علی شایان

طی دهه گذشته، حوزه دولت الکترونیکی در سراسر جهان توجه زیادی را به خود جلب کرده است. دولت ها جهت دستیابی به سطح مطلوب رضایت، درصدد ارائه خدمات باکیفیت به شهروندان هستند. بنابراین برای ارائه خدمات باکیفیت، ضروری است تا شیوه ارزیابی کیفیت خدمات دولت الکترونیکی موردمطالعه قرار گیرد. در این پژوهش، ابتدا با مرور سامانمند پژوهش های پیشین، مدل ها و چارچوب هایِ ارزیابیِ کیفیتِ خدماتِ سنتی، الکترونیکی و دولتِ الکترونیکی مورد شناسایی قرار گرفته و جهتِ ارزیابی کیفیت خدمات، فهرستی از ابعاد تهیه شده است. لذا در این پژوهش 14 مدلِ ارزیابی کیفیت خدمات (سنتی، الکترونیکی و دولت الکترونیکی) با روش مرور سامانمند و با توجه به سؤال های پژوهش، تحلیل شده و مدلی برای ارزیابی کیفیت خدمات دولت الکترونیکی استخراج شده است. هدف، پوشش نقاط ضعف مدل های مختلف با نقاط قوت سایر مدل ها و بهبود کاستی ها در مدل جدید است. در ادامه، با در نظر گرفتن وضعیت ایران، ابعاد و مؤلفه های مدل پیشنهادی، از طریق پرسشنامه ای نیمه ساخت یافته (ترکیبی از سؤالات باز و بسته) با نظرسنجی خبرگان دولت الکترونیکی تحلیل و مدلی برای کشور ایران ارائه گردید. در چارچوب ارائه شده، ضمن شناسایی چهار بُعد: مدیریت، اطلاعات، خدمات و فنی، شاخص های مربوط به هر بعد مشخص شده است.

 با توجه به روند رو به افزایش جمعیت شهرها، ایجاد شهرهای هوشمند در دنیای پیشرفته امروز اجتناب ناپذیر است. توسعه شهر هوشمند طرحی پویاست که منابع فناوری اطلاعات سازمان ها و شرکت های وابسته به آن ها را در راستای حمایت و پیشبرد اهدافشان بسیج می کند. با توجه به تجربیات جهانی که در آن شهرداری ها، محور توسعه در ایجاد شهرهای هوشمند بوده است، پژوهش حاضر با محوریت شهرداری تهران در نظر گرفته شده است؛ همچنین با توجه به نیاز شرکت های فناوری اطلاعات به ارزیابی استراتژی های مؤثر برای افزایش بازدهی شان، کسب موفقیتشان در بازار هدف و رفع نیازهای شهروندان، این پژوهش با هدف ارزیابی استراتژی های این شرکت ها در جهت توسعه کلان شهر تهران به عنوان شهر هوشمند، به نگارش درآمده است. این تحقیق دارای رویکرد توصیفی کیفی است و از راهبرد پژوهشی نظریه داده بنیاد به تحلیل داده ها می پردازد . پژوهش حاضر، مفاهیمی مانند استراتژی عملیاتی، استراتژی تصمیم گیری، استراتژی نیروی انسانی، استراتژی بازاریابی، استراتژی مالی و تمرکز استراتژیک را که از جمله اصلی ترین استراتژی های توسعه شهر هوشمند است، پیشنهاد داده است که در حوزه های زیر، این عوامل مناسب شناخته شده است: 1. در حوزه استراتژی تصمیم گیری، عامل تصمیم گیری مشورتی؛ 2. در حوزه استراتژی عملیاتی، عامل های نوآوری، مدیریت عملکرد و فرایند؛ 3. در حوزه استراتژی مالی، عامل های مدیریت مالی، رهبری هزینه و واگذاری خدمت؛ 4. در حوزه استراتژی نیروی انسانی، عامل های مدیریت منابع انسانی، فرهنگ سازمانی، آموزش، مدیریت شایستگی و مدیریت مشارکتی؛ 5. در حوزه استراتژی بازاریابی، عامل های مدیریت بازار، خدمات پس از فروش، کاربران و قیمت گذاری و فروش؛ 6. در حوزه استراتژی تمرکز، عامل تولید متمرکز.

با ورود فناوریهای کلان داده به حوزه کسب و کار و تحولات ایجاد شده در این حوزه، لازم است پژوهش هایی در زمینه ارزیابی اکوسیستم کلان داده در کشور صورت پذیرد. از آنجایی که طبق تحقیقات انجام شده تاکنون مدل ارزیابی اکوسیستم کلان داده ارائه نشده است، این مقاله در پی ارائه مدل ارزیابی اکوسیستم کلان داده در ایران با استعاره از مدل ارزیابی اکوسیستم طبیعی می باشد. مدل ارزیابی اکوسیستم طبیعی موردنظر در این تحقیق، مدل هزاره است. با بهره گیری از این مدل، به ارزیابی اکوسیستم خدمات ارائه شده در حوزه کلان داده در کشور با هدف رفع نیاز کاربر نهایی پرداخته شده است. بدین منظور ابتدا مدل ارزیابی اکوسیستم هزاره مورد بررسی قرار گرفته و با شناسایی ابعاد کلیدی مدل هزاره، مدل ارزیابی اکوسیستم کلان داده با استفاده از مفهوم استعاره تدوین شده است. سپس گامهای ارزیابی با استفاده از مدل تدوین شده، تشریح شده است. در نهایت با بررسی صنعت کلان داده در کشور، نتایج ارزیابی اکوسیستم کلان داده در سطح کشور بدست آمده و راهکارهایی برای ارتقاء وضعیت آن پیشنهاد شده است. به طورکلی می توان گفت بیشترین تعداد شرکت های فعال در بازار کلان داده کشور، شرکت های ارائه دهنده خدمات زیرساخت و تحلیل هستند. از این رو ضروری است حمایت های لازم جهت توسعه زیرساخت های انتقال، ذخیره سازی و تحلیل داده ها در کشور صورت پذیرد. تأثیرگذارترین محرک بر ارائه خدمات کلان داده در کشور، ظهور فناوری های جدید شناخته شده است. فناوری بر عملکرد شرکت و در نتیجه ارائه خدمات آن تأثیرگذار خواهد بود و آشنایی کافی شرکت ها با فناوری های جدید و استفاده از راهکارهای جدید فناورانه جهت ارائه خدمات بهتر به مشتریان می تواند بر عملکرد شرکتها تأثیرگذار باشد.

نیروهای پیشران موجود در محیط که نحوه برهم کنش عوامل تأثیرگذار در هر پدیده ای را تعیین می کنند، نقش مهمی در شکل دادن به آینده دارند. هدف از این پژوهش، شناسایی و رتبه بندی نیروهای پیشران مؤثر بر وضعیت آینده رسانه های دیجیتال بوده است. ب ه همین منظور، در گام نخست، برای فهم تغییراتی که در حوزه رسانه های دیجیتال در حال رخ دادن است، از تکنیک پویش محیطی استفاده شد و فهرستی از 12 نیروی مؤثر بر حوزه رسانه های دیجیتال؛ مشتمل بر دنیای مجازی، دنیای هوشمند، پاسخگویی آنلاین به نیازها، فناوری های سیار، ابزارهای پیشرو، امنیت اطلاعات، فناوری فلش، کلان داده، تغییرات قیمت فناوری، میزان نفوذ اینترنت، فناوری های سبز و سایر علوم احصا شد. در گام دوم، روش تحلیل اثر متقابل و الگوریتم پیج رنک برای شناسایی میزان تأثیر این پیشران ها مورد استفاده قرار گرفت و برای این منظور، پیشران های کلیدی در اختیار 14 نفر از خبرگان دانشگاهی و اجرائی قرار داده شد تا نظر آنان پیرامون تأثیر هر پیشران بر سایر پیشران ها احصا شود. یافته ها نشان می دهد که سه پیشران فناوری های سیار (میزان تأثیر 10/7 درصد)، تغییرات قیمت تکنولوژی (میزان تأثیر 9/6 درصد) و میزان نفوذ اینترنت (میزان تأثیر 9/5 درصد) به ترتیب، سه پیشران مؤثر حوزه رسانه های دیجیتال هستند.

گسترش استفاده از رسانه های اجتماعی، تمام ابعاد زندگی را تحت تأثیر قرار داده است و طبیعی است که سازمان ها نیز نسبت به استفاده کارکنان از این رسانه ها حساس باشند. در سال های اخیر پژوهش های گوناگونی در این رابطه انجام شده است که برخی از آن ها نشاندهنده بهبود یا تضعیف عملکرد شغلی کارکنان در صورت استفاده از این رسانه ها می-باشند. به نظر می رسد می بایست عوامل جانبی دیگری نیز در این ارتباط مد نظر قرار گیرد. در این پژوهش با استفاده از روش ارزیابی انطباقی، این عوامل با بررسی پیشینه موجود در این زمینه استخراج شده و مدلی مفهومی طراحی شده است. این مدل انواع تأثیرات مستقیم و غیرمستقیم را در زمینه تأثیر استفاده از رسانه های اجتماعی بر عملکرد شغلی کارکنان نشان می دهد. این تحقیق از لحاظ هدف کاربردی و از لحاظ استراتژی، توصیفی از نوع پیمایشی می باشد، بدین منظور و برای گردآوری اطلاعات پرسشنامه ای میان 227 نفر از کارکنان و کارشناسان آموزشی دانشگاه تربیت مدرس توزیع گردید و نتایج تحلیل شد. برای بررسی فرضیه ها از آزمون های رگرسیون و تحلیل مسیر استفاده شده است. نتایج پژوهش نشان داد که میان استفاده از رسانه های اجتماعی و هر یک از مؤلفه های عملکرد شغلی، سرمایه اجتماعی، رضایت شغلی و تعهد سازمانی روابط معناداری وجود دارد.

شبکه نوآوری رویکردی قابل توجه برای توسعه نوآوری در کشورهای پیشرفته است. رویکرد شبکه سازی به ویژه در مورد توسعه فناوری های پیشرفته مؤثر می باشد. همچنین شناسایی ابعاد مهم در توسعه شبکه های نوآوری می تواند به برنامه ریزی و خط مشی گذاری مناسب برای هر صنعت کمک کند. در این پژوهش با بررسی پیشینه پژوهش در حوزه شبکه نوآوری به استخراج ابعاد گوناگون مؤثر بر آن در صنعت فناوری اطلاعات کشور پرداخته شده است. هدف از پژوهش انجام مقایسه بین و درون این مؤلفه ها و ارزیابی وضعیت کنونی آن ها می باشد. به این منظور پس از تأیید ابعاد به وسیله خبرگان، پیمایشی برای ارزیابی این ابعاد در شرکت های فناوری اطلاعات در هفت استان کشور اجرا شد. در این پژوهش ابعاد توانمندی شرکت ها، تعبیه شدگی، مساعد بودن محیط، خودسازمان دهی، یادگیرنده بودن، کیفیت تعامل ها، نوآوری و اثربخشی شبکه نوآوری ارزیابی شد. این ابعاد بر اساس شاخص های گوناگون مورد بررسی قرار گرفت و نتایج تحلیل شد. براساس نتایج حاصل شده از طریق مقایسه مؤلفه های سازنده این ابعاد و بین ابعاد با یکدیگر، وضعیت کنونی آن ها استحصال شد که می تواند در سیاست گذاری ها مورد توجه قرار گیرند. نتایج بیانگر تفاوت معنادار وضعیت این مؤلفه ها می باشد.

نقش فنّاوری اطلاعات و ارتباطات (فاوا) در تحول جوامع و پشتیبانی از سایر بخش ها غیرقابل انکار است و سیاستگذاران کشور سعی در تدوین خط مشی های پیشرو و اثرگذار برای آن دارند. با توجه به مشکلات ناشی از تعمیم راهکارهای دیگر کشورها، شناخت مشکلات و چالش های این حوزه می تواند در ترسیم افق برنامه ریزی و تعیین نیازها مفید باشد. این پژوهش، با نظرسنجی از خبرگان توسعه این حوزه شامل متخصصان دانشگاهی و مدیران باتجربه، به شناسایی نحوه خط مشی گذاری دولت برای توسعه این بخش، اولویت بندی حوزه های آن، و تبیین نقش آنها در توسعه این فنّاوری پرداخته است. مطابق نتایج، دولت به عنوان متولی اصلی توسعه، باید انواع متنوعی از خط مشی ها را تدوین و اجرا نماید. این خط مشی ها که برپایه توسعه متأخر شکل گرفته اند، باید اصلاح قوانین و مقررات را هدف قرار دهند.

براساس دیدگاه مبتنی بر منابع، قابلیت های سیستم های اطلاعاتی شرکت ها شامل سه دسته قابلیت های داخل به خارج، قابلیت های خارج به داخل و قابلیت های پوشا است. بررسیها نشان میدهد که این قابلیت ها، توانایی شرکت ها برای ارائة عملکردی بهتر را ارتقا میبخشد و برخورداری آن ها را از موقعیت رقابتی فراهم میکند. با توجه به اهمیت نقش های مختلف این قابلیت ها در عملکرد شرکت ها، همواره این سؤال مطرح است که کدامیک از این قابلیت ها بر موفقیت عملکرد شرکت ها مؤثرند. این پژوهش بر آن است تا با استفاده از تکنیک فرایند تحلیل سلسله مراتبی فازی ((FAHP، رابطة میان این قابلیت ها و عملکرد شرکت ها را مورد تجزیه و تحلیل علمی قرار دهد. به دلیل تعدد شاخص ها، چندگانگی قابلیت ها، پیچیدگی تصمیم گیریها، برخورد مناسب و علمی با ابهام و عدم اطمینان ذاتی این گونه بررسیها از روش FAHP بهره گرفته اند. نتایج بررسیها نشان میدهد که از میان شاخص های مختلف، بازدة فروش و بهای تمام شدة کالای فروش رفته به عنوان معیارهای کلیدی عملکرد شرکت بوده و از میان سه نوع قابلیت های سیستم های اطلاعاتی، قابلیت¬های سیستم-های اطلاعاتی داخل به خارج محرک مهم تری برای بهبود عملکرد شرکت میباشد. از این رو، قابلیت های داخلی شرکت در پاسخ به بازار، نسبت به قابلیت های خارجی یا برونگرا از اهمیت بیشتری در جهت ارتقای عملکرد شرکت ها برخوردار می باشند.

امروزه فناوری اطلاعات برای سازمان ها اهمیت حیاتی دارد و روش های گوناگونی برای اجرای موفقیت آمیز آن به کار می رود. زمانی که مهارت های مورد نیاز در سازمان و یا در داخل کشور در دسترس نباشد، با استفاده از برونسپاری می توان به خدمات تخصصی مورد نظر دسترسی پیدا کرد که این برونسپاری می تواند به سه شکل: درون مرزی-برون شرکتی، برون مرزی-برون شرکتی و برون مرزی-درون شرکتی انجام شود. علاوه بر مزایای برونسپاری فناوری اطلاعات، نباید ریسک های آن را از نظر دور نگه داشت. هدف این مقاله، شناسایی ریسک های موجود در انواع سه گانه برونسپاری فناوری اطلاعات در شرکت های فناوری اطلاعات ایران و تعیین میزان اهمیت این ریسک ها از نظر شرکت های مذکور است. نتایج این تحقیق، بیانگر اهمیت متفاوت ریسک ها در هر یک از انواع برونسپاری در شرکت های فناوری اطلاعات کشور می باشد که در واقع فاز اول مدیریت ریسک(تخمین ریسک) را پوشش می دهد و می تواند یاریگر مدیران جهت اتخاذ تصمیمات مناسب برای مدیریت این ریسک ها باشد.

برو ن سپاری به معنای بهره برداری راهبردی از منابع شرکت دیگر برای انجام فرایندهای کسب و کار می باشد که می تواند به دو صورت درون مرزی و برون مرزی انجام شود. یکی از مهم ترین خطرپذیری های برون سپاری، انتخاب پیمانکار نامناسب می باشد. فرایند انتخاب پیمانکار به دلیل وجود معیارهای زیاد و گاه متناقض پیچیده بوده و نیازمند بررسی دقیق است. هدف این پژوهش ایجاد چارچوبی برای انتخاب پیمانکار مناسب در برون سپاری درون مرزی و برون مرزی و مشخص کردن وزن هر یک از معیارها می باشد. روش گردآوری اطلاعات پرسشنامه است که میان مدیران و متخصصان داخلی و خارجی این حوزه توزیع شده است. چارچوب به دست آمده می تواند یاریگر مدیران سازمان ها در انتخاب پیمانکار در پروژه های برون سپاری و کاهش خطرپذیری این پروژه ها باشد. نتایج حاصل شده نشان می دهد که در برون سپاری درون مرزی- برون شرکتی، بیست معیار مهم و در برون سپاری برون مرزی- برون شرکتی، بیست و چهار معیار برای انتخاب پیمانکار مناسب وجود دارد که برخی از آن ها شامل میزان نوآوری پیمانکار ،ثبات مالی و انطباق فرهنگی می باشد.

پرورش بستر­های پیدایی نوآوری، از مهم­ترین ویژگی­های سیستم­های یادگیری الکترونیکی موفق به شمار می­آید. شناسایی ابعاد این بسترها، موجب پیشرفت کیفیت سطح آموزش می­شود. به­این­منظور در این پژوهش، مفهوم لبه آشوب از نظریه پیچیدگی وارد زمینه یادگیری الکترونیکی می­شود. لبه آشوب، ناحیه­گذار باریکی میان نظم و آشوب است که مساعد پیدایش الگوهای جدید رفتاری مانند نوآوری و خودسازمان­دهی است. روش این پژوهش، پیمایشی بوده و داده­های پژوهش از طریق پرسش­نامه گردآوری شده، که از طریق خبرگان داخل و خارج کشور پاسخ داده شده­است. برای شناسایی ویژگی­های لبه آشوب، از مدل ارزیابی موفقیت شش گوشه استفاده شده­است که سه ناحیه ثبات، لبه آشوب و بی­ثباتی در آن شفاف­سازی شده­است. نتیجه این پژوهش، سبب تشویق برنامه­ریزان آموزشی می­شود تا سازوکارهای مناسب و انعطاف­پذیر برای یادگیری خلاق فراهم آورند و نیازهای یادگیرنده را در نظر گیرند.

فناوری اطلاعات و ارتباطات (فاوا) به عنوان فناوری عمومی در همه کشورها دارای کاربرد گسترده-ای است و سبب تسریع رشد اقتصادی و اجتماعی در جوامع پیشرفته شده است. بنابراین، دولت ها در بسیاری از کشورها نهادها و برنامه های خاصی را در جهت ارتقای این فناوری تدوین و پیاده سازی نموده اند. با توجه به مشکلات ناشی از تعمیم راهکارهای دیگر کشورها، شناخت روش-های بومی سیاست گذاری در این حوزه، هدف این پژوهش است. این پژوهش با استفاده از نظر متخصصان کشور در حوزه فاوا که شامل خبرگان علمی و مدیران با تجربه است، با استفاده از پرسشنامه به بررسی هر یک از ابعاد شش گانه سیاست گذاری توسعه فاوا که به عنوان مدل تحقیق مطرح گردیده، پرداخته است. نتایج حاکی از نقش دولت به عنوان متولی اصلی توسعه این فناوری در کشور است و روش نوین بومی سیاست گذاری توسعه فاوا را ارائه می دهد که می تواند راهگشایی برای افزایش اثربخشی سیاست های اتخاذ شده در این حوزه باشد.