصی هستند که کتابخانه دیجیتالی را مدیریت میکنند و نظم میبخشند؛ آنان عهده دار وظایف تخصصی همچون دیجیتالیکردن، ذخیره سازی، دستیابیپذیر کردن، استخراج دانش دیجیتالی، خدمات مرجع دیجیتالی، خدمات اطلاع رسانی الکترونیکی، هماهنگی در ادارة آرشیو و دسترسی آسان میباشند. کتابداران دیجیتالی محافظ شاهراه اطلاعاتی یا کتابخانة دیجیتالی جهانی هستند و به عنوان هماهنگکنندة میان ماشین و انسان عمل میکنند. این مقاله همچنین نقش ها و وظایف یک کتابدار دیجیتالی را در بازیابی اطلاعات، تحویل محتوا و مرورکردن اطلاعات مورد تأکید قرار میدهد و تربیت و آموزش حرفه ای کتابداران در مدیریت نظام اطلاعاتی دیجیتالی را ضروری میداند؛ همچنین به وظایف میانجیگرانة کتابخانة دیجیتالی، و نقش ها، مهارت ها و قابلیت های کتابدار دیجیتالی در مدیریت نظام اطلاعاتی دیجیتالی در حوزه های مهم فناوریهای تصویری، شناسایی نوری نویسه ها، زبان های نشانه گذاری، فهرستنویسی، فراداده، نمایه سازی چندرسانه ای و فناوری پایگاه ها، طراحی رابط استفادهکننده، برنامه نویسی و فناوری وب اشاره دارد. درنهایت از ایجاد شغل جدید «کتابدار دیجیتالی» برای مراقبت از کتابخانه های دیجیتالی و ادارة نظام اطلاعات دیجیتالی حمایت میکند.

«کیفیت» و «قیمت» دو عنصر اساسی در تصمیم گیریهای مدیریتی مربوط به فراهم آوری کالاهای اطلاعاتی است. بسیاری از مصرف­کنندگان، قیمت را به عنوان ملاک کیفیت پذیرفته و در مقابل بسیاری از تولیدکنندگان و فروشندگان، برای القای کیفیت به مشتری، قیمتهای بالاتری را برای کالای خود در نظر می­گیرند. سنجش میزان ارتباط بین این دو متغیر در کالاهای اطلاعاتی از قبیل کتابها و مجله ها، راهگشای تصمیم­گیری مدیران در این زمینه است. تحقیق حاضر بدین منظور به مطالعة میزان همبستگی بین کیفیت و قیمت کتابهای حوزه علم اطلاعات پرداخته است. یافته های پژوهش بیانگر آن است که هیچ نوع ارتباط معناداری بین این دو متغیر وجود ندارد و نمیتوان قیمت را به عنوان شاخص کیفیت در کالاهای اطلاعاتی در نظر گرفت. بر این اساس، به نظر میرسد در اقتصاد و بازار پررقابت امروزی، شروط موفقیت و بقای اقتصادی متحول شده و معادلات ارتباط کیفیت و قیمت به هم خورده است. در اقتصاد امروز، مسائل مهمی از جمله بهینه سازی مطرح میشود که رقبا برای به دست گرفتن بازار، سعی میکنند کیفیت را به نحوی ارتقا بخشند که کمترین تأثیر را بر قیمت داشته باشد و مصرفکننده نخواهد متوجه جبران هزینه بیشتر در ازای دستیابی به کیفیت باشد

وب سایتها و پایگاه های اطلاعاتی از دیدگاه های مختلفی موضوع پژوهش محققان، بویژه محققان حوزهای علوم رایانه و کتابداری و اطلاع رسانی، قرار گرفته اند . یکی از این موارد، ارزیابی رابط کاربر وب سایتها و پایگاه های اطلاعاتی است که توجه بسیاری را به خود جلب نموده است. بدین منظور، متخصصان این دو حوزه روشهای مختلفی را برای ارزیابی رابط کاربر وب سایتها و پایگاه های اطلاعاتی ابداع کرده اند که روش «ارزیابی مکاشفه ای»، به عنوان یکی از روشهای کیفی، از جمله آنهاست. این مقاله قصد دارد   ابتدا روش ارزیابی مکاشفه ای را تعریف کند، سپس مراحل اجرای ارزیابی و مسائلی را که باید در هنگام ارزیابی به آنها توجه داشت مورد نظر قرار دهد و در نهایت پاره ای از مزایا و محدودیتهای این روش را از دیدگاه متخصصان حوزه تعامل انسان با رایانه ذکر نماید.

هدف: هدف شناسایی وضعیت موجود کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران از نظر دارا بودن زیرساخت­های مدیریت دانش شامل افراد، فرآیندها و فناوری است. روش/ رویکرد پژوهش: داده­ها با استفاده از پرسشنامه محقق ساخته گردآوری شده است که 108 نفز از 150 کارشناس سازمان درچهار بخش فراهم­آوری، سازماندهی، اطلاع­رسانی و آموزش و پژوهش بدون نمونه­گیری پر کرده­اند. یافته­ها: زیرساخت افراد در وضعیت مناسب، زیرساخت فرآیندها در وضعیت نامناسب و زیرساخت فناوری در وضعیت نامشخصی از نظر مناسب یا نامناسب بودن قرار دارد. با بررسی وجود یا عدم وجود همبستگی معنادار میان زیرساخت­ها، مشخص شد که میان هر سه زیرساخت با یکدیگر همبستگی معنادار وجود دارد. نتیجه­گیری: با بررسی زیرساخت­های مدیریت دانش در کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران، به­منظور افزایش کارآیی کتابخانه ملی در انجام تعهد قانونی و وظایف خود، افزایش شفاف­سازی اهداف و جریان­های کاری کتابخانه، افزایش شناخت کارکنان و وظایفشان توسط کتابخانه ملی، پیشنهاد­هایی برای سازمان و پژوهش­های آتی ارائه شده است که عبارتند از: تعیین مدیر دانش، تعیین مدیر نوآوری، تشکیل تیم­های دانش، طراحی نقشه دانش کتابخانه، مدیریت شخصی، پیش­بینی نظام پاداش و دستمزد براساس دانش، دریافت نظر کاربران و بازخورد حاصل از آن.

ظهور نظریه معناشناختی اطلاعات با رشد سریع و انفجارگونة اطلاعات در قرن بیستم در طول جنگ جهانی دوم همراه بود؛ نظریه¬ای که بر خلاف نظریه ریاضی اطلاعات که برگرفته از دیدگاه شانونی به اطلاعات بود، به محتوای پیام در یک پدیده تأکید دارد. آنچه در این نظریه معیار سنجش اطلاعات قرار میگیرد، میزان معنایی است که توسط عامل انسانی دریافت میشود. در این پژوهش، ضمن بررسی تفاوتهای دو نظریة مطرح در حوزه اطلاعات ـ نظریه ریاضی و نظریه معناشناختی ـ به تاریخچة نظریه معناشناختی اطلاعات، کاربردپذیری این نظریه درحوزه کتابداری و اطلاع رسانی و تبلور آن در نظریه¬های حوزه رفتار اطلاعاتی و اطلاعیابی پرداخته شده است

پژوهش حاضر با هدف ارزیابی کیفیت خدمات کتابخانه های عمومی شهر قزوین با استفاده از ابزار لیب کوآل انجام گرفته است. در این پژوهش برای گردآوری داده ها از پرسشنامه لیب کوآل استفاده شده است. این پرسشنامه ابزاری استاندارد است که به ارزیابی کیفیت خدمات از دید کاربران می-پردازد. یافته های پژوهش نشان می دهد که سطح خدمات دریافتی کاربران در برخی گویه ها از حداقل سطح مورد انتظار آنها بیشتر می باشد، اما حداکثر سطح انتظارات آنها را برآورده نکرده است. همچنین یافته های پژوهش نشان داد که این کتابخانه ها در بعد تاثیرگذاری خدمات نسبت به سایر ابعاد ضعیف تر می-باشند، بطوری که منابع آنها حداقل سطح انتظارات کاربران را نیز برآورده نساخته است. نتایج حاصل از تحلیل عاملی، پنج عامل را که در ارزیابی کیفیت خدمات توسط کاربران بیشترین تاثیر را داشته اند شناسایی کرده است که تمایل وعلاقه کارمندان به ارائه خدمت و وجود منابع و دسترس پذیر بودن آنها، از عواملی است که پاسخگویی کاربران را در ارزیابی این نوع کتابخانه ها تحت تاثیر قرار داده است. در نهایت با استفاده از یافته های بدست آمده و به منظور ارتقاء سطح کیفیت خدمات در این نوع از کتابخانه ها راهکارها و پیشنهادهایی ارائه شده است.

در دنیای امروز استاندارد و توجه به آن امری ضروری به نظر میرسد. در نتیجه، خدمات مرجع الکترونیکی نیز از این قاعده مستثنی نیستند. مقالة حاضر بر آن است تا ابتدا به بررسی نقش استاندارد در خدمات مرجع الکترونیکی اشاره کند وسپس به بررسی نمونه هایی از این دستورالعمل-های اجرایی که در کتابخانه های دوپونت- بال دانشگاه استستون و کتابخانه دانشگاه کارولینای شمالی ارائه میگردند بپردازد و در نهایت نیز راهنمای مرجع دیجیتال ایفلا را جهت آشنایی علاقه مندان ارائه کند

مقالة حاضر به تعریف مفهوم اینترنت پنهان یا وب نامرئی و همچنین عوامل مؤثر در ایجاد آن پرداخته است. اجزای مختلف قلمرو تاریک اینترنت نظیر وب عمیق، وب مات، وب شخصی، وب ملکی و وب مرده به تفکیک تشریح شده اند و چگونگی ایجاد و اهمیت هریک مورد بحث قرار گرفته است. این مقاله ضمن اشاره به حجم و کیفیت قابل توجه منابع اطلاعاتی نهفته در اینترنت پنهان، بر اهمیت مهارت های اطلاعیابی در محدودة خارج از حوزة جستجوی موتورهای کاوش تأکید میکند. از آنجا که اطلاعات نهفته در دل اینترنت پنهان معمولاً از کیفیت بالایی برخوردار است، این بخش از اینترنت اهمیت قابل توجهی دارد و نمیتوان آن را نادیده گرفت.نقش کتابداران و متخصصان اطلاع رسانی در آگاه سازی کاربران اینترنت از وجود وب نامرئی و درنتیجه ارتقای سطح دسترس پذیری اطلاعات برای آنان و همچنین نقشی که کتابداران میتوانند در ساخت دروازه های اطلاعاتی ایفا کنند، از دیگر مباحث مطرح شده در این نوشتار است.

در این مقاله، با تعریف ارگونومی و بیان تاریخچه ای از آن، صدمات و ناراحتیهای ناشی از شرایط و محیط کار بررسی شده اند و به شناسایی مشکلات محیط کاری و راه حل های آن با استفاده از اصول ارگونومیک و با تأکید بر محیط کتابخانه ای پرداخته شده است.

هدف: در پژوهش حاضر سعی شده است تا با استفاده از نظر کتابداران کتابخانه های عمومی ایران ویژگی های محتوایی وب سایت های کتابخانه های عمومی ایران با برخی کشورهای جهان مقایسه شود. روش: پژوهش حاضر به روش پیمایشی- توصیفی انجام شده است. در این پژوهش 20 وب سایت از کتابخانه های عمومی کشورهای آمریکا، انگلیس، ژاپن و هند با 9 وب سایت مربوط به کتابخانه های عمومی ایران مورد مقایسه قرار گرفته است. ابزار گردآوری داده ها، سیاهه وارسی به منظور مقایسه وب سایت کتابخانه ها و پرسشنامه جهت نظرسنجی از کتابداران کتابخانه های عمومی ایران بوده است. یافته ها: پس از حذف مترادف ها و یکدست و هماهنگ سازی واژه ها در بررسی وب سنجی، جمعاً 35 ویژگی محتوایی از مطالعه وب سایت های خارجی و ایرانی به دست آمد. با استفاده از روش تحلیل محتوا و 85 درصد از پربسامدترین پاسخ های کتابداران، جمعاً تعداد 30 ویژگی جهت طراحی الگوی پیشنهادی انتخاب شدند. این ویژگی ها شامل جست وجوی پیشرفته، جست وجو در کتابخانه، کتابخانه دیجیتال، از کتابدار بپرس، امانت بین کتابخانه ای، شرایط عضویت، امکانات کتابخانه، پروژه ها و طرح ها، کتابخانه و واحدهای تابعه، گزارش ها، درباره ما، معرفی بخش های کتابخانه، معرفی کتاب، اطلاعات تماس، مجموعه کتابخانه، سؤال ها و پیشنهادها، بخش بزرگسالان، حساب من، خدمات، کمک به کتابخانه، تازه های کتابخانه، راهنمای کتابخانه، خط مشی ها و آیین نامه ها، آمار، اخبار، دوره های آموزشی، پست الکترونیک، ساعات کار، ورود اعضا، و بخش کودک می باشد. از دیگریافته های این بررسی می توان به تفاوت بین ویژگی های محتوایی در وب سایت های ایرانی و خارجی و نیز تفاوت بین نظرات کتابداران ایرانی اشاره کرد. اصالت/ارزش: این پژوهش ضمن بررسی و مقایسه ویژگی های محتوایی وب سایت های کتابخانه های عمومی ایران با برخی کشورها، با تهیه سیاهه وارسی به ارائه یک طرح پیشنهادی برای طراحی وب سایت کتابخانه های عمومی در ایران پرداخته است.

هدف: مشتریِ راضیِ کتابخانه، ممکن است به سبب هایی مانند تنوع طلبی یا تبلیغات رقبا به کتابخانه بازنگردد. از طرفی بازگشت این مشتریان هدف نهایی هر سازمان خدماتی است. متخصصان حوزه بازاریابی راه حل این مشکل را در وفاداری مشتریان به خدمات دانسته اند. این مقاله در بخشی به اهمیت و ضرورت وفاداری مشتریان کتابخانه پرداخته است و در بخش دیگر، نقش رسانه های اجتماعی را در افزایش وفاداری مشتریان به کتابخانه بررسی کرده است. روش/ رویکرد پژوهش: مرور، متون یافته ها: وفاداری مشتریان کتابخانه در عصر حاضر ضروری است. به این منظور باید برنامه هایی به منظور تقویت وفاداری مشتریان در کتابخانه ها اجرا شود. ازجمله ابزارهای رایگان و در دسترس، رسانه های اجتماعی هستند. رسانه های اجتماعی می توانند با افزایش تعاملات مستقیم و دونفره، شخصی سازی و سفارشی سازی خدمات و استفاده از فنون بازاریابی چهره به چهره وفاداری مشتریان کتابخانه را افزایش دهند. نتیجه گیری: کتابخانه ها همانند سایر سازمان های خدماتی، باید به اجرای برنامه های وفاداری بپردازند و بسیار ساده انگارانه است که تصور شود مشتریانِ راضی برمی گردند و مشتریانِ ناراضی برنمی گردند. به کارگیری قابلیت ها و ظرفیت های رسانه های اجتماعی می تواند نقش مهمی را در این امر ایفا کند. در فضای غیررسمی رسانه های اجتماعی، نارضایتی، همانند رضایت، می تواند به سرعت منتشر شود و شهرت و اعتبار کتابخانه را تهدید کند.

هدف: با توجه به اهمیت کتابشناسی در تهیه منابع کتابخانه، ضروری است که آنها بر مبنای چارچوبی سازمان مند تنظیم شوند تا از اِتلاف زمان و هزینه، نارضایتی مخاطبان، یکدست نبودن ساختار و ارزیابی سطحی جلوگیری شود. از آنجایی که بررسی متون حاکی از نبود چنین ابزاری برای تدوین و نقد کتاب شناسی ها بود، هدف پژوهش حاضر ارائه چارچوبی توصیفی- تحلیلی در این راستا بوده است. روش: پژوهش حاضر از نوع پژوهش های اَسنادی است. با اتخاذ رویکردی کیفی، سه دسته از متون مرتبط با موضوع و مسئله پژوهش شامل: 1. متون کتاب شناسی (400 منبع)؛ 2. چارچوب های کتابشناسی در متون انگلیسی (در سطحی محدودتر و در دسترس)؛ 3. متون روش تحقیق و مرجع شناسی رشته کتابداری و اطلاع رسانی، بررسی شدند. با توجه به اصل اشباع مقوله هاگردآوری داده ها تا جایی ادامه یافت که دیگر اطلاعات جدیدی در راستای مسئله تحقیق به دست نیاید. فیش ها به شیوه تحلیل محتوای کیفی بررسی، دسته بندی و تحلیل شدند و مقوله های لازم استخراج شدند. تعدیل و اصلاح مقوله ها و چارچوب به دست آمده تا پایان تحقیق همچنان ادامه داشت ضمن آن که با استفاده از نظرات متخصصان مربوط و نیز پیاده سازی بر روی 10 کتاب در حوزه اسطوره نیز اعتباریابی گردید. نتایج: با تحلیل محتوای کیفی، چارچوبی شامل دو قسمت توصیفی و تحلیلی حاصل شد. 3 مقوله فرعی به دست آمده در بخش توصیفی، اطلاعات کتابشناختی، معرفی کوتاه نویسنده، آثار او، اجزای کتاب و رئوس مطالب را دربر می گیرد. بخش تحلیلی خود به دو قسمت موضوعی و انتقادی تقسیم شد. مقوله های فرعی به دست آمده در قسمت موضوعی شامل 3 مورد هدف نویسنده به لحاظ موضوعی، هدف نویسنده به لحاظ نوع مخاطب و نوع اثر به لحاظ تأثیرگذاری است. در قسمت انتقادی نیز که سهم عمده چارچوب حاصل را به خود اختصاص داد، 20 مقوله فرعی شامل چاپ کتاب، اعتبار ناشر، اعتبار نویسنده، تطابق عنوان کتاب با محتوای آن، فهرست مطالب، ارزشیابی پیشگفتار و مقدمه، سبک و نثر، ویژگی منحصر به فرد کتاب، تحلیل مطالب، میزان دستیابی نویسنده به هدف (به لحاظ موضوعی)، میزان دستیابی نویسنده به هدف (به لحاظ تطابق با مخاطب)، میزان پوشش مباحث اصلی کتاب، دیدگاه حاکم بر کتاب یا نشانه های سوگیری نویسنده، استقلال مطالب کتاب، نتیجه گیری، جدول ها و نمونه ها، پانویس ها و پی نویس ها، منابع، نمایه ها و وضعیت ترجمه، به دست آمد. اصالت/ارزش: چارچوب حتی الامکان جامع، مانع و نوین حاصل از پژوهش حاضر می تواند در تدوین و ارزیابی کتاب ها و کتابشناسی ها استفاده شود و راهنمای نویسندگان، محققان، منتقدان و مخاطبان آنها باشد و فعالیت های علمی مربوط را هدفمند و یکدست کند.

در عصر حاضر با پیدایش فناوری های اطلاعاتی و دگرگونی در همه بخش های کتابخانه ها مشکلات و چالش های جدیدی پدیدآمده که مدیریت آن را به وظیفه ای پیچیده تبدیل کرده است. یکی از راه های بهبود سیستم مدیریت کتابخانه ها، استفاده از فناوری های نوین اطلاعاتی همچون شناسایی از طریق امواج رادیوئی است با استقرار سیستم مبتنی بر «آر.اف.آی.دی.» در کتابخانه،بیش ترین تجهیزات ممکن برای مدیریت امور کتابخانه ها در همه زمینه ها فراهم خواهدشد و رشد کمی و کیفی در ابعاد گوناگون راهبری و خدمات کتابخانه محقق خواهد شد. از مهم ترین دلایل استفاده از این سیستم،به کار بستن قوانین لازم برای مدیریت کتابخانه به طور خودکار ،دگرگونی کیفی کارمندان و پیشرفت شغل آن ها به جایگاه مدیریت و راهنمایی اعضاء، حذف کارهای کلیشه ای و تکراری از وظایف کتابداران،کارایی زیاد در حفاظت منابع و ارائه خدمات میز امانت به صورت خودکارودر دسترس بودن اطلاعات جامعی از موجودی کتاب ها(تعداد امانت داده شده ها و موجودی ها و محل قرارگیری آن ها و تعداد و ...) است. در این مقاله با مروری بر تاریخچه و کاربرد های «آر.اف.آی.دی.»، بر ضرورت استفاده از این سیستم در کتابخانه ها، چگونگی استفاده از «آر.اف.آی.دی.» در کتابخانه ها، معرفی تجهیزات مورد نیاز و همچنین مزایای حاصل از اجرای این سیستم خواهیم پرداخت.

این مقاله برنقش و تأثیر تحولات اجتماعی، فرهنگی و فناوری در کارکردهای کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی تأکید میورزد. در این بررسی ضمن طرح پیش بینیهای گوناگون صاحب نظران علوم کتابداری و اطلاع رسانی در مورد آینده کتابخانه ها به نقد برخی از نظرات آنها پرداخته شده است. در ادامه موضوع اصلی مورد بررسی در دو مقوله به شرح زیر آورده شده: 1) وظیفه کتابخانه در برابر تغییرات و تحولات امروز و آینده: این وظیفه در کارکردهایی مانند کارکرد تحقیق, کارکرد اطلاع رسانی و کارکرد آموزش تعریف شده است. 2) خدمات کتابخانه ها در آینده: در این بخش تاکید گردیده که در آینده خدمات کتابخانه با عمق و کیفیت بهتر ارائه خواهد شد و در واقع خدمات کاربرمدارتر, تخصصیتر و سفارشیتر خواهد شد. در خاتمه به چهارچوبها و ملزومات و عوامل دخیل در امر برنامه ریزی و آینده نگری برای کتابخانه ها با توجه به نظرات و تحولات جدید پرداخته شده است.

وجود مشکلات زیاد در شناسایی، جستجو و بازیابی منابع اطلاعاتی ارزشمند در محیط وب، کتابخانه­های دیجیتالی را بر آن داشته است تا برای مبادله اطلاعات با یکدیگر و با سایر مراکز اطلاعاتی دارای منابع ارزشمند به دنبال راهکارهایی باشند. از این رو در صورت وجود کتابخانه­های متعامل، امکان دسترسی به اطلاعات ارزشمند در سطح جهانی فراهم خواهد آمد. هدف از انجام این پژوهش شناسایی مدل های مبادله اطلاعات و شناسایی عناصر اصلی مطرح در مبادله اطلاعات برای استفاده بهینه از مدل و عناصر مبادله اطلاعات برای اجرای پروژه­های مبادله اطلاعات است. مرور متون و بررسی پروژه­های انجام گرفته در این حوزه نشان از آغاز این فعالیت­ها از سال 1998 دارد، به نحوی که از سال 2003 به بعد بر تعداد چنین پروژه­هایی افزوده شده است. همچنین با توجه به بررسی­های اولیه انجام گرفته، مشخص شد که خواستگاه بیش از 50 درصد از پروژه­ها، ایالات متحده است. به­طور کلی سه سطح مختلف مبادله اطلاعات وجود دارد که عبارتند از: سطح فنی، سطح محتوا و سطح سازمانی. با توجه به تاکید پژوهش حاضر بر سطح فنی، یافته­های این پژوهش نشان می­دهد از تفاهم نامه «او.ای.­آی.»، زبان توصیفی ایکس.­ام.­ال. و استاندارد ابرداده­ای دابلین­کر در بیشتر کتابخانه­های دیجیتالی مورد بررسی استفاده می­شود.