روش صحیح حفظ قرآن کریم(قسمت یازدهم)
آرشیو
چکیده
متن
در شماره پیشین، به سبب این‌که مقالات نشریه، ویژه بانوان بود، چاپ این بخش از مبحث «روش حفظ قرآن» قطع شد و یک وقفه تقریباً دوماهه در آن به وجود آمد. امیدواریم در این وقفه ایجاد شده، حداقل برنامه تکرار سوره‌های حفظ شده‌ی قبلی پیش رفته باشد.
برنامه حفظ در نشریه شماره 35به آیه40 از سوره احزاب منتهی شد و در این شماره، ادامه سوره احزاب و سوره‌های سبأ، فاطر و یس در نظر گرفته شده است.
هفته نخست: از آیه41 تا65 سوره احزاب حفظ شود. لازم به ذکر است که درباره حفظ آیات طولانی، در شماره‌های پیشین روشی ذکر شد که باید آن روش مجدداً مورد توجه قرار گیرد.
نکته دیگر این که در این قسمت از برنامه، معیار متعارف؛ یعنی روزی 5 آیه، اندکی تغییر می‌کند؛ چون آیات طولانی50 و 53 در این قسمت واقع شده است. بنابراین، مناسب است در صورت طولانی بودن بعضی از آیات ، 5 آیه مورد نظر، در دو روز حفظ شود.
هفته دوم: ادامه سوره احزاب؛ یعنی از آیات66تا 73 و همچنین از آغاز سوره سبأ تا آیه20 حفظ شود.
هفته سوم: ادامه سوره سبأ، از آیه 21 تا پایان حفظ شود.
هفته چهارم: 30 آیه از سوره فاطر؛ یعنی از آیه نخست تا آیه 30 حفظ شود.
هفته پنجم: ادامه سوره فاطر، از آیه 31 تا پایان سوره و آیه نخست تا 15 سوره یس حفظ شود.
هفته ششم: از آیه16 سوره یس تا پایان آیه 50 حفظ شود.
هفته هفتم: ادامه سوره یس حفظ شود.
برنامه تکرار سوره‌ها:
درباره تکرار سوره‌های حفظ شده، باید به دو نکته اساسی توجه کرد: نخست، فواید و آثار این کار و دوم، روش کار و میزان اشتغال به آن. درباره فواید تکرار، در شماره 34 توضیحاتی داده شد و حدیثی هم از وجود مقدس سیدالشهدا(ع) ذکر شد و در شماره‌های پیشین هم متذکر شدیم که فایده تکرار آیات حفظ شده، صرفاً تثبیت آنها در ذهن و جلوگیری از فراموش شدن نیست، بلکه تثبیت در ذهن و حفظ کامل و جلوگیری از فراموش شدن، یکی از فواید این کار است و آثار عظیم دیگری نیز دارد. در اصل هم، حفظ آیات به منظور نفوذ آنها در روح انسان و ایجاد تأثیرات روحی مطلوب و کشف معانی دقیق و فنّی ملحوظ در روابط آیات و همچنین تثبیت معانی سطحی و لفظی آیات در ذهن انسان است.
حال، وقتی آیات قرآن حفظ شود، امکان به خاطر آوردن مکرّر آنها و توجه به معانی و جریان آن معانی در روح انسان، فراهم می‌شود و همان‌طور که قبلاً اشاره شد، در صورت تکرار آیات حفظ شده، روح انسان در معرض بارانی از رحمت و برکات خداوند قرار می‌گیرد و در هر مرحله تکرار، عطر و نور جدیدی به قلب انسان افاضه می‌شود. البته مراد، عطر و نور معنوی و توحیدی است.
در این قسمت توصیه می‌شود بار دیگر، مقاله شماره 34 مطالعه و بدان توجّه شود؛ به خصوص کلام شریف سیدالشهدا(ع) که زینت بخش مقاله‌ی مذکور می‌باشد.
روش کار، همانند مقالات پیشین است؛ یعنی باید از آیه 45 سوره عنکبوت که در برنامه حفظ هفته‌ی نخست قرار دارد، هم در هفته نخست و هم در هفته دوم در دفعات زیادی تکرار شود؛ همین طور در هفته‌های بعدی.
در قسمت دیگر؛ یعنی سوره‌های حفظ شده پیشین، تناسب زمان حفظ برای تکرار در نظر گرفته شود؛ یعنی سوره‌های مرحله پیشین( عنکبوت، لقمان، سجده و 40 آیه از آغاز سوره احزاب) در دفعات بیشتری تکرار شود و سوره‌هایی که زمان زیادی از حفظ آنها گذشته است، در دفعات کمتری نیاز به تکرار دارد.
البته طبق آنچه در همین بحث ذکر شد، می‌شود برای فواید و آثار پر برکت قرائت آیات و حتی به ذهن آوردن آنها، تکرارها و قرائتها در حد کشش روح و استقبال قلب انسان، در دفعات بیشتری انجام گیرد؛ مثلاً هر تکرار، می‌تواند تقریباً روزی یک جزء از قرآن و حتی بیشتر از آن باشد.1
روابط بین آیات قرآن:
در شماره پیشین، موضوع روابط بین آیات قرآن مطرح شد و قبل از توضیح مفصّل آن، مطلبی ذکر شد که جهتی از موضوع کلی روابط بین آیات است؛ یعنی یک نوع از روابط آیات، به آن موضوع ارتباط پیدا می‌کند و آن، رابطه بین آیات یک سوره است. در این زمینه، سوره کهف را که قبلاً در برنامه حفظ قرار گرفته بود، مورد توجه و دقت قرار دادیم و مشخص شد که « توحید» محور اصلی مباحث آن سوره است و در این زمینه، مشیت خداوند در آیات سوره، موقعیت استثنایی خاصی دارد و بنا بود مباحث دیگری از محور موضوعات سوره را در این شماره ذکر کنیم که فعلاً از آن صرف نظر می‌کنیم و موضوع را با مثال دیگری در این زمینه روشن‌تر می‌کنیم.
در این قسمت، سوره «مریم» را به روش مذکور، مورد توجه و تدبّر قرار می‌دهیم: این سوره با حروف مقطّعه شروع شده است ـ که فعلاً بحث درباره این حروف را به فرصت دیگری موکول می‌کنیم‌‌ـ اما آیه دوم سوره؛ یعنی نخستین آیه بعد از حروف مقطعه، مشتمل بر ذکر رحمت پروردگار عالمیان است؛ به طوری که می‌فرماید:
« ذکرُ رَحمَتِ رَبِّکَ عَبدَهُ زکَریا» از این آیه و موقعیت آن ـ که در آغاز سوره قرار گرفته است ـ به نظر می‌رسد که « رحمت پروردگار عالمیان» یکی از محورهای مباحث این سوره است و وقتی آیات سوره را بررسی می‌کنیم، این نظریه‌ی محتمل که در آغاز توجه به سوره به ذهن رسیده، تأیید می‌شود.
در این سوره، 16بار کلمه «الرحمن» به کار رفته است (در آیات 18، 26، 44، 45، 58، 61، 69، 75، 78 ، 85، 87، 88، 91، 92، 93، 96) و از این لحاظ، موقعیتی خاص و منحصر به فرد در بین سوره‌های دیگر قرآن دارد؛ به طوری که در سوره‌هایی با حجم چند برابر این سوره، باز هم تعداد کلمه «الرحمن» به این حد نمی‌رسد. برای مثال، در سوره بقره فقط یک بار کلمه «الرحمن» به کار رفته است ( آیه 163) البته با صرف نظر از کلمه «الرحمن» در آیه «بسم الله الرحمن الرحیم».همچنین در سوره‌های طولانی آل عمران، نساء، مائده، انعام، اعراف و… حتی یک‌بار هم این کلمه به کار نرفته است.
علاوه بر کلمه «الرحمن»، مشتقّات دیگر از این ریشه «رحم» در سوره مریم به کار رفته است؛ مثل «رحمتنا» که در آیات 50 و 53 و «رحمة» دو بار در آیات 2و 21. علاوه بر کلمات مذکور که صراحت در موضوع رحمت پروردگار در این سوره دارد، در موارد دیگری نیز به موضوع مذکور اشاراتی شده است؛ مثل جریان حضرت زکریا که از خداوند عالمیان تقاضای فرزند می‌کند، در حالی که همسرش عقیم بود، و دارای فرزند نمی‌شد و خودش هم به سن پیری رسیده بود، اما با دعای او، خداوند فرزندی به نام یحیی به او عطا کرد.
همچنین داستان تولد حضرت عیسی(ع) و مادرش مریم ذکر شده است که خداوند عالم، تولد آن حضرت را که به صورت غیر عادی و با اراده مستقیم پروردگار به وجود آمده بود ـ بدون طریق متداول و متعارف ازدواج و تولد فرزند ـ آیتی برای انسانها و رحمتی از جانب خود معرفی کرده، می‌فرماید: «ولِنَجعَلَهُ آیة للناسِ و رحمةً مِنّا و کان أمراً مقضیا» (آیه21) و برای ظهور این آیه و بر طرف شدن حزن حضرت مریم سلام اللّه علیها اراده فرمود تا آن نوزاد که ساعتی از تولدش گذشته بود، در مهد به تکلم آید و نبوّت خود را به مردم اعلام کند.
باز در این سوره در ذکر موضوع نبوّت حضرت موسی(ع) اشاره‌ای به رحمت پروردگار نسبت به او کرده و آن، جریان نبوّت برادرش حضرت هارون بود که به عنوان وزیر و پشتیبان برای حضرت موسی(ع) به او مقام نبوّت عطا شد؛ به طوری که فرمود: «ووَهَبنا له من رَحمَتِنا أخاه هارونَ نبیاً» (آیه53)
رحمت پروردگار عالمیان به صورتهای دیگری نیز در آیات این سوره مورد توجه قرار گرفته است؛ از جمله، موضوع استجابت دعا که از ناحیه رحمت پروردگار است و زمینه و شرایط استجابت آن درباره دعای حضرت زکریا فرمود: «قال ربِّ إنّی وَهَنَ العَظمُ منّی وَ اشتَعَلَ الرأسُ شَیباً و لم أکن بدعائکَ رَبِّ شَقیاً»(آیه4) و در همین زمینه، کلام حضرت ابراهیم در جهتی که به موضوع دعا مربوط می‌شود، ذکر شده و فرموده است: «واعتزلُکُم وما تَدعونَ من دون اللّهِ و أدعوا ربّی عسی ألاّ أکونَ بدعاء ربّی شَقیاً» (آیه48). در مواردی هم کلمه «جبّار» در آیات به کار رفته که مقابل رحمت است و این که رحمت خداوند، مانع جبّاریت حضرت یحیی(ع) و حضرت عیسی(ع) شده است؛ به طوری که فرمود:
«وَ برا بوالِدَیه و لم یکن جبّاراً عَصِیاً» (آیه 14)، «وَ برا بوالِدَتی و لم یجعلنی جبّاراً شقیاً» (آیه32).
نکته آخر این که در سوره، عتاب پروردگار عالم را هم به «رحمانیت» او نسبت داده است؛ به طوری که از حضرت ابراهیم(ع) در خطاب آذر بت پرست نقل کرده است که فرمود:
«یا أبت إنّی أخافُ أن یمَسّکَ عذاب مِنَ الرّحمنِ فتکونَ للشیطان وَلیاً» (آیه45).
در آیات سوره، علاوه بر موضوع رحمت پرورگار، موضوع عبودیت و ربوبیت نیز مورد توجه خاصی قرار گرفته است که امید است به خواست خداوند متعال، در شماره بعدی متذکر آن جهات بشویم.
برنامه حفظ فوق العاده:
در شماره پیشین از تعیین سوره‌هایی برای برنامه حفظ فوق العاده خودداری شد. در این مرحله، تکرار سوره‌های فوق‌العاده پیشین؛ یعنی سوره‌های ذاریات، طور، نجم، قمر، رحمن و واقعه توصیه می‌شود و سوره‌های حدید، مجادله، حشر و ممتحنه تعیین می‌شود.
1. برخی که اشتغال به حفظ و تکرار آیات دارند، گاهی موفق به تکرار بیش از یک جزء در یک روش می‌شوند. برای عنوان نمونه، آقای محمد تقی نیشابوری، مشهور به بهلول که از 7 سالگی موفق به حفظ قرآن شده، حدود صد سال است که هر شب ( سحرها) سه جزء از قرآن را از حفظ تکرار می‌کنند و هر ده روز، یک بار قرآن مجید را به طور کامل از حفظ دوره می‌کنند. سن ایشان بیش از صد سال است.
برنامه حفظ در نشریه شماره 35به آیه40 از سوره احزاب منتهی شد و در این شماره، ادامه سوره احزاب و سوره‌های سبأ، فاطر و یس در نظر گرفته شده است.
هفته نخست: از آیه41 تا65 سوره احزاب حفظ شود. لازم به ذکر است که درباره حفظ آیات طولانی، در شماره‌های پیشین روشی ذکر شد که باید آن روش مجدداً مورد توجه قرار گیرد.
نکته دیگر این که در این قسمت از برنامه، معیار متعارف؛ یعنی روزی 5 آیه، اندکی تغییر می‌کند؛ چون آیات طولانی50 و 53 در این قسمت واقع شده است. بنابراین، مناسب است در صورت طولانی بودن بعضی از آیات ، 5 آیه مورد نظر، در دو روز حفظ شود.
هفته دوم: ادامه سوره احزاب؛ یعنی از آیات66تا 73 و همچنین از آغاز سوره سبأ تا آیه20 حفظ شود.
هفته سوم: ادامه سوره سبأ، از آیه 21 تا پایان حفظ شود.
هفته چهارم: 30 آیه از سوره فاطر؛ یعنی از آیه نخست تا آیه 30 حفظ شود.
هفته پنجم: ادامه سوره فاطر، از آیه 31 تا پایان سوره و آیه نخست تا 15 سوره یس حفظ شود.
هفته ششم: از آیه16 سوره یس تا پایان آیه 50 حفظ شود.
هفته هفتم: ادامه سوره یس حفظ شود.
برنامه تکرار سوره‌ها:
درباره تکرار سوره‌های حفظ شده، باید به دو نکته اساسی توجه کرد: نخست، فواید و آثار این کار و دوم، روش کار و میزان اشتغال به آن. درباره فواید تکرار، در شماره 34 توضیحاتی داده شد و حدیثی هم از وجود مقدس سیدالشهدا(ع) ذکر شد و در شماره‌های پیشین هم متذکر شدیم که فایده تکرار آیات حفظ شده، صرفاً تثبیت آنها در ذهن و جلوگیری از فراموش شدن نیست، بلکه تثبیت در ذهن و حفظ کامل و جلوگیری از فراموش شدن، یکی از فواید این کار است و آثار عظیم دیگری نیز دارد. در اصل هم، حفظ آیات به منظور نفوذ آنها در روح انسان و ایجاد تأثیرات روحی مطلوب و کشف معانی دقیق و فنّی ملحوظ در روابط آیات و همچنین تثبیت معانی سطحی و لفظی آیات در ذهن انسان است.
حال، وقتی آیات قرآن حفظ شود، امکان به خاطر آوردن مکرّر آنها و توجه به معانی و جریان آن معانی در روح انسان، فراهم می‌شود و همان‌طور که قبلاً اشاره شد، در صورت تکرار آیات حفظ شده، روح انسان در معرض بارانی از رحمت و برکات خداوند قرار می‌گیرد و در هر مرحله تکرار، عطر و نور جدیدی به قلب انسان افاضه می‌شود. البته مراد، عطر و نور معنوی و توحیدی است.
در این قسمت توصیه می‌شود بار دیگر، مقاله شماره 34 مطالعه و بدان توجّه شود؛ به خصوص کلام شریف سیدالشهدا(ع) که زینت بخش مقاله‌ی مذکور می‌باشد.
روش کار، همانند مقالات پیشین است؛ یعنی باید از آیه 45 سوره عنکبوت که در برنامه حفظ هفته‌ی نخست قرار دارد، هم در هفته نخست و هم در هفته دوم در دفعات زیادی تکرار شود؛ همین طور در هفته‌های بعدی.
در قسمت دیگر؛ یعنی سوره‌های حفظ شده پیشین، تناسب زمان حفظ برای تکرار در نظر گرفته شود؛ یعنی سوره‌های مرحله پیشین( عنکبوت، لقمان، سجده و 40 آیه از آغاز سوره احزاب) در دفعات بیشتری تکرار شود و سوره‌هایی که زمان زیادی از حفظ آنها گذشته است، در دفعات کمتری نیاز به تکرار دارد.
البته طبق آنچه در همین بحث ذکر شد، می‌شود برای فواید و آثار پر برکت قرائت آیات و حتی به ذهن آوردن آنها، تکرارها و قرائتها در حد کشش روح و استقبال قلب انسان، در دفعات بیشتری انجام گیرد؛ مثلاً هر تکرار، می‌تواند تقریباً روزی یک جزء از قرآن و حتی بیشتر از آن باشد.1
روابط بین آیات قرآن:
در شماره پیشین، موضوع روابط بین آیات قرآن مطرح شد و قبل از توضیح مفصّل آن، مطلبی ذکر شد که جهتی از موضوع کلی روابط بین آیات است؛ یعنی یک نوع از روابط آیات، به آن موضوع ارتباط پیدا می‌کند و آن، رابطه بین آیات یک سوره است. در این زمینه، سوره کهف را که قبلاً در برنامه حفظ قرار گرفته بود، مورد توجه و دقت قرار دادیم و مشخص شد که « توحید» محور اصلی مباحث آن سوره است و در این زمینه، مشیت خداوند در آیات سوره، موقعیت استثنایی خاصی دارد و بنا بود مباحث دیگری از محور موضوعات سوره را در این شماره ذکر کنیم که فعلاً از آن صرف نظر می‌کنیم و موضوع را با مثال دیگری در این زمینه روشن‌تر می‌کنیم.
در این قسمت، سوره «مریم» را به روش مذکور، مورد توجه و تدبّر قرار می‌دهیم: این سوره با حروف مقطّعه شروع شده است ـ که فعلاً بحث درباره این حروف را به فرصت دیگری موکول می‌کنیم‌‌ـ اما آیه دوم سوره؛ یعنی نخستین آیه بعد از حروف مقطعه، مشتمل بر ذکر رحمت پروردگار عالمیان است؛ به طوری که می‌فرماید:
« ذکرُ رَحمَتِ رَبِّکَ عَبدَهُ زکَریا» از این آیه و موقعیت آن ـ که در آغاز سوره قرار گرفته است ـ به نظر می‌رسد که « رحمت پروردگار عالمیان» یکی از محورهای مباحث این سوره است و وقتی آیات سوره را بررسی می‌کنیم، این نظریه‌ی محتمل که در آغاز توجه به سوره به ذهن رسیده، تأیید می‌شود.
در این سوره، 16بار کلمه «الرحمن» به کار رفته است (در آیات 18، 26، 44، 45، 58، 61، 69، 75، 78 ، 85، 87، 88، 91، 92، 93، 96) و از این لحاظ، موقعیتی خاص و منحصر به فرد در بین سوره‌های دیگر قرآن دارد؛ به طوری که در سوره‌هایی با حجم چند برابر این سوره، باز هم تعداد کلمه «الرحمن» به این حد نمی‌رسد. برای مثال، در سوره بقره فقط یک بار کلمه «الرحمن» به کار رفته است ( آیه 163) البته با صرف نظر از کلمه «الرحمن» در آیه «بسم الله الرحمن الرحیم».همچنین در سوره‌های طولانی آل عمران، نساء، مائده، انعام، اعراف و… حتی یک‌بار هم این کلمه به کار نرفته است.
علاوه بر کلمه «الرحمن»، مشتقّات دیگر از این ریشه «رحم» در سوره مریم به کار رفته است؛ مثل «رحمتنا» که در آیات 50 و 53 و «رحمة» دو بار در آیات 2و 21. علاوه بر کلمات مذکور که صراحت در موضوع رحمت پروردگار در این سوره دارد، در موارد دیگری نیز به موضوع مذکور اشاراتی شده است؛ مثل جریان حضرت زکریا که از خداوند عالمیان تقاضای فرزند می‌کند، در حالی که همسرش عقیم بود، و دارای فرزند نمی‌شد و خودش هم به سن پیری رسیده بود، اما با دعای او، خداوند فرزندی به نام یحیی به او عطا کرد.
همچنین داستان تولد حضرت عیسی(ع) و مادرش مریم ذکر شده است که خداوند عالم، تولد آن حضرت را که به صورت غیر عادی و با اراده مستقیم پروردگار به وجود آمده بود ـ بدون طریق متداول و متعارف ازدواج و تولد فرزند ـ آیتی برای انسانها و رحمتی از جانب خود معرفی کرده، می‌فرماید: «ولِنَجعَلَهُ آیة للناسِ و رحمةً مِنّا و کان أمراً مقضیا» (آیه21) و برای ظهور این آیه و بر طرف شدن حزن حضرت مریم سلام اللّه علیها اراده فرمود تا آن نوزاد که ساعتی از تولدش گذشته بود، در مهد به تکلم آید و نبوّت خود را به مردم اعلام کند.
باز در این سوره در ذکر موضوع نبوّت حضرت موسی(ع) اشاره‌ای به رحمت پروردگار نسبت به او کرده و آن، جریان نبوّت برادرش حضرت هارون بود که به عنوان وزیر و پشتیبان برای حضرت موسی(ع) به او مقام نبوّت عطا شد؛ به طوری که فرمود: «ووَهَبنا له من رَحمَتِنا أخاه هارونَ نبیاً» (آیه53)
رحمت پروردگار عالمیان به صورتهای دیگری نیز در آیات این سوره مورد توجه قرار گرفته است؛ از جمله، موضوع استجابت دعا که از ناحیه رحمت پروردگار است و زمینه و شرایط استجابت آن درباره دعای حضرت زکریا فرمود: «قال ربِّ إنّی وَهَنَ العَظمُ منّی وَ اشتَعَلَ الرأسُ شَیباً و لم أکن بدعائکَ رَبِّ شَقیاً»(آیه4) و در همین زمینه، کلام حضرت ابراهیم در جهتی که به موضوع دعا مربوط می‌شود، ذکر شده و فرموده است: «واعتزلُکُم وما تَدعونَ من دون اللّهِ و أدعوا ربّی عسی ألاّ أکونَ بدعاء ربّی شَقیاً» (آیه48). در مواردی هم کلمه «جبّار» در آیات به کار رفته که مقابل رحمت است و این که رحمت خداوند، مانع جبّاریت حضرت یحیی(ع) و حضرت عیسی(ع) شده است؛ به طوری که فرمود:
«وَ برا بوالِدَیه و لم یکن جبّاراً عَصِیاً» (آیه 14)، «وَ برا بوالِدَتی و لم یجعلنی جبّاراً شقیاً» (آیه32).
نکته آخر این که در سوره، عتاب پروردگار عالم را هم به «رحمانیت» او نسبت داده است؛ به طوری که از حضرت ابراهیم(ع) در خطاب آذر بت پرست نقل کرده است که فرمود:
«یا أبت إنّی أخافُ أن یمَسّکَ عذاب مِنَ الرّحمنِ فتکونَ للشیطان وَلیاً» (آیه45).
در آیات سوره، علاوه بر موضوع رحمت پرورگار، موضوع عبودیت و ربوبیت نیز مورد توجه خاصی قرار گرفته است که امید است به خواست خداوند متعال، در شماره بعدی متذکر آن جهات بشویم.
برنامه حفظ فوق العاده:
در شماره پیشین از تعیین سوره‌هایی برای برنامه حفظ فوق العاده خودداری شد. در این مرحله، تکرار سوره‌های فوق‌العاده پیشین؛ یعنی سوره‌های ذاریات، طور، نجم، قمر، رحمن و واقعه توصیه می‌شود و سوره‌های حدید، مجادله، حشر و ممتحنه تعیین می‌شود.
1. برخی که اشتغال به حفظ و تکرار آیات دارند، گاهی موفق به تکرار بیش از یک جزء در یک روش می‌شوند. برای عنوان نمونه، آقای محمد تقی نیشابوری، مشهور به بهلول که از 7 سالگی موفق به حفظ قرآن شده، حدود صد سال است که هر شب ( سحرها) سه جزء از قرآن را از حفظ تکرار می‌کنند و هر ده روز، یک بار قرآن مجید را به طور کامل از حفظ دوره می‌کنند. سن ایشان بیش از صد سال است.
تبلیغات
