درخت حوزه‌های تخصصی

پژوهش حاضر به بررسی حدنمایی انواع حروف اضافه در زبان فارسی و فضاهای متفاوت حرکتی آنها برپایه رویکرد شناختی جکندوف (1983) و زوآرت (2005) می پردازد. حروف اضافه مسیریِ فارسی به سه دسته اصلی تقسیم می شوند: مسیرهای محدود که در آنها نقطه ای مشخص برای مبدأ و مقصد تعیین می شود. از این رو آنها، مسیر مبدأها (مانند از، از بالایِ، از بیرونِ و ...) و مسیرمقصدها (به، تا و ...) نامیده می شوند؛ مسیرهای جهتی (به سویِ یا به طرفِ و ...) که جهت کلی حرکت را می رسانند؛ خط سیری (از بالایِ در عبارت از بالایِ چیزی گذشتن و یا از رویِ چیزی رد شدن) که فقط به نقطه ای در طول حرکت از نظر زمانی اشاره می کنند. بررسی فضای حرکتی هر یک از آنها نشان می دهد که حروف اضافه فارسی سه حالت محدود، نامحدود و مشترک میان آن دو (هم محدود و هم نامحدود) را در بر می گیرد. اما نکته اینجاست که حروف اضافه را نمی توان به تنهایی و فارغ از جمله به صورت محدود و نامحدود دسته بندی نمود؛ بلکه به کاربردِ آن در جمله و نوع فعل نیز بستگی دارد. به طور کلی می توان نتیجه گرفت که در مقایسه با زبان های دیگر مانند انگلیسی، خط مرز قاطعی میان محدودیت و نامحدودیت حروف اضافه بدون کاربردِ آن در جمله وجود ندارد.

به بازنمایی های متفاوت مفعول به عنوان یک موضوع فعلی «تناوب مفعولی» گفته می شود. تناوب مفعولی مطالعه شده در این مقاله رابطه بین دو ساخت نحوی از یک فعل است که در آن مشارک دوم در یک ساخت در نقش مفعول مستقیم و ساخت دیگر در نقش موضوع حرف اضافه ای ظهور می یابد. افعال زیادی در زبان فارسی دارای این نوع تناوب هستند که از بارزترین آنها فعل های مصرفی، ادراکی، اشتیاقی و تماسی است. در این جستار به توصیف تناوب مفعولی در ساخت این فعل ها از دیدگاه دستور نقش و ارجاع می پردازیم و عوامل معنایی مؤثر بر این تناوب را تبیین می کنیم. داده های مرتبط از پیکره وابستگی نحوی زبان فارسی، مکالمات گونه گفتاری فارسی معیار و متن سخنرانی ها یا برنامه های تلویزیونی استخراج شده و در چارچوب این نظریه بررسی می شود. این مطالعه نشان می دهد که ساخت تناوب مفعولی در زبان فارسی انتخاب بین یک موضوع فرانقش و یک موضوع غیرفرانقش است و به نمود فعل و (نا)مشخص بودن مشارک دوم بستگی دارد.

در 40 سال گذشته اختلاف نظرها و مناقشه های بسیاری پیرامون آموزش دستور در برنامه های آموزش زبان دوم و جایگاه آن در برنامه زبان آموزی رخ داده، بویژه طرح دیدگاه های زبان شناسی بر آموزش دستور تأثیر بسزایی گذاشته است. برخی رویکردها دستور را هسته مرکزی آموزش زبان دوم به شمار آورده و برخی آن را مهم ترین مانع پیشرفت در آموزش زبان دوم دانسته اند. پژوهش حاضر با مروری فشرده و انتقادی بر آرای برخی متخصصان این حوزه، زمینه های پیدایش دستور آموزشی و سیر شکل گیری و تکامل این اصطلاح را بررسی می نماید. در این بررسی به مهم ترین ویژگی های دستور آموزشی ازجمله همراهی صورت، معنا و کاربرد، پیکره بنیادی، توجه به بازخورد، زبان آموزمحوری و ترکیب روش های آموزش صریح و ضمنی اشاره شده است. این مطالعه نشان می دهد که پیوستار آموزش دستور در زبان دوم از تمرکز افراطی بر آموزش دستور به سمت حذف دستور حرکت کرد و در ادامه براساس پژوهش های تجربی فراوان، به تمرکز منطقی بر آموزش دستور بازگشت، تمرکزی که از آن به عنوان دستور آموزشی یاد می شود. امروزه، دستور آموزشی به اعتبار مخاطب خاص، روش تدریس متفاوت و انطباق با برنامه درسی و رویکردهای آموزش زبان دوم، گونه مستقلی از دستور به شمار می آید.

گواه نمایی مقوله ای زبانی است که بر اساس آن، گوینده باید منبع اطلاعات گفته اش را در قالب تکواژ یا عنصری صرفی در جمله بازنمایی و مشخص کند که آیا گوینده، رویداد را دیده، شنیده، استنتاج کرده یا به شکل دیگری کسب کرده است. نگارنده ضمن بررسی نمونه هایی از فارسی گفتاری به بررسی گواه نمایی در فارسی امروز پرداخته و به روشی توصیفی تحلیلی به این نتیجه رسیده است که دست کم برمبنای چند دلیل عمده نمی توانیم به وجود گواه نمایی در فارسی قائل باشیم: نخست، در فارسی عنصر صرفی اجباری در قالب تکواژ یا واژه بست برای نمایش اختصاصی گواه نمایی وجود ندارد؛ دوم، اشاره به منبع اطلاعات نه به کمک ابزارهای صرفی، بلکه از طریق وجه فعل و به کمک «جمله»، آن هم به صورت اختیاری بازنمایی می شود؛ سوم، وجه مقوله ای جهانی است، اما گواه نمایی ویژه تعداد محدودی از زبان هاست؛ چهارم، اگر وجه را از فعل کنار بگذاریم، امکان بازنمایی معنایی این مفهوم به طور کامل از بین می رود؛ پنجم، این مقوله در زبان های جوامع کوچک و با فرهنگی نه چندان پیشرفته، در قالب نظامی بسیار پیچده تر به کار می رود.

بررسی برخورد زبانی و کشف انواع تداخل در میان دوزبانه ها به ما کمک می کند تا مشکلات و موانع آموزشی را شناسایی کنیم و به راه حل های علمی برای ایجاد و اجرای آموزش درست و به دور از تبعیض در میان گروه های قومی متفاوت با یک زبان رسمی دست یابیم. هدف این پژوهش، بررسی تداخل های نحوی فارسی و تالشی در میان دوزبانه های تالشی- فارسی، و فارسی- تالشی براساس تجزیه و تحلیل مقابله ای است. به علاوه، انواع تداخل ها، عوامل مؤثر بر رخداد آنها، و نیز نقش جنسیت در بروز این پدیده تبیین می شود. جامعه آماری این پژوهش بیست دوزبانه فارسی- تالشی، و بیست دوزبانه تالشی- فارسیِ هشت تا بیست ساله از دو جنسیت است که به روش نمونه گیری در دسترس از روستای تالشی زبان عنبران در استان اردبیل و مهاجران دوزبانه تالشی روستای عنبران در غرب استان تهران، شهرک آزادشهر و شهر قدس انتخاب شده اند. ابزار این پژوهش، پرسشنامه ای حاوی پنجاه جمله فارسی و به همین شمار معادل تالشی آنها بوده است. داده های این پژوهش پس از گردآوری، آوانویسی و گلاس نویسی شده اند. نتایج پژوهش نشان داد که جنسیت در ایجاد تداخل نحوی تأثیر معناداری ندارد. دوزبانه های دو گروه بیشتر تداخل ها را از زبان نخست به زبان دوم انجام داده اند و میزان تداخل در میان دوزبانه های فارسی-تالشی بیشتر از تالشی- فارسی است.

پیکره این پژوهش، شواهدی هستند که نجفی (1378) برای اصطلاحات دارای نام اندامِ سر ذکر کرده است. شیوه های تغییرپذیری مطرح در مون (1998) و لانگ لاتز (2006) هم چارچوب نظری اند. یافته ها نشان می دهد اصطلاحات نام اندامی زبان فارسی به واسطه فرایندهای اضافه سازی، جابه جایی نحوی، جایگزینی و حذف، در سطوح مختلف تغییرپذیرند. تغییرپذیری در سطح نحوی به صورت پسایند شدگی، قلب نحوی، مصدر شدگی و اسم مصدرشدگی، مجهول شدگی، تغییرپذیری نقشی، اضافه سازی گروه حرف اضافه ای و حذف فعل دیده می شود. در سطح معنایی، تغییرپذیری از طریق چندمعنایی و ایهام شدگی روی می دهد. تغییرپذیری در سطح واژگانی شامل فرایندهای اضافه سازی اسم، صفت، قید، جایگزینی اسم، جایگزینی فعل و حذف فعل است و در سطح واژی نحوی نیز اضافه سازی یای نکره و نشانه های جمع مشاهده شد. بررسی ها نشان می دهد که فرایندهای اضافه سازی و جابه جایی نحوی، نشانگر تمایل اصطلاحات به رعایت اصل تصویرگونگی کمیّت و تصویرگونگی پیچیدگی هستند. در عین حال، فرایندهای چندمعنایی، ایهام سازی، تغییرپذیری نقشی و حذف، نشان از رعایت اصل اقتصاد می دهند.

این کنفرانس با همکاری دپارتمان ایران شناسی دانشگاه دولتی ایروان ارمنستان و انستیتوی شرق شناسی آکادمی علوم این کشور در روزهای جمعه و شنبه، 6 و 7 دسامبر 2019 (15 و 16 آذر ماه 1398) با حضور میهمانانی از ایران، روسیه، ارمنستان و هلند برگزار شد. دکتر واردان ووسکانیان رئیس دپارتمان ایران شناسی دانشگاه دولتی ایروان و دبیر علمی این کنفرانس، هدف از برگزاری آن را تداوم هر چه بیشتر همکاری های علمی و پژوهشی و آکادمیک بین نهادهای علمی کشورهای مختلف به ویژه منطقه قفقاز و حاشیه دریای کاسپین عنوان کرد و افزود: ارائه تازه ترین پژوهش های مربوط به اقوام تالش، لزگی، آوار، تات (پارسی زبانان قفقاز)، مازنی، گیل و دیلم و همچنین اودی ها، زاخورها و گرجی ها از دیگر اهداف مهم این کنفرانس می باشد. از محورهای اصلی این کنفرانس مطالعات زبان شناسی، ادبیات، فرهنگ، تاریخ و ژئوپلوتیک منطقه قفقاز و حاشیه دریای کاسپین بود. زبان های رسمی کنفرانس نیز انگلیسی، روسی، فارسی و ارمنی اعلام شده بودند. یکی از ویژگی های جالب توجه این کنفرانس، تعداد چشمگیری از مقالات ارائه شده از کشورهای مختلف، با موضوع مطالعات قوم تالش بود. دکتر بِسولوف از دانشگاه اوستیای شمالی فدراسیون روسیه یکی از سخنرانان کنفرانس بود که اعلام کرد؛ نقش دپارتمان ایران شناسی دانشگاه دولتی ایروان ارمنستان در زمینه پژوهش های تالش شناسی، نقش مرکزی جهانی و بین المللی است. - روز اول سخنرانی های خوش آمدگویی واردان ووسکانیان - رئیس گروه مطالعات ایران شناسی دانشگاه دولتی ایروان (ارمنستان) روبِن سافراستیان - مدیر مؤسسه مطالعات شرقی آکادمی علوم جمهوری ارمنستان (ارمنستان) روبن ملکونیان - رییس دانشکده مطالعات شرق شناسی دانشگاه دولتی ایروان (ارمنستان) اسماعیل شعبان اف - عضو شورای امور اقوام و ملیت ها تحت نظارت ریاست جمهوری روسیه و رییس انجمن تالش های مسکو (روسیه) ولادیمیر زاخاروف - مدیر موسسه مطالعات سیاسی و اجتماعی منطقه دریای سیاه و خزر (روسیه) علی اکبر علی اکبراف - معاون مدیر موسسه مطالعات شرق شناسی آکادمی علوم فدراسیون روسیه (روسیه) ولادیمیر بسلوف - رییس مرکز علمی دانشگاه قفقاز شمالی آکادمی بین المللی معماری (اوستیای شمالی) موضوع مقالات و سخنرانی های ارائه شده تیمور آیتبروف - آوارهای قفقاز جنوبی: مشکلات و چشم اندازها (روسیه) ولادیمیر زاخاروف - استالین و مشکل مردم ترک قفقاز (روسیه) ظهیرالدین ابراهیم اف - چندقومی قفقاز جنوبی و سیاست جذب جمهوری آذربایجان (روسیه) محمود جعفری دهقی - تحول تاریخی سیستم آوایی زبان تالشی (ایران) الکساندر آکوپیان - طبقه جدیدی از منابع تاریخ پادشاهی هرتی و کاختی (قرن یازدهم): کشف، اهمیت و دانش فعلی مسکوک شناسی محلی (روسیه) اولگ مودرک - چرا آلان ها اووس هستند؟ (روسیه) ولادیمیر بسولوف - سرنوشت گروه قومی تالشی در جنوب شرقی قفقاز: قوم، نژاد، تاریخ قومی و معماری سنتی در بستر حافظه مکان تاریخی و زمان (اوستیای شمالی) یاسر کرم زاده هفتخوانی - بررسی پژوهش های علمی در حوزه شعر تالشی (ارمنستان) سالار سیف الدینی - تحولات اخیر پیرامون جمهوری قره باغ و منافع ملی ایران (ایران) هایک ملیک آدامیان، کریستوفر خاچانف - برخی از خصوصیات انسان شناسی تاتارهای قفقاز در آثار محققان روسی قرن نوزدهم (ارمنستان) الکسان هاکوبیان، وردان گالستیان - ادغام قومی جمعیت مسلمان خاورمیانه براساس شکل گیری فرهنگ نوشتاری ترکی (اواسط قرن 19) و ویژگی های شکل گیری قومیت تات (ارمنستان) آرپینه آروشانیان - تصوف در قلمرو تاریخی شیروان (ارمنستان) علی علی بابایی – چشم اندازی جدید در روابط تاریخی ایران با مردمان قفقاز شمالی (ایران) علی اکبر علی اکبراف - در مورد قومیت خزر (روسیه) مجید کریمی - چشم اندازی در محوطه تاریخی و جغرافیاییِ مغان در تاریخ ایران (ارمنستان) آرتیوم تونویان - گویش لاهیجی از زبان قفقازی- فارسی و وضعیت مدرن اجتماعی و زبانی در روستای لاهیج (ارمنستان) علی کالیراد - برخی یادداشت ها در مورد ادعای اقوام قفقازی در سنت ایرانی اواخر قرن 19 و آغاز قرن 20 (ایران) دیمیتری قوورکیان - به مناسبت گرامیداشت سنت گریگوریس در قفقاز شرقی: تاریخ و مدرنیته (روسیه) آراکس پاشایان - شکل گیری هویت اهل سنت در جمهوری آذربایجان در سال های پس از استقلال (ارمنستان) محرم رضایتی کیشه خاله – تک مادگی در زبان تالشی (ایران) تیمور آیتبروف - ویژگی خاص مبارزات دوم نادرشاه افشار علیه قوم داغستانی ها (سال 1735) (داغستان روسیه) واگیف گریم اف - مردمان لزگی زبانِ جمهوری آذربایجان (روسیه) گاریک میساکیان - لشکرکشی شاه اسماعیل به شیروان طبق منابع ایرانی (ارمنستان) - روز دوم موضوع مقالات و سخنرانی های ارائه شده: هاسمیک گیراگوسیان - ارائه پروژه: منطقه شیروان به عنوان یک منطقه ت

پژوهش حاضر دو پسوند اشتقاقی «-ین» و «-ینه» را در زبان فارسی بررسی و سویه های گوناگون معنایی و صوری آنها را واکاوی می نماید و می کوشد با رویکرد ساخت بنیاد و در چارچوب نظریه ساخت واژه ساختی الگوهای واژه سازی را بر پایه مفهوم «طرحواره های ساختی» و رابطه پایگانی این طرحواره ها تبیین نماید. ساخت واژه ساختی نظریه ای واژه بنیاد و نشانه بنیاد در حوزه ساخت واژه است که رویکردی شناختی و کاربردبنیاد به واژه سازی دارد. داده های پژوهش برگرفته از پیکره ساخت واژی نگارندگان، با بیش از 12000 واژه مشتق و مرکب فارسی، و فرهنگ فارسی زانسو (کشانی، 1372) است که 71 واژه مشتق ساخته شده با پسوند «-ین» و 59 واژه ساخته شده با پسوند «-ینه» را در بر می گیرد. براساس یافته های پژوهش این پسوندها تنوع معنایی چشمگیری دارند که در سطح طرحواره های ساختی انتزاعی قابل تبیین است نه در سطح واژه های عینی زبان و از همین رو آن را چندمعنایی ساختی می نامند. پسوند «-ین» می تواند در 7 زیرطرحواره ساختی نمایان شود و واژه هایی از مقوله صفت بسازد، اما «-ینه» دارای 9 زیرطرحواره ساختی است و واژه هایی از مقوله اسم و صفت می سازد.

آوردنِ شاهدهای شعری، از سنّت های ویژه در فرهنگ نویسی فارسی به شمار می رود. این شاهدها با همه معایب؛ از بدخوانی و احتمال تصحیف تا واژه سازی های ناروای فرهنگ نویسان، می توانند گه گاه مصححان را در تصحیح برخی متون یاری رسانند. البته چون ضبط بسیاری از این شاهدها خطاست، مصححان نیز در اکثر موارد چندان به آنها اهمیت نداده اند، اما با توجه به اینکه فرهنگ نویسان قدیم، احتمالاً نسخه هایی نزدیک تر به روزگارِ تألیفِ آثارِ کهن در اختیار داشته اند، از شاهدهای شعری این فرهنگ های لغت، همانند نسخه بدل می توان استفاده کرد و در تصحیح متون از آنها بهره جُست. در این جُستار بر پایه برخی شاهدهای شعری سنایی و مولوی در فرهنگ های لغت و عموماً فرهنگ جهانگیری، پیشنهادهایی برای تصحیح این بیت ها مطرح شده است.