فریده عصاره

این پژوهش به تعیین ضریب هم نویسندگی در تولیدات علمی ایران در نمایه های استنادی علوم، علوم اجتماعی، هنر و علوم انسانی در پایگاه وب اُو ساینس در سال های 2000-2006 پرداخته است. پژوهش از نوع کاربردی است که با استفاده از شاخصهای علم سنجی به انجام رسیده است. داده ها با کمک پایگاه وب اُو ساینس در قالب فایلهای plain text استخراج شد، سپس با استفاده از نرم افزار HistCite تجزیه و تحلیل داده ها، با استفاده از برنامه اکسل شمارش، تنظیم و برای بررسیهای نهایی شد. تعداد کل مدارک نمایه شده به وسیله نویسندگان ایران در نمایه استنادی علوم 24480 مدرک، نمایه استنادی علوم اجتماعی 783 مدرک، و نمایه استنادی هنر و علوم انسانی 57 مدرک و در مجموع با 25320 مدرک جامعه (از طریق سرشماری) مورد مطالعه را در این پژوهش تشکیل داده است. براساس نتایج پژوهش، به طور کلی بررسی ضریب مشارکت نویسندگان در دوره مورد بررسی روندی صعودی است؛ این امر بیانگر افزایش تمایل نویسندگان به تولید مدارکِ مشارکتی در طول این دوره است. بیشترین مشارکت، در تولید مدارک 2 و 3 نویسنده ای برآورده شده و ضریب مشارکت کلی نویسندگان 59/0 بوده است. سال 2006 بالاترین ضریب مشارکت 62/0 و سال 2000 کمترین ضریب مشارکت 55/0 را به خود اختصاص داده است. قاعده برادفورد و قاعده لوتکا در مورد داده ها بررسی شدند؛ قاعده لوتکا فقط در نمایه استنادی علوم تایید و در نمایه های استنادی علوم اجتماعی و هنر و علوم انسانی رد شد؛ حال آنکه قاعده برادفورد در هر سه حوزه تایید شد. کشور آمریکا، در هر سه حوزه نمایه های استنادی، با مشارکت در تولید 1865 مدرک (37/7 درصد) بیشترین مشارکت را در تولید مدارک علمی ایران داشته است.

این پژوهش با هدف بررسی وضعیت تولید اطلاعات علمی توسط اعضای هیئت علمی پژوهشگاه صنعت نفت طی سالهای 1382-1368 انجام گرفته است. در این مطالعه، روند تولید اطلاعات علـمی، میزان تولید این اطلاعات به تفکیک نوع مدارک (طرح های تحقیقاتی خاتمه یافته، مقاله های ارائه شده، کتابهای تالیف و ترجمه شده و پایان نامه های هدایت شده) و گرایش موضوعی تولیدات علمی پژوهشگاه صنعت نفت در سالهای فوق بررسی شده است. گردآوری داده ها با استفاده از پرسشنامه و جستجو در پایگاه های الکترونیکی صورت گرفته است. نتایج تحقیق نشان داد، در طول سالهای مورد مطالعه مجموعاً 3192 اثر علمی تولید شده است. از این بین، 1665عنوان (2/52%) مقالـه، 1412عنوان (2/44%) طرح تحقیقاتی خاتمه یافته، 103عنوان (2/3%) پایان نامه هدایت شـده و 12عنوان (4/0%) کتاب میباشد. به طور کلی، تولید اطلاعات علمی طی سالهای 1368 الی 1377، روندی افزایشی داشته است. از سال 1377 به بعد، روند تولید اطلاعات علمی نسبتاً ثابت مانده و نسبت به سال 1377 کاهش نیز نشان میدهد. برخی از دلایل این کاهش در متن ذکر شده اند. 22% از مقاله های ارائه شده در نشریه های معتبر داخلی و خارجی منعکس شده است. بیشترین تعداد مدارک علمی تولید شده در سه موضوع پتروشیمی، مهندسی شیمی و مخازن هیدروکربوری است. سه پژوهشکدة «اکتشاف و تولید»، «شیمی و پتروشیمی» و «پالایش نفت» بالاترین رقم تولیدات علمی را داشته اند

در این پژوهش تلاش شده با بررسی تعداد 617 , 22 رکورد حوزه کشاورزی که در پایگاه «وب‌آوساینس» در محدوده زمانی 2000 تا 2008 نمایه شده­اند و با استفاده از فنون تحلیل استنادی، نویسندگان و مؤسسات کلیدی و میزان همکاری گروهی بین آنان، مجلات هسته، نرخ رشد تولیدات علمی، قالب و زبان انتشارات، و کشورهای پیشرو در این حوزه مشخص شوند و نقشه تاریخ‌نگاشتی علم کشاورزی ترسیم گردد. محاسبه مقدار متوسط نرخ رشد سالانه انتشارات برای این سال‌ها، عدد 7% را نشان داد. بررسی نوع مدارک نشان داد که مجموع 617 , 22 رکورد، در 15 نوع قالب مختلف ارائه شده­اند. این رکورد­ها به 25 زبان زنده دنیا و با همکاری 173 کشور به رشته تحریر درآمده‌اند. تمامی مقالات کشاورزی بازیابی‌شده از پایگاه «وب‌آوساینس» در 3256 مجله منتشر گردیده و از سوی 852 , 14 مؤسسه مختلف ارسال شده­اند. تعداد 655 , 51 نویسنده از سال 2000 تا 2008، مقالات خود را در حوزه کشاورزی به رشته تحریر درآورده و در پایگاه «آی‌اس‌آی» به ثبت رسانده­اند و در کل تعداد 381 , 658 منبع را مورد استناد قرار داده­اند. خوشه­های شکل‌گرفته در نقشه تاریخ­نگاشتی بر اساس LCS و GCS نیز شامل 5 خوشه بود.

هدف از این پژوهش، ارزیابی کیفیت تارنما‌های کتابخانه‌های دانشگاه‌های دولتی ایران است تا ضمن کسب اطلاعات لازم از کم و کیف آنها، تارنما‌های مفید و کارآمد شناسائی، معرفی و رتبه‌بندی شوند. ابزار مورد استفاده در این بررسی، ابزار ارزیابی کیفیت تارنما‌ها (WQET) است که هنجاریابی شده و روایی و پایایی آن (آلفای کرونباخ برابر با 95/.) نیز به‌دست آمده است. جامعه مورد بررسی در این پژوهش شامل 41 تارنمای فعال، مربوط به کتابخانه‌های دانشگاه‌های دولتی کشور، بوده که در دو بازه مشخص زمانی (بهمن 85 و اردیبهشت 86)، با استفاده از ابزار ارزیابی کیفیت تارنما‌ها مورد بررسی و ارزیابی کیفی قرار گرفتند و گردآوری داده‌ها از طریق مشاهده مستقیم آنها صورت گرفته است. در مجموع با توجه به پرسش‌های پژوهش، نتایج به‌دست آمده حاکی از آن است که ویژگی‌های مخاطبان و هدف تارنما، بارگذاری و پایداربودن ساختار در بین تارنماهای مورد مطالعه در سطح خوبی قرار گرفتند. ویژگی‌های میزان سهولت جستجو، گرافیک، وجود سابقه و پیشینه علمی نویسنده یا تنالگان و هدف مشخص برای محدوده اطلاعاتی، در سطح متوسط و روزآمدبودن مطالب و پیوندهای درونی در سطح پایینی قرار گرفتند. نتیجه رتبه‌بندی تارنما‌ها نیز نشان داد که تارنمای‌ کتابخانه‌های دانشگاه‌های «علم و صنعت ایران» و «مازندران» با 82 امتیاز از مجموع 82 امتیاز، به‌اشتراک حائز رتبه نخست شدند و تارنمای‌ کتابخانه‌های دانشگاه‌های «تهران»، «امام صادق (ع)»، «گیلان» و «تربیت‌ مدرس» به ترتیب رتبه‌های دوم تا پنجم را به خود اختصاص دادند و در درجه‌بندی کیفیت عالی شناخته شدند. از این پژوهش و ابزار به‌کار رفته در آن می‌توان برای ارزیابی انواع تارنماهای کتابخانه‌ای دیگر نیز استفاده کرد. هم‌چنین پیشنهاد می‌گردد طراحان و مدیران تارنماها از یافته‌های این پژوهش در جهت ارتقای سطح کیفیت تارنمای کتابخانه‌های دانشگاهی کشور استفاده کنند.

حوزه کتاب­ سنجی و شاخه های مرتبط آن به طور مستقیم با بررسی میزان تولید اطلاعات علمی در حوزه های تخصصی مختلف در ارتباط است و شاخصهایی را برای ارزیابی و سنجش میزان اطلاعات تولید شده در زمینه های گوناگون و در کشورهای مختلف، در اختیار دانشمندان قرار میدهد. در این مقاله، با استفاده از شیوه های علم سنجی، میزان انتشارات علمی تولید شده در حوزه های کتاب­سنجی، علم سنجی، اطلاع سنجی و وب ­سنجی در پایگاه Web of Science طی سالهای 1990-2005 مطالعه و تحلیل و تمامی پیشینه ها در حیطه های موضوع، زبان، کشور، نویسنده، سال انتشار، نوع مدرک، مجله و مؤسسه و دانشگاه ها تجزیه و تحلیل گردید. آنگاه کلیة پیشینه ها برای ترسیم ساختار علم به نرم افزار HistCite وارد شد و از طریق آزمون و خطا، 80 مقاله اول، حوزه مورد بررسی در WOS انتخاب و به وسیله نرم افزار فوق، تجزیه و تحلیل شدند. یافته های پژوهش نشان داد در مجموع 53 کشور در نگارش مدارک حوزه موضوعی مورد بررسی نقش داشته اند که از این میان کشورهای ایالات متحده آمریکا، انگلستان، آلمان و هلند، به ترتیب در رتبه های اول تا چهارم قرار دارند. همچنین، مشخص شد 26/91% از مدارک به زبان انگلیسی میباشند. تعداد کمی از مؤسسه ها یعنی 1/16% (74 مؤسسه از 446 مورد) تولیدکننده بخش عمده ای از متون علمی هستند. بیش از 50% مدارک، در 6 عنوان مجله یعنی 68/3% از کل مجله های حاضر در فهرست منتشر شده است. یافته ها مشخص نمود 14/73%  عنوان از انتشارات در قالب مقاله بوده است وپس از آن به ترتیب، نقد مقاله ها (96/6%) و نقد کتاب( 99/5% ) قرار داشته اند. از دیگر نتایج پژوهش می­توان به 5 مقاله اول در این بررسی اشاره کرد که 111-47 استناد را به خود اختصاص داده و به ترتیب در سالهای 1989، 1992، 1997، 2001 و 2002 نوشته شده اند. در سالهای 2004 و 2005 بیشترین تعداد مدارک منتشر شده است و این امر استقبال بیشتر جامعه علمی از مقوله های مورد پژوهش را نوید میدهد

پژوهش حاضر در نظر دارد با تحلیل پیوندهای مختلف وب‌سایت‌های نانوفناوری ایران به بررسی میزان رؤیت، میزان اثرگذاری و همکاری آن‌ها با استفاده از شیوة وب‌سنجی بپردازد. جامعة پژوهش حاضر کلیة وب‌سایت‌های مربوط به نانوفناوری ایران می‌باشد. یافته‌های پژوهش نشان داد که وب‌سایت‌های نانوفناوری ایران دارای میزان رؤیت، میزان اثرگذاری و حجم صفحات پایینی در محیط وب می‌باشند. سایت «ستاد ویژة توسعة فناوری نانو»، سایت «ایده‌پردازی کاربردی در فناوری نانو» و سایت «انجمن نانوفناوری ایران» دارای بالاترین تعداد پیوند دریافتی و در نتیجه بالاترین میزان رؤیت، و وب‌سایت «دپارتمان نانو» دارای پایین‌ترین میزان رویت هستند. نتایج پژوهش همچنین نشان داد که سایت«کمیتة نانوفناوری دانشگاه صنعتی امیرکبیر»، سایت «ستاد ویژة توسعة فناوری نانو» و سایت «ایده‌پردازی کاربردی در فناوری نانو» دارای بالاترین میزان اثرگذاری و سایت «مؤسسه علوم و فناوری نانو دانشگاه کاشان» دارای پایین‌ترین میزان اثرگذاری می‌باشند. نتایج همچنین نشان داد که وب‌سایت‌های نانوفناوری ایران در 2 خوشه با هم به همکاری می‌پردازند. از سوی دیگر استفاده از مقیاس چندبعدی نشان داد که این وب‌سایت‌ها در2 خوشه با هم همکاری دارند.