حسن افراخته

برون رفت از بحران های معیشتی طبق نظریه معیشت پایدار از راه هایی همچون توسعه گردشگری در نواحی روستایی میسر می شود. در عصر کنونی به کارگیری گردشگری الکترونیک روستایی، دستیابی به اهداف اقتصادی، اجتماعی و محیطی توسعه پایدار روستایی را تسریع و تقویت می بخشد. پژوهش حاضر باهدف بررسی و تحلیل وضعیت بنیان های معیشتی روستاهای مورد مطالعه و طرح گردشگری الکترونیک در بین روستاییان و درک بینش آنان انجام شده است. پژوهش حاضر ازنظر هدف کاربردی باشد. از نظر روش انجام، ترکیبی(کمی-کیفی) است. داده ها از طریق مطالعات اسنادی(کتب، مقالات، آمارنامه ها) و پژوهش میدانی(پرسشنامه، مصاحبه) گردآوری شده است. بدین منظور 16 شاخص و 78 متغیر که در شکل گیری سرمایه های معیشتی دخیل بوده، شناسایی و براساس آن پرسشنامه ای به صورت طیف لیکرت در اختیار جامعه نمونه پژوهش (311 خانوار) قرار گرفت. در بخش کیفی فرآیند نمونه گیری با رویکرد پدیدار شناختی صورت گرفت، سپس مصاحبه عمیق با ساکنان نواحی روستایی انجام شد که تا 36 نفر اشباع نظری حاصل شد. به منظور تجزیه وتحلیل اطلاعات از نرم افزارهایSPSS ،Excel، MAXQDAو Arc GIS بهره گرفته شد. طبق نتایج، در بخش کمی با استفاده از مدل تاپسیس، در مرحله اول مشخص شد که سرمایه های طبیعی و اجتماعی وضعیت مطلوبی را نسبت به سایر دارایی ها داشته اند. در مرحله دوم وضعیت بنیان های معیشتی در روستاهای مورد مطالعه به تفکیک مورد بررسی قرار گرفت که در این میان روستاهای شهربیجار، شیرکوه و حلیمه جان به ترتیب با ضرایب 654/0، 546/0و 526/0 در رتبه های اول تا سوم قرار گرفتند. در گام بعدی و در بخش کیفی روستاییان بینش خود از گردشگری الکترونیک را به مثابه بازدید، تبلیغ و بازاریابی، خریدآنلاین، حذف واسطه ها و کسب و کارهای نوین تعبیر می کنند. همچنین در بررسی ها مشخص شد روستاییان کمتر برخوردار از سرمایه های معیشتی بینش متنفاوتی نسبت به روستاییان برخوردار از سرمایه های معیشتی دارند.

پژوهش حاضر، از نظر هدف، کاربردی و بنیادی و دارای ماهیت تفسیری و تحلیلی و از نظر روش، در گروه پژوهش های کمی و کیفی قرار دارد. جهت تجزیه و تحلیل اطلاعات نیز از روش گراندد تئوری و مدل ترکیبی (FSORA، FCOPRAS)،(EDAS)، و نرم افزار SPSS، استفاده شد. نتایج برخورداری روستاها از شاخص های گردشگری نشان داد که از بین روستا های مورد مطالعه روستای لالان و شمشک در بهترین وضعیت، و روستای حصارک در بدترین وضعیت قرار دارد. همچنین نتایج تئوری زمینه ای به منظور بررسی بستر های حاکم بر توسعه گردشگری نشان داد، بستر های (حکمروایی مطلوب گردشگری، نهادینه سازی فرهنگ گردشگری، رویکرد نامتمرکز گردشگری، تدوین برنامه راهبردی از طریق ظرفیت ها و توانمندی های رقابت پذیر گردشگری، تشکیل تیم تخصصی در زمینه توسعه گردشگری، توسعه زیرساخت های گردشگری، تبلیغات مناسب گردشگری) از سوی متخصصان پیشنهاد شد و از بین آنها، حکمروایی مطلوب گردشگری با مقدار وزن 33/72، بیشترین میزان اهمیت را به خود اختصاص داده است. همچنین نتایج تئوری زمینه ای به منظور بررسی پیامد های حاصل از توسعه گردشگری نیز نشان داد پیامدهای شناخته شده از جانب متخصصان شامل توسعه پایدار گردشگری، ارتقاء کیفیت زندگی، رونق بازاریابی، افزایش آگاهی و دانش گردشگری در روستا ها بوده است که از بین پیامد های مطرح شده، توسعه پایدار گردشگری با مقدار وزن 54/72، بیشترین میزان اهمیت را به خود اختصاص داده است. در نهایت اینکه بین بستر های حاکم و پیامد های توسعه گردشگری بر مبنای مزیت های رقابت پذیری ناحیه کوهستانی رودبار قصران ارتباط معنادار و مثبت وجود دارد.

امروزه تجارت در بستر اینترنت به پدیده ای جهانی تبدیل شده است که در پی آن شاهد رشد سریع بازاریابی الکترونیک هستیم. روستاها که به عنوان یکی از ارکان اصلی تولید مطرح هستند، پتانسیل زیادی در بهره گیری از خدمات تجارت الکترونیک دارند. با توجه به جایگاه فناوری اطلاعات و ارتباطات در عرصه جهانی و وجود مشکلات زیاد در نواحی روستایی از جمله عرضه محصولات تولیدی، راهکار بازاریابی الکترونیک یکی از رهیافت های توسعه در این زمینه است. در پژوهش حاضر، پیشران های موثر بر بازاریابی الکترونیک در نواحی روستایی شهرستان خوشاب شناسایی شده است. این پژوهش به لحاظ هدف کاربردی، به لحاظ روش گردآوری و تحلیل داده ها، روش ترکیبی و از نظر ماهیت، توصیفی تحلیلی است. پس از واکاوی ادبیات و پیشینه پژوهش در منابع، داده های لازم با روش دلفی در سه مرحله گردآوری شد و برای تحلیل آن از روش تحلیل ساختاری میک مک بهره گرفته شد. مشارکت کنندگان پژوهش (روش دلفی) 26 نفر از خبرگان و متخصصان بازاریابی و توسعه روستایی بودند. 18 متغیر اولیه در ابعاد موثر اقتصادی، اجتماعی فرهنگی، زیرساختی محیطی و سیاسی نهادی شناسایی شد. در ادامه، متغیرهای اولیه در چارچوب ماتریس اثر متقاطع در نرم افزار میک مک تعریف شد. وضعیت صفحه پراکندگی متغیرها نشان دهندهء ناپایداری سیستم بازاریابی الکترونیک در محدوده است که بیشتر متغیرها در اطراف محور قطری صفحه پراکنده اند؛ بر همین اساس، پنج دسته متغیر شناسایی شد. در نهایت، با توجه به امتیاز بالای تاثیرگذاری مستقیم و غیرمستقیم، 11 عامل اصلی به مثابهء پیشران های کلیدی تاثیرگزار در ایجاد بازاریابی الکترونیک در نواحی روستایی شهرستان خوشاب شناخته شد. از بین این عوامل،  تلاش دولت برای دسترسی بدون تبعیض به فناوری اطلاعات و بازاریابی الکترونیک در مرتبه اول، تصویب قوانین لازم و مهیانمودن زیرساختار حقوقی و قانونی، کیفیت و سهولت دسترسی به نهادهای پشتیبان، رقابتی شدن بازار کشاورزی و افزایش سهم معاملات الکترونیک، افزایش اعتماد به این نوع بازاریابی، امنیت شبکه بازاریابی الکترونیک و ... به ترتیب در درجات بعدی اهمیت قرار دارند.

مقدمه: مشارکت روستاییان در انجام امور روستا نقش مهمی در توسعه روستا ایفا می نماید. بخش تعاون همگام با بخش اقتصاد خصوصی و دولتی در اقتصاد ملی، از الگوی بخش سوم اقتصاد در کنار دیگر نظریات توسعه به عنوان راهکارهایی در جهت اشتغال زایی و دستیابی به توسعه در روستاهای کشورهای در حال توسعه مدد گرفته می شود. شرکت های تعاونی تولید روستایی در اقتصاد کشور نقش مهمی را ایفا می کنند.هدف: هدف از انجام پژوهش حاضر، تعیین عوامل موثر بر مشارکت اعضای شرکت های تعاونی روستایی در شهرستان شهریار از استان تهران است.روش شناسی تحقیق: تحقیق حاضر با هدف سنجش میزان مشارکت روستاییان شرکت های تعاونی روستایی در شهرستان شهریار انجام گردید است. جامعه آماری مورد مطالعه 3000 نفر عضو شرکت تعاونی روستایی شهرستان شهریار است که در 56 روستای شهرستان بسر می برند. جامعه نمونه 345 عضو شرکت تعاونی بصورت تصادفی انتخاب شده است. داده های تحقیق با استفاده از مطالعات اسنادی و میدانی (پرسشنامه) جمع آوری شده است. برای اعتبار پرسشنامه از آلفای کرنباخ  استفاده شده که بیش از 83 درصد پرسشنامه  از این مدل  مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. در بررسی متغیر های تحقیق، میزان و نحوه مشارکت اعضا، و عوامل درونی و بیرونی موفقیت شرکت های تعاونی روستایی و نیز میزان رضایت اعضا از شرکت تعاونی مورد تاکید قرار گرفته است.قلمرو جغرافیایی پژوهش: قلمرو جغرافیایی این پژوهش، شهرستان شهریار در استان تهران است.یافته ها: یافته ها نشان داد که نخست، بین ویژگی های فردی، رضایت مندی، نگرش و مشارکت اعضای شرکت تعاونی با میزان موفقیت شرکت ارتباط معنی داری وجود دارد. سپس، متناسب با اندازه جمعیت روستاهای شهرستان شهریار، میزان مشارکت روستاییان درفعالیت های شرکت تعاونی بیشتر شده است. عوامل برون سازمانی (با میانیگن 99/2) نسبت به عوامل درون سازمانی (با میانگین 56/2) بر مشارکت اعضاء در شرکت های تعاونی روستایی تاثیر بیشتری داشته است. نتایج: این تحقیق نشان داد که در میزان مشارکت اعضای تعاونیهای شهریار برحسب نوع تعاونی تفاوت های اساسی دیده می شود. از سوی دیگر، بین عملکرد مالی شرکت های تعاونی و میزان مشارکت اعضاء در شرکت های تعاونی شهرستان شهریار رابطه معنی داری وجود دارد. به عبارت دیگر هر چه مدیریت شرکت های تعاونی با اصول و ارزش های تعاون، و نیز با قوانین و مقررات مرتبط با تعاونی ها آشنا باشند و از مهارت های ارتباطی، انسانی و ادراکی به بهترین وجه بهره گیرند، در ارتقای میزان مشارکت نقش مستقیم دارد.واژگان کلیدی: توسعه روستائی، شرکتهای تعاونی روستائی، مشارکت روستایی،شهرستان شهریار

یکی از جلوه های عمده استمرار توسعه نیافتگی را می توان در پیوستگی و حتی تشدید شکاف درآمد و ثروت میان کشورهای فقیر و کشورهای غنی، در جهان امروز مشاهده کرد. به عبارت دیگر، در همه کشورها اعم از پیشرفته و عقب مانده مناطقی از جمله روستاها وجود دارد که از رشد و توسعه کمتری نسبت به سایر مناطق برخوردارند و مردم این مناطق به دلایلی که خارج از کنترل آنها بوده از سطح رفاه کمتری نسبت به بقیه بهره می برند. از سوی دیگر تجربیات تمامی نظریات توسعه نشان می دهد که دستیابی به توسعه در هر سطحی و با هر هدفی که باشد نیازمند برنامه ریزی اصولی، کارامد و اجرای دقیق آن است. اما مسئله اصلی این است چه دلیلی باعث این شده که بعضی از مناطق از جمله نواحی روستایی که دارای منابع مهم و برتری های جهت رشد و توسعه می باشند نه تنها هیچ پیشرفتی نداشته اند بلکه به عنوان یک منطقه توسعه نیافته نسبت به مناطق اطراف خود باقی مانده اند. هدف اصلی این پژوهش جمع یندی مطالعات مربوط به موانع، چالش ها و تله توسعه نیافتگی و یا همان تله فقر در توسعه روستایی با استفاده از روش تحلیل محتوا است. این پژوهش، در زمره پژوهشهای اسنادی و کتابخانه ای جای می گیرد. روش تحقیق توصیفی - تحلیلی بوده و رویکرد تحقیق کمی – کیفی با تأکید بر کیفی است. جامعه آماری پژوهش شامل کلیه مقالات چاپ شده در ارتباط با موضوع پژوهش است که درنشریات داخلی و خارجی استفاده شده است. بر این اساس 95 مقاله انتخاب و مورد بررسی قرار گرفتند. نتایج حاصل از پژوهش نشان می دهد که با توجه به تحلیل محتوای مطالعات صورت گرفته تله ی توسعه نیافتگی در نواحی روستایی در 4 معیار(تله های بهره وری، آسیب پذیری اجتماعی، نهادی و محیطی) مورد بررسی قرارگرفته شد، که بیشترین شاخصهای مربوط به تله های بهره وری، آسیب پذیری، نهادی و محیطی به ترتیب نوسان قیمت محصول، فقدان سرمایه و پس انداز، ضعف نهادها و فقدان زیرساخت و شبکه ارتباطی نسبت به سایر شاخصها می باشند. همچنین در مجموع تله ی آسیب پذیری اجتماعی و شاخصهای مربوط به آن بیشتر از سایر تله های توسعه نیافتگی در نواحی روستایی مورد توجه واقع شده است.

مقدمه:  کیفیت نامطلوب و آسیب پذیری نسبتا زیاد مساکن روستایی از حوادث زیان بار و نا خواسته طبیعی هرساله هزینه های زیادی را بر خانوار و جامعه روستایی تحمیل می نماید این امر به دلیل استفاده از مصالح کم دوام، مکان یابی غیر اصولی و نامناسب و ... می باشد. لذا برای رفع مشکالات روستایی و تسهیل درفرایند توسعه روستایی دولت در برنامه چهارم توسعه طرح ملی مقاوم سازی مساکن روستایی را بصورت همه جانبه آغاز کرد. در این طرح تسهیلات مقاوم سازی با اهدافی چون: احداث مسکن مقاوم، تامین مسکن متناسب با نیاز روستاییان و ... به روستاییان عرضه می گردد.هدف:  هدف این تحقیق تحلیل اثربخشی تسهیلات مقاوم سازی برتوسعه مسکن روستایی است.روش شناسی:  پژوهش حاضر با رویکرد کاربردی و در قالب مطالعات تحلیلی توصیفی صورت پذیرفت. جامعه آماری مطالعه حاضر مساکن برخوردار از تسهیلات مقاوم سازی شده بخش مرکزی شهرستان شهریار می باشد .در بخش مرکزی شهرستان شهریار در برهه زمانی6 ساله اجرای طرح بهسازی که با برنامه چهارم توسعه مصادف می باشد614 واحد مسکونی مقاوم سازی شده است. بمنظور تعیین حجم نمونه از فرمول کوکران استفاده شد، برمبنای این فرمول 120 نفر از روستائیانی که از تسهیلات اعطایی استفاده نمودند، انتخاب شدند. روش پژوهش مطالعه حاضر اسنادی میدانی می باشد .در مطالعات میدانی برای جمع آوری داده ها از پرسشنامه محقق ساخته بهره گرفته شد .برای سنجش روایی و پایایی ابزار تحقیق از روش آلفای کرونباخ استفاده شد .برای آزمون فرضیات و همچنین اولویت بندی عوامل و گویه های مؤثر در ثربخشی تسهیلات مقاوم سازی از آزمون های علامت t تک نمونه ای و پیرسون و رگرسیون خطی استفاده شد.قلمرو جغرافیایی پژوهش:  این مطالعه در مناطق روستایی شهرستان شهریار به انجام رسید.یافته ها و بحث:  نتایج نشان داد که، مؤثرترین متغیر مستقل در این معادله، مدیریت اجرای طرح تسهیلات بانکی هستند. با توجه به اینکه ضریب بتای آن برابر با 0.65 است به ازای هر یک واحد تغییر در انحراف معیار اقرار به اشتباهات و شکست ها، به اندازه 0.65 در انحراف معیار اثربخشی طرح مقاوم سازی در توسعه مسکن روستایی (متغیر وابسته) تغییر ایجاد می گردد. به عبارت دیگر با افزایش مدیریت اجرای طرح تسهیلات بانکی، میزان اثربخشی طرح مقاوم سازی در توسعه مسکن روستایی نیز افزایش پیدا می کند و بالعکس. بعد از مدیریت اجرای طرح تسهیلات بانکی، سطح درآمد خانوار قویترین متغیر مستقل است که، دارای جهت مثبت است. ضریب بتای این متغیر 0.197 است که نشان می دهد به ازای هر واحد تغییر در انحراف معیار سطح درآمد خانوار، به اندازه 0.197 در انحراف معیار اثربخشی مثبت طرح مقاوم سازی در توسعه مسکن روستایی (متغیر وابسته) تغییر ایجاد می گردد.نتیجه گیری: نتایج حاصل از پژوهش بیان گر این واقعیت می باشد که از بین عوامل اثرگذار براثربخشی تسهیلات مقاوم سازی بیش از همه عوامل نحوه مدیریت اجرای تسهیلات و به ترتیب سطح درامد خانوار و سطح آگاهی روستاییان تاثیرگذار بوده اند.

اقتصاد کنونی جهان، اکوسیستم ها و جوامع انسانی را در تنگنای بحرانی قرار داده است. سرمایه داری نولیبرال در پی حداکثر سازی سود، همه عناصر طبیعت را به کالا تبدیل کرده و آن را توجیه علمی می نماید. هدف اصلی مقاله حاضر، ارائه چارچوب مفهومی در اقتصاد اکولوژیک است. در معنای دقیق علمی، اقتصاد بوم شناختی به سیستم اقتصادی اطلاق می شود که با اصول اولیه اکولوژی و نیز "اصول سیستمی زندگی" هماهنگی دارد. اقتصاد بوم شناختی به معنای وسیع تر به تئوری و عمل اقتصادی اشاره دارد که اقتصاد را مسلط بر حوزه های طبیعت، جامعه و فرهنگ نمی بیند بلکه معتقد است که اقتصاد باید همراه و در درون طبیعت، جامعه و فرهنگ، فعال باشد. از نظر روش شناسی، چهار اصل اساسی برای اقتصاد بوم شناختی بر اساس نظریه سیستم های حیات و فلسفه ارگانیسم مشخص می شود. این چهار اصل عبارتند از سیستم های تودرتو، شبکه های خود مولد، سیستم های باز و تعاملات شناختی. پرسش اساسی آن است که چگونه می توان این اصول را برای طراحی یک سیستم اقتصادی اکولوژیکی که در سطوح فردی، اجتماعی و زیست محیطی تسهیل کننده زندگی است، به کار برد. تحقیق حاضر، اقتصاد بوم شناختی را به تئوری سیستم ها متصل می کنند که می تواند توجیه کننده ضرورت تحقیق باشد. یافته ها نشان می دهد که اقتصاد بوم شناختی باید به فعالیت هایی که رفاه انسان ها و غیرانسان ها و همچنین کل اکوسیستم ها را به حداکثر می رساند، اولویت بدهد و هدف اصلی آن باید خدمت به فرآیندهای زندگی در سیستم های اجتماعی و اکولوژیکی باشد.

در ایران اقدامات توسعه ای در روستاها با اولویت توسعه کالبدی - فضایی بر اساس طرح هادی روستایی انجام می گیرد. طرح هادی یا به عبارتی طرح جامع توسعه روستایی، با اهداف ایجاد زمینه توسعه و عمران روستا باتوجه به شرایط فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی؛ تأمین امکانات اجتماعی، تولیدی و رفاهی؛ هدایت وضعیت فیزیکی روستا؛ ایجاد تسهیلات برای بهبود مسکن روستائیان و خدمات محیط زیستی و عمومی، تهیه و اجرا شده است. با عنایت به اینکه این طرح از برنامه دوم توسعه موردتوجه نظام سیاست گذاری و برنامه ریزی قرار گرفته است و همچنین باتوجه به اهمیت طرح هادی در سطح روستاهای کشور ایران، ارزشیابی عملکرد اجرای این طرح و همچنین آگاهی از دستاوردهای آن ضروری است تا با شناسایی نقاط قوت و ضعف این طرح از نتایج آن برای اصلاح چهارچوب مفهومی طرح و یا تغییر بنیانی در چهارچوب آن استفاده شود. لذا، پژوهش حاضر که ازنظر هدف کاربردی و ازلحاظ روش از نوع کیفی (مبتنی بر رویکرد نظریه زمینه ای) است، به ارزشیابی پیامدگرای طرح هادی در سکونتگاه های روستایی ایران پرداخته است. داده های موردنیاز به روش مصاحبه نیمه ساختاریافته با 25 تن از کارشناسان و خبرگان جمع آوری و با بهره گیری از نرم افزار مکس کیودا کدگذاری (باز، محوری و گزینشی) و تحلیل شد. نتایج این پژوهش نشان داد که روند تهیه و اجرای طرح هادی در سکونتگاه های روستایی کشور پیامدهای مثبت (مانند بهبود نظام حرکتی، بهبود ساختاری مسکن، ظهور فعالیت های اقتصادی جدید، برابری فضایی در برخورداری از خدمات زیربنایی و رفاهی، نظم پذیری در گسترش کالبدی و ارتقای کیفیت محیط) و منفی (مانند ضعف توجه به مالکیت روستائیان، تضعیف عناصر فرهنگی، بسترسازی برای کالایی شدن روستا، افزایش وسعت روستاهای پیرامون کلان شهری، تخریب منابع طبیعی - اکولوژیک، تضعیف انسجام و تنوع بصری بافت کالبدی) را به همراه داشته است. همچنین، نتایج این پژوهش تأکید دارد که پیامدهای منفی این طرح متأثر از روندهایی همچون دولت محوری، ضعف تعاملات سازمانی، ضعف توان تخصصی مشاوران تهیه طرح، ضعف توانمندسازی جامعه محلی، ضعف توجه به مشارکت جامعه محلی و تسلط نگرش نوگرایانه بر تهیه طرح است.

جهانی شدن اقتصاد، تحولات سیاسی، اجتماعی و اقتصادی در جوامع و دخالت های انسان ها در محیط طبیعی باعث تحول انواع فضاهای طبیعی، فضاهای کشاورزی و فضاهای انسان ساخت شده است. هدف این مطالعه بررسی میزان و علل تحولات فضای انسان ساخت در ناحیه لشت نشاء است. استراتژی پژوهش استقرا کیفی، روش جمع آوری داده ها اسنادی و میدانی و برای بررسی سیر تحولات تاریخی منابع مکتوب و شفاهی مورد بررسی قرار گرفت. تحولات فضایی از طریق تصاویر ماهواره درسامانه گوگل ارث انجین بررسی و براساس اطلاعات میدانی در محیط ArcGIS ویرایش شد. 26نمونه برای مصاحبه به صورت هدفمند از بین مطلعین محلی و 43تصویر و 2فیلم از شرایط منطقه تهیه شد و برای تحلیل کل داده ها از روش کیفی داده بنیاد و نرم افزار ATLAS.ti استفاده شد. با توجه به یافته ها، عرصه محیطی طبیعی در منطقه رو به افول بوده است به گونه ای که سطح برنجزارهای ناحیه تا سال 1375 افزایش داشته اما پس از آن، کاهش را نشان داد؛ برای باغ ها تا سال 1375کاهش و سپس افزایش ثبت شد، فضاهای انسان ساخت در کل دوره افزایشی بود، این تحولات  تحت تاثیر گذشته و بستر تاریخی آن بروز یافت و بر اساس تحولات جمعیتی، مالکیت زمین، ارث و در کنار آن عناصری همچون اثرات اقتصاد جهانی، سیاستگذاری حکومت ها و دولت ها، تغییرات نهادی، نهادهای کژکارکرد، نظام قاعده گذاری و پاداش ها، فضای نااطمینان تولید و عدم توان رقابت فعالیت های مولد در ناحیه مورد مطالعه باعث گسترش سرمایه داری مستغلات و ساخت و سازهای تجاری و خدماتی شده است یافته ها نشان دهنده گسترش سرمایه داری غیر مولد، عدم شکل گیری کامل چرخه های سرمایه داری است ساختار انگیزشی مسلط در ناحیه در اثرتجربه تاریخی، مشکلات روزمره و دانش غیر بومی، سازه های ذهنی و باورهای مردم را به سمت فروش زمین جهت داد.

کشور ما، از دیرباز روابط متقابلی میان شهر و روستا وجود داشته که بر حسب شرایط گوناگون جغرافیایی، تاریخی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در مکان ها و زمان های گوناگون تفاوت هایی را چه از نظر شکل و چه از نظر محتوا نشان می دهد. آشکار است که در شکل پذیری و تحول سکونتگاه های روستایی مجموعه عوامل و نیروهای متفاوت و متنوعی نقش آفرین هستند. بر همین اساس، تحقیق حاضر به دنبال بررسی تحولات کالبدی- فضایی سکونتگاه های روستایی پیرامون شهر ابهر و تأثیرگذاری حاصل از تعامل با شهر ابهر بر روند تحولات فضایی آن می باشد. پژوهش حاضر از نظر ماهیت کاربردی و از منظر بررسی، توصیفی- تحلیلی بوده که جمع آوری اطلاعات مورد نیاز در آن، به دو روش مطالعه کتابخان ه ای و میدانی صورت پذیرفته است. بر این مبنا رشد افقی و خزش سریع شهر ابهر طی سال های اخیر سبب شده که سکونتگاه های روستایی واقع در حاشیه و پیرامون آن در معرض ادغام و الحاق در خارج از بافت و در برخی موارد در طرح آتی شهر و روستاها قرار گرفته و دچار تحولات ساختاری- فضایی زیادی باشد. این تحولات در همه روستاها یکسان نبوده و برخی روستاها نسبت به شرایطی که برخوردار بوده اند به صورت متفاوت دست به تغییرات فضایی زده اند که از مهمترین آن موارد می توان به تغییرات قیمتی در کاربری اراضی، تغییر در الگوی مسکن، تغییرات زیست محیطی، تحولات اجتماعی- اقتصادی و عملکردی این سکونتگاه های روستایی اشاره نمود.

مقدمه :   فضا، به شکل های مختلف، موضوع کلیدِی جغرافیاست. فضا احتمالاً پراستنادترین واژه است که به جغرافیا هویت و کانونی  وحدت بخش داده است. همچنین توسعه فضای ی از موضوعات ی اس ت ک ه در ده ه اخیر ذه ن جامعه علمی داخ ل کش ور را در حوزه ی مطالعات جغرافیایی بسیار به خود مشغول کرده است؛ صاحب نظران متعددی در این حوزه  با نگاه توسعه کالبدی، عدالت فضایی و اقتصادی به ایراد نظر پرداخته اند به طوری که پژوهش های مختلفی در این زمینه انجام یافته است. هدف پژوهش :  ازاین رو مقاله حاضر در نظر دارد ت ا ب ه واکاوی حوزه نظ ری پژوهش های انجام ش ده در قلمرو توسعه فضایی در مطالعات جغرافیایی در ایران بپردازد. روش شناسی تحقیق : روش پژوهش مقاله پیشرو از نوع ترکیبی و مبتنی بر راهبرد فرا مطالعه اس ت. جامعه ی آماری پژوهش را 40 مقاله علمی - پژوهش ی با محوری ت موضوعی توسعه فضایی تش کیل می دهد. به منظور گردآوری و تحلیل داده ها، از شیوه هایی چون م رور نظام مند و کدگ ذاری باز استفاده ش ده اس ت. در این زمین ه، فرم جامعی مخص وص تلخیص و اس تخراج داده از پژوهش های منتخ ب تهی ه ش د ک ه ح اوی مقوله هایی در خص وص مش خصات عموم ی و رویکردهای مقاله ها ب ود. نتایج:   نتایج پژوهش، بیانگ ر نگاه یک  یا دوبعدی به موضوع  توسعه فضایی در مطالعات جغرافیایی در ایران است. پژوهش های انجام شده، عبارتی به صورت غالب، از توسعه فضای ی را مدنظر گرفته اند؛ ل ذا در بیشت ر پژوهش ها، رویک ردی کالبدی - فضایی و بعضاً  در مطالعات مرتبط  با عدالت فضایی بح ث توسعه فضایی موردتوج ه قرار گرفته و از توج ه ب ه سایر ابعاد توسعه فضایی بازمانده اند.

استان سیستان و بلوچستان و به خصوص شهرستان سیب و سوران درگیر خشکسالی است. بیشترین اثرات این بحران گریبانگیر بخش کشاورزی و به خصوص مناطق روستایی آن است. وقوع پدیده خشکسالی در این شهرستان اثرات مستقیم و غیرمستقیم بسیاری بر زندگی روستاییان داشته است؛ امکان جلوگیری از وقوع این پدیده از نظر عوامل طبیعی و وقوع دوره های خشکسالی وجود ندارد؛ بنابراین نخستین گام برای مقابله و کاهش اثرات پدیده مذکور در ابعاد اقتصادی، اجتماعی و حتی محیط زیستی، شناخت دقیق راهکارهای بنیادی به منظور مدیریت مواجهه با وقوع و تشدید این پدیده خواهد بود. بررسی این موضوع در نواحی روستایی شهرستان سیب و سوران به انجام رسیده است. تحقیق کمی و از نظر هدف کاربردی است. برای انتخاب نواحی روستایی از روش خوشه بندی و براساس نوع معیشت استفاده شد که با توجه به نیاز تحقیق 19 روستا به عنوان نمونه و براساس تعداد خانوارهای روستایی و فرمول کوکران، 300 خانوار به عنوان نمونه تعیین گردید. برای گردآوری داده ها از دو پرسشنامه استفاده شده است: پرسشنامه اول برای شناسایی پیامدها و اثرات فضایی خشکسالی و پرسشنامه دوم در قالب تکنیک دلفی برای تعیین عوامل و راهکارهای مدیریتی مؤثر برای خشکسالی از نظر کارشناسان و خبرگان(30 نفر) بوده است. وقوع مخاطره خشکسالی در نواحی روستایی دارای پیامدهای منفی در ابعاد اجتماعی، زیست محیطی و اقتصادی بوده است. گسترش مشاغل کاذب و غیر قانونی، کاهش آب چشمه ها، چاه ها و منابع آب سطحی و همچنین بی ثباتی معیشت ساکنین از جمله مهمترین پیامدهای منفی خشکسالی بوده است. نبود تنوع شغلی و عدم سرمایه گذاری دولت از مهمترین عوامل تشدید کننده ی اثرات خشکسالی شناسایی شده است که بنا به بررسی صورت گرفته، توسعه استفاده از سیستم آبیاری تحت فشار به عنوان راهکاری مؤثر در جهت مقابله با این عارضه طبیعی شناخته شد.

بررسی الگوی عدالت فضایی در نقاط روستایی، یکی از مباحث علمی مهم است که نگاه جامعه علمی، سیاستگذران و برنامه ریزان را به خود جلب نموده است. عرصه های روستایی متاثر از فرایندهای فضایی از سطح برخورداری متفاوتی از هم برخوردار هستند. برخی از آنها، سطح برخورداری مناسب و برخی دیگر سطح برخورداری نامناسب تری دارند. این ویژگی، الگوهای پراکنش فضایی متفاوتی از عدالت (توزیعی) را به عینیت رسانده است. از این رو، مقاله حاضر به منظور بررسی و کشف این الگو (الگوی عدالت توزیعی) در مناطق روستایی جنوب استان آذربایجان غربی تهیه و ارایه گردیده است. در این تحقیق مبتنی بر رهیافت اثبات گرایی انتقادی، از روش شناسی کمی استفاده شده است. همچنین، تحقیق حاضر بر اساس روش، توصیفی- تحلیلی و بر اساس هدف کاربردی است. جامعه آماری پژوهش 1143 روستای دارای سکنه با مجموع جمعیت 418948 در 9 شهرستان جنوب آذربایجان غربی است. این پژوهش با به کارگیری 8 شاخص خدمات روستایی که در مجموع از 77 معرف تشکیل شده، انجام گرفته است. برای گردآوری داده ها از روش کتابخانه ای استفاده شده است. برای شناسایی الگوی فضایی توزیع خدمات روستایی از «روشIDW »، برای خوشه بندی فضایی نقاط روستایی از روش «گیتس ارد جی» بر مبنای مدل های شش ضلعی و برای تأیید الگوی سازی خوشه های فضایی از آماره موران استفاده شده است. همچنین، از رگرسیون وزنی جغرافیایی برای نیاز سنجی نقاط روستایی به خدمات روستایی استفاده شده است. مبتنی بر یافته ها، تحقیق حاضر به نتایج زیر دست یافت: الگوی توزیع خدمات روستایی درسطح منطقه از الگویی کاملا خوشه ای تبعیت می کند. این الگو، برخورداری نابرابری را برای روستاها بدنبال داشته ست. همچنین، الگوی نیاز به خدمات روستایی با االگوی خوشه ای توزیع فضایی خدمات منطبق نیست و افزایش خدمات روستایی درخیلی از روستاهای کم برخوردار بر میزان جمعیت پذیری آنها تأثیرگذار نخواهد بود.

مقدمه: یکی از مشکلات اساسی توسعه فضایی به ویژه در کشورهای کمتر توسعه یافته، گسیختگی سازمان فضایی مبتنی بر رابطه تعاملی میان سکونتگاه ها است. سازمان فضایی دهستان زبرخان شهرستان نیشابور نیز از این قاعده مستثنی نیست. کوشش در راستای انتظام فضایی سکونتگاه ها، می تواند زمینه ساز پیشبرد برنامه های توسعه در سطوح گوناگون به شمار آید. در این راستا، شناخت ظرفیت ها و قابلیت های سکونتگاه های روستایی و تنظیم صحیح و بسامان نحوه ارایه خدمات مناسب به آنها به منظور بهره گیری عقلایی از این قابلیت ها، از گام های اولیه و اساسی است که باید به نحوی متین و استوار برداشته شود. هدف پژوهش: پژوهش حاضر به تحلیل و ارزیابی سازمان فضایی دهستان زبرخان و تغییرات رخ داده در آن، طی دوره زمانی 23 ساله (1375-98)، می پردازد. روش شناسی تحقیق: پژوهش حاضر به لحاظ هدف، کاربردی و از حیث روش شناسی، توصیفی- تحلیلی است. شیوه گردآوری داده ها کتابخانه ای و میدانی بوده است. که به جهت دست یابی به اهداف تحقیق، با رویکرد فضایی و با روش علمی به تبیین تغییر و تحولات رخ داده طی 23 سال گذشته در سازمان فضایی ناحیه ی روستایی زبرخان شهرستان نیشابور می پردازد. جامعه آماری تحقیق، شامل 29 سکونتگاه شهری و روستایی واقع در دهستان زبرخان شهرستان نیشابور است. قلمرو جغرافیایی پژوهش: قلمرو جغرافیایی تحقیق، دهستان زبرخان شهرستان نیشابور است. بخش زبرخان شامل سه دهستان است که دهستان زبرخان به عنوان پرجمعیت ترین دهستان شناخته می شود. یافته ها و بحث: یافته ها نشان داد که عدم توزیع مناسب خدمات و نبود تعادل فضایی سبب ساز افزایش جابه جایی و حرکت بین سکونتگاه های انسانی در سطح دهستان شده است. از این رو سه سکونتگاه قدمگاه، باغشن و درود با رتبه های اول تا سوم به مکان های اصلی تردد درون ناحیه-ای تبدیل شده اند. نتایج: نتایج حاصل از تحلیل جریان ها بیانگر آن است که الگوی جریان ها به صورت روابط یکسویه است و پیوندهای مکمل، دوسویه و هم افزا شکل نگرفته است. این الگو مطابق با نظریه قطب رشد با حاکمیت شهرهاست و هنوز با الگوی شبکه منطقه ای فاصله زیادی دارد. به طور کلی می توان اینگونه عنوان کرد که سازمان فضایی دهستان زبرخان فاقد تعادل فضایی است که با ایجاد تعادل در توزیع امکانات و خدمات می توان به توسعه متعادل و پایدار و سازمان فضایی بهینه دست یافت.

چکیده: علی رغم گذشت چندین دهه از مطرح شدن رویکرد کشاورزی پایدار در کشور، نظام متعارف کشاورزی کماکان بر بکارگیری هرچه بیشتر از فناوری های غیربومی، نهاده های شیمیایی و بهره برداری بی رویه و بی اندازه از طبیعت استوار است؛ بنابراین شکل گیری و گسترش کشاورزی پایدار با چالش های اساسی مواجه است. در پژوهش حاضر محققان با وقوف بر اهمیت موضوع پایداری کشاورزی به ویژه در مناطق روستایی کشور و نقش آن در حفظ منابع پایه، موضوع پایداری کشاورزی را در روستاهای بخش مرکزی شهرستان کوهدشت مورد توجه قرار داده و به بررسی و تحلیل شکاف پایداری کشاورزی در این منطقه پرداخته اند. به این منظور با توجه به موقعیت استقرار روستاها (دشتی، کوهستانی و پایکوهی) تعداد 20 روستا به روش نمونه گیری طبقه ای انتخاب گردید، شاخص های مربوط به پایداری کشاورزی تدوین و پس از تکمیل پرسشنامه ها توسط بهره برداران کشاورزی، عملیات کدگذاری و ورود داده ها در نرم افزارهای Excel و SPSS انجام گرفت. سپس با بهره گیری از تحلیل تصمیم گیری چندمتغیره تاپسیس، روستاهای مورد مطالعه از نظر پایداری کشاورزی رده بندی شده و با استفاده از تحلیل خوشه ای در قالب چهار خوشه (بسیار ناپایدار، ناپایدار، نیمه پایدار و پایدار) تقسیم بندی شدند. نتایج پژوهش نشان داد سطح پایداری کشاورزی در سه بعد اکولوژیک، اجتماعی و اقتصادی در روستاهای این منطقه ناموزون است. این ناموزونی هم در سطح دهستان های سه گانه این بخش و هم با توجه به موقعیت استقرار روستاهای مورد مطالعه دیده شد.

هدف مقاله، درک رابطه بین سیستم نهادی و خلق دانش است و به این سئوال پاسخ داده می شود که سیستم نهادی چگونه و طی چه شرایطی می تواند نوآوری و خلق دانش را تقویت کند. در این راستا، نخست دانش و نوآوری از منظر پارادایم رابطه ای معرفی شده است، آنگاه رابطه بین نهادها و توسعه دانش و نوآوری، شرایط و عوامل آن تجزیه و تحلیل شده است. با تکیه بر نظریه ساختاری گیدنز، استدلال می شود که نهاد، از سویی فرآیندهای تعامل اقتصادی را شکل می دهد و از سوی دیگر از فرآیندهای تعامل اقتصادی شکل می گیرد که موجب ایجاد مسئله متناقضی می شود و آن این که از سویی نهادها ساختارهایی هستند که عمل انسانی را شکل می دهند و از سوی دیگر، برای خلق نوآوری و دانش باید تغییرات نهادی صورت بگیرد و نهادهای مشوق نوآوری و خلق دانش ایجاد شوند، اگر کنش بازیگران از نهادها شکل می گیرند، بازیگران چگونه می توانند همان نهادها را تغییر دهند. به عبارت دیگر افراد چگونه می توانند نهادی را تغییر دهند که عقلانیت و اقدام آنها مقید به همان نهاد است؟ بر اساس مطالعه، وقتی بازیگران کارآفرینی نهادی می خواهند نهادهای موجود را تغییر و نهادهای جدیدی ایجاد کنند، باید محیط نهادی موجود را تغییر دهند. چون نهادهای موجود برای بسیاری از بازیگران منافع دربر دارد، کارآفرینان نهادی مجبورند منابع را بسیج کنند و قابلیت های خاص را به منظور ارتقای مشروعیت و حقانیت برای تغییر و متقاعد کردن دیگران در پذیرش شیوه های جدید توسعه دهند. در نتیجه نهادی اولیه شکل می گیرد که با گذشت زمان تثبیت و به نهادی پذیرفته شده تبدیل می شود.

با توجه به تغییرات گسترده کاربری اراضی و ضرورت آگاهی مدیران و برنامه ریزان از چگونگی تحولات حادث شده برای سیاست گذاری و چاره اندیشی جهت رفع معضلات موجود، آشکارسازی تغییرات کاربری زمین، ضروری به نظر می رسد. بنابرای،  نقشه کاربری اراضی یکی از الزامات هرگونه برنامه ریزی توسعه ملی و منطقه ای است که مدیران، برنامه ریزان و کارشناسان را قادر می سازد با شناسایی وضع موجود و مقایسه قابلیت ها و پتانسیل ها، در زمینه حل معضلات و رفع نیازهای حال و آینده اقدامات لازم را طراحی و اجرا نمایند. امروزه به دلیل هزینه بسیار زیاد تهیه نقشه های کاربری ارضی با روش های سنتی و دستی، سنجش از دور می تواند با دقت و سرعت بیشتری به مهندسان در تهیه نقشه کاربری ارضی و در مرحله بعد، ارزیابی تغییرات در منطقه کمک کند. هدف از این پژوهش تهیه نقشه های کاربری اراضی دهستان زبرخان و همچنین پایش تغییرات کاربری اراضی این ناحیه در دوره زمانی 1996 تا 2019 میلادی با استفاده از تصاویر ماهواره ای لندست 5 و 8  مربوط به سنجنده های TM و OLI است. بر اساس بررسی های به عمل آمده مشخص شد که کاربری های اراضی زراعی، اراضی ساخته شده و مرتع طی این دوره روند افزایشی داشته است، در حالی که اراضی بایر و باغ روند کاهشی داشته اند. همچنین نتایج گویای آن است که اراضی ساخته شده شامل کاربری های شهری ، روستایی، گردشگری (پارک حیات وحش، اقامتگاه بومگردی)، صنعتی، کارگاهی، تأسیسات، ارتباطی (راه های منطقه ای و محلی)، نظامی، معدن و منابع ذخیره آب برای کشاورزی بوده است که بیشترین افزایش را کاربری های شهری و روستایی با 43/461 هکتار، معادل 01/54 درصد  از کل کاربری ها را در سطح محدوده به خود اختصاص داده است.