حسن مؤمنی

هدف: سازمانهای مردم نهاد(سمن ها) جایگزین مناسبی برای ارائه ی خدمات دولتی هستند. هدف از پژوهش حاظر بررسی نقش آنها در حوزه ی کاهش و پیشگیری از آسیب های اجتماعی شهر تهران است. روش: جهت دستیابی به داده های مورد نیاز، مصاحبه عمیق با سمن های فعال در این حوزه صورت گرفت که برای تعیین حجم جامعه و انتخاب مصاحبه شوندگان، از روش گلوله برفی (شیوه نمونه گیری) استفاده شد. یافته ها: یافته های تحقیق نشان داد: اکثر سمن ها درحوزه ی آسیب های رفاهی، یا به صورت ترکیبی در زمینه ی آسیب های جرم زا و ساختاری فعالند. تعریف آنها از مفهوم آسیب اجتماعی بیشتر معطوف به مسئله اجتماعی بوده و سمن های فعال شهر تهران را در این حوزه ناکافی دانسته اند. اقداماتشان عمدتا به صورت آموزش، مددکاری، توانمند سازی و فرهنگی بوده که در این راستا از حمایت های دولت وقوانین مربوطه رضایت خاطر ندارند. علت آسیب ها را به ترتیب اولویت: فقر مادی، فقر فرهنگی، محیط شهر و مشکلات آن، سیاست ها و قوانین نامناسب بیان، ورشد فعالیت سمن ها و میزان همکاری مردم را مثبت ارزیابی کرده اند. مصاحبه شونده گان به ترتیب: الگوی پیشگیری اجتماعی رشدمدار، الگوی کنترل وپیشگیری جامعه مدار، الگوی کنترل وپیشگیری توانمندسازی، الگوی کنترل وپیشگیری مددکاری اجتماعی، الگوی کنترل وپیشگیری طراحی محیطی و الگوی کنترل وپیشگیری انتظامی را پیشنهاد کرده اند. نتیجه گیری: پیشگیری از آسیب-های اجتماعی در راستای تامین امنیت، نیازهای انسانی و توسعه ی اجتماعی در جوامع مختلف است. گستردگی اقدامات و نظرات گوناگون در رفع آسیب های اجتماعی باعث شده تا دولت ها به تنهایی قادر به برآورد آن نباشند، از اینرو لازم است همکاری های چند جانبه با حاکمیت- مردم و جامعه صورت پذیرد تا نتایج بدست آمده کیفی تر و سریعتر رخ دهد.

علم جغرافیا، علمی است چند بعدی و کلی گرا از همین رو مسائل آن در گستره وسیعی نمود و کاربرد دارد، جغرافیا محدود به یک پدیده یا یک جزء نیست، عامل چندبعدی بودن جغرافیا سبب می شود که نخبگان این علم همواره با مسائل گوناگونی برخورد کنند، در این حین تعاملاتی بدیع شکل می گیرد که باعث گسترش مفاهیم علم جغرافیا می شود. بنابراین تفسیر مفاهیم به وجود آمده، از ضروریات تعالی علوم مختلف به ویژه جغرافیاست. ورود مفاهیم جدید در جغرافیا به خلق و کشف اسرار پنهان آن می انجامد و با پرده برداری در شرح مفاهیم، زیبایی درونی آن دوچندان خواهد شد. چنانچه تصورات کلی و عمومی از علم جفرافیا به عنوان یک اطلس تصاویر و معلومات صرف نقشه جهانی، به کلی تغییر خواهد کرد. لیکن این نگرش نشان میدهد که نه تنها علم جغرافیا با ابعاد بسیار گسترده به تحلیل کمی و آماری پدیده ها می پردازد بلکه با نظرات عینی به ارزیابی اجتماعات و جوامع انسانی، فرهنگ، تفکرات و اندیشه ها پرداخته و بررسی کیفی زندگی در محیط های مختلف انسان ساخت مبادرت می کند. ازاینرو واژگان آشنا در مباحث علم مذکور مورد تعریف است: جغرافی، توسعه، برنامه ریزی، برنامه ریزی روستایی، آمایش سرزمین، کالبد (برنامه ریزی-کالبدی)، فضا، مکان، فضاومکان، اقتصادفضا، رویکرد فضایی، نظام های فضایی، پویش ساختاری-کارکردی، ساختارفضایی، سازمان فضایی، عملکردفضایی، یکپارچگی فضایی، کُنش متقابل فضایی، بازساخت فضایی، ساماندهی فضایی، سازماندهی فضایی، برنامه ریزی فضایی، عدالت فضایی، جریان/ حرکت فضایی، دامنه عملکرد، موقعیت کارکردی، عرصه/ سطوح فضایی، رابطه/ پیوند، کانون/ محور/ پهنه، منظومه/ مجموعه/ حوزه، تحلیل شبکه، حکمروایی محلی، متنوع سازی فعالیتها، معیشت پایدار، دگرگونی محیطی، سیستم، پایداری، مزیت، مخاطرات محیطی، روش کمی و کیفی، از نتایج این دسته بندی، جمع آوری برگزیده واژگان مطرح در علم جغرافیاست که به صورت یکجا و خلاصه، دسترسی به آن آسان باشد. بنابراین در ادامه، مستقیماً شرح واژگان بیان می گردد و از توضیح فرآیند تحقیق پرهیز شده است.

حکومت صفویان در تاریخ ایران به عنوان یکی از دوره های مهم این سرزمین شناخته می شود، تا پیش از دوره صفویه هیچ یک از حکومت هایی که در قلمرو سرزمین ایران به قدرت رسیدند، تشیع اثنی عشری را به عنوان دین رسمی خود اعلام نکرده بودند، اما رسمیت یافتن تشیع اثنی عشری برای اولین بار در این سرزمین، بوسیله حکومت تازه تأسیس صفویه، نیازمند استفاده از قوانین فقهی مربوط به آن بود، مسئله ای که این پژوهش به دنبال تحلیل آن بر اساس منابع کتابخانه ای به روش توصیفی – تحلیلی می باشد، موضوع وضعیت حاکم بر زندان ها و زندانیان در این دوره است، آنچه که از منابع این دوره می توان استنباط کرد؛ قوانین حاکم بر صدور حکم زندان بیشتر عرفی بوده است و محاکم عرفی نقش فعالی در صدور حکم زندان داشتند، زندان عمومی به معنای خاص وجود نداشته بلکه زندان ها بر اساس طبقه اجتماعی فرد دسته بندی می شدند،

در سال های اخیر شاهد حساسیت موضوع آب به همراه تغییر رویکرد به آب، از مقوله ای صرفاً طبیعی به مقوله ای محیط- زیستی و اجتماعی هستیم. نحوه مصرف آب آشامیدنی بیش از هر چیز دیگر به نگرش ها و به طور کل به فرهنگ وابسته است. از این رو، هدف اصلی مقاله حاضر بررسی نقش عوامل فرهنگی و اجتماعی در هدر رفت آب آشامیدنی است. جامعه آماری متشکل از شهروندان شهرستان دهلران با حجم نمونه 390 نفر است. همچنین روش نمونه گیری، خوشه ای چند مرحله ای است و از پرسشنامه محقق ساخته جهت جمع آوری داده ها استفاده و میزان کل آلفای کرونباخ پرسشنامه نیز حدود 90 درصد حاصل شده است. برای بررسی فرضیات از آزمون های آماری تی مستقل، تحلیل واریانس یک طرفه و معادلات ساختاری (نرم افزار لیزرل) استفاده شده است. نتایج حاکی از این است که در رابطه با هدر رفت مصرف آب آشامیدنی، به ترتیب عوامل فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی بیش ترین سهم دارند. همچنین متغیرهای زمینه ای جنسیت، وضع تأهل، تحصیلات و نوع شغل با متغیر وابسته دارای رابطه ی معناداری هستند.

ایران به دلیل موقعیت استراتژیک جغرافیایی، اتصال به آسیای میانه و خلیج فارس از شمال به جنوب، دسترسی به دریاهای آزاد، همسایگانی محصور در خشکی و ارتباط نزدیک با قاره اروپا و آفریقا همواره یکی از راههای مهم مواصلاتی بین المللی شناخته می شود. ازاینرو ایجاد راههای ارتباطی مناسب در آن پر اهمیت است. پروژه های متعددی نیز در این زمینه اجرایی شده که از جمله آن، ساخت آزادراه تهران-شمال است، با بهره برداری از پروژه مذکور، نواحی پیرامونی به ویژه روستاهای منزوی در دامنه البرز میانی به شریانهای اصلی حمل و نقل مرتبط شده و دگرگونی های سریع محیطی، اقتصادی و اجتماعی را تجربه می کنند. بنابراین سوال پژوهش اینگونه مطرح است که ساخت آزادراه چه تآثیراتی بر روستای سنگان خواهد داشت، جامعه آماری پژوهش را خانواده های ساکن در روستای سنگان(باغ دره) تشکیل می دهد. نمونه گیری پژوهش، با روش خوشه ای صورت پذیرفت، بدین منظور از میان خوشه ها به تصادف نمونه گیری بعمل آمد. در تهیه پرسش نامه پژوهش 30 شاخص لحاظ گردید که هر10 شاخص به صورت 3دسته زیرمعیار؛ ثبات اقتصادی، عدالت اقتصادی و رفاه اقتصادی قراردارد. تحلیل داده ها با استفاده از نرم افزار GIS انجام شد. نتایج تحقیق نشان داد در معیار ثبات اقتصادی، شاخص تأثیر ایجاد آزادراه در دگرگونی روستایی و تغییر ساختار بیشترین تأثیر را داراست. در معیار عدالت اقتصادی بیشترین ارتباط بین شاخصهای میزان رضایت از شغل و محل زندگی، میزان گسترش خدمات اجتماعی و میزان بکارگیری از اینترنت است. در معیار رفاه اقتصادی بیشترین ارتباط با شاخص میزان افزایش درآمد اهالی به صورت ارتباط دو طرفه برقرار است.

فقر ازجمله آسیب های جوامع انسانی از دیرباز تاکنون بوده است که دارای سطوح مختلف و شدت گوناگونی است. امروزه مسئله فقر برای کشورها بسیار مهم تلقی می گردد که در شهرها آثار آن به راحتی قابل ملاحظه است هرساله برای رفع فقر تحقیقات و برنامه ریزی های گسترده ای صورت می گیرد. فقر در شهر تهران نیز وجود داشته و بخشی از آن در اثر سیاست های نادرست شهری ایجادشده است. سیاست های جمعیتی بخصوص در امر مهاجرت و حاشیه نشینی افسارگسیخته، گسترش روزافزون سکونتگاه های غیررسمی و عدم کنترل و مدیریت بهینه گروه های آسیب دیده اجتماعی در سطح شهر مهم ترین ضعف های برنامه ریزی نهادهای شهری در این زمینه بوده است، ازاین رو به منظور بررسی فقر در شهر تهران داده های مرتبط با فقر اجتماعی جمع آوری شده و اطلاعات حاصل از آن مورد پردازش قرار گرفت که نتایج نشان داد نقطه قوت برجسته ای در حوزه مدیریتی آسیب ها و مسائل فقر وجود ندارد بااین وجود، شناخت مناسب فقر در شهر تهران از سوی سازمان ها و نهادهای متصدی، مهم ترین نقطه قوت در این زمینه است. به نظر می رسد در زمینه فقرزدایی اقدام مدیریتی خاصی صورت نگرفته و یا اینکه حداقل مصداقی برای آن قابل بیان نیست، ازاین رو اجرای طرح های فقرزدایی و توزیع عادلانه ثروت مهم ترین اقدامات مدیریتی در سال های اخیر بوده است.

در دهه های اخیر میزان مطلوبیت کاربری اراضی با توجه به تحولات کارکردی و عملکردی روستاها اعتبار ویژه ای نزد برنامه ریزان روستایی یافته است. مطلوبیت کاربری اراضی عموماً به معنای تخصیص زمین یا اراضی روستایی به فعالیت متناسب با ساختار محیط روستایی است و درجه مطلوبیت چنین تخصیصی در توسعه و پایداری سکونتگاه های روستایی اهمیت خاصی دارد. شناسایی انواع کاربری های زمین نیازمند ارزیابی دقیق ظرفیت های مکانی آن ناحیه است. از این رو، تحقیق حاضر در پی بررسی مطلوبیت کاربری اراضی در بخش جاجرود شهرستان پردیس در شرق تهران است که به عنوان یکی از نواحی روستایی با جمعیت پذیری بالا شناخته می شود. هدف تحقیق کاربردی بوده و ماهیت آن توصیفی- تحلیلی است. جامعه آماری تحقیق را 4 روستای نمونه از ناحیه مورد مطالعه تشکیل داده است. حجم نمونه بنا بر روش گلوله برفی و تصادفی ساده انتخاب شد و، علاوه بر آن، انجام دادن مصاحبه در بررسی های میدانی نقش اساسی ایفا می کند. سرانجام، نمونه پرسشنامه در ناحیه مورد بررسی تکمیل شد. تحلیل داده ها با استفاده از روش سلسله مراتبی AHPصورت گرفت. نتایج تحقیق نشان داد که نخست تقاضای تغییر کاربری اراضی به مسکونی و کارگاهی به ویژه در روستای سعیدآباد در حد بسیار بالایی است. سپس روستاهای مورد بررسی با دگرگونی کارکردی یا عملکردی مواجه و به روستاهای کارگاهی و یا خانه های دوم مبدل شده اند. به طورکلی با توجه به تحلیل صورت گرفته درمیان روستاهای مورد مطالعه، روستاهای خسروآباد و سعیدآباد از نرخ مطلوبیت بالاتر کاربری اراضی، نسبت به روستاهای کمرد و ترقیان برخوردارند.

سرمایه اجتماعی به واسطه عناصری از قبیل مشارکت، اعتماد اجتماعی و انسجام اجتماعی می تواند بستری برای نشاط و شادکامی جامعه باشد. پژوهش حاضر باهدف بررسی رابطه بین سرمایه اجتماعی و نشاط اجتماعی جوانان 30-18 ساله شهرستان دهلران در سال 1396 صورت گرفته است. آرای صاحب نظران اصلی سرمایه اجتماعی مانند: پوتنام، کلمن و بوردیو و نظریات مازلو مبنای چارچوب نظری تحقیق حاضر است. این پژوهش، کمّی و نوع آن همبستگی است. جامعه آماری، کلیه افراد گروه سنی جوانان و حجم نمونه 400 نفر می باشد و از روش نمونه گیری خوشه ای استفاده شده است. برای جمع آوری اطلاعات از پرسشنامه های استاندارد سرمایه اجتماعی به کار رفته در طرح مرکز ملی رصد اجتماعی (1394) و شادی آکسفورد با اندکی تعدیل استفاده شده است. برای بررسی فرضیات، رگرسیون چندگانه و معادلات ساختاری (نرم افزار لیزرل) و تحلیل عامل ها بکار رفته است. نتایج نشان می دهند که سرمایه اجتماعی (اعتماد، عام گرایی، ارزش ها ویژگی های اخلاقی، مشارکت، بده بستان، تعلق ملی، رضایت از زندگی و احساس امنیت) بانشاط اجتماعی دارای رابطه مثبت و مستقیمی است. میزان این رابطه حدود 57 درصد است. میانگین سرمایه اجتماعی و نشاط اجتماعی نمونه نیز به ترتیب (09/3 – 68/3) اندکی بالاتر از سطح متوسط است. همچنین متغیرهای زمینه ای (سن، وضع تأهل، سواد و جنسیت) بانشاط اجتماعی موردبررسی قرار گرفتند؛ تنها سطح تحصیلات بانشاط اجتماعی رابطه معناداری نداشت اما سن، وضع تأهل و جنسیت بانشاط اجتماعی دارای رابطه معناداری بودند.

روستاهای ایران غالبا در کنار منابع آبی پایدار اعم آب های سطحی یا منابع آب های زیرزمینی شکل گرفته است. با این حال بنا به دلایل مختلف مانند الگوی کشت و الگوی مصرف منابع آب، با تنش های آبی روبرو هستند. از این رو، شاید بتوان گفت که در سال های اخیر توان منابع آب زراعی روستاها با ویژگی پایداری روستاها ارتباط مستقیم یافته است. تحقیق حاضر با هدف شناسایی منابع آب زراعی و رتبه بندی روستاها بر مبنای آن به بررسی و تحلیل موضوع در شهرستان بوئین و میاندشت (در غرب استان اصفهان) پرداخته است. روش تحقیق توصیفی تحلیلی بوده و جمع آوری اطلاعات با استفاده از داده های رسمی و کتابخانه ای و نیز مطالعات میدانی صورت گرفته است. به همین منظور شاخص های توان منابع آبی، اقلیم، ژئومورفولوژی، اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی در 33 گویه مرتبط با پژوهش گروه بندی و بررسی شده است. جامعه آماری تحقیق شهرستان بوئین و میاندشت است که در سال 1390 بالغ بر 26 هزار نفر جمعیت و 46 روستا دارای سکنه داشته و نمونه تحقیق، 5 روستا در دهستان های مختلف است که بر مبنای پراکندگی، جمعیت و فاصله از مرکز شهرستان انتخاب شده است. نتایج تحقیق نشان داد که نخست اتخاذ سیاست های جدید در زمینه بهره برداری از منابع آب و زمین و توجه به شیوه های صرفه جویانه مصرف آب و اصلاح سیستم های آبیاری نقش مهمی در بالا نگهداشتن توان منابع آبی و پایداری روستاها دارد. سپس با توجه به تنش آبی حتی در نواحی روستایی که فراوانی منابع آبی وجود دارد، ایجاد تعادل در مصرف منابع آب کشاورزی و برقراری سیستم آبیاری مدرن اجتناب ناپذیر است. بررسی توان منابع آب سکونتگاه های روستایی در چهار تیپ مختلف، مشخص شد که روستای دره حوض بالاترین رتبه و روستای معصوم آباد پایین ترین رتبه را داشته است. در نهایت ایجاد زیرساخت و رونق گردشگری در روستای دره حوض و توسعه کشاورزی بر مبنای تغییر الگوی کشت و الگوی مصرف به ویژه در معصوم آباد ضروری است.

روی کار آمدن حکومت غزنویان در شرق ایران و تلاش آنان برای تشکیل حکومتی مقتدر، نیاز به استفاده از دبیران ایرانی را برای آنان ضروری ساخت. با فروپاشی سامانیان، بیشتر دبیران شاغل در درون دیوان های سامانیان که از نخبگان خراسانی بودند، در دیوان های غزنوی به کار گرفته شدند؛ بنابراین دبیران خراسانی قدرت بلامنازع در حکومت غزنویان شدند. در سال 420 ه.ق، با حمله ی محمود غزنوی به ری و شکست شاخه ی جبال از حکومت آل بویه، تعدادی از نخبگان دیوانی منطقه ی عراق عجم که در دیوان های آل بویه شاغل بودند، وارد دیوان های غزنویان شدند. این موضوع واکنش و رقابت دبیران خراسانی را به دنبال داشت. این رقابت ها بازتاب خاصی در متون ادبی و تاریخی این دوره ، مانند تاریخ بیهقی، داشت. مسئله ی اصلی پژوهش حاضر ، ریشه یابی اختلافات این دو گروه است. سؤال اصلی پژوهش این است که آیا اختلاف های مذهبی بر رقابت این دو گروه تأثیر داشته اند و این رقابت ها چه پیامدهایی داشتند. درنهایت، تلاش دو گروه برای تسلط بر دیوان های غزنویان به دلایلی با غلبه ی خراسانی ها که توانستند سلطان مسعود را نیز با خود همراه سازند، پایان یافت؛ اما این پایان کار نبود و این رقابت ها در حکومت سلجوقیان نیز ادامه یافتند.

دوران وزارت خواجه نظام الملک طوسی و حکومت سلطان ملکشاه سلجوقی را می توان عصر طلایی سلجوقیان دانست. اما، این ساختار در درون خود با مشکلاتی مواجه بود و آن رقابت دو گروه از دیوان سالاران خراسانی و عراقی با هم بود. در پایان عمر نظام الملک، گروه مخالف او، که عراقی ها بودند، موفق شدند قدرت را به دست گرفته و خواجه نظام الملک و طرفداران خراسانی او را از قدرت حذف کنند. با مرگ ملکشاه و جنگ های جانشینی، این رقابت ها دوباره شعله ور شد. در دوره برکیارق، هرکدام از دو گروه به تلاش برای کسب قدرت پرداختند که در این میان، نقش و جایگاه مجدالملک قمی به عنوان یکی از دیوان سالاران عراقی در روند حوادث پر رنگ تر بود. مسئله اصلی در این پژوهش ریشه یابی علل رقابت این دو گروه از دیوان سالاران در دوره وزارت مجدالملک است. این پژوهش با استناد به منابع کتابخانه ای به روش توصیفی تحلیلی، نقش اختلافات مذهبی را در این رقابت ها مورد تردید قرارداده و عامل کسب قدرت دیوان سالاری را در این رقابت ها تأثیرگذار می داند

مهاجرت ترکان سلجوقی و تشکیل اولین حکومت با منشاء ایلی، سرآغاز تحولات شگرف در تاریخ و فرهنگ ایران زمین بود. ترکمانان عراقی، طلایه داران این مهاجرت، به دلیل نفوذشان در منطقه عراق عجم به عراقی مشهور شدند. ماهیت و ریشه های نژادی این گروه و ارتباط شان با سلاجقه از دو دیدگاه قابل بررسی است. گروهی از مورخان آنان را از اتباع اسرائیل، پسر سلجوق، می دانند که پس از اسارت او به دست محمود غزنوی به ایران مهاجرت کردند ولی این پژوهش با استناد به منابع، به چند دلیل، این نظریه را تایید نمی کند و آنان را شاخه ای از سلاجقه می داند. از سوی دیگر، اقدامات حکومت غزنویان و بعدها سیاست حکومت سلجوقیان، چه پیش از ورود به ایران و چه بعد از به دست گرفتن قدرت برای مهار این ترکمانان فراز و نشیب های معناداری دارد. که می توان آن را به سه مرحله بی طرف در قبال اقدامات آنان، اتحاد موقتی با آنان و سرکوب آنان مورد بررسی قرار داد.

مقاله حاضر به بررسی عوامل مؤثر بر هویت ملی دانش آموزان مقطع متوسطه شهرستان مرزی دهلران می پردازد. متغیرهای مستقل در این تحقیق عبارتند از پایگاه اقتصادی اجتماعی، هماهنگی ارزش های گروهی، مورد تأیید دیگران بودن، درونی کردن ارزش ها و رضایت از خود و متغیر وابسته هویت ملی می باشد. بدین منظور مطالعه موردی در بین دانش آموزان انجام شده تا عوامل مؤثر بر هویت ملی دانش آموزان مقطع متوسطه در این شهرستان شناسایی و تحلیل شود. این مطالعه به روش پیمایشی روی جامعه آماری 3445 نفر که 1970نفر آنها پسر و 1475نفر آنها دختر هستند، صورت گرفته است. حجم نمونه با توجه به فرمول کوکران 345 نفر به شیوه قشربندی و به تفکیک جنس، پایه و رشته به صورت تصادفی انتخاب شده اند. چهار چوب نظری این تحقیق بر نظریات جامعه شناسان کنش متقابل نمادی (مید، بلومر، کولی) و پارسونز و پیتر بورک استوار است و هویت اجتماعی از بعد هویت ملی مورد مطالعه قرار گرفته است. نتایج تحقیق حاکی از ان است که متغیرهای مستقل مورد مطالعه به جزء متغیر جنسیت، با متغیر وابسته رابطه معناداری دارند بدین معنا که همبستگی بین متغیرها وجود دارد تنها متغیر جنست رابطه معناداری با متغیر وابسته یعنی هویت ملی از خود نشان نداد و متغیر پایگاه اقتصادی اجتماعی با متغیر وابسته که همبستگی منفی و معکوس دارد مابقی متغیرها دارای همبستگی مستقیم و مثبتی دارند. در مجموع متغیرهای مورد مطالعه حدود 22درصد از کل واریانس متغیر هویت ملی را تبیین نمودند یعنی (R 2 ) ضریب تعیین توانسته است 22 درصد از متغیر وابسته یعنی هویت ملی را تبیین نماید.

نخبگان، از ارکان اصلی هر جامعه، مهم ترین نقش را در تحولات جامعة خود دارند. نقش و کارکرد نخبگان مورد توجه بسیاری از محققان قرار گرفته است. در این پژوهش، جامعه و نخبگان عصر صفوی، با تکیه بر سفرنامة ژان شاردن، بررسی و تحلیل شده اند. نخبگان آن دوره، بر اساس دو عامل اقتدار (اتوریته) و نفوذ، تقسیم بندی و سه گروه از نخبگان بررسی شده اند. البته این مرزبندی قراردادی است و گروه اول، شامل نخبگان فن سالاریِ (تکنوکراتیک)، وابسته به ساختار رسمی حکومت صفوی، مانند امیران، دیوان سالاران و درباریان می شد. بنابراین، روان شناسی خاص این گروه، چگونگی به دست آوردن مناصب حکومتی، عوامل مؤثر در عملکرد آنان، و هم چنین عوامل محدودکنندة قدرت آنان (حرم سرا و نوع حکومت در ایران) تجزیه و تحلیل شده است. گروه دوم، نخبگان سنتی، شامل دو گروه سران قبایل قزلباش و حاکمان ایرانی است که جایگاه، عملکرد، و عوامل تضعیف موقعیت آنان (سیاست های شاه عباس اول و ورود نیروی سوم) بررسی شده است. گروه سوم، شامل نخبگان مذهبی یا ایدئولوژیک است، که بر اساس اعتقاد به حق جانشینی در دوران غیبت، به دو گروه نخبگان مذهبی غیر وابسته به دربار و گروه نخبگان مذهبی وابسته به دربار تقسیم شده اند. گروه اول، حق جانشینی در دوران غیبت را از آن مجتهدان می دانستند و گروه دوم، در کنار مجتهد، قائل به وجود پادشاه عادل بودند. در این مقاله عملکرد آنان در جامعه و چالش هایی که به خصوص گروه اول نخبگان پدید آوردند، بررسی شده است.

از نظر بسیاری ازمتفکران علوم سیاسی، حکومت ایران در عصر صفویه در طبقه بندی حکومت های استبدادی قرار می گیرد. این پژوهش به دنبال تحلیل علل و عوامل استبدادی بودن این حکومتمی باشد. تکیه اصلی تحلیل داده ها بر سفرنامه ژان شاردن سیاح و جهانگرد فرانسوی می باشد که در دوران صفویه به ایران مسافرت نموده، بنابر آنچه که از این اثر مهم استنباط می شود و با مقایسه آن بااندیشه های متفکران ایرانی در دوره مورد بحث دیدگاه های شاردن مورد تجزیه وتحلیل قرار گرفته شده است. سوال اصلی این است که از دیدگاه شاردن چه عواملی در استبدادی بودن حکومت ایران عصر صفویه نقش داشته اند؟ شاردن در اثر خود به عوامل ثانویه تبدیل حکومت ایران به استبدادی اشاره می کند عواملی مانندضعف ساختاری نظام قضایی، و نوع تسلط حکومت ها در ایران که به وسیله نیروی های مستبد بوده است؛ اما در ورای این عوامل او به عوامل اصلی تبدیل حکومت ایران عصر صفویه به استبدادی از دیدگاه روان شناسی اجتماع ی مردم و اعتق ادات آنان نسبت به ش اه پرداخت ه است و با تاکی د ب ر این موضوع که علت اصلی استبدادی حکومت ایران عصر صفویه دیدگاه خاص مردم نسبت به شاه و اعتقادات آنان می داند که این دیدگاه نیز از جنبه روان شناسی اجتماعی مبتنی بر دیدگاه روان شناس معروف، یونگ، تحت عنوان ناهشیار جمعی مورد بررسی قرار گرفته و تاکید او بر این موضوع است که مردم در طول تاریخ خود به این نوع از حکومت و شاهان مستبد عادت کرده بودند. نکته مهم در تحلیل های شاردن تاثیر پذیری این سیاح در تالیف اثر خود از اندیشه های اتین دولابوئتی، یکی از اندیشمندان فرانسوی قرن شانزدهم، است که رساله او تحت عنوان «درباب بردگی اختیاری » مورد توجه پروتستان های فرانسوی قرارگرفته بود و اندیشه او در یکی از نشریات بسیار تند ارگان هوگنوها به نام France Turquie La در سال 1575م. چاپ شده است و ما در سفرنامه شاردن نشانه هایی از تاثیرپذیری از این اثر را می بینیم.