حمید جلالیان

توسعه پایدار به معنای مدیریت و حفاظت منابع طبیعی پایه و جهت بخشیدن به تحولات تکنولوژی و نهادی، به ترتیبی که نیازهای نسل های کنونی و آینده بشریت را به صورت مستمر و پایدار تامین نماید به عنوان یکی از جنبه های رشد و توسعه ی روستایی مطرح است. روستا نشینی شکل ویژه ای از استقرار و معیشت انسان و جلوه بارزی از حیات اقتصادی و اجتماعی در ایران می باشد که با نظامی کم و بیش پایدار در طی قرون متمادی تداوم یافته است. توسعه روستایی از جمله مباحث مهم در توسعه هر کشور محسوب می شود. از این رو اولویت آن در برنامه های توسعه اقتصادی-اجتماعی بسیار مهم است. در این مطالعه با بررسی عوامل تاثیر گذار در توسعه روستایی استان البرز ( عوامل اقتصادی، سیاسی و نهاد های برنامه ریزی)، شاخص های توسعه روستایی تعیین و دلایل عدم توسعه یافتگی روستاهای استان البرز، با روش توصیفی-تحلیلی و از طریق پرسشنامه مطرح خواهد شد. بر اساس نتایج مطالعه ی حاضر، از میان شاخص های مورد مطالعه در مورد موانع توسعه روستایی استان البرز، مولفه اقتصادی سیاسی و امور برنامه ریزی دارای بیشترین تاثیر بوده است.

مقدمه: یکی از بسترهای توسعه در نواحی روستایی توجه به موضوع تقسیمات سیاسی فضا و ارتقای واحدهای  سیاسی سرزمین است؛ چراکه تمامی امکانات و خدمات نواحی روستایی زیر تاثیر تقسیمات سیاسی فضا قرار دارند. هدف : هدف این پژوهش، بررسی اثربخشی ارتقاء واحد سیاسی بخش به شهرستان بر توسعه سکونتگاه های روستایی است که با نمونه موردی شهرستان سیروان در استان ایلام انجام شده است. روش شناسی: این پژوهش از نظر هدف، کاربردی و از نظر روش، تحلیلی- همبستگی است. جامعه آماری، 53 روستای شهرستان سیروان است. سطح تحلیل، روستاها و واحد تحلیل خانوارها هستند. تعداد نمونه با فرمول کوکران، 384 خانوار تعیین شد. ابزار گردآوری داده ها پرسشنامه محقق ساخته بود که روایی آن با نظر اعضای هیئت علمی دانشگاه ها و پایایی آن نیز با ضریب آلفای کرونباخ (850/0) تایید شد. پرسشنامه ها متناسب با سهم جمعیت روستاها و به روش تصادفی توزیع و تکمیل شد. همچنین، با 24 نفر دهیار و 11 نفر کارشناس مرتبط مصاحبه نیمه ساخت یافته انجام شد. تحلیل داده های پرسشنامه با آزمون های آماری T وابسته، رگرسیون و ظریب همبستگی انجام شد. قلمرو جغرافیایی پژوهش: محدوده جغرافیایی مورد مطالعه، شهرستان سیروان در استان ایلام است که از نظر تقسیمات سیاسی دارای دو بخش (کارزان و مرکزی)، چهار دهستان (کارزان، زنگوان، لومار و رودبار)، یک نقطه شهری به عنوان مرکز شهرستان (شهر لومار) و تعداد 60 روستا است. در سال 1395، این شهرستان 14404 تن جمعیت داشته است. یافته ها: براساس یافته های پژوهش، ارتقاء واحد سیاسی بخش به شهرستان بر توسعه سکونتگاه های روستایی منطقه در حد متوسط اثربخش بوده است. شاخص های بُعد اقتصادی بر ابعاد اجتماعی- فرهنگی، کالبدی – محیط زیستی و همچنین سیاسی- اداری تاثیر معنادار داشته و باعث بهبودی وضعیت در این ابعاد (شاخص ها) شده است. همچنین، با بهبود هر بُعد، بُعد دیگر نیز بهبود می یابد و بالعکس. نتیجه گیری: عوامل موثر بر این تغییر و تحول ها را می توان در سه دسته عوامل اقتصادی، اجتماعی- فرهنگی و سیاسی- اداری خلاصه کرد. برای اثربخش تر نمودن ارتقاء سطوح سیاسی- اداری، تقویت عوامل اشاره شده و رفع و تضعیف موانع موجود پیشنهاد می شود.

مقدمه: تغییراتی عمده ای در تفکر توسعه روستایی در نیم قرن گذشته رخ داده و در کشورهای درحال توسعه رهیافت معیشت پایدار روستایی در تلاش برای کاهش فقر روستایی مطرح شده است. هدف : هدف این پژوهش، تحلیل بنیان های معیشتی سکونتگاه های روستایی با رویکرد فضایی است. روش شناسی: این پژوهش از نوع کاربردی و روش آن توصیفی- تحلیلی است. گردآوری اطلاعات با روش های کتابخانه ای و میدانی (روش پیمایش مبتنی بر پرسشنامه) صورت گرفته است. جامعه آماری شامل روستاهای دهستان دشتویل است که از بین آن ها 12 روستا بر اساس نمونه گیری مکانی انتخاب شده است. حجم نمونه با فرمول کوکران و اعمال روش تصحیح آن، تعداد 133 خانوار تعیین شد. از آزمون تی تک نمونه ای برای مقایسه تفاوت ها و آزمون فریدمن برای رتبه بندی شاخص ها استفاده شد. همچنین از مدل تاپسیس برای تحلیل و رتبه بندی روستاها و در نهایت، از روش تحلیل فضایی کریجینگ برای نمایش الگوی فضایی بنیان های معیشتی استفاده شده است. یافته ها: نتایج پژوهش نشان داد که پنج بُعد سرمایه های معیشتی مورد بررسی به طور کلی در روستاهای مورد مطالعه دارای وضعیت نامطلوب هستند. از میان این پنج بُعد، ابعاد سرمایه طبیعی و سرمایه اجتماعی در وضعیت مطلوبی هستند. نتایج حاصل از رتبه بندی براساس آزمون فریدمن نشان داد بُعد سرمایه معیشی در جایگاه اول بوده و در رتبه بندی شاخص ها، پوشش گیاهی در رتبه اول قرار می گیرد. براساس نتایج مدل تاپسیس، روستای چلگاسر در رتبه نخست جای گرفت. نتایج حاصل از تحلیل فضایی کریجینگ حاکی از این است که اختلاف فضایی در روستاهای دهستان دشتویل وجود داشته به طوری که روستاهای واقع در پهنه فضایی شرق در وضعیت برخوردار و روستاهای واقع در پهنه فضایی غرب نابرخوردار (محروم) هستند. نتیجه گیری: در بنیان معیشتی روستاهای کوهستانی واقع در دهستان دشتویل خلا سرمایه های فیزیکی، انسانی و مالی وجود دارد. در بررسی علل وجود این نقصان می توان به دلایلی همچون محدود بودن گزینه های معیشتی، کسب درآمد و گذران زندگی از طریق روش های سنتی (وابستگی به دام، کشاورزی محدود، اقتصاد تک محصولی) اشاره کرد.

گسترش شتابان شهرها و رشد فیزیکی ناموزون آنها، که اصطلاحاً "خزش شهری" نامیده می شود، موجب خورن دگی روس تاها و اراض ی پیرامونی آنها، تبدیل بی رویه اراضی کشاورزی و تخریب منابع محیط زیست گردیده است. این وضعیت در کلان شهرهای منطقه ا ی نمود گسترده تری داشته است. دو شهر ارومیه و اصفهان به عنوان دو کلان شهر منطقه ای و با محیط طبیعی و ساختار اقتصادی متفاوت، از شهرهای پراهمیتی هستند که در سال های اخیر با گسترش شتابزده ای همراه بوده اند. این مقاله با نگرش توصیفی تحلیلی به گسترش کالبدی این دو کلان شهر و تاثیر آن بر اراضی پیرامون آنها پرداخته است. داده های تحقیق با استفاده از مطالعه کتابخانه ای اسنادی و همچنین با استفاده از داده های دورکاوی و تصاویر ماهواره ای لندست 7 سال 2001 و لندست 8 سال 2013، استخراج گردید. مقایسه تصاویر ماهواره ای و همچنین اطلاعات برگرفته از مرکز آمار ایران نشان می دهد که شهرهای ارومیه و اصفهان به صورت گسترده ای با افزایش جمعیت و تغییر کاربری اراضیِ واقع شده در حریم، به خزش خود ادامه می دهند. نتایج حاصل از روش هلدرن و بررسی رشد بدقواره شهری در این دو شهر در طی سال های1390 1335 نشان می دهد که گسترش فیزیکی این شهرها، به ویژه در ارومیه، بیش از نیاز واقعی جمعیت آن بوده و در نتیجه، روند تبدیل زمین های کشاورزی و روستایی پیرامون آنها به ویژه در ارومیه با شدت ادامه یافته است. رشد جمعیت اصفهان در تمام دوره ها تقریباً از الگوی ثابتی پیروی کرده ولی ارومیه در پایان دهه 1350 و با شروع جنگ ایران و عراق، با شتاب رشد جمعیت روبه رو شده است. در تغییر کاربری اراضی کشاورزی پیرامون شهر ارومیه می توان به ناکارامدی طرح های تفضیلی شهر و تفاوت ارزش اراضی شهری با اراضی کشاورزی و همچنین سود پایین کشاورزی و آسیبپذیری باغداری اشاره نمود. صنعتی شدن شهر اصفهان و ایجاد شهرک های مسکونی و مراکز اداری و دانشگاهی در پیرامون شهر اصفهان منجر به افزایش مهاجرت از روستاها، شهرها و استان های همجوار به این کلانشهر شده است و به دنبال آن جمعیت و نیاز به اراضی شهری، تغییر کاربری اراضی زراعی و آیش اطراف شهر و نهایتاً شکنندگی و ناپایداری منابع محیط زیست صورت گرفته است.

سکونتگاه های روستایی به عنوان نظام های مکانی فضایی، همواره تحت تأثیر نیروها و عوامل درونی و بیرونی دچار تحولاتی در ساختارها و کارکردهای خود شده اند. در این میان روستاهای در حال گذار به دلیل برخورداری از ویژگی های خود که نه روستا و نه شهر قلمداد می شوند، پویاتر بوده و تحولات بیشتری نسبت به سایر سکونتگاه های روستایی را تجربه می کنند. بنابراین، پژوهش حاضر در پی شناسایی عوامل موثر بر تحولات سکونتگاه های روستایی در حال گذار شهرستان ایوان (در استان ایلام، ایران) صورت گرفته است. این پژوهش از حیث هدف، کاربردی و از حیث ماهیت و روش، توصیفی- تحلیلی همچنین جمع آوری اطلاعات به دو روش اسنادی و میدانی بوده است. در روش اسنادی، اطلاعات و داده های آماری سکونتگاه های منطقه مورد مطالعه، پیشینه موضوع و مبانی نظری مرتبط گردآوری و مطالعه شد. در روش میدانی، داده ها و اطلاعات دست اول با بکارگیری پرسشنامه های دهیار، شورا (تعداد 11 پرسشنامه) و ساکنین نقاط روستایی (تعداد 184 پرسشنامه) در حال گذار به دست آمده است. حجم جامعه آماری پژوهش 55 روستای دارای سکنه با مجموع 16281 نفر جمعیت و 3848 خانوار در شهرستان ایوان است. 11 روستای دارای سکنه با استفاده از چهار شاخص جمعیت، مرکزیت، فاصله تا مرکز شهرستان و تعداد نهادهای دولتی و غیردولتی با استفاده از فن های AHP (جهت وزن دهی به شاخص های مذکور از طریق کارشناسان این حوزه) و TOPSIS (جهت وزن دهی به روستاهای نمونه بر مبنای شاخص های فوق الذکر) به عنوان روستاهای در حال گذار و نمونه انتخاب شده است. تحلیل داده ها با بکارگیری آزمون T تک نمونه ای صورت گرفته است. یافته های پژوهش نشان می دهد که مؤلفه کالبدی با میانگین واقعی 99/2 در رتبه نخست، مؤلفه اقتصادی با میانگین واقعی 88/2 در رتبه دوم و مؤلفه فضایی با مقدار میانگین واقعی 74/2 در رتبه سوم قرار گرفته است؛ بدین معنی که به ترتیب ابعاد کالبدی، اقتصادی و فضایی به عنوان عوامل بیرونی و درونی بیشترین تأثیرات را در تحولات روستاهای در حال گذار شهرستان ایوان داشته اند.

هدف مطالعه حاضر، ارزشیابی اثر این پروژه بر توسعه جوامع محلی ناحیه هامون است. پژوهش حاضر از لحاظ هدف کاربردی و از حیث روش گردآوری و تحلیل اطلاعات، توصیفی - تحلیلی است. جامعه آماری این پژوهش، سه روستای کیخا، سنچولی، بلند و شهرک علی اکبر در شهرستان هامون است. داده های میدانی با ابزار پرسشنامهء محقق ساخته و به روش پیمایشی و همراه با مصاحبه گردآوری شد. تعداد نمونه ها برای تکمیل پرسشنامه، 314 خانوار بود که به صورت تصادفی از میان 1717 خانوار انتخاب شدند. نتایج تحقیق نشان داد این پروژه در بُعد اجتماعی تنها در گویه های (افزایش خودباوری در زمینه ء توانایی های افراد در روستا، افزایش مشارکت زنان خانواده در امور توسعه روستا، همبستگی و ارتباط جمعی بین زنان در روستا، وجود شبکه های اجتماعی و اقتصادی برای دختران و زنان در روستا، امنیت اجتماعی مناسب برای رفت و آمد زنان و دختران)، در بُعد محیطی در گویه های (ترویج و اجرای کلاس های آموزشی از طرف مروجین منطقه، آموزش کشت های متنوع در زمین زراعی)، در بُعد زیرساختی در گویه های (دسترسی به نهاده های مختلف کشاورزی، دسترسی به تعاونی روستایی) تاثیرات مطلوبی داشته است و در سایر ابعاد اقتصادی و کالبدی در هیچ یک از گویه ها اثر مطلوبی نداشته است. همچنین نتایج تحلیل فضایی توسعه جوامع محلی به تفکیک ابعاد توسعه در ناحیه هامون نشان داد، روستای کیخا بالاترین رتبه را در ابعاد (اقتصادی، اجتماعی، کالبدی، زیرساختی، محیطی) از نظر تاثیرپذیری از پروژه منارید به خود اختصاص داده است.

در مورد توسعه پایدار شهری و منطقه ای فرمول واحدی برای تمام کشورها وجود نداشته و هر کشوری باید با شرایط اجتماعی، اقتصادی، اکولوژیکی و فضایی خود به دنبال تدوین معیارهای خاص توسعه شهری پایدار باشد.در همین ارتباط، تهران به عنوان یک کلان شهر و پایتخت ایران، از منظر جغرافیایی (کالبدی – فضایی و عملکردی) و با توجه به توسعه نامتوازن سرزمین و اقتصاد نفتی، با چالش های بیشماری روبرو است. کلان شهری که در اغلب شاخص های اجتماعی– اقتصادی و محیط زیستی، خطوط قرمز را پشت سر گذاشته و سیاست های تمرکزگرایی از گذشته تاکنون در حوزه های سیاسی، اداری، بازرگانی، صنعتی و آموزشی موجب تمرکز شدید جمعیت و فعالیت در فضای آن شده است. این پژوهش با هدف تبیین سهم عوامل اثرگذار در توسعه پایدار کلان شهر تهران انجام شده است. روش پژوهش، روش کیفی و ابزار اصلی گردآوری و تحلیل داده، تکنیک دلفی کمّی بوده است. نتایج پژوهش نشان می دهد مهمترین عوامل اثرگذار در توسعه پایدار کلان شهر تهران به ترتیب عبارتند از: مسئولیت پذیری، راهبردی و آینده نگری، انعطاف پذیری و پاسخگویی، تصمیم گیری، ساختار قدرت و عدم موازی کاری نهادها.  

آب نقش محوری در توسعه پایدار هر سرزمین به ویژه نواحی روستایی دارد. چالش کم آبی یکی از بزرگ ترین چالش های قرن بیست و یکم است چراکه می تواند سرمنشأ بسیاری از تغییر و تحولات اجتماعی و اکولوژیک جهان باشد. بخش کشاورزی به عنوان مهم ترین بخش اقتصادی نواحی روستایی به طور مستقیم تحت تاثیر کمبود منابع آب قرار دارد. بنابراین، شناسایی نگرش و راهکارهای بومی کشاورزان در مواجهه با کم آبی می تواند نقش کلیدی در اتخاذ راهبرد مناسب و ارتقای ظرفیت سازگاری جوامع روستایی داشته باشد. هدف این پژوهش بررسی نگرش کشاورزان در روستاهای شهرستان بهار در استان همدان نسبت به چالش کم آبی و شناسایی راهبردها و راهکارهای بومی مناسب برای تعدیل و سازگاری با مسئله کم آبی در منطقه است. این پژوهش از نوع توصیفی - تحلیلی است. جامعه آماری پژوهش، 68 روستای شهرستان بهار با 18376 خانوار است که طبق فرمول کوکران تعداد نمونه لازم برای تکمیل پرسشنامه 375 بهره بردار به دست آمد. داده های اصلی به شیوهء پیمایش میدانی با ابزار پرسشنامه گردآوری شد. روش نمونه گیری، تصادفی بوده و تعداد نمونه در هر روستا براساس روش انتساب متناسب با تعداد بهره برداران کشاورزی تعیین شد. تجزیه وتحلیل داده ها با استفاده از تحلیل عاملی تاییدی در نرم افزار لیزرل انجام شد. یافته های پژوهش نشان می دهد نگرش روستاییان به چالش کم آبی به ترتیب، نگرش شناختی (بارعاملی 0/883)، نگرش رفتاری (بارعاملی 0/867) و نگرش احساسی (بارعاملی 0/517) بوده است. بنابراین، می توان نتیجه گرفت که نگرش روستاییان به چالش کم آبی نگرشی شناختی – رفتاری است. براین اساس، 12 راهبرد سازگار با وضعیت منطقه، برای مدیریت بهینه منابع و بهره وری آب زراعی پیشنهاد شده است. [1]- Lizrel شماره ی مقاله: ۲

کارشناسان توسعه با بررسی نقش آفرینی دولت، بازار و جامعه مدنی در جریان توسعه، نقش دولت و بازار را در بسیاری از موارد ناموفق دانسته و نوبت را به جامعه مدنی داده اند تا نقش مردم و نهادهای محلی در توسعه آزموده شود. از این رو، تقویت سازمان ها و تشکل های اجتماع محور در تحقق توسعه مشارکتی مهم تلقی شده است. در این راستا، پژوهش حاضر با هدف شناخت ابعاد اثربخشی انجمن های اعتبار و پس انداز بر توسعه فضایی – کالبدیِ سکونتگاه های روستایی، 30 نفر از اعضای این انجمن ها را به شیوه گلوله برفی انتخاب و در طی مصاحبه نیمه ساختاریافته و مشاهده مستقیم داده های مورد نظر را گردآوری نموده است و آنها را به شیوه تحلیل محتوای کیفی با رویکرد استقرائی تجزیه و تحلیل شده اند. داده های تحقیق شامل متن مصاحبه ها، به صورت واحدهای معنی تقسیم و سپس با فشرده سازی خلاصه شده اند. در نهایت با شیوه استقرائی طبقات فرعی استخراج و مضمون های اصلی از آنها انتزاع شده اند. تحلیل یافته ها نشان می دهد که انجمن ها از منظر کالبدی بر سرمایه های فیزیکی (مسکن، ارتباطات، تأسیسات روستایی) و سرمایه های طبیعی (حفظ محیط زیست، منابع آب، تنوع دام، مالکیت اراضی) سکونتگاه های روستایی و از منظر فضایی بر جریان آگاهی، جمعیت و پول سکونتگاه های روستایی تأثیرگذار بوده است. در مجموع نتایج نشان می دهد که این انجمن ها هرچند ماهیتاً یک تشکل اجتماعی – اقتصادی اند؛ اما نمی توان از وجه فضایی – کالبدی آنها غافل بود. به نظر می رسد در صورت توانمندسازی این انجمن ها و استفاده از آنها حل مشکلات روستاها مفیدتر و سریع تر قابل حصول خواهد بود. همچنین، به پژوهشگران علاقه مند به مطالعه چنین تشکل هایی پیشنهاد می گردد با توجه ماهیت بومی و نداشتن (یا حداقل کم) مشابه های بیرونی اتخاذ رویکرد کیفی می تواند در این مسیر نتایج مفیدتری را در پی داشته باشد.

از جمله راهبردهای برنامه ریزی توسعه جامعه عشایری کشور، اسکان است که با اهداف خدمات رسانی، عمران و توسعه اجرا شده است. هدف این پژوهش، سنجش سطوح زیست پذیری کانون های اسکان عشایری در بخش مرکزی شهرستان بویراحمد بوده است که با روش توصیفی- تحلیلی انجام شده است. رویکرد پژوهش، رویکرد ترکیبی (کمی – کیفی – کمی) است. داده های لازم با ابزار پرسشنامهء محقق ساخته، مشاهده و مصاحبه های نیمه ساخت یافته بدست آمد. جامعهء آماری پژوهش، چهار کانون اسکان عشایر بود که در مجموع 272 خانوار داشتند و به صورت تمام شماری مورد پرسشگری قرار گرفتند. تحلیل داده ها با بهره گیری از روش های تحلیل مسیر و تاپسیس صورت گرفت. نتایج نشان می دهد معیار اشتغال و درآمد بیشترین اثر مستقیم معنی دار را روی زیست پذیری دارد. خانوارهای عشایری برخوردار از یک محیط سکونتی آرام، امن، متعادل و پایدار با برخورداری از رفاه اجتماعی، کیفیت زندگی بالاتری دارند. همچنین، بین اندازه جمعیت و نزدیکی به کانون های برتر شهری، با زیست پذیری کانون ها رابطه مستقیم معنادار آماری وجود دارد. در بررسی اثرات غیرمستقیم، معیار جایگاه اقتصادی زنان بیشترین اثر غیرمستقیم معکوس (منفی) را بر زیست پذیری کانون های اسکان نشان می دهد. همچنین، رابطه علّی مدیریت بهینه آب و مرتع حاکی از اثر غیرمستقیم معنی دار بر روی زیست پذیری است؛ بدین معنی که خانوارهای متکی بر دام داری، به اثرات محیط زیستی کم توجه بوده و بیشترین بهره کشی از طبیعت را به عمل می آورند. همچنین، از دیدگاه ساکنان، کانون منصورآباد در سطح اول زیست پذیری و کانون تلخدان با امتیازهای مناسب و اختلاف کمتر رتبه دوم را دارد. کانون های حسین آباد و دلی بَجَک به ترتیب در سطوح سوم و چهارم هستند.

یکی از راهبردهای توسعه اقتصاد روستایی توسعه خوشه های صنعتی مبتنی بر صنایع کشاورزی است که زمینه ساز تحقق توسعه پایدار روستایی است. هدف از این پژوهش، ارزیابی اثرات شکل گیری خوشه های صنعتی در پایداری اقتصاد روستایی در شهرستان طارم است. پژوهش حاضر براساس هدف از نوع پژوهش های کاربردی و از نظر ماهیت و روش، توصیفی- تحلیلی بوده و برای جمع آوری داده ها و اطلاعات از روش های میدانی و کتابخانه ای بهره گرفته شده است. قلمرو مکانی پژوهش شهرستان طارم در استان زنجان است که براساس سرشماری مرکز آمار ایران در سال 1395 دارای ۴۶۶۴۱ نفر جمعیت بوده که ۳۹۹۲۷ نفر آنها (85.6%) در روستاها زندگی می کنند. جامعه آماری شامل 196 نفر از مدیران روستایی (دهیاران و اعضای شوراهای اسلامی)، خبرگان و آگاهان محلی، صاحبان صنایع و بنگاه های اقتصادی خرد، افراد شاغل در صنایع روستایی و شهری، کارشناسان و مسئولان ادارات و سازمان هایی که با مناطق روستایی ارتباط تنگاتنگی دارند، بوده است. برای شناسایی نمونه ها از روش کیفی هدفمند (گلوله برفی و روش متواتر نظری) استفاده شد. برای تجزیه و تحلیل داده ها از آزمون های تی تک نمونه ای، رگرسیون و تحلیل مسیر استفاده گردید. نتایج نشان می دهد بین شکل گیری خوشه های صنعتی با شاخص اشتغال با ارزش 545/0، درآمد با ارزش 690/0، افزایش سرمایه گذاری با ارزش 405/0، افزایش تولید با ارزش 620/0 و توسعه فناوری اطلاعات و ارتباط با ارزش 749/0 در سطح آلفای 001/0 رابطه مثبت و معناداری وجود دارد. همچنین، شکل گیری خوشه های صنعتی در شهرستان طارم بیشترین تأثیر را بر افزایش تولیدات کشاورزی و غیرکشاورزی روستاییان با مقدار کلی 706/0 و افزایش اشتغال در زمینه های مختلف برای جوانان روستایی و در نتیجه کاهش مهاجرت های روستا- شهری در پی خواهد داشت. با توجه به تمرکز عمده تولید محصول زیتون، این منطقه می تواند قطب خوشه های صنعتی- کشاورزی مبتنی بر زیتون قرار گیرد و بنابراین پیشنهاد می شود برنامه ریزی و سرمایه گذاری برای ایجاد زیرساخت های لازم در این زمینه انجام گرفته گیرد.

ایجاد و توسعه خوشه های صنعتی در قطب های کشاورزی مناطق کوهستانی راهکاری اساسی برای غلبه بر محدودیت های شغلی است. هدف از این پژوهش توان سنجی و اولویت بندی مکانی ایجاد خوشه های صنعتی در قطب های کشاورزی با استفاده از روش های سنجش از دور است که برای این هدف، شهرستان طارم به عنوان نمونه مطالعه شده است. پژوهش حاضر از نظر هدف از نوع کاربردی و از نظر ماهیت و روش، توصیفی-تحلیلی است. برای گردآوری اطلاعات از روش های کتابخانه ای و اسنادی، میدانی و تصاویر ماهواره ای استفاده شد. قلمرو مکانی پژوهش، محدوده شهرستان طارم در استان زنجان است. با استفاده از تصاویر ماهواره ای لندست 8، نقشه های طبقه بندی شده اراضی استخراج شد. به منظور شناسایی الگوی پراکنش اراضی کشاورزی به ویژه خوشه های فعالیتی، داده های ماهواره ای با استفاده از نرم افزارهای ENVI، IDRISI SELVA و ARCGIS تحلیل فضایی شد. برای تعیین محدوده های مناسب برای خوشه های صنعتی با تأکید بر خوشه های کشاورزی از روش تحلیل لکه های داغ و آماره گتیس جی استفاده شد. بدین منظور، سه اولویت پهنه ای در شهرستان طارم شناسایی شد. اولویت اول، در محدوده سکونتگاه های اصلی شهرستان طارم یعنی چورزق، آب بر و گیلوان قرار گرفته است. برتری نسبی این پهنه بیشتر به خاطر وجود منابع انسانی این محدوده ها است که امکان برنامه ریزی خوشه های صنعتی-کشاورزی را با تکیه به وجود سرمایه های انسانی ممکن می سازد. اولویت دوم، عمدتاً در لایه بلافصل پهنه اول قرار دارد که به نوعی توانسته از پتانسیل های منابع انسانی مربوط به اولویت اول، بهره گیرد. اولویت سوم، از منابع انسانی فاصله بیشتری دارد، اما سایر پتانسیل ها در این مناطق، امکان گسترش خوشه های صنعتی-کشاورزی را در این محدوده ها فراهم می سازد. آنچه که در بررسی این خوشه ها نیز مشخص است، وجود فضاهای بیشتر در محدوده چورزق برای گسترش خوشه های صنعتی-کشاورزی است که در واقع تمرکز پتانسیل ها را در محدوده بیشتری ممکن می سازد.

هدف مطالعه حاضر تحلیل فضایی تاب آوری معیشت روستاهای پیرامون دریاچه ارومیه با توجه به شاخص های موثر می باشد تا سطح فضایی برخورداری روستاها به لحاظ تاب آوری روستاها مشخص گردد، پژوهش از نوع کاربردی و از نظر روش و ماهیت توصیفی -تحلیلی بوده،جامعه آماری روستاهای پیرامون دریاچه ارومیه می باشد که به منظور تحلیل کمی داده ها از تکنیک چندمعیاره تاپسیس براساس وزن دهی متخصصان به شاخص ها و معیارها استفاده شد. در بررسی جداگانه هر یک از ابعاد تاب آوری معیشت نتایج گویای این بود که در بُعد اقتصادی(12روستا دارای سطح تاب آوری نامناسب،3روستا تاب آوری متوسط و 3روستا دارای تاب آوری مناسب)، در بُعد اجتماعی(2روستا تاب آوری متوسط،8روستا تاب آوری مناسب و 8 روستا تاب آوری نامناسب )؛در بُعد کالبدی-فیزیکی(10روستا تاب آوری نامناسب،2روستا تاب آوری متوسط و 6روستا تاب آوری مناسب)،و در بُعد محیطی-اکولوژیکی(14روستا تاب آوری مناسب،1روستا تاب آوری متوسط و 3روستا دارای تاب آوری نامناسب)هستند. در کل در ابعاد اقتصادی (3505.)، و کالبدی(3945.) سطح تاب آوری ضعیف ، و در ابعاد اجتماعی(4675.)، و محیطی-اکولوژیکی(5332.) در سطح متوسط از تاب آوری معیشت می باشند؛ بنابراین می توان این گونه استنتاج نمود که شاخص های مختلف تاب آوری تأثیرات متفاوتی بر میزان تاب آوری روستاهای پیرامون دریاچه ارومیه داشته اند و با تغییرات وضعیت این شاخص ها در سطوح مختلف وضعیت تاب آوری نیز تغییر خواهد نمود و شاهد تاب آوری متفاوتی در منطقه خواهیم بود.

پایداری سکونتگاه های روستایی در گرو پویایی اقتصاد آن است، تا آنجا که امروزه توسعه اقتصادی پایدار به عنوان اصلی رین هدف اقتصادی در برنامه ریزی کشورهای در حال توسعه مطرح است. پیش شرط اساسی برنامه ریزی برای پایدارسازی اقتصادی روستاها آگاهی از جایگاه و توانایی آنها است. پژوهش حاضر به دنبال واکاوی و سنجش سطوح فضایی پایداری اقتصادی سکونتگاه های روستایی واقع در استان قم می باشد. پژوهش حاضر بر اساس هدف،کاربردی و روش پژوهش توصیفی – تحلیلی است. نرم افزار هایEXCEL و SPSS و MATLAB بعنوان ابزار تحلیل مورد استفاده قرار گرفتند. داده های مورد نیاز به روش اسنادی بدست آمده است. محدوده مورد مطالعه استان قم و جامعه آماری پژوهش روستاهای دارای سکنه استان قم هستند. وزن دهی به شاخص های پژوهش با استفاده از مدل F’ANP و تحلیل داده ها با استفاده از روش تصمیم گیری چند معیاره WASPAS انجام شد. برای طبقه بندی روستاهای مورد مطالعه از جنبه سطوح پایداری از روش تحلیل خوشه ای و نرم افزار GIS و برای تحلیل عوامل مؤثر بر پایداری از رگرسیون خطی استفاده شده است. نتایج تحقیق نشان داد که سکونتگاه های روستایی استان قم از نظر پایداری اقتصادی در وضعیت مطلوبی قرار ندارند؛ از نظر سطوح پایداری نیز روستاهای مورد مطالعه تفاوت قابل توجهی با یکدیگر داشته که نشان دهنده نابرابری فضایی از جنبه سطوح پایداری اقتصادی است. همچنین میزان تأثیرگذاری عوامل مورد بررسی نیز به یک میزان نبوده است، به نحوی که عامل "بهره مندی خانوارها روستایی از زمین" و "برخورداری از منابع تولید زراعی و باغی" تأثیر گذاری بالاتری بر پایداری اقتصادی روستاهای مورد مطالعه داشته اند.

فقدان برنامه جامع منجر به ایجاد اختلال در توسعه روستایی و ساخت و ساز و ترکیب ساختمان های جدید و قدیمی در جوامع روستایی شده است. فضاهای آشفته و بهم ریخته روستایی و تخریب محیط زیست به موانع چشم انداز روستایی تبدیل شده اند. لذا هدف این مطالعه بررسی عوامل کلیدی موثر بر توسعه چشم انداز مستقل جوامع روستایی است. تحقیق حاضر از نظر هدف، کاربردی و روش انجام آن، توصیفی- تحلیلی است. ابزار گردآوری داده ها و اطلاعات پرسش نامه خبرگان بوده است. جامعه آماری تحقیق شامل کارشناسان و اساتید امور روستایی شهرستان زنجان بوده، که با روش نمونه گیری هدفمند 35 کارشناس برای انجام مقایسات زوجی انتخاب شد. از طریق بررسی ادبیات تحقیق و نظر کارشناسان شامل 8 معیار و 30 زیرمعیار برای این منظور تعیین گردید. برای بررسی و شناسایی این عوامل و تعیین کمیت و اهمیت وزن آنها از فرآیند تحلیل شبکه ای فازی(FANP) استفاده شد. نتایج به دست آمده از مدل ارائه شده نشان می دهد که ورودی نیروی انسانی (322/0)، توسعه خلاق (245/0) و تخصص فنی (213/0) مهم ترین عوامل توسعه و موفقیت توسعه چشم انداز روستایی می باشند. لذا برای توسعه و حفاظت از منابع و چشم انداز روستایی، برنامه ریزان و سازمان های توسعه روستایی باید به آموزش مدیریت و رهبری، نیروی انسانی تحصیلکرده و تخصص مردم محلی توجه کافی داشته باشند.

ازجمله مشکلات مهم امروز صنعت گردشگری کشور فقدان رقابت پذیری می باشد. یکی از ارکان این مشکل نبود یک رویکرد مشخص به منظور افزایش رقابت پذیری است و همچنین ارتباط مستقیمی بین افزایش توان رقابتی یک کشور و توان رقابتی بنگاه وجود دارد.رقابت پذیری مقصد گردشگری به عنوان یکی از گونه های مهم رقابت پذیری مکانی و یک صنعت رشد و توسعه درون زا در بسیاری از شهرهای دنیا مورد توجه قرار گرفته است.ناحیه سرعین ترکیبی از جاذبه های انسانی وطبیعی را در خود جای داده و از نظر اکوتوریستی دارای قابلیتهای فراوانی است. تا کنون مدل های مختلفی برای رقابت پذیری مقاصد گردشگری ارائه شده است. هدف مقاله حاضر بررسی والویت بندی عوامل موثردر رقابت پذیری گردشگری منطقه سرعین با بهره گیری و تلفیق دو مدل کراچ - ریچی و کانو می باشد .پژوهش به صورت پیمایشی و با ابزار پرسشنامه به تعداد 573 برگ در بین گردشگران،کسبه و مردم محلی در بازه زمانی 15خرداد تا 15 مرداد سال 1396انجام گرفته است. نتایج کسب شده با روش تحلیل عاملی و نرم افزار LISREL تجزیه و تحلیل شدند. یافته ها حاکی از آن است که از میان 6 شاخص در مدل تلفیقی مذکور،به ترتیب منابع وجاذبه های محوری، مدیریت مقصد، عوامل تقویت کننده، برنامه ریزی خط مشی و توسعه مقصد، رضایت گردشگران، عوامل و منابع پشتیبان از اولویت برخوردارند .

در شهرستان رضوانشهر حدود 10هزار هکتار اراضی شالیزاری وجود دارد که اغلب به صورت قطعات پراکنده و در اندازه های مختلف مورد بهره برداری قرار می گیرند. این پراکندگی، استفاده از دستاوردهای علمی، فنی و تکنولوژی، سرمایه گذاری در بخش تحقیقات، ارتباطات و نهاده های کشاورزی را مشکل و گاهی غیرممکن می سازد. که در این بین یکپارچه سازی اراضی شالیزاری از جمله راهکارهایی است که می تواند تا حد زیادی این چالش را مرتفع سازد و نقش کلیدی در افزایش تولیدات کشاورزی و توسعه اقتصادی مناطق روستایی داشته باشد. هدف از این تحقیق، شناخت اثرات اقتصادی طرح های یکپارچه سازی اراضی در روستاهای بخش مرکزی شهرستان رضوانشهر است. این تحقیق از نظر هدف کاربردی و از نظر روش انجام، توصیفی- تحلیلی است. در این تحقیق جامعه آماری، روستاهای بخش مرکزی(29روستا) در شهرستان رضوانشهر است. جهت تعیین تعداد خانوارهای نمونه از فرمول کوکران استفاده شد که بر اساس آن، تعداد نمونه ها 225، تعیین شد و پس از سنجش روایی(نظرات خبرگانی از اعضای هیئت علمی ) و پایایی ( ضریب آلفای 0.862) پرسشنامه در میان خانوارهای روستاهای نمونه تکمیل شد. به منظور دستیابی به اطلاعات مورد نیاز جهت سنجش متغیرهای مورد تحقیق، از روش های پیمایشی و اسنادی بهره گرفته شده و برای بررسی و تجزیه و تحلیل اطلاعات و داده ها، از آزمون های آماری نظیر آزمونt همبسته و خی دو استفاده شد. یافته ها نشان می دهد که با اطمینان 95 درصد طرح یکپارچه سازی اراضی شالیزاری موجب بهبود اقتصاد روستایی شده است، همچنین انجام طرح یکپارچه سازی اراضی شالیزاری در سکونتگاه های روستایی موجب کاهش تعداد قطعات اراضی، افزایش راندمان تولید، افزایش استفاده از ماشین آلات، کاهش مصرف آب، افزایش ارزش زمین و کاهش هزینه و افزایش درآمد گردیده است.

در پی توجه به ابعاد کیفی زندگی انسان، مفهومی با عنوان «کیفیت زندگی» مورد توجه قرار گرفته و سنجش «رضایت از زندگی» به تمامی اقشار انسانی و در شکل های مختلف تسری یافته است. امروزه کیفیت زندگی در شهرها و رضایت از آن موضوعی است که در مدیریت و برنامه ریزی شهری نیز بدان پرداخته می شود. در همین زمینه، هدف مطالعه حاضر، سنجش رضایت از کیفیت زندگی در شهر گرمی و مطالعه تطبیقی محلات هشتگانه این شهر بوده است که با استفاده از 62 شاخص ذهنی در قالب هشت متغیرِ طبقه بندی شده صورت پذیرفته است. این تحقیق به لحاظ روش از نوع پیمایشی و از نظر هدف در زمره تحقیقات کاربردی قرار دارد. جامعه آماری تحقیق را شهروندان شهر گرمی تشکیل می دهند که از میان آنها به تعداد 378 پرسشنامه - با استفاده از فرمول کوکران- به صورت طبقه بندی شده، توزیع شد. پایایی پرسشنامه از طریق آزمون آلفای کرونباخ سنجیده شده که ضریب آلفای 82/0 به دست آمد. برای تجزیه و تحلیل داده های جمع آوری شده از آزمون های t تک نمونه ای، واریانس یکطرفه، کروسکال- والیس و فریدمن، حسب مورد استفاده شده است. نتایج نشان می دهد کیفیت زندگی در شهر گرمی در سطحی نامطلوب از سوی شهروندان ارزیابی شده و در کل میزان رضایت شهروندان از مجموع شاخص های مورد بررسی کمتر از میانه (میانه نظری = 3) است. نتایج حاصل از آزمون تحلیل واریانس یکطرفه نشان می دهد که بین ویژگی های فردی پاسخگویان با برداشت آنها از کیفیت زندگی شهری تفاوت وجود دارد. همچنین، از نظر کیفیت زندگی در بین محلات هشتگانه شهر تفاوت وجود دارد، بطوری که سطح کیفیت زندگی محله های شهر گرمی را می توان در چهار گروه قرار داد.

امروزه تجارت در بستر اینترنت به پدیده ای جهانی تبدیل شده است که در پی آن شاهد رشد سریع بازاریابی الکترونیک هستیم. روستاها که به عنوان یکی از ارکان اصلی تولید مطرح هستند، پتانسیل زیادی در بهره گیری از خدمات تجارت الکترونیک دارند. با توجه به جایگاه فناوری اطلاعات و ارتباطات در عرصه جهانی و وجود مشکلات زیاد در نواحی روستایی از جمله عرضه محصولات تولیدی، راهکار بازاریابی الکترونیک یکی از رهیافت های توسعه در این زمینه است. در پژوهش حاضر، پیشران های موثر بر بازاریابی الکترونیک در نواحی روستایی شهرستان خوشاب شناسایی شده است. این پژوهش به لحاظ هدف کاربردی، به لحاظ روش گردآوری و تحلیل داده ها، روش ترکیبی و از نظر ماهیت، توصیفی تحلیلی است. پس از واکاوی ادبیات و پیشینه پژوهش در منابع، داده های لازم با روش دلفی در سه مرحله گردآوری شد و برای تحلیل آن از روش تحلیل ساختاری میک مک بهره گرفته شد. مشارکت کنندگان پژوهش (روش دلفی) 26 نفر از خبرگان و متخصصان بازاریابی و توسعه روستایی بودند. 18 متغیر اولیه در ابعاد موثر اقتصادی، اجتماعی فرهنگی، زیرساختی محیطی و سیاسی نهادی شناسایی شد. در ادامه، متغیرهای اولیه در چارچوب ماتریس اثر متقاطع در نرم افزار میک مک تعریف شد. وضعیت صفحه پراکندگی متغیرها نشان دهندهء ناپایداری سیستم بازاریابی الکترونیک در محدوده است که بیشتر متغیرها در اطراف محور قطری صفحه پراکنده اند؛ بر همین اساس، پنج دسته متغیر شناسایی شد. در نهایت، با توجه به امتیاز بالای تاثیرگذاری مستقیم و غیرمستقیم، 11 عامل اصلی به مثابهء پیشران های کلیدی تاثیرگزار در ایجاد بازاریابی الکترونیک در نواحی روستایی شهرستان خوشاب شناخته شد. از بین این عوامل،  تلاش دولت برای دسترسی بدون تبعیض به فناوری اطلاعات و بازاریابی الکترونیک در مرتبه اول، تصویب قوانین لازم و مهیانمودن زیرساختار حقوقی و قانونی، کیفیت و سهولت دسترسی به نهادهای پشتیبان، رقابتی شدن بازار کشاورزی و افزایش سهم معاملات الکترونیک، افزایش اعتماد به این نوع بازاریابی، امنیت شبکه بازاریابی الکترونیک و ... به ترتیب در درجات بعدی اهمیت قرار دارند.