جایگاه نظریه و روش در بومی سازی و اسلامی سازی علوم انسانی

هدف این مقاله معرفی مهم ترین مبانی جامعه شناسی اسلامی، در قالب ارائة پارادایمی مقایسه پذیر با پارادایم های موجود است که ماهیت انسان و جامعه، هدف و روش تحقیق و ارزش ها در جامعه شناسی مهم ترین عناصر هستند. این پارادایم از نظر انسان شناسی، بر اصل فطرت استوار است و با ردّ جبر اجتماعی، تلفیقی را بین فردگرایی و کل گرایی روش شناختی میپذیرد و دربارة چیستی جامعه تصویری ارائه میکند که در آن، رابطة انسان با خداوند مد نظر قرار میگیرد. به علاوه، واقعیت اجتماعی را شامل نظم ها و قوانین تجربی و نیز سنّت های اجتماعی میداند؛ ضمن آنکه مناسبات اجتماعی را بر پایة عناصر متعدد شامل مهرورزی، استخدام متقابل انسان ها و تضاد تبیین میکند. اهداف تحقیق در این پارادایم عبارت اند از: تبیین علّی و معنا شناسی رفتار، نقد اوضاع اجتماعی و غایت شناسی پدیده های انسانی از حیث استنادشان به خداوند. همچنین به موجب این پارادایم، جامعه شناسی اسلامی دو سطح متمایز دارد: تجربی و فراتجربی. در سطح نخست، در مقام گردآوری به طور عمده، از روش استنباط فقهی- تفسیری و در مقام داوری، از روش تجربی و در سطح دوم، به فراخور مورد از هر یک از روش های معتبر، اعم از وحیانی، عقلی و تجربی بهره میگیرد. همچنان که در سطح نخست میکوشد از دخالت ارزش ها در توصیف و تبیین واقعیات تا حد امکان بکاهد؛ اما در سطح دوم، توسل به ارزش های دینی برای نقد اوضاع اجتماعی و ارائة راهکار برای تحقق وضعیت مطلوب را رد نمیکند.

۳.

علوم انسانی بومی بر مبنای منطق فازی

نویسنده: مریم زارعیان خدیجه سفیری

منبع: دانشگاه اسلامی سال پانزدهم بهار ۱۳۹۰ شماره ۱ (پیاپی ۴۶)

کلید واژه ها: منطق فازی علم بومی علم جهانی

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۴۱۱۹ تعداد دانلود : ۱۹۰۶

هدف: در این مقاله بر آنیم که با استفاده از منطق فازی نشان دهیم که می توان علوم انسانی را در طیفی دسته بندی کرد که یک سر آن، علم بومی و در سر دیگر آن، علم جهانی قرار دارد. رهیافتی که مطالعه بر مبنای آن انجام گرفته است، رهیافت فازی است. روش: روش مورد استفاده در این تحقیق، مبتنی بر استدلال نظری است. یافته: نتیجه بررسی نشان می دهد که می توان در دستگاه فازی به علوم انسانی از حیث معرفت شناسی، هستی شناسی و روش شناسی علم بومی یا علم جهانی، نمراتی از صفر تا ده داد. نتیجه گیری: تقلیل علوم انسانی به یکی از دو علم بومی یا غربی، جز نگاه مبهم چیزی برای ما به ارمغان نمی آورد. لذا شایسته است که به جای تقلیل علوم انسانی به یکی از این دو گزینه، برای هر نوع از دانش، درجه تعلق به مجموعه علم بومی را در نظر بگیریم. منطق فازی قابلیت این را دارد که درجه تعلق به این مجموعه را مشخص کند و خط کشی برای ما در راستای تولید علم بومی باشد.

۴.

مدل روش شناختی نظریه پردازی در علوم انسانی اسلامی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: مجید کافی غلامرضا جمشیدیها

منبع: روش شناسی علوم انسانی سال هجدهم پاییز ۱۳۹۱ شماره ۷۲

حوزه های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی علوم انسانی بومی سازی علوم انسانی جایگاه نظریه و روش در بومی سازی و اسلامی سازی علوم انسانی

تعداد بازدید : ۳۶۲۴ تعداد دانلود : ۱۸۹۵

۵.

تحول در علوم انسانی؛ چیستی، چرایی و چگونگی

نویسنده: سید محمدمهدی میرباقری

منبع: کیهان فرهنگی سال بیست و هفتم بهمن و اسفند ۱۳۸۹ شماره ۲۹۰ و ۲۹۱

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۳۳۱۶ تعداد دانلود : ۲۲۴۶

۶.

منطق تحول علوم انسانی در تمدن اسلامی/ گفت و گو با دکتر موسی نجفی

منبع: کیهان فرهنگی سال بیست و هفتم بهمن و اسفند ۱۳۸۹ شماره ۲۹۰ و ۲۹۱

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۳۲۴۸ تعداد دانلود : ۱۲۷۷

۷.

آیا «الگوی توسعه ایرانی ـ اسلامی» دست یافتنی است؟(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: علی پایا

منبع: روش شناسی علوم انسانی(حوزه و دانشگاه) ۱۳۸۸ شماره۶۰

کلید واژه ها: تکنولوژی لگوی توسعه علم و تکنولوژی اسلامی و بومی بن مایه مشترک انسانیت حساسیت تکنولوژی به ظرف و زمینه و گرانبار بودن آن از ارزش ها

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۲۸۶۷

اندیشه مربوط به طراحی و تدوین الگویی «ایرانی ـ اسلامی» برای دستیابی به توسعه، مدتی است که در کشور مطرح شده است. در این زمان، برخی نویسندگان و نهادها مقالات و طرح هایی در خصوص مشخصه های چنین الگویی ارایه کرده اند. در مقاله حاضر استدلال می شود که با توجه به آنکه همه الگوهای توسعه در زمره تکنولوژی ها محسوب می شوند و همه تکنولوژی ها به ظرف و زمینه ای که در آن به کار می روند، حساس اند و علاوه بر آن حامل ارزش هایی هستند که طراحان و نیز به کاربرندگان در آنها به ودیعه می گذارند، تکمیل و تدوین یک «الگوی ایرانی ـ اسلامی توسعه» به مثابه یک «تکنولوژی بومی» ممکن است؛ اما نکته مهمی که کمتر به آن توجه می شود، آن است که چنین الگویی (به فرض کارآمد بودن و طراحی عقلانی داشتن)، جز در برخی جزئیات با دامنه محدود، با الگوهای کارآمدی که در دیگر کشورها، برای توسعه به کار می روند، تفاوتی نخواهد داشت. به این اعتبار، یاد کردن از چنین الگویی با عنوان «الگوی ایرانی ـ اسلامی»، عمدتا نوعی «نامگذاری» و فعالیت «زبانی ـ معنایی» است و جنبه واقعی آن چندان برجسته نیست.

۸.

بررسی و نقد شرح ِدکتر عبدالحسین خسروپناه از «رویکرد استاد مطهری به علم و دین»(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: عزیز نجف پور آقابیگلو فاطمه گیتی پسند

منبع: پژوهشنامه انتقادی متون و برنامه های علوم انسانی سال سیزدهم تابستان ۱۳۹۲ شماره ۲۷

کلید واژه ها: علم دین علم دینی علم نافع علم و دین عقل و دین

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۲۷۱۹ تعداد دانلود : ۱۳۷۰

دکتر خسروپناه در کتاب رویکرد استاد مطهری به علم و دین به بررسی آرای مرحوم مطهری در باب علم، دین و مفهوم شناسیِ علمِ دینی پرداخته است. وی ضمن برشمردن چهار نوع رابطه میان علم و دین، به بررسی علل جدایی علم و دین در غرب پرداخته است و متعاقباً ضمن فریضه دانستن علم در سنت اسلامی به توافق علم و دین در این سنت اشاره کرده و دلایل و محاسن این امر را توضیح داده است. مطهری معیارِ دینی بودن علم را «نافع بودن» آن برای جامعة اسلامی می شمارد و هر علمی را که مقدمة عمل به واجب کفایی و یا عینی باشد، دینی می انگارد. به رویکرد علم شناختی و همچنین معیار استاد مطهری ایراداتی وارد است که خسروپناه بدان ها اشاره ای نکرده است. ایراداتی همچون عدم تمییز بین علوم دقیقه با علوم انسانی و اجتماعی، عدم تمییز بین علم و تکنولوژی، عدم توجه بر ساختار درونی علم و ناکارآمدی معیار نافع بودن در تمییز علم دینی از علم غیر دینی. از نظر مطهری در اسلام رابطة عقل و دین هم رابطة ملازمه است و ریشة تعارضات عقل و دین در غرب به اشکالات و اشتباهات کلیسا برمی گردد.

۹.

آسیب شناسی رشته علوم سیاسی در ایران(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: سید صادق حقیقت

منبع: راهبرد فرهنگ سال پنجم پاییز ۱۳۹۱ شماره ۱۹

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۲۷۰۵ تعداد دانلود : ۱۵۴۴

۱۰.

گزارشی از همایش تحول در علوم انسانی در دانشگاه تهران

منبع: کیهان فرهنگی سال بیست و هشتم فروردین و اردیبهشت ۱۳۹۰ شماره ۲۹۲ و ۲۹۳

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۲۶۴۶ تعداد دانلود : ۱۰۷۳

۱۱.

ارزیابی پارادایمی انسان به عنوان عنصر اساسی در طراحی پارادایم الهی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: محمدتقی ایمان

منبع: روش شناسی علوم انسانی(حوزه و دانشگاه) ۱۳۸۷ شماره۵۴

کلید واژه ها: تفسیری انتقادی پارادایم اثباتی مراتب معرفتی

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۲۶۴۳ تعداد دانلود : ۱۲۲۴

اگر چه بالاترین سطح معرفت از انسان، معرفت فلسفی اوست، ولی انسان به عنوان یک واقعیت اجتماعی زمانی قابل درک تجربی است که معرفت فلسفی بتواند به سطح پارادایمی و پس از آن به سطح معرفت علمی نازل گردد. در این بین پارادایم، مجموعه گفتارهای منطقی است که در ارتباط بین الاذهانی اندیشمندانی مورد پذیرش جامعه علمی قرار می گیرد و به سوالات اساسی درباره پیش فرض های هستی شناختی، معرفت شناختی، روش شناختی، انسان شناختی و ارزش شناختی علم پاسخ می دهد.در این مقاله ضمن معرفی پارادایم های غالب در علوم انسانی (اثبات گرایی، تفسیری و انتقادی)، سعی می شود تا پاسخ این سه پارادایم به سوالات انسان شناسی مورد بحث و بررسی قرار گیرد. آشنایی با تلقی پارادایم های غالب علوم انسانی درباره ماهیت انسان می تواند زمینه ساز نقد نظریه های لیبرالیستی، انتقادی، امانیستی و ارایه و گسترش درک مشترک از ماهیت انسان در پارادایم الهی باشد. این امر مقدمه ای برای نظریه پردازی در عرصه علوم انسانی و اجتماعی دینی، به منظور توصیف و تبیین بهتر و کارآمدتر رویدادهای انسانی و اجتماعی است.

۱۲.

بررسی امکان پارادایم جامعه شناسی اسلامی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: نوروز نیمروزی ناوخی

منبع: مطالعات میان رشته ای در علوم انسانی دوره پنجم پاییز ۱۳۹۲ شماره ۴ (پیاپی ۲۰)

کلید واژه ها: جامعه شناسی پارادایم اجتماع علمی جامعه شناسی اسلامی

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۲۴۳۵ تعداد دانلود : ۱۲۳۸

هدف از این مقاله بررسی امکان پارادایم جامعه شناسی اسلامی در شرایط کنونی با توجه به عدم توافق لازم در پذیرش علم دینی، فقدان فلسفه علوم اجتماعی اسلامی مدون، نبود علمی بنام جامعه شناسی اسلامی و اجتماع علمی پیرامون آن و فقدان سایر شرایط لازم جهت تحقق پارادایم مذکور است. پرسش اصلی مقاله حاضر این است که در بستر تحول از علوم انسانی موجود (با مبانی و رویکرد غربی) به علوم انسانی مطلوب موردنظر (با مبانی و رویکرد اسلامی) با توجه به پسینی و تصادفی بودن امر پارادایم در تاریخ علم، در حال حاضر صحبت از پارادایم جامعه شناسی اسلامی تا چه حد امکان پذیر است؟ چارچوب نظری این مبحث نظریه ی کوهن در تاریخ و فلسفه علم است. روش تحقیق، مطالعه ی اسناد موجود در خصوص مسئله ی پیدایش پارادایم علمی با استفاده از تکنیک فیش برداری از کتب و اسناد موجود است. نتایج بررسی ها مؤید آن است که صحبت از یک پارادایم جدید بدون نقد و ابطال پارادایم های رایج در مواجهه با نیازها و مسائل جدید در میان اعضای اجتماع علمی و پیدایش آن را صرفاً حاصل ترکیب پارادایم های رایج دانستن، اشکالات جدی فلسفی، منطقی و دشواری های عملی به دنبال دارد. در نهایت آسیب هایی به مبانی فکری و اعتقادی پارادایم جامعه شناسی اسلامی در نتیجه ی عدم پذیرش آن به عنوان یک پارادایم جانشین در میان اعضای اجتماعات علمی دنیا به ویژه کشورهای اسلامی به همراه دارد.

۱۳.

تحلیل محتوای کیفی قیاسی و بهره گیری از آموزه های اسلامی در علوم اجتماعی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: علیرضا محسنی تبریزی علی سلیمی

منبع: روش شناسی علوم انسانی سال هجدهم پاییز ۱۳۹۱ شماره ۷۲

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۲۳۹۹ تعداد دانلود : ۱۲۹۶

۱۴.

بازسازی علوم انسانی از طریق بازسازی مبانی نظری آن

نویسنده: محمدعلی رمضانی فرانی

منبع: علوم انسانی (دانشگاه امام حسین) مهر ۱۳۷۹ شماره ۳۵

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۲۳۶۶ تعداد دانلود : ۱۱۵۹

۱۵.

موانع فرهنگی فرا روی تولید علوم انسانی اسلامی

نویسنده: مهدی جمشیدی

منبع: کیهان فرهنگی سال بیست و هفتم بهمن و اسفند ۱۳۸۹ شماره ۲۹۰ و ۲۹۱

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۲۳۰۸ تعداد دانلود : ۱۲۸۰

۱۶.

تحلیلی بر محرک کنش با رویکرد مقایسه ای بین دیدگاه های جامعه شناسان غربی و اسلام(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده: اکبر میرسپاه منصور حقیقتیان محسن صادقی امینی

منبع: معرفت فرهنگی اجتماعی سال سوم بهار ۱۳۹۱ شماره ۲ (پیاپی ۱۰)

کلید واژه ها: رفتار کنش نیت محرک کنش مطالعة موضوعی رویکرد مقایسه ای نظریة کنشی اسلام

حوزه های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی علوم انسانی بومی سازی علوم انسانی جایگاه نظریه و روش در بومی سازی و اسلامی سازی علوم انسانی

تعداد بازدید : ۲۳۰۵ تعداد دانلود : ۱۱۵۰

امروزه طرح گسترده مباحثی چون بومی سازی و اسلامی سازی دانش، ضرورت استخراج و تبیین دیدگاه اسلام دربارة مسائل اساسی علوم انسانی از جمله جامعه شناسی را بیش از پیش نمایان ساخته است. اما درتبیین علوم انسانی اسلامی، دو شیوه هست: اول نفی مطلق دستاوردهای کنونی و پایه ریزی پارادایم جدید علمی؛ دوم استفاده از علوم موجود وپالایش و تکمیل آن با بهره گیری از آموزه های اسلام. این مقاله، با روش اسنادی بر مبنای رهیافت دوم و با رویکرد مقایسه ای که از روش های اصلی تحقیقات در علوم اجتماعی است، مفهوم کنش را در آرای اندیشوران شاخص غربی بررسی، و نظر قرآن و روایات را در این باره شرح داده، به مقایسه تطبیقی آنها پرداخته است. اسلام برخلاف اغلب نظریات غربی، که به نوعی تحلیل دو متغیره و یک بعدی در این خصوص پرداخته اند، با تحلیل همه جانبه از موضوع کنش، به ابعاد روانی، جسمی، طبیعی و اجتماعی در صدور کنش اشاره نموده و پنج رکن اصلی کنش را کنشگر، آزادی، فرصت، امکانات و انگیزه (نیت) دانسته است

۱۷.

مبانی روش شناختی نظریه سازی در جامعه شناسی اسلامی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: سید محمدصادق مهدوی حسین بستان (نجفی)

منبع: روش شناسی علوم انسانی سال هجدهم تابستان ۱۳۹۱ شماره ۷۱

حوزه های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی علوم انسانی بومی سازی علوم انسانی جایگاه نظریه و روش در بومی سازی و اسلامی سازی علوم انسانی

تعداد بازدید : ۲۲۲۰ تعداد دانلود : ۱۴۳۷

۱۸.

ضرورت نوسازی علوم انسانی بر پایه دین/ گفت وگو با دکتر محمدصادق کوشکی

منبع: کیهان فرهنگی سال بیست و هشتم مرداد و شهریور ۱۳۹۰ شماره ۲۹۶ و ۲۹۷

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۲۱۴۸ تعداد دانلود : ۱۲۰۴

۱۹.

تحول در علوم انسانی؛ از شعار تا واقعیت

نویسنده: محمدمهدی بهداروند

منبع: کیهان فرهنگی سال بیست و هشتم فروردین و اردیبهشت ۱۳۹۰ شماره ۲۹۲ و ۲۹۳

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۲۱۴۱ تعداد دانلود : ۱۲۰۸

۲۰.

چالش با سیطره غربگرایی

نویسنده: مهدی جمشیدی

منبع: کیهان فرهنگی سال بیست و هشتم فروردین و اردیبهشت ۱۳۹۰ شماره ۲۹۲ و ۲۹۳

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۲۱۳۲ تعداد دانلود : ۱۰۹۶

درخت حوزه‌های تخصصی