جامعه شناسی اقتصادی و توسعه

در جامعه ایرانی بعد از انقلاب فساد وجود دارد و به خصوص بعد از جنگ تحمیلی رو به فزونی بوده است. چگونه در جامعه ای که یکی از مبانی جدید نظام سیاسی آن بر اساس مقابله با فساد است، فساد رشد کرده است. هدف این نوشتار بررسی فرایند شکل گیری فساد، و پرسش اصلی آن چگونگی شکل گیری فساد در ایران بعد از انقلاب است. فرایند یا فرایندهای شکل گیری فساد در ایران کدامند. بدین منظور از چهارچوب تحلیلی انواع سلطه، کشمکش گروه های اجتماعی، اهمیت ساحت فرهنگی، تفکیک و تمایز امور، و جدایی بوروکراسی از سیاست، استفاده گردید که از نظریه نوع آرمانی ماکس وبر استخراج شده است. از روش اسنادی و کتابخانه ای برای شناسایی ویژگی های مختلف جامعه ایرانی استفاده شده است. اسناد شامل تحلیل ها و شواهد تاریخی جامعه ایران است که توسط نظریه پردازان ایرانی تولید شده اند. نتایج نشان می دهد جامعه ایرانی سه ساحت فرهنگی ایرانی-اسلامی و غربی دارد. و زمانی یک ساحت فرهنگی در یک دوره ای بر دیگری مسلط می شود، تک بُعدی شدن یا اقتدار گرایی فرهنگی شکل می گیرد. اقتدار گرایی فرهنگی باعث انسداد سیاسی می شود و در نهایت آنهم باعث انحصار اقتصادی، و در نتیجه فساد می شود. این فرایند از طریق مکانیزم تسلط گروه های اجتماعی یک ساحت بر دیگر ساحت های فرهنگی، و سیاست زدگی بوروکراسی انجام می شود. در کل می توان گفت درهم تنیدگی و چند سویه بودن اقتدارگرایی فرهنگی، سیاست زدگی بوروکراسی و انسداد سیاسی تعیین کنندگی ویژه ای برای اقتصاد ایران دارد که یکی از مهمترین پیامد های آن شکل گیری فساد است.

پژوهش حاضر باهدف بررسی اثرات فعالیت های کارخانه ذوب مس خاتون آباد بر توسعه مناطق پیرامون، انجام شد. در این پژوهش از روش علی- مقایسه ای بهره گرفته شده است. جامعه آماری پژوهش حاضر، شامل 2900 نفر از ساکنین دو منطقه در شهرستان شهربابک بودند که بر اساس جدول بارتلت، اندازه نمونه 150 نفر تعیین شد و نمونه گیری به صورت تصادفی ساده با انتساب متناسب انجام شد. ابزار اصلی جمع آوری داده ها پرسشنامه بود که روایی صوری آن تایید و پایایی آن نیز با استفاده از محاسبه ضریب آلفای کرونباخ (773/0 - 892/0) مورد تأیید قرار گرفت و داده پردازی نیز با استفاده از نرم افزار SPSS انجام شد. بر اساس نتایج یافته های تحقیق و با توجه به آزمون های آماری صورت گرفته در زمینه ی مقایسه وضعیت شاخص های توسعه در دو دوره قبل و بعد از تاسیس کارخانه (6 سال قبل و حال حاضر) بیانگر این مطلب است که فعالیت های کارخانه ذوب در منطقه خاتون آباد در حال حاضر بر شاخص زیست محیطی و شاخص اجتماعی-فرهنگی اثرات منفی را بر جای گذاشته است. افزون بر این، نتایج مقایسه میانگین بین دو منطقه در حال حاضر نشان داد که تفاوت معنی داری بین دو منطقه مورد مطالعه از لحاظ شاخص اجتماعی-فرهنگی و زیست محیطی وجود داشته است، در حالی که از لحاظ شاخص اقتصادی تفاوت معنی داری بین دو منطقه نبوده است. بعلاوه، با توجه به تعیین اندازه اثر فعالیت های کارخانه ذوب مس خاتون آباد می توان بیان کرد که وجود کارخانه باعث تنزل4/6 درصدی شاخص اجتماعی- فرهنگی بهبود3/0 درصدی شاخص اقتصادی و تنزل8/13 درصدی شاخص زیست محیطی شده است.

روشنگری بسیاری از پیش پنداشت های گفتمان «غرب» و «دیگری» را تولید کرد. در چارچوب علم -اجتماعی نوظهوری که ریشه در مفروضات روشنگری داشت، روایت هایی از تاریخ ارائه گردید که طی آن غرب نمونه و مقیاس پیشرفت اجتماعی، عقلانیت و تحول در نظر گرفته می شد و «دیگری» نفی و ضد هر آنچه که غرب مظهر آن بود. بر این مبنا این پژوهش با این ادعا که آثار تاریخدانان مهم غربی در زمینة توسعه دارای سوگیری ایدئولوژیک است، تلاش کرده است تا کارکردهای این سوگیری ایدئولوژیک برای انسان غربی را نشان دهد. این پژوهش بر این فرضیه استوار است که فلسفه تاریخ روشنگری مبتنی بر مقولات ارزشی دوگانه، دارای دو کارکرد مهم بوده است. نخست، نیاز به معنادارسازی زندگی مدرن در غیاب دین را برطرف می کند و دوم اینکه به لحاظ ارزشی برتری هویت غربی نسبت به سایر هویت های تمدنی را تایید می کند. در این راستا آثار دو تاریخدان مهم و تاثیرگذار غربی یعنی ماکس وبر و جارد دایاموند با هدف آشکارسازی روایت های اروپامحور موجود در آن ها مورد مطالعه قرار گرفته است و تلاش شده است تا بی اعتباری این روایت ها نشان داده شود.

کارآفرینی به مثابه خلق ارزش تولیدی و قدرت ترکیب منابع دارای دلالت های اقتصادی و اجتماعی بوده و به مثابه مکانیزمی برای حرکت از «انسان اقتصادی» به مفهوم پاراتوئی به «انسان کارآفرین» به مفهوم شومپیتری است. یکی از نمودهای اجتماعی و عینی کارآفرینی در ارتباط با گروه های اجتماعی، ظهور نوعی کارآفرینی قومی و شبکه ای است که در این مقاله سعی شده ابعاد اقتصادی و اجتماعی آن در عملکرد دریانی های آذری زبان تهران در بخش سوپرمارکت داری و فروشگاه زنجیره ای تبیین شود. نوع روش مورد استفاده در تحقیق، کیفی و به شیوه مردمنگارانه بوده است. در این روش منطق رفتار کارآفرینانه دریانی ها به شیوه توصیف فربه تبیین شده است. جامعه آماری در این تحقیق دریانی های سوپرمارکت دار تهران بوده و 30 نفر به شیوه «نمونه گیری در دسترس» برای مصاحبه انتخاب شده اند. نتایج نشان می دهد رفتار کارآفرینانه دریانی ها به دلیل نقش برجسته پیشگامان از جمله حاج مهدی ابراهیمی دریانی با موفقیت در فعالیت های تولیدی مانند احداث چای عقاب، شروع و با نقش کارآفرینانه در بسیج منابع، به تثبیت و نهادینه شدن این روحیه در میان دریانی ها انجامیده است. به عبارت دیگر این گروه از آذری زبانها نه تنها دارای روحیه کارآفرینی بالایی بودند، بلکه توانستند این روحیه را نهادینه و به تثبیت نوعی کارآفرینی قومی کمک کنند. برای این گروه کارآفرینی تجسم عینی «ترکیب منابع» بوده و از طریق مهاجرت به تهران، استقرار در محله دریان نو، خرید مغازه های دوبر و ایجاد انجمن های زادگاهی در جهت حمایت دورن گروهی و عملکرد شبکه ی موفق عمل کردند.

ایران کشوری چندقومی و چندزبانه است، اما با آغاز روند نوسازی در ایران، برساخته سیاست زبان در حکومت پهلوی اول ، از حکم زبان فارسی به عنوان زبان مشترک به حکم زبان فارسی به عنوان زبان واحد حرکت کرده و سیاست تک زبانی را شرط وحدت ملی در ایران قرار می دهد. با اتخاذ این سیاست زبانی تنها به زبان فارسی امکان رشد و بالندگی داده شد و دیگر زبانهای ایران از حوزه های رسمی کنار نهاده شدند. فرض تحقیق بر آن است که سیاست زبانی ماهیتی گفتمانی داشته و برساخته است. از آنجا که نشریه ی کاوه از نشریات گفتمان ساز پیش از برآمدن نظم جدید بوده است، پژوهش با فرض گفتمانی بودن ماهیت سیاست زبانی و برساخته ی اجتماعی بودن آن، با اتخاذ نظریه ی گفتمان لاکلائو و موف و به کارگیری امکانات تحلیل متن تحلیل گفتمان انتقادی به تحلیل گفتمان تمام شماره های روزنامه پرداخته است. پژوهش وحدت زبانی را دال اصلی شبکه ی معانی هویت ایرانی در گفتمان روزنامه دانسته و به تبیین نحوه ی هژمونیک شدن گفتمان می پردازد.

در سال های اخیر شاهد حساسیت موضوع آب به همراه تغییر رویکرد به آب، از مقوله ای صرفاً طبیعی به مقوله ای محیط- زیستی و اجتماعی هستیم. نحوه مصرف آب آشامیدنی بیش از هر چیز دیگر به نگرش ها و به طور کل به فرهنگ وابسته است. از این رو، هدف اصلی مقاله حاضر بررسی نقش عوامل فرهنگی و اجتماعی در هدر رفت آب آشامیدنی است. جامعه آماری متشکل از شهروندان شهرستان دهلران با حجم نمونه 390 نفر است. همچنین روش نمونه گیری، خوشه ای چند مرحله ای است و از پرسشنامه محقق ساخته جهت جمع آوری داده ها استفاده و میزان کل آلفای کرونباخ پرسشنامه نیز حدود 90 درصد حاصل شده است. برای بررسی فرضیات از آزمون های آماری تی مستقل، تحلیل واریانس یک طرفه و معادلات ساختاری (نرم افزار لیزرل) استفاده شده است. نتایج حاکی از این است که در رابطه با هدر رفت مصرف آب آشامیدنی، به ترتیب عوامل فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی بیش ترین سهم دارند. همچنین متغیرهای زمینه ای جنسیت، وضع تأهل، تحصیلات و نوع شغل با متغیر وابسته دارای رابطه ی معناداری هستند.