درخت حوزه‌های تخصصی

گردشگری از نوع زمین­پیمایی، که ترکیبی از فعالیت­های ورزشی و تدبر در ویژگی­های زمین­شناختی ـ ژئومورفولوژیکی طبیعت را شامل می­شود، از جمله مهم­ترین فعالیت­های تفریحی و زمینه­های کسب در آمد با افقی روشن در آینده نزدیک خواهد بود. این مقاله با معرفی گردنه پیام در شمال غرب ایران (بین ″05′17°38 تا ″52′55°38 عرض شمالی و ″13′46°45 تا ″12′59°45 طول شرقی) به عنوان یک مکان ژئومورفیکی، سعی دارد روش­شناسی تهیة نوعی نقشه موضوعی به نام «نقشة زمین­پیمایی» را ارائه نماید. این نقشه­ها بر عناصری از چشم­انداز و مخاطرات احتمالی تأکید دارند که یک گردشگر در برنامة گردشگری خود و همچنین به هنگام گردش با آنها روبروست. گردنة پیام دارای جذابیت­های زیادی (چشم­انداز کوهستانی مرتفع، مسیرهای مختلف کوه­پیمایی، چشمه­های پر آب، امکانات گردشگری زمستانی، و اقلیم ییلاقی) از نظر گردشگری از نوع زمین­پیمایی می­باشد و سطوح مختلفی از مخاطرات ژئومورفولوژیکی (انواع حرکات توده­ای، سقوط بهمن برفی و سنگی، فعالیت­های انباشتی و کاوشی رودخانه­ای و...) نیز در بخش­های مختلف گردنـه به چشم می­خورد. یافته­های این مقاله و پیشنهاد تهیه نقشه­های زمین­پیمایی برای مکان­های ژئومورفیکی ایران، به برنامه­ریزان امر گردشگری می­تواند گامی مهم در جهت افزایش بهره­وری گردشگری در نواحی مرتفع کشورمان باشد.

هدف: این پژوهش که از نوع توصیفی- تحلیلی، علّی است با هدف تحلیل نابرابری و سطوح برخورداری شهرستان های استان آذربایجان غربی بر اساس شاخص های مسکن روستایی صورت گرفته است. روش: اطلاعات مربوط به 38 شاخص مورداستفاده، بر اساس داده های سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال 1390، در چهار گروه زیربنایی و رفاهی، استحکام سازه، امکانات و تسهیلات و بهداشتی دسته بندی شده و با استفاده از مدل تاپسیس مورد تجزیه وتحلیل قرار گرفتند. نهایتاً مناطق روستایی شهرستان های استان آذربایجان غربی بر اساس روش تحلیل خوشه ای سطح بندی و وضعیت برخورداری آن ها با نرم افزار ArcGIS بر روی نقشه نمایش داده شده است. یافته ها: نتایج پژوهش نشان داد که بیشترین نابرابری بین شهرستان ها مربوط به شاخص های بهداشت مسکن و کم ترین نابرابری مربوط به شاخص های استحکام سازه است. نتیجه ترکیبی شاخص ها نیز نشان داد که بیش از نیمی از شهرستان های استان آذربایجان غربی در زمینه بهره مندی از شاخص های مسکن روستایی در وضعیت مناسبی قرار دارند و مابقی شهرستان ها در وضعیت متوسط و متوسط به پایین واقع شده اند. مقایسه نتایج به دست آمده به تفکیک شاخص ها و نتایج ترکیبی شاخص های مسکن روستایی نشان می دهد که نابرابری بین شهرستان ها در برخورداری از هر یک از شاخص های مسکن روستایی بیشتر است در حالی که این نابرابری در شاخص های ترکیبی مسکن روستایی کم تر دیده می شود. محدودیت ها: دسترسی به اطلاعات دقیق با جزئیات بیشتر و نیز معایب مربوط به یک مدل خاص برای سنجش وضعیت شاخص های مسکن روستایی، می تواند یکی از محدودیت های مطالعه حاضر به حساب آید. راهکارهای عملی: جهت برقراری تعادل منطقه ای و حرکت به سمت توسعه پایدار در منطقه موردمطالعه، لازم است که سیاست های توسعه مسکن نگاه ویژه ای به مناطق روستایی کم جمعیت و سکونتگاه های منزوی و حاشیه ای داشته باشد؛ در غیر این صورت شاهد نابرابری های بیشتر و متعاقباً تخلیه هر چه بیشتر روستاها خواهیم بود. اصالت و ارزش: شناخت نابرابری ها و عدم تعادل ها در چارچوب محدوده های جغرافیایی از مهم ترین ابزارهای برنامه ریزی به شمار می رود. تحلیل و تعیین سطوح برخورداری مناطق از لحاظ امکانات و خدمات نسبت به یکدیگر، موجب شناخت نقاط ضعف و قوت، توان ها و کمبود های آن ها در فضاهای جغرافیایی می گردد.

دمای خاک در اعماق مختلف مهمترین برایند برهمکنش جو با سطح زمین است. با توجه به محدود بودن تعداد ایستگاه های ثبت دمای ژرفای خاک، از معادلات تجربی برای محاسبه دمای ژرفاهای مختلف خاک با توجه به ویژگی های تابش ورودی و خصوصیات فیزیکی و گرمایی انواع خاک ها، استفاده می گردد. در این پژوهش تلاش گردید تا علاوه بر تعیین الگوی تغییرات دمای اعماق خاک بر پایه داده های واقعی، کارآیی یک مدل تجربی سینوسی در تخمین دما مورد آزمون قرار گیرد. بنابراین، ابتدا داده های ماهانه و سالانه دمای ژرفاهای 5، 10، 20، 30، 50 و 100 سانتیمتری در ایستگاه همدید مهرآباد برای سه ساعت 6:30، 12:30و 18:30 سال 2008 از سازمان هواشناسی کشور تهیه شد. برای محاسبه و تخمین دما در اعماق مختلف دمای 5 سانتیمتری سطح بعنوان دمای مبنا در نظر گرفته شد و با بکارگیری معادلات سینوسی، دمای خاک برای سایر ژرفاها برآورد شد. برای واسنجی دماهای برآورد شده از داده های واقعی ثبت شده با روش-های آماری ضریب همبستگی و ضریب کارآیی ناش- ساتکلیف استفاده شد. نتایج بدست آمده نشان داد که الگوی دمای ماهانه ی تمامی ژرفاها از روند مشابهی برخوردار بوده و پیک دمایی در تمامی ژرفاها مربوط به دوره گرم سال است. همچنین، دمای محاسبه برای ژرفاهای مختلف نشان دهنده کارآیی قابل قبول مدل مورد استفاده در تخمین دمای خاک می باشد، بطوریکه ضریب همبستگی حاصل از دماهای واقعی و دماهای برآورد شده برای تمامی ژرفاها در سطح 1% خطا معنادار بود. علاوه براین، نتایج بدست آمده از ضریب کارآیی ناش ساتکلیف نیز نشان دهنده ی کارآیی مناسب مدل مورد استفاده در تخمین دمای اعماق مختلف خاک است.

به اعتقاد مازلو، نیازهای ذاتی انسان، فعال کننده و هدایت کننده رفتارهای او است و روشهایی که برای ارضای آنها به کار گرفته میشود، اکتسابی بوده و در فرهنگ های مختلف، متفاوت هستند. از آنجا که این نیازها به صورت سلسله مراتبی منظم شدهاند تا زمانی که نی ازهای پایینتر که شدت بیشتری دارند ارضا نشوند، نیازهای بالاتر فعال نمی شوند. کشورها نیز در راستای حفظ و استمرار موجودیت و بقای خود به ترتیب سلسله مراتبیِ هرم مازلو دارای نیازها و اهدافی هستند که در عرصه-ی سیاست خارجی و داخلی - براساس شرایط ژئوپلیتیک و فضای راهبردی حاکم بر منطقه- درصدد مرتفع کردن آن نیازها هستند. در منطقه خلیجفارس با توجه به تعدد منابع تنش، واکنش های کشورها بیشتر معطوف به موضوع امنیت است که در سطح دوم هرم سلسله مراتبی مازلو قرار دارد. اهمیت این موضوع در منطقه خلیجفارس چنان افزایش یافته که به هدف اولیه ی سیاست خارجی کشورهای منطقه مبدل شده و نوعی رویکردهای تعارضبرانگیز و رقابتآمیز را به منظور دستیابی به امنیت، شکل داده است. بنابراین دستیابی به دیگر نیازها مانند؛ احساس تعلق و روابط دوستانه، احترام متقابل نسبت به ارزش ها، اعتمادسازی و خودشکوفایی درون منطقهای در گرو گذر از سطوح پایین هرم نیاز است. از این رو این پژوهش به روش توصیفی تحلیلی به دنبال پاسخ به این پرسش است که با توجه به هرم مازلو، کنش های رفتاری کشورهای پیرامون خلیجفارس در کدام سطح این هرم قرار دارند و عوامل مؤثر بر این وضعیت کداماند؟ به سبب پرشماریِ منابع تنش مانند؛ ایرانهراسی، اختلافات مرزی، تحول در توازن قوا در منطقه و... کنشهای رفتاری کشورهای منطقه متوجه سطح دوم یا نیازهای امنیتی هرم مازلو است که بازتابهای آن در قالب مسابقات تسلیحاتی، پیوند راهبردی با قدرتهای فرامنطقهای، اتخاذ رویکردهای متعارض در عرصه سیاست خارجی و... نِمود یافته است.

هدف پژوهش حاضر سنجش دیدگاه دهیاران و اعضای شورای اسلامی و همچنین، مردم روستایی در ارتباط با نحوه خدمات رسانی تعاونی دهیاری ها بود و محدوده پژوهش نیز دهستان دشت سر از توابع شهرستان آمل را شامل می شد. روش گردآوری داده ها اسنادی، کتابخانه ای و میدانی و ابزار گردآوری اطلاعات نیز نخست، مصاحبه و سپس، پرسشنامه بود. برای تحلیل داده ها از آزمون های کای اسکوئر، T تک نمونه ای و T مستقل بهره گرفته شد. جامعه آماری پژوهش شامل مدیران محلی (دهیاران و اعضای شورای اسلامی) و روستاییان بود که از آن میان، نُه دهیار و هجده عضو شورا و 135 روستایی برای انجام مصاحبه و تکمیل پرسشنامه به عنوان نمونه آماری از نُه روستا بر اساس بعد جمعیت و فاصله از شهر و جاده انتخاب شدند. هرچند، بر اساس نتایج تحقیق، اقدامات تعاونی دهیاری های دشت سر سرعت خدمات دهی به روستاهای مورد مطالعه را بهبود نبخشید و نتوانست با ارتقای کیفیت خدمات، رضایت روستاییان را جلب کند و همچنین، تأثیری مثبت در افزایش درآمد دهیاری ها نداشت، اما در راستای ارتقای روحیه مشارکت جویی و نهادینه سازی کار جمعی از طریق سازوکارهایی مانند واگذاری برخی پروژه های عمرانی دستگاه های اجرایی به تعاونی ها و ارائه تسهیلات بلندمدت و کم بهره و بخشودگی های مالیاتی، می توان به تقویت بنیه مالی این نهاد و در نتیجه، افزایش قدرت خدمات رسانی آن همت گماشت.

گردشگری فرهنگی و میراثی ابزاری از توسعه اقتصادی است که با جذب گردشگران از خارج از جامعه میزبان به رشد اقتصادی منجر می شود. توجه و کاربست ارزش ها موجب حفاظت از میراث فرهنگی و محرک احیای الگوهای محلی می شود. استان سیستان و بلوچستان با جاذبه های فرهنگی و میراثی شهرت بسیاری دارد و می تواند گردشگران فراوانی را جذب کند. بیشتر مطالعات انجام شده پیرامون گردشگری فرهنگی و میراثی و عمدتاً بر موضوعاتی نظیر ظرفیت سنجی براساس زیرساخت های گردشگری، ارزیابی کلی خدمات و امکانات شهرهای تاریخی، حفظ بافت تاریخی شهر به منظور جذب گردشگرند. اما در خصوص معرفی ظرفیت های گردشگری و همچنین فراهم کردن تجهیزات و زیرساخت ها اقداماتی صورت نگرفته و یا به صورت نامتوازن انجام پذیرفته است که این موضوع موجب جذب نشدن گردشگر و بی توجهی به عناصر جاذب گردشگری این استان شده است. هدف این پژوهش رتبه بندی شهرستان های استان سیستان و بلوچستان براساس ظرفیت گردشگری فرهنگی و میراثی، به منظور تدوین راهبردهای توسعه آن، برای جذب گردشگران است. پژوهش حاضر، براساس هدف، کاربردی و، براساس ماهیت، توصیفی   تحلیلی است. بدین منظور، ابتدا با مروری بر ادبیات و دیدگاه های مرتبط با پژوهش، شاخص های موردنیاز جمع آوری شدند و سپس، به دلیل همکاری نکردن سازمان های مربوطه در خصوص ارائه آمار و اطلاعات موردنیاز، با تجمیع شاخص ها و حذف شش شاخص «میزان جرم و جنایت»، «میزان رشد سالانه»، «میزان حوادث مربوط به تصادفات»، «سرمایه گذاری دولتی»، «سرمایه گذاری غیر دولتی» و «امنیت»، شاخص های نهایی انتخاب شدند. در گام بعدی، وزن شاخص ها براساس آرای کارشناسان و با به کارگیری روش بهترین   بدترین شاخص در نرم افزار لینگو مشخص شد. درنهایت، با استفاده از روش آراس، شهرستان های استان براساس شاخص های ظرفیت گردشگری فرهنگی و میراثی رتبه بندی شدند. نتایج نشان می دهند که، براساس محاسبات و امتیاز مطلوبیت کل و نسبی، شهرستان های زاهدان (0.804)، چابهار (0.486)، زابل (0.379)، ایرانشهر (0.354) و سراوان (0.304) در رتبه های 1 تا 5 و سایر شهرستان ها در رتبه های بعدی قرار گرفته اند. در ادامه، راهکارهایی برای ارتقای گردشگری فرهنگی و میراثی شهرستان های این استان نیز ارائه شده است. درمجموع، این طبقه بندی و ارائه راهبردها و راهکارهای پیشنهادی می توانند، در گام اول، مسیر روشنی را پیش روی سیاست گذاران دولتی و به طور خاص مدیران وزارت خانه میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی قرار دهند تا زمینه های مناسبی را برای برنامه ریزی، ایجاد تسهیلات و زیرساخت های مناسب برای گردشگری فرهنگی و میراثی و، مهم تر از همه، تسهیل شرایط سرمایه گذاری و تشویق ورود بخش خصوصی (داخلی و خارجی) فراهم کند. 

پایش تغییرات گیاهی نقش اساسی در برنامه ریزی و مدیریت محیط زیست دارد. داده های ماهواره ای کارایی بالایی در آشکارسازی و تجزیه و تحلیل تغییرات زیست محیطی دارند. روشهای متعددی برای آشکارسازی تغییراتیک منطقه با استفاده از تصاویر ماهواره ای وجود دارد که هر کدام دارای مزایا و محدودیتهای هستند. تحلیل بردار تغییر (CVA) یکی از این روشهاست. مشخص شدن محدوده تغییرات در کنار ماهیت تغییرات از مزایای بسیار مهم این روش نسبت به سایر روشهاست. روش رگرسیون خطی را برای استخراج روند تغییرات و روش تحلیل بردار تغییر را برای نشان دادن اندازه و جهت تغییر استفاده می شود. در این تحقیق از داده های شاخص تفاضلی پوشش گیاهی 16 روزه در طی 11 سال 2001 تا 2011 سنجنده مادیس ماهواره ترا استفاده شده است. بریا تحلیل داده ها از روش رگرسیون خطی به همراه تحلیل بردار تغییر بهره گیری شده است. نتایج این تحقیق نشان می دهد که در سرشاخه های دو رودخانه دجله و فرات و حاشیه این رودخانه ها طی این 11 سال تغییرات پوشش گیاهی، قابل توجه بوده و این می تواند نشان دهنده کاهش نزولات جوی در حوضه های این دو رودخانه و آبدهی این رودخانه ها باشد.

رودخانه مهاباد در جنوب دریاچه ارومیه قرار دارد. در حد فاصل سد مهاباد در بالادست و سد انحرافی در پایین­دست، رودخانه به شکل آدا تغییر می­یابد که هدف این پژوهش، بررسی عوامل موثر بر شکل­گیری این نوع از مجرا است. بدین منظور چندین مسئله در ارتباط با مسائل طبیعی این رودخانه از جمله متغیرهای پهنای بستر، توان جریان، شیب مجرا، میزان رس کرانه­ها در ارتباط با شکل مجرا مطالعه شد. سپس شکل مجرا در دو مقطع زمانی قبل از احداث سد و بعد از احداث با استفاده از عکسهای هوایی سال 1346 سال 1382 مورد بررسی قرار گرفت. این عکس­ها بعد از اسکن در سیستم اطلاعات جغرافیایی جهت استخراج پهنا مجرا پردازش شده­اند. در نهایت تاثیر سد بر روی رودخانه و تغییرات حادث شده بعد از احداث سد معین گردید. نتایج حاصل نشان دهنده اینست که پتانسیل سیل­خیزی و فرسایش پذیری حوضه که میزان آن در دوره های جدید افزایش یافته است پتانسیل. لازم برای مجاری آدا را در این محدوده فراهم آورده است. اما مهمترین عامل شکل­گیری این نوع مجرا ایجاد سد می­باشد که با کاهش دبی اوج سبب نهشته شدن رسوبات در داخل مجرا شده است. رودخانه در واکنش به کاهش توان جریان قسمتی از بار بستری را در داخل بستر ته نشین کرده و با تغییر شکل به تعادل رسیده است. همچنین وجود سد انحرافی در پایین­دست سبب شده طول جزایر توسعه کم داشته باشند و مجرای آدا با مدل ارائه شده برای این نوع مجاری، توسط نانسون و نایتون منطبق نباشد.

امروزه در برنامه ریزی برای شهرها، تحلیل تناسب زمین برای توسعة شهری و شناسایی اراضی مناسب و اولویت دار برای توسعة کالبدی آنها حائز اهمیت است. از این رو، هدف از تحقیق حاضر، تعیین اراضی مناسب برای توسعة آتی شهر فیروزآباد و تأکید بر قابلیت های سیستم اطلاعات جغرافیایی در ارائة الگوی بهینة توسعة کالبدی- فیزیکی این شهر بوده است. روش تحقیق در پژوهش حاضر از نوع توصیفی- تحلیلی است و به منظور شناسایی اراضی مناسب برای توسعه کالبدی شهر، ابتدا وضعیت موجود شهر و گونه شناسی فیزیکی آن مورد بررسی قرار گرفته است. در مرحله بعد، پس از جمع آوری اطلاعات مورد نیاز و با استفاده از فرآیند تحلیل سلسله مراتبی در نرم افزار GIS و پس از طی مراحل مختلف شامل ورود متغیرها و معیارها، تهیة لایه های اطلاعاتی جدید، طبقه بندی و ارزش گذاری متغیرها و لایه های اطلاعاتی و ترکیب این لایه ها، مکان-های مناسب برای توسعة آتی شهر مشخص شده است. متغیرها و لایه های اطلاعاتی در نظر گرفته شده برای تعیین اراضی مناسب برای توسعة آتی شهر، شامل لایه های قابلیت اراضی، سطوح ارتفاعی، شیب، شبکه ارتباطی، گسل، جهت شیب، گورستان، رودخانه، آثار تاریخی و نقاط روستایی اطراف شهر است. یافته های تحقیق نشان می دهد که توسعه شهر فیروزآباد به صورت خطی و نامنظم بوده و لزوم مکان یابی اراضی مناسب برای توسعة آتی شهر، ضروری به نظر می رسد. بر این اساس و با توجه به مکانیابی صورت گرفته، این اراضی عمدتاً در جهات جنوب، جنوب شرق و شرق شهر قرار گرفته اند و این اراضی از موقعیت بهتری برای گسترش آیندة شهر نسبت به سایر بخش ها برخوردار هستند و جهات دیگر، با داشتن محدودیت های طبیعی و مصنوعی، فاقد کارآیی لازم برای توسعة آتی شهر هستند.

الگوی رشد شهر از موضوعات حیاتی قرن حاضر است؛ به طوری که شناخت الگوی توسعه کالبدی شهر به منظور هدایت آن در راستای پایدار شهری، امری اساسی است. در این زمینه، شهر یزد در دهه های اخیر رشد زیادی را تجربه کرده که بررسی و ارزیابی الگوی گسترش آن، برای نیل به توسعه پایدار و تدوین سیاست های مناسب، ضروری است. بر این اساس، با رویکردی به نظریه توسعه پایدار و رشد هوشمند شهری، چگونگی الگوی گسترش کالبدی شهر یزد در قالب سه فرضیة پژوهشی مطرح شد و در چارچوب روش توصیفی تحلیلی مورد ارزیابی قرار گرفت. در این چارچوب، برای آزمون فرضیه اول از روش هلدرن، برای آزمون فرضیه دوم از ضرایب آنتروپی و جینی و برای آزمون فرضیه سوم از ضرایب موران، گری و G عمومی استفاده شد. داده های مورد نیاز به روش کتابخانه ای و با مراجعه به منابع و سازمان های مربوطه گردآوری شده است. نتایج در تأیید فرضیة اول نشان داد که با وجود رشد با قواره و فشرده طی سال های 1335 تا 1345، شهر یزد در سال های 1345 تا 1375 و 1365 تا 1375، به ترتیب رشد فضایی پراکنده ای را به میزان 35 درصد و 63 درصد داشته است. تحلیل الگوی توزیع جمعیت و اشتغال نیز به ترتیب با مقادیر آنتروپی 975/0 و 959/0 و جینی 168/0 و 165/0 با رد فرضیة دوم نشان داد که نابرابری در توزیع جمعیت و اشتغال ناچیز است و تعادل نسبی وجود دارد. تحلیل تجمع و پراکندگی جمعیت و اشتغال نیز، به ترتیب با مقادیر 211/0- و 21/0 برای ضریب موران و 175/0- و 135/0- برای ضریب گری تعدیلی، ضمن تأیید فرضیة سوم نشان داد که شهر یزد الگوی تصادفی متمایل به پراکنده داشته و دارای تمرکز پایین جمعیت و اشتغال (نقطه سرد) است.

به طور کلی فهم و ارئه رابطه بین فرم و فرآیند تاثیر بسزایی در واکنش احساسی و حس زیبا شناختی آن دارد که این هنر خاص ژئومورفولوژی در گردشگری است. این پژوهش سعی دارد با استفاده از مدل های رینارد و پریرا پتانسیل های ژئومورفوتوریستی کویر سیرجان را بررسی نماید. نتایج پژوهش نشان می دهد که بر اساس مدل رینارد ژئومورفوسایت کویر سیرجان با کسب 6/2 امتیاز از مجموع 4 امتیاز ارزش علمی، 82/3 امتیاز از مجموع 9 امتیاز ارزش افزوده و یک امتیاز از مجموع 4 امتیاز ارزش ترکیبی وضعیت مناسبی جهت توسعه گردشگری منطقه ای دارد. همچنین نتایج حاکی از آنست که بر اساس مدل پریرا این سایت با کسب 04/4 امتیاز از مجموع 5/5 امتیاز عیار علمی، 82/2 امتیاز از مجموع 5/4 امتیاز عیار مکمل، 19/5 امتیاز از مجموع 7 امتیاز عیار استفاده و 13/1 امتیاز از مجموع 3 امتیاز عیار محافظت در مجموع امتیاز بالایی را در جهت توسعه گردشگری منطقه ای به خود اختصاص داده است. به طور کلی مهمترین ضعف این سایت جهت توسعه گردشگری ضعف مدیریت در حفاظت و ارتقای آن می باشد. به طوریکه در هر دو مدل زیرمعیارهای حفاظت و نحوه مدیریت امتیازهای پایینی را کسب نموده اند.