عبدالکریم سروش

در این گفتار، مبانى مختلفى که در باب توجیه الزام قانون ارائه شده است، مورد بررسى قرار گرفته و در نهایت، توافق جمعى یا قرارداد اجتماعى به عنوان تنها مبناى مورد قبول پذیرفته شده است.

بحث ما در باب جامعه دینی و جامعه اخلاقی و همچنین تبیین نسبت این دو جامعه با یکدیگر است. در باب این تقسیم‏بندی می‏توان پرسید که آیا جامعه دینی، جامعه‏ای اخلاقی است. شاید این معادله برای برخی بدیهی باشد؛ اما به واقع پاسخ‏های متفاوتی به این سؤال می‏توان داد. اساسا اگر دین داران گردهم آیند و تکالیف دینی خود را به جای آورند، اما فاقد فضایل و تکالیف اخلاقی باشند، آن جامعه دینی، فضیلتی ندارد و نمی‏توان برای آن ارزشی قائل بود. بنابراین امروزه لازم است که فقه، ادیان و قدرت را نقد اخلاقی کنیم و تاکنون از نقد اخلاقی این امور غفلت کرده‏ایم.

در این گفت‏وگو آقاى دکتر سروش تلاش کرده است با ارائه‏ى شواهد و قرائنى از قرآن، این فرضیه را به اثبات برساند که وحى همان تجربه‏ى دینى، و قرآن سخن پیامبر است؛ به همین جهت، همه‏ى لوازم تجربه و سخن بشرى بر آن بار مى‏شود.

آقاى سروش در این گفتار بر لزوم جاى‏گزینى مفهوم «جامعه اخلاقى‏» به‏جاى مفهوم «جامعه مدنى‏» تاکید مى‏کند و معتقد است این مفهوم هم قابل‏فهم‏تر است و هم ضرورى‏تر . جامعه باید بسترى فراهم سازد که اخلاقى بودن و اخلاقى زیستن در آن سهل و آسان باشد .

در این گفت‏وگو، علاوه بر اشاره به عوامل متروک شدن ارزش‏های اخلاقی در جامعه، اسلامی، دو عامل عمده آن را بها دادن بیش از اندازه به مقوله فقه و احکام و نحوه زمام‏داری در جوامع اسلامی که به خاطر استبدادی بودن خود، منشأیی برای افول ارزش‏های اخلاقی است، می‏داند.