درخت حوزه‌های تخصصی

تاریخ پوشاک بخشی از تاریخ تمدن و فرهنگ است که سهمی بزرگ در هویت فرهنگی هر مل ت دارد. این مقاله، با هدف معرفی «فرهنگ والا و اصیل پوشش و لب اس ایرانی ان ت ا قب ل از ورود اسلام»، که خود ریشه ای عمیق در تاریخ دارد، با مطالعه متون و آثار مرتبط بر ج ای مان ده، ای ن موضوع را بررسی کرده و هماهنگی و همسویی های غیرقابل انکار آن را با «هویتِ اسلامی» روشن ساخته است. پاسخ به پرسش هایی از قبیل اینکه آیا پوشش کامل در ایران باستان وجود داشت ی ا در دوره اسلامی وارد ایران شد؟ آیا حجاب و پوشش فقط مختص زنان ب ود؟ آی ا حج اب برت ر (چادر) برای زنان از دوران اسلامی وارد ایران شده است یا ریشه ای ایران ی دارد؟ آی ا در ط ول تاریخ داشتن حجاب مایه فخر و مباهات بوده است ی ا ب دحجابی و پوشش نامناس ب؟ و اینک ه دیدگاه دنیای معاصر درباره این امر چگونه است؟ میتواند از یک طرف جایگاه پوشش و حجاب در «فرهنگ ایران باستان» و همسویی های آن با «فرهنگ ایران اسلامی» را تبی ین کن د و از س وی دیگر بر اساس آن بستر مناسبی برای بازسازی و تقویت «هویت فرهنگی ای ران معاص ر»، ک ه ت ا حدود زیادی تحت تاثیر «فرهنگ غربی» است، بوجود آورد. نتیجه این پژوه نشان می دهد پوش تمام بدن برای مردان و زنان ایرانی در دوره های ت اریخی مورد بررسی (از ایلامیان تا ساسانیان) وجود داشته است و حجاب کامل و برتر برای لبقه ب الای اجتماع و خواص جامعه یک ضرورت بوده است.

سبک زندگی هرچند اصطلاحی صرفا جامعه شناختی نیست لیکن مفهوم پردازی خود را تا حدود زیادی مدیون مطالعات جامعه شناختی ای است که از بدو تاسیس این رشته بر روی این مفهوم صورت گرفته است. مفهوم پردازی سبک زندگی به عنوان مسئله ای پژوهشی به دوران کلاسیک این رشته در قرن 19 میلادی باز می گردد. در این زمان تمرکز اصلیِ پیشگامان جامعه شناسی در کنار توضیح تفاوت های جامعه و اجتماع، بررسی اشکال و الگوهای سبک زندگی انسان ها در جامعة جدید بود. در ایران نیز چندی است این اصطلاح در فضای آکادمیک به موضوعی قابل توجه در هدایت تحقیقات و انجام پژوهش های مختلف تبدیل شده است. در اینجا این سؤال به وجود می آید که آیا می توان به معنایی که در اروپای قرن نوزدهم و بیستم میلادی سبک زندگی به عنوان مسئله ای جامعه شناختی طرح گردید در جامعة ایرانی نیز به عنوان مسئله ای جامعه شناختی صورتبندی گردد؟ و آیا پژوهش های جامعه شناختی صورت گرفته تاکنون توانسته در تمام ابعادِ یک پژوهش، چون طرح مسئله، مفاهیم و نظریات، روش ها و یافته ها به صورتبندی خود منطبق با چارچوب های مسئله مندیِ سبک زندگی در جامعه ایرانی بپردازد؟ در جهت پاسخگویی به این سؤال در مقالة حاضر، یازده مقاله علمی- پژوهشی که با رویکرد جامعه شناختی درباب سبک زندگی در ایران به نگارش درآمده و چاپ شده را با روش تحلیل متنی بررسی نموده ایم. در این پژوهش هدف آن بوده که با توجه به نگاه جامعه شناختی به مفهوم سبک زندگی، رویکرد مقالاتی که به عنوان نمونه انتخاب شده اند را در تمام ابعاد پژوهش مورد ارزیابی قرار دهیم.

تهیه و ساخت زیورآلات که در طول تاریخ از اهمیت ویژه ای برخ وردار ب وده اس ت، از جمل ه عناصر فرهنگی برای معرفی قوم بلوچ محسوب می ش ود. زی ورآلات زن ان بل وچ ش امل ان واع گوناگونی است که با نوع پوش آنان همخوانی دارد. این هنر تبلور هنرهای دستی مانند فلزکاری و تزییناتی است که با نقره، طلا، نگین و نقوش هندسی روی این اش یا ب ه ک ار م ی رود. نق وش زیورآلات بلوچی از عناصر طبیعی و هندسه حاکم بر آنها الهام گرفته شده است. پ ژوه حاض ر به صورت میدانی در شهرستان های سراون، خاش و نیکشهر انجام گرفته است. نتایج این جستار نشان می دهد زیورآلات سنتی زنان بلوچ بسیار گسترده است و شامل موارد ذی ل است: زیورآلات سر (بالای چشم، روی روسری، مو، گوش و نرم ه آن، گون ه، دو طرف بین ی)، زیورآلات گردن (گردن، سینه) زیورآلات دست (انگشت، مچ دست، پنجه، ناخن،) زی ورآلات پ امچ پا، انگشت.) هر کدام از زیورآلات یادشده علاوه بر زیبایی، کارکردهای دیگری چون درمان، تعویذ، نشان دادن دارایی و... دارند. همچنین در بررسی نقوش زیورآلات، عناص ر طبیع ی منطق ه چون گلها و گیاهان، پرندگان، خزندگان، آبزیان و نیز تخیل هنرمندانه تأثیر داشته است.

هدف پژوهش حاضر بررسی خودرونوشته های تهران و اردبیل است. با اینکه خودرونوشته ها قابلیت این را دارند که بتوانند موضوعی برای مطالعه در علوم مختلف قرار گیرند، تاکنون مطالعه ای جامع و علمی در مورد خودرونوشته ها در ایران صورت نگرفته و فعالیت های انجام شده در این ارتباط تنها محدود به جمع آوری و دسته بندی نوشته ها شده است. در این پژوهش به این پدیده از دیدگاه علم زبان شناسی نگریسته شده است. مسائلی که در این تحقیق مورد توجه قرار گرفته اند عبارتند از: بررسی نوع نماد های به کار رفته، بررسی نوع خطوط، مضامین مختلف خودرونوشته ها، بررسی تأثیر نوع خودرو بر نوشته ها، بررسی گرایش خودرونوشته ها به لحاظ هویتی و مطالعه گرایش خودرونوشته های دارای مضمون اسم خاص به جنسیت خاص. نتایج مطالعه نشان می دهد خودرونوشته های این دو شهر از میان نمادهای زبانی، تصویری و ریاضی بیشتر از نماد زبانی بهره برده اند و به لحاظ خط از میان خط های فارسی و لاتین بیشتر از خط فارسی برای نگارش استفاده شده است. در هردو شهر، نوع خودرو بر مضمون خودرونوشته ها تأثیر دارد و به لحاظ مضمون، بیشترین گرایش به مضمون مذهبی است. در هر دو شهر مورد مطالعه به لحاظ هویتی خودرونوشته ها بیشتر به سمت هویت ملی ـ اسلامی گرایش دارند. در مورد گرایش جنسیتی اسم های خاص در هر دو شهر تهران و اردبیل گرایش به جنسیت مذکر است.

موضوع اصلی نامه چیز دیگری بود که در ضمن آن از دکتر داوری درخواست کرده بودیم تا در خصوص سبک زندگی، ما را از نظرات ارزشمندشان بهره مند کنند. در پاسخ دربارهی سبک زندگی این گونه نوشتند.

مواریث مکتوب و آثار قلمی حوزه تمدن آبی به طور پراکنده از پیش از دوره اسلام در یونان و برخی از کشورهای شرقی (در کتاب های مربوط به عملیات فلسفه و کتیبه ها) پدید آمده و دامنه آن تا دوره معاصر گسترده شده است. در دوره تمدن اسلامی نیز، مواریث فرهنگی و تالیفات در حوزه تمدن آبی رشد فزایند‌ه‌ای داشته است و از قرن دوم هجری با تدوین آثاری هم چون کتاب المطر و کتاب المیاه ابوزید انصاری تا قرن چهارم و پنجم با تدوین کتاب انباط المیاه الخفیه نباابوبکر کرجی ادامه یافته است. کتاب کرجی از برجسته ترین آثار تمدن آبی ایران محسوب می شود هر چند قبل از آن نیز کتابی با عنوان القنی و الانهار در دوره کاویان در زمینه احکام کاریزها تألیف و تدوین شده بود که نشان از سابقه ایرانیان در تالیف این گونه آثار داشت. از قرن پنجم تا قرن دهم هجری روند تالیف در باب آب، آب یاری، آب شناسی و کشاورزی در کنار سایر علوم متداول زمان دنبال می شد و آثاری هم چون کتاب الافراح فی باب الالواح، آثار احیای ماحیل الصبهانیین فی رفع الما، رساله آب بخشی هرات، دوازده باب در علم فلاحت کتاب نتیجه الدوله یا سه رساله و دو اثر برجسته هروی به نام ارشاد الزراعه و رساله طریق قسمت آب قلب پدید آمد. از قرن دهم هجری به بعد تالیف و تدوین کتاب های مربوط به حوزه آب یاری و کشاورزی رونق بیشتری یافت و در دوره قاجار ده ها اثر به ویژه در علم فلاحت تالیف و ترجمه شد. این مقاله در پی آن است که به ترتیب تاریخی از قرون اولیه اسلامی آثار و تالیفات مربوط به تمدن آبی را شناسایی و معرفی نماید و بنابراین می تواند برای جویندگان مطالعات تمدن آبی راه گشا باشد.

تاکنون روش­های متعدد و متنوعی برای ارزیابی گزینه­ها ارائه شده است که برخی از این روش­ها مانند روش­های تاکسونومی عددی، موریس، TOPSIS و غیره در مطالعات جغرافیایی جهت ارزیابی و رتبه­بندی سطح توسعه یافتگی سکونتگاه­ها مقبولیّت عام یافته و به طور مکرر مورد استفاده قرار گرفته­اند؛ در حالی که نکات ضعف و محدودیت­های این روش­ها کمتر مورد توجه قرار گرفته است. پژوهش حاضر با رویکردی تحلیلی به تبیین مهم­ترین نقایص روش­های متداول در زمینه سنجش سطح توسعه یافتگی سکونتگاه­ها پرداخته و با تأکید بر این نقایص و تلاش در جهت رفع آنها، مدل جدیدی به نام مدل RALSPI ابداع و معرفی نموده است. در این مطالعه، فرایند ارزیابی گزینه­ها در مدل مذکور به تفصیل ذکر شده و مزیت­های آن بر سایر روش های مرسومِ سنجش سطح توسعه بیان گردیده و در نهایت، سطح توسعه یافتگی شهرستان­های ایران با استفاده از این مدل تعیین شده است.

هدف پژوهش حاضر شناسایی و تجزیه و تحلیل انگیزه های سفر گردشگران داخلی شهر کرده به اصفهان جهت بخش بندی بازار گردشگری داخلی این شهر است. جامعه آماری این پژوهش شامل گردشگران داخلی سفر کرده به شهر اصفهان است که در ماه های فروردین و اردیبهشت سال 1391 به این شهر سفر کرده اند. از این جامعه نمونه ای به حجم 1000 نفر به روش نمونه گیری تصادفی انتخاب شدند. ابزار گردآوری داده ها، پرسشنامه محقق ساخته است که مشمل بر 40 سوال برای سنجش متغیرهای پژوهش است. روایی و پایایی این پرسشنامه در پژوهش حاضر مورد تأیید قرار گرفته است. برای تجزیه و تحلیل داده ها از روش های تحلیل عاملی تأییدی و آزمون تی تک نمونه ای استفاده شده است. نتایج پژوهش هشت انگیزه سفر برای گردشگران داخلی سفر کرده به شهر اصفهان را شناسایی کرده است که عبارتند از انگیزه فرهنگی- تاریخی، انگیزه دیدار بستگان و دوستان، انگیزه خرید، انگیزه همراهی با خانواده و دوستان، انگیزه استراحت و خوش گذرانی، انگیزه بهره مندی از سفری کم هزینه، انگیزه بهره مندی از جاذبه های شهری و در نهایت انگیزه امنیت. در نهایت نیز برخی پیشنهادهای کاربردی برای متخصصان بازاریابی صنعت گردشگری ارایه شده است.

مرگ ژان روش در سن 86 سالگی در حالی که تا آخرین روزهای عمر تلاش خود را برای ساخت فیلم های اتنوگرافیک و به کارگیری ابزار سینما در تعمیق و گسترش دانش انسان شناختی ادامه می داد، نه فقط این عل بلکه عرصه فیلم را دچار ضایعه ای جبران ناپذیر کرد. شخصیت روش بدون شک دارای ابعادی استثنایی و بی نظیر بود که سبب نفوذ بی همتای او در طول بیش از 60 سال در هر دو حوزه فیلم و انسان شناسی شد. دوش در هنگام مرگ بیش از 120 فیلم مردمنگارانه ساخته بود و بیش از 20 فیلم دیگر را نیز در مراحل مختلف ساخت و تدوین در دست داشت.

در کشور کهن سال ایران، به رغم پاره ای تغییر و تحولات در طول تاریخ، همواره گروه های متفاوتی زندگی کرده اند که در چارچوب جغرافیایی آن، خود را ایرانی نامیده اند. بکار بردن لفظ آریایی برای این مردم از سوی داریوش هخامنشی، قبایل امپراتوری را از دیگر قبایل متمایز ساخت، اما، توفیق حکومت هخامنشی در ایجاد واحد سیاسی یگانه متمرکز در تمامی سطوح اقتصادی، سیاسی و فرهنگی، نمی توانست پدید آورنده هویتی فراگیر باشد. در واقع، آنچه موجب همبستگی میان مردم اقصی نقاط امپراتوری می شد، بیش از هر چیز هدفِ دفع دشمنان مشترک بود و در هر شکست و اشغال درازمدت سرزمین توسط بیگانگان، تمایل به دفع آنها در تقویت همبستگی و رشد هویت مشترک تأثیرمی گذاشت. همچنین، از سوی دیگر، فتوحات سرزمینی امپراتوری، با فزونی افتخار ایرانی بودن به تقویت هویت ایرانی کمک کرد. در طول تاریخ، با از میان رفتنِ تدریجی تعارض های فرهنگی اقوام، مؤلفه های مشترک هویتی رشد یافتند و از چند قرن پیش زمینه های پدید آمدن هویت ملی را که بیش از هر چیز بر پایه دین قرار داشت فراهم ساختند. در کنار این مؤلفه هویتی باید به نقش برجسته اسطوره ها و تاریخ مشترک نیز اشاره کرد.

در دو سده اخیر که جهان مدرن شاهد شکل گیری دولت - ملت ها بوده است، روس ها با چه راهبردهایی توانستند نیروی ناسیونالیسم قومی بیش از صد قوم را مهار و کنترل کنند؟ پاسخ به این سوال از آن نظر اهمیت دارد که یکی از آزمایشگاه های واقعی برای مطالعه چالش های ناسیونالیسم ملی با ناسیونالیسم قومی تجربه روس ها است (که مارکیست های ایرانی از این تجربه به عنوان جمهوری خلق ها یاد می کردند). این مقاله با دیدگاه تاریخی - ساختاری (و با استفاده از مفاهیم انسان شناسی سیاسی) سعی کرده است به سوال محوری مذکور و سایر سوالات مرتبط پاسخ دهد. این مطالعه نشان می دهد که چگونه سه راهبرد ذیل توسط روس ها اجرا شد: الف) راهبرد «ناسیونالیسم در شکل و سوسیالیسم در محتوا» که در دوره لنین جایگزین سیاست ناسیونالیسم مذهبی روسی در زمان تزارها شد؛‌ ب) راهبرد «سوسیالیسم در شکل و روسی کردن در محتوای استالین» که به جای راهبرد لنین در دستور کار قرار گرفت؛ ج) راهبرد «سوسیالیسم در شکل و پلورالیسم در محتوای گورباچف» که جایگزین راهبرد استالین شد. این مطالعه برای مخاطب ایرانی موجه می سازد که چرا «جمهوری خلق ها»، که مارکیست های ایرانی بر آن تاکید می کردند، در عمل افسانه ای بیش نبوده است.