درخت حوزه‌های تخصصی

سفرنامه‎نویسی بین ساکنان سرزمین‎های باستانی از بهترین عادات بوده و نزد مسلمانان ساکن در آسیای غربی و ساکنان اروپای کهن که در تمدّن یونانی و رُمی جای دارند نیز چنین است نکتة قابل ذکر در مورد سفرنامه‎ها، اهمّیّت آنها نزد خوانندگان آنها در زمانة ما و نحوة اندیشیدن و شیوة برخورد سفرنامه‎نویس با مشاهدات خود بوده است. ما به هنگام خواندن یک سفرنامه، به خردترین نکات تا عمومی‎ترین مسائل توجّه می‎کنیم و مترصّد هستیم تا از طریق یک سفرنامه، خود را به دنیای حاکم بر شرایط فکری نویسندة آن ببریم. بنابراین مسائلی نظیر بی‎طرف بودن نویسنده، تعلّق او به یکی از شیوه‎های فکری حاکم و تعادل در اندیشیدن، همگی در نوشته‎های او تأثیرگذار هستند. کتابشناسی مناطق مختلف ایران را بر اساس شرایط مطالعاتی و میزان علائقی که محقّق و جغرافیدان ایرانی و خارجی برای آن قائل شده‎اند، می‎توان به گروه‎های زیر تقسیم نمود: محدوده‎های مرکزی ایران، محدودة جنوبشرق ایران، جنوبغرب، محدوده‎های مرکزی ایران،غرب،شرق و بالاخره شمال ایران. آنچه در این نوشتار منظور است، محدوده‎های شمالی ایران و به ویژه سواحل پیرامونی دریای خزر است. دریای خزر خود دارای مقاطع مطالعاتی متعدّد و انگیزه‎های متحوّلی است که به هر حال منجر به غنای کتابشناسی این عرصة آبی شده است. قدیمی‎ترین منابعی که دربارة دریای خزر در دسترس داریم، مربوط به پیش از اسلام است که البتّه منابع موجود و قابل استفاده چندان نیست. شاید علّت کمبود منابع جغرافیایی مربوط به دورة پیش از اسلام خزر و پیرامون آن را بتوان تحوّلات سیاسی فراوان و جنگ‎های متعدّد دانست. این علل بر تمامی سرزمین ایران پیش از انقلاب مؤثّر بوده است و خلأ مطالعاتی منحصر به دریای خزر و عرصه‎های پیرامونی آن نیست.

شناخت دقیق و هم‌زمان واقعیّت‌های اقلیمی و پدیده‌های اکولوژیکی مستلزم بکارگیری روشی است که از کلّی گویی در آن اجتناب شده و برمبنایی محکم استوار باشد. طبقه‌بندی اقلیمی پاپاداکیس که تأکید آن بر نقش عوامل بوم‌شناختی است، با دارا بودن بیش از 440 زیرگروه اقلیمی و علیرغم پیچیدگی خاصّ خود چنین امتیازی را دارا است. در این مقاله ضمن معرّفی اجمالی روش پاپاداکیس، داده‌های هواشناسی 38 ایستگاه منتخب در ایران پردازش و با استفاده از روش فوق مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. معیارهای این روش عبارتند از: سختی زمستان و گرمی تابستان، طول فصل بدون یخبندان، تبخیر و تعرّق پتانسیل، بیلان آبی و توزیع فصلی آن . دستاوردها بیانگرآن است که از نظر شرایط دمایی تابستانی 90 درصد از ایستگاه‎ها در طبقة پنبه2 و 10 درصد در طبقة ذرّت3 قرار دارند. با توجّه به شرایط دمای زمستانی، ایستگاه‌های مورد بررسی از تنوّع بیشتری برخوردارند، به‎نحوی که 37 درصد در طبقة مرّکبات4 ، 34 درصد در طبقة جو،5 26 درصد در طبقة گندم6 و 3 درصد در طبقة حارّه‌ای7 قرار دارند. به‎طور کلّی ایستگاه‎های فوق از نظر رژیم حرارتی 40 درصد در گروه جنب حارّه‎ای و 60 درصد دارای رژیم حرارتی برّی و از نظر رژیم رطوبتی در دو گروه مدیترانه‌ای (55 درصد) و بیابانی (45 درصد ) هستند . شاخص فصلی رطوبت نشان می‌دهد که 45 درصد از ایستگاه‌ها فاقد فصل مرطوب می‌باشند. نتیجة نهایی بیانگر آن است که کلّ ایستگاه‌ها در 7 گروه، 11 نوع و 21 تیپ خرد اقلیمی قرار دارند. این امر مبیّن تنوّع زیاد اگروکلیمایی ایران و همین‌طور توانایی بالای روش پاپاداکیس در نمایش جزئیات و خرده نواحی اقلیمی است.

"شبکه های ارتباطی به ویژه راه ها و سیستم های مخابراتی به عنوان عناصر پیوند دهنده میان سکونتگاه ها نقش شایان توجهی در تبادل جریانات بین نقاط شهری و روستایی دارند. در نیم قرن اخیر به لحاظ نظری روابط شهر و روستا در ایران عمدتا در قالب تئوری «سرمایه داری بهره وری» تبیین و تفسیر می شد، اما طی دهه های اخیر با طرح تئوری «دولت و شهرنشینی» تئوری مذکور زیر سوال رفت. مقاله حاضر در چارچوب این تئوری منتها با تاکید بر نقش دولت در توسعه عمران روستایی تهیه شده است. بر این اساس ابتدا نقش دولت در توسعه دو بخش مهم زیربنایی یعنی راه های روستایی و دفاتر مخابراتی در محدوده استان گلستان، به طور نمونه تشریح و سپس تاثیر آن در تحول نظام حمل و نقل روستایی تجزیه و تحلیل شده است. نتایج تحقیق نشان از تاثیر شگرف گسترش شبکه ارتباطی (راه و تلفن) در تحول سیستم حمل و نقل روستایی دارد. برای مثال در سال 1383 از مجموع 9844 دستگاه انواع وسیله نقلیه فعال در سطح 742 آبادی استان 79.5 درصد آنها در آبادی های برخوردار از جاده آسفالته مشغول فعالیت بوده اند. این نسبت برای اتومبیل های سواری 82.9 درصد و برای وسایل باری 76.3 درصد می باشد. در حالی که 57.3 درصد آبادی های برخوردار از جاده شوسه فاقد هرگونه وسیله نقلیه بوده اند. نکته درخور توجه دیگر پیدایش آژانس های تلفنی در سطح روستاها است، به طوری که احداث دفاتر مخابراتی در 738 آبادی استان سبب شده است، بیش از 113 آژانس تاکسی تلفنی در سطح 73 آبادی احداث شود و با استفاده از 516 اتومبیل سواری روزانه حدود 2890 بار سرویس گیری کرده و به جای جابه جایی مسافران روستایی بپردازند. مقصد 42 درصد این مسافرین نقاط شهری، 31 درصد روستاهای دیگر و 27 درصد داخل روستاهای محل سکونت آنها بوده است. از نتایج دیگر تحقیق می توان به کاهش زمان مسافرت و افزایش تعداد ترددهای روزانه اشاره کرد که در جاده های آسفالته دو برابر جاده های شوسه می باشد. در نتیجه بیش از 91.5 درصد حجم جا به جایی مسافران روستا - شهری در طی یک سال به استفاده از جاده های آسفالته روستایی انجام شده است."

به دنبال اجرای سیاستهای عدم تمرکز فعالیتهای صنعتی در کلان شهر تهران و استقرار صنایع در شعاع 120 کیلومتری تهران، شهر صنعتی کاوه با هدف استفاده از اراضی غیرکشاورزی و تامین تاسیسات زیربنایی و خدمات رفاهی برای واحدهای صنعتی در سال 1352 ساخته شد. ایجاد شهر صنعتی مزبور، اثرات فضایی گسترده ای را برای شهر ساوه که در فاصله ده کیلومتری آن قرار دارد، بر جای گذاشت. پیامدهای اثرات یاد شده از دو زاویه قابل ملاحظه است،پیامدهای مثبت و پیامدهای منفی.توسعه صنعتی، ایجاد اشتغال ، افزایش سطح درآمد های عمومی و … از جنبه های مثبت این پیامدها قلمداد میگردد و رشد شتابان بیرویه شهر و سیل گسترده مهاجرتها، که عمدتاً از روستاها صورت میگیرد، و نبود امکانات و گرانی بخش زمین و افزایش بیرویه بهای مسکن و اجاره بها، جدایی گزینی قومی، حاشیه نشینی وخلق مشکلات زیست محیطی و … از پیامدهای منفی این توسعه محسوب میشود. نگارندگان در این پژوهش تلاش مینمایند ضمن بررسی موضوع به تجزیه وتحلیل پیامدهای یاد شده و ارائه رهنمود بپردازند.