درخت حوزه‌های تخصصی

دانشمندان مسلمان در فرق مختلف با گرایشهای گوناگون فکری درباره متشابهات قران سخن گفته و در این موضوع دچار اختلافات بسیار شده اند ملاصدرای شیرازی با رویکردی روش شناسانه این دانشمندان را از حیث آرایی که درباره متشابهات قران اخذ کرده اند به چهار دسته تقسیم می کند 1- اهل ظواهر 2- اهل تاویل 3- دسته ای که ترکیبی از اهل ظاهر و اهل تاویلند 4- اهل جمع میان ظاهر و باطن او ضمن بررسی و نقد آرای سه دسته نخست دیدگاه دسته چهارم را مورد بررسی قرار می دهد و تنها به تایید روش آنها می پردازد در این نوشته کوشش شده است با استفاده از آثار گوناگون ملاصدرا دیدگاه او در این موضوع مورد تحقیق و بررسی و نقدی مختصر قرار گیرد.

قرآن کریم معجزه جاودان پیامبر ص است که در آن هیچگونه کژی و دگرگونی روی نداده ودستخوش تحریف نشده است در آیات و عبارت آن هیچگونه اختلاف و تناقضی دیده نمی شود از این روست که هدایتگر جهانیان خوانده شده است باین وصف عده ای با انگیزه های مختلف و بعضا به جهت مخالفت و جلوگیری از توسعه و گسترش اسلام در صدد بر آمده اند تا در قداست و الهی بودن این کلام الهی خدشه نمایند و با این هدف شبهه موهوم و بی اساس وجود تناقص در قران را مطرح نموده اند نیز جمعی دیگر هر چند مانند گروه اول دارای انگیزه ستیزه جویی و مخالفت با اسلام نبوده اند اما به سبب عدم توجه آنان به کاربرد مجاز لغوی مجاز عقلی عام و خاص مطالق و مقید مشاکله و نظایر آن گرفتارتوهم تناقض در قران گردیده اند گرچه مخالفان اسلام کوشیده اند آیات قران را متناقض جلوه دهند اما در این مورد توفیقی کسب ننموده اند چرا که آنان دلیل واضح و روشنی ارائه نکرده و دلیلشان تنها ادعای موهوم و بی اساس آنهاست با تدبر و تفکر در قران معلوم می گردد که درهیچ جای قران دو آیه متناقض و یامتعارض با هم دیده نمی شود اشتباه اینعده به خاطر عدم آشنایی آنان با اسلیب کلام عرب و عدم فراهم آوردن مقدمات و دانشهای علمی جهت فهم و تفسیر آیات قران بوده است که با اتخاذ و به کارگیری روشهای صحیح در راه فهم آیات و با تدبر و تفکر در این کلام الهی واهی بودن ادعاهای آنان ثبات می گردد

جاودانگی و جامعیت قرآن به مفهوم فرازمانی و فرامکانی بودن وعدم تأثیرپذیری آن از فرهنگ زمانه یا منبع هم عرض دیگری (= نفی پلورالیسم) در این نوشتار به یاری سه دسته از دلایل اثبات گردیده است. آیات بسیاری که عزت، پایداری وجهان شمولی بشارت ها و بیم ها و پیام های قرآن و پیراستگی آن از هر گونه اختلاف و کاستی سخن می گویند دلایل قرآنی این مدعا هستند. حدیث ثقلین و روایاتی که بر همواره تازه بودن قرآن، لزوم مراجعه بدان و عرضه احادیث بر آن دلالت دارند مستندات روایی این دعوی را تشکیل می دهند. اصل لزوم هدایت دائمی انسان از سوی خدا و خاتمیت پیامبر نیز دو دلیل عقلی در این زمینه هستند. جاودانگی قرآن با فضاسازی برای جولان عقل و شرع، مشروعیت، معقولیت حقانیت و لزوم اطاعت از قرآن را ایجاب می نماید. نویسنده در ادامه، سخن کسانی را که تأثیرپذیری قرآن از فرهنگ زمان نزول را به معنای همراهی قرآن با فرهنگ مخاطبان عصر نزول پنداشته اند نادرست دانسته بر این تأکید می کند که جاودانگی قرآن به معنای بی توجهی به زبان فرهنگ مخاطبان الیه نیست، بلکه قرآن به منظور تعامل با عرب جاهلی زبان خود را عربی مبین قرار داده و در قالب زبان آنان سخن گفته و سطح افق فکری شان را رعایت کرده، در عین حال رفتارها و باورهای نادرست جاهلی را تأیید نکرده است، چرا که ابزارهای مفهومی قرآن، بالعرض در قالب های فرهنگی، جغرافیایی و تاریخی اعراب جاهلی، و بالذات برای انتقال اندیشه ها و آموزه های والای معنوی به کار رفته است. از این رو با توجه به ثابت بودن نیازهای اولیه بشر و تطور نیازهای ثانوی وی که تابع شرایط زمانی، مکانی و فرهنگی است – می توان با تدبر در قرآن و یاری جستن از تعالیم اهل بیت(ع) و با توجه به اصولی همچون: هماهنگی دین با فطرت، انعطاف پذیری احکام در پرتو اجتهاد و حجیت عقل، همواره بشریت را در گشودن راهی دین پسند و حکیمانه در هنگام بروز نیازها و تحولات جدید و دگردیسی شرایط، یاری داد.

اگر چه همهء سوره هاى قرآن کریم ارجمند و عالى قدرند، لیکن به شهادت أخبار و روایات و أسرار و قراءات، سورهء مبارکهء حمد را مقامى برتر و مرامى دیگر است. چه جاى دیگران را در نمازگیرد و دیگران جاى آن را نگیرند و صلوة بر آن بپاست که صلوة نامیده شده وگفته اندکه نام اعظم خداى تعالى در آنست و باز روایت کرد ه اندکه هر سوره ایى که هفت حرف (ث- ج- خ- ش- ظ- ز- ف) در آن نباشد بزرگترین نام خدا در آن است و این سوره را کلید بهشت گفته اند از جانب دیگر چکیدهء قرآن است و در دریاى عرفان و داراى نامهاى عالى قدر فراوان و فراوانى عنوان بر منزلت صاحب نام و عنوان دلالت مى کند و سورهء مبارک حمد را 20 و بیش از آن، نام است پس نگارنده بیاد نامها با ذکر دلائل و اثبات مقاصد آنها به همراه آیات و شواهد پرداخته تا خوانندگان به اهمیت سوره اى که خلاصهء قرآن است بیش از پیش پى برند و به هنگام نماز به معانى آنها با دیدهء دل بنگرند.